ALLE Termen Algemene taalwetenschap 6e middelbaar PDF

Preview

Summary

Exhaustieve begrippenlijst voor taalwetenschap...

Description

ALGEMENE TAALKUNDE : TERMEN

Semiotiek Charles Sanders Pierce

De studie van tekensystemen Maakte het onderscheid tussen iconische, indexicale en

Ferdinand de Saussure Signifiant Signifié Iconische tekens

symbolische tekens Maakte het onderscheid signifiant/signifié Het teken als betekenisdragende vorm Het betekende, datgene waar het teken voor staat Wanneer er een feitelijke, fysieke gelijkenis bestaat tussen de vorm van het betekende en de vorm van de betekenisdrager

Indexiale tekens

(gelijkheid, e.g. schilderij) Waarbij tussen de betekenisdrager en het betekende een fysieke relatie van contiguïteit bestaat (een relatie waarbij beide in hetzelfde stuk werkelijkheid door een reële band met elkaar

Symbolische tekens

verbonden zijn) e.g. ‘hier’, ‘deze’, ‘nu’, ‘jij’ De combinatie van betekenaar en betekenis is volledig arbitrair en ongemotiveerd ; conventionaliteit is noodzakelijk (e.g.

Paralinguïstische tekens

‘koning’) Onderdeel auxiliaire linguïstische tekensystemen ; alle uitspraakkenmerken die niet tot het taalsysteem zelf behoren, maar die wel relevante informatie kunnen toevoegen aan het

Lichaamstaal

proces van gesproken communicatie (e.g. fluistertoon) Onderdeel auxiliaire linguïstische tekensystemen ; alles wat met lichaamshouding en lichaamsbeweging te maken heeft (e.g.

Animale communicatiesystemen Artificiële talen of kunsttalen

afstand houden t.o.v. gesprekspartner) e.g. bijendans (onderzocht door Karl von Fritz) Semiotische systemen die niet het product zijn van een langdurige historische ontwikkeling, maar die integendeel op een bepaald ogenblik met een specifieke doelstelling ontworpen

Artificiële talen

zijn Soort kunsttaal ; e.g. Volapük (Schleyer), Esperanto (Zamenhof) Men wil hetzelfde communicatieve bereik als in de natuurlijke taal en willen de internationale communicatie bevorderen (zeer

Morfeem Gebonden morfeem

eenvoudige structuur) Kleinste betekenisdragende eenheid van een woord Kan alleen gebruikt worden in combinatie met een ander

Vrij morfeem Fonetiek Fonologie

morfeem Kan vrij gebruikt worden, kan op zichzelf bestaan Bestudeert de studie van klanken zonder meer Bestudeert de functionele waarde van die klanken

Semantiek

Bestudeert de betekenis van de taalbouwsels : hun functie,

Pragmatiek

rekenend vanaf het morfolische niveau Bestudeert het gebruik van de taalvormen, de contextuele keuzes

Dialectologie

die uit de inventaris van betekenisvolle keuzes gemaakt worden Bestudeert taalvariëteiten in de ruimte (onderzoek

Geografische linguïstiek (=

naar stads- en streektalen) Bestudeert hoe talen die niet aan mekaar verwant zijn, maar zic

arreaallinguïstiek)

toch geografisch in elkaars nabijheid bevinden, elkaar

Sociolinguïstiek

beïnvloeden Het onderzoek naar de wijze waarop de sociale facetten van de context waarin het taalgebruik plaats vindt het taalgebruik

Antropologische of etnolinguïstiek

beïnvloeden Het onderzoek naar relatie tussen taal en cultuur, uitgebreid naar volledige gemeenschappen of culturen, vooral wanneer het om

Contrastieve taalkunde Taaltypologie Psycholinguïstiek

‘primitieve’ volkeren gaat De vergelijking van specifieke talen Onderzoek waarbij alle talen van de wereld worden betrokken Het onderzoek naar de manier waaorp de taal samenhangt met psychologische processen en de manier waarop ze een mentale

Neurolinguïstiek

realiteit vormt Het onderzoek naar hoe ons taalvermogen fysiologisch in onze

Biolinguïstiek

hersenen aanwezig is Het onderzoek naar het menselijk taalvermogen als biologisch gegeven ; als een vermogen dat specifiek is voor de menselijke soort (in het bijzonder op de relatie met dat van de andere primaten)

Taaldidactiek

De taalkunde die de toepassingen in het taalonderwijs op het oog

Lexicografie Computerlinguïstiek

heeft De taalkunde die het maken van woordenboeken betreft De taalkunde die natuurlijke taalverwerking in een

Fonen Fonemen

geautomatiseerd kader beoogt Klanken Fonen die een functionele waarden hebben, die

Minimaal paar

betekenisonderscheidend werken Een paar dat slechts in één klanksegment verschilt en zo kan gebruikt worden om de fonemische status van en bepaald

Allofonen Grafeem Vocalen Consonanten Articulatorische fonetiek

klankverschil te bevestigen e.g. : tongpunt-r en huig-r zijn allofonen van het foneem r Het spellingsteken Klinkers Medeklinkers De benadering waarbij we kijken naar de productie van de

Akoestische fonetiek

spraakklanken Waarbij gekeken wordt naar het product van de articulatorische activeit in z’n fysische vorm, d.w.z., naar de aard van de

Amplitude Frequentie Harmonischen Grondtoon Boventoon Fourier-analyse Amplitudespectrum

klankgolven die bij het spreken worden voortgebracht De sterkte van het geluid (hoogte van de sinusgolf) De toonhoogte (het aantal volledige golven per tijdseenheid) Een eenvoudige golf De trilling met de laagste frequentie De trilling met de hoogste frequentie De decompositie van complexe golven in harmonischen Waarbij de frequenties en de amplitudes van de harmonischen in

Formanten

een staafdiagram worden weergegeven Bepaalde harmonischen die sterker doorwegen dan andere, ze

Larynx Voorklinkers

hebben en grotere relatieve amplitude Strottenhoofd Plaats : het voorste gedeelte van de tong wordt omhoog gebracht

Middenklinkers Achterklinkers

Plaats : het middengedeelte van de tong stijgt Plaats : het achterste gedeelte van de tong wordt omhoog

Openingsgraad

gebracht Betreft de afstand tussen het hoogste punt van de tong en het

Lengtegraad

verhemelte : open, halfopen, halfgesloten, gesloten Bij een langere klinker aangegeven door een puntje (of soms twee) na het symbool voor de korte klinker (of lang streepje op

Gespreide klinkers Geronde klinkers Nasalering

de lange klinker, half maantje op de korte) Weinig ronding van de lippen Sterke ronding van de lippen Het zachte verhemelte zakt weg, zodat de neusholte mee

Orale klinkers Diftongen

resoneert bij de productie van de klanken De neusholte resoneert niet mee bij de productie van de klanken Tweeklanken ; twee klinkers gaan haast onmerkbaar in mekaar over (in het Nederlands zijn alle klinkers stijgende diftongen :

Diakritisch teken

het tweede element wordt meer gesloten uitgesproken) Een teken dat wordt toegevoegd aan een basissymbool om de

Stemhebbend

waarde daarvan enigszins te wijzigen) De stembanden worden in trilling gebracht tijdens de productie

Stemloos

van de medeklinker De stembanden worden niet in trilling gebracht tijdens de

Occlusieven

productie van de medeklinkers Het spraakkanaal wordt op een bepaald punt tijdelijk volledig afgesloten bij de spraakproductie, zodanig dat de luchtstroom gedurende korte tijd volledig wordt onderbroken. Wordt het spraakkanaal vervolgens weer vrijgemaakt, ontsnapt de lucht met een kleine explosie (e.g. p, t, k, b, d, g)

Occlusieven kunnen al of niet geaspireerd zijn (geaspireerrd : het duurt langer dan 40 milliseconden voor de occlusie Fricatieven

opgeheven wordt, e.g. : th Onderdelen van het spraakkanaal worden zo dicht bij mekaar gebracht dat er een schurend effect ontstaat ; de luchtstroom wordt omgezet in een turbulente wervelstroom (e.g. v, chi, z, f,

Nasalen

ch, s) De luchtstroom wordt ergens in het mondkanaal afgesloten, maar het zachte verhemelte zakt, zodanig dat de lucht via de

Lateralen

neusholte kan ontsnappen (Ned : e.g. : n, m) De luchtstroom wordt tegengehouden in het midden van het mondkanaal (doordat de tong het gehemelte raakt of zeer dicht nadert) maar vindt een uitweg langs de zijkanten van de tong

Trilklanken

(Ned. : alleen bij de l) Één articulator (tongpunt of huig) beweegt op een snelle

Flap

trillende manier tegen een andere (tongpunt-r, huig-r) Een trilklank waarbij de trilling beperkt is tot één enkele

Hormorgaan Affricaten

beweging Twee segmenten die nagenoeg dezelfde articulatieplaats hebben Een occlusief die zeer snel gevolgd wordt door een homorgane

Approximanten

fricatief (e.g. : ts – Zeit) Articulaties die met een minder sterke vernauwing gepaard gaan, en die daardoor dicht in de buurt van een klinkerrealisatie komen

Semivocalen

(sommige realisaties van r) Zeer sterke vorm van approximanten, dit is het geval bij de j en

Bilabiaal

de w Boven- en onderlip worden samengebracht, of zorgen voor een

Labiodentaal Dentaal Alveolair

sterke vernauwing van de mondopening (m, b, p) De onderlip raakt de boventanden (v, f) De tongpunt raakt de boventanden (there, n) De tongpunt of het tongblad raakt de bovenste tandkas (het

Retroflex

alveolum) (t, d, s, z, l, tongpunt-r) De tongpunt wordt omgekruld en maakt (bijna) contact met het

Velair Uvulair

harde verhelmte (e.g. : de retroflexe r) De tongpunt raakt of nadert het zachte verhemelte (k, g, chi, g) De achterkant van de tong raakt de huig (uvula) zoals bij de

Faryngaal

huig-r De achterkant van de tong raakt of nadert de keelwand (farynx)

Glottaal

Geen Nederlandse faryngale klanken (cf. Arabisch !) De stembanden spelen een rol als articulator, e.g. de glottisslag : een soort kuchje waarbij de stembanden voor een occlusie

Pulmonale klanken

zorgen (bijvoordeeld de Cockney-uitspraak van bottle) Klanken waarbij de luchtstroom vanuit de longen komt

Niet-pulmonale klanken Ejectieven

De luchtstroom komt niet vanuit de longen (luchtstroom bij glotale niet-pulmonale klanken) spraakkanaal wordt langs twee zijden afgesloten, enerzijds doordat de tong de articulatieplaats inneemt van een consonant, anderzijds doordat de stembanden het strottenhoofd hermetisch afsluiten (men houdt even de adem in) het strottenhoofd wordt vervolgens lichtjes gekanteld, zodanig dat de luchtdruk in het afgesloten kanaal stijgt. Wordt daarna de occlusie in de mond opgeheven,

Implosieven

ontsnapt de samengeperste lucht met een soort van plofgeluid Omgekeerde van ejectieven : het gesloten strottenhoofd wordt lichtjes naar beneden gebracht, zodat de luchtdruk in het afgesloten spraakkanaal vermindert. Bij opheffing van de occlusie in de mond wordt dan, door het luchtdrukverschil, lucht

Clicks (klik-klanken)

van buiten naar binnen gezogen Velair, niet-pulmonaal : het spraakkanaal wordt langs twee kanten afgesloten : enerzijds doordat de tongrug het velum raakt, anderzijds doordat het voorste gedeelte van de tong de articulatiepositie inneemt van een niet-velaire klank. Door het tongblad lichtjes naar beneden te bewegen ontstaat een luchtdrukverlaging in het afgesloten gedeelte, waardoor bij het

Ingressieve richting Egressieve richting Niet-segmentele kenmerken

wegnemen van de occlusie de lucht naar binnen stroomt Luchstroom gaat naar binnen Luchtstroom komt naar buiten Kenmerken die of te maken hebben met het individuele timbre van iemands stem of met zekere paralinguïstische spraakeffecten

Prosodische systeem van de taal

Kenmerken die vandoen hebben emt de toonhoogte, de duur en

Woordaccent

de geluidssterkte van de spraak Lexicale klemtoon, dit ligt op de klemtoon die sterker

Vast accent

uitgesproken wordt dan de andere Woordaccent, fonologische kenmerken bepalen waar de

Vrij accent

klemtoon komt te liggen Woordaccent, de morfologische bouw van het woord bepaalt de accentuering (N.B. : heel wat talen kennen een gemengd

Woordintonatie

systeem, als ook het Nederlands) Toon : onder toon verstaan we het gebruik van

Toontalen Sententiële klemtoon

toonhoogteverschillen als lexicaal distinctief kenmerk e.g. Chinees : talen waarin toon een distinctieve status heeft Zinsaccent : beklemtoont een woord in de zin, geeft aan welk informatie-element het belangrijkst is (doorgaans op het laatste hoofdwoord)

Toonhoogteverschillen

Zinsintonatie : vormen patronen die constitutief kunnen zijn

Pictografische schriftvormen

voor de betekenis van de zin Ieder karakter stemt met een volledig (woord)concept overeen en bovendien bestaat er een iconische relatie tussen de vorm van

Ideografische schrifsystemen

het teken en de betekenis (Soemerisch schrift ; 3300 a.C.) De karakters van het niet-fonografische schrift hebben een

Ideogram

abstracte, niet-iconische relatie met hun betekenis Duidt de karakters van ideografische schriftsystemen aan (niet door iedereen even correct bevonden, het alternatief is

Polysemie Syllabair schrift Kanji

logogrammen, maar ideogram blijft het populairst) Semantische meerduidigheid Ieder teken symboliseert de klankwaarde van een lettergreep Een onderdeel van het Japanse schrift, bestaande uit

Kana

ideografische tekens, ontleend aan het Chinees Een onderdeel van het Japanse schrift, bestaande uit syllabaire tekens

Katakana

Een onderdeel van de kana, een onderdeel van het Japanse schrift, voornamelijk gebruikt om woorden van vreemde

Determinatieven

herkomst te symboliseren Tekentjes die a.h.w. een semantische verrijking geven van een in hoofdzaak fonografisch systeem (e.g. dingir en ki in het

Consonantisch systeem

Soemerisch) De symbolen zijn geen lettergreepsymbolen meer, maar zijn geëvolueerd tot medeklinkersymbolen (e.g. Oegaritisch

Alfabetisch systeem

spijkerschrift) Geraliseerd door de Grieken (alfa + bèta)oorspronkelijke tekens voor medeklinkers krijgen een nieuwe betekenis en duiden vanaf

Cratylos

dan klinkers aan Platonische dialoog waarin Socrates, Cratylus en Hermogenes discussiëren over de ‘juistheid van de namen’. Deze

Etymologarium libri XX

benaderingswijze kent grote navolging. Van Isodorus van Sevilla (560) ook Originum Libri XX genoemd : twintig boeken over de etymologie van woorden gaan in de middeleeuwse conceptie ook over de oorsprong van de

Ioannes Goropius Becanus

dingen, niet wetenschappelijk ! Of Jan Van Grop : Brabantse arts (1518-1573) die beweerde dat het Nederlands (meer bepaald het Antwerps) de oudste taal van de wereld was en had hier ook een aantal argumenten voor : niet

Restricties

wetenschappelijk ! Een aantal voorwaarden voor wat als een aanvaardbare

etymologie kan worden beschouwd, deze ontbreken bij nietwetenschappelijke etymologiën) Restricties zijn ook nodig bij de Systematische vergelijking

semantiek (p.71) Bij niet-wetenschappelijke etymologiën ontbreken deze ; 1.het beschikbare taalmateriaal beperkt zich tot afzonderlijke gevallen

William Jones

2. men zoekt verbanden binnen de woordenschat van één taal (1746-1794) rechter bij het Britse Hooggerechtshof in Calcutta, 1786 : toespraak tot Bengal Asiatic Society waar hij de stelling

Sanskriet Indo-Europees

poneerde dat Sanskriet verwant is met de oudere Europese talen De oude religieuze en literaire taal van India Gemeenschappelijke oertaal van het Sanskriet, het Latijn, het Grieks en een aantal andere talen. De oudere taalkunde sprak

Satem-talen

van Indo-Germaans. Talen waarin de Indo-Europese k (voor het begrip ‘honderd) een

Centum-talen

sisklank geworden is Talen waarin de Indo-Europese k (voor het begrip ‘honderd’)

Reconstructie

een k is gebleven of verdere ontwikkelingen onderging De systematische vergelijking van de talen levert een

Stamboommodel

reconstructie op van het proto-Indo-Europees Overzicht van alle talen die afstammen van het Indo-Europees, met moedertalen en dochtertalen : de systematische vergelijking van de talen levert een stamboommodel van de taalontwikkeling op ; beeld van de diachrone relaties tussen talen (in

Interne perspectief Externe perspectief

macorperspectief) = micro-perspectief, concentreert zich op afzonderlijke taalfeiten = macro-perspectief, richt de aandacht op betrokken talen als

Anatolische Talen

geheel (vanaf ong. 2000 v.Chr) in huidige turkije en Syrië, zijn uitgestorven sinds ong. 1200 v. Chr. Belangrijkste taal: Hittitisch : niet betrokken bij “klassieke” reconstructie van het Indo-Europees-19eE- kleitabletten zijn nl.

Grieks

pas in 1906 ontdekt (vanaf ong.1400 v. Chr.)ontdekking door *kleitabletten uit Knossos, geschreven in lineair B, schriftsoort die pas in 1952 ontcijferd werd *inscripties (9de eeuw v. Chr.)met verschillende dialecten van het klassieke Grieks

Indo-Iraans

*literaire overlevering van Homerus (8ste eeuw) Benaming voor IRAANSE en INDISCHE taalgroep samen,

Indische taalroep

nauwe verwantschap. -Modern Indisch: Belangrijkste talen: Hindi (in Pakistan ook

Urdu genoemd), Bengalees, Singalees, Romani (taal van de zigeuners) -Oudindisch: (vanaf 1000 v.Chr.) Vedisch (taal van de oudste religieuze teksten van de Hindoeïsme), klassieke Sanskriet (= 2 Iraanse taalgroep

samen ook wel Sanskriet genoemd) -Modern Iraans: (vanaf 1000 v.Chr.)Belangrijkste talen: Perzisch in Iran, Pasjto in Afghanistan, Koerdisch in OostTurkije en West-Irak, ossetisch in de Kaukasus, Avestisch

Italische taalgroep

(oudste taal, taal van de Avesta’s-Zoroastrisme) (vanaf 6de eeuw v.Chr.: inscripties, vanaf 3de eeuw: literatuur)Latijn en aanverwante talen, zoals Oskisch en Umbrisch. Het “volkslatijn” vormde de basis voor de huidige Romaanse talen (=Frans, Portugees, Spaans, Catalaans,

Germaanse taalgroep

Italiaans, Roemeens, Sardisch, Reto-Romaans). 3 groepen: *Noord-Germaans: (vanaf 3de eeuw: runeninscripties, vanaf 12de eeuw: literatuur) Zweeds, Deens, Noors, Ijslands en Faeroers *Oost-Germaans: (vanaf 4de eeuw, overgeleverd door bijbelvertaling van bisschop Wulfila) Gotisch (uitgestorven) *West-Germaans: (vanaf 8de eeuw.: teksten in Oud-Eng en Oud-hoog-Duits en vanaf 9de eeuw: in Oud-Saksisch) -Kust-West-Germaans -Continentaal-West-Germaans: Oud-Hoog-Duits (= basis voor het Duits), Oud-Saksisch(= basis voor het Nederduits) , Oud-Neder-Frankisch (= basis voor het Nederlands) bijzondere status: *Afrikaans: afsplitsing van het Nederlands

Keltisch

*Jiddisch: taal van de Midden-en Oost-Europese joden (oud-Iers vanaf 4de eeuw: inscripties, vanaf 7de eeuw:

Armeens Tochaars

doorlopende teksten) Iers, Schotse Gaelic, Bretons, Welsh. ( vanaf 5de eeuw) gesproken in Armenie en Oost-Turkije (vanaf 7de eeuw) uitgestorven taal, gesproken in het noordelijke

Slavische talen

deel van Chinees Turkestan. (vanaf 9de eeuw) *Oost-Slavisch: Russisch, Oekraiens, Wit-Russisch *West-Slavisch: Pools, Tsjechisch, Slowaaks en Sorbisch

*Zuid-Slavisch: Bulgaars, Macedonisch, Sloveens en ServoBaltische talen Albanees

Kroatisch (vanaf 14de eeuw) Lets en Litouws + Oudpruisisch (uitgestorven) (vanaf de 15de eeuw) gesproken in A...