Bijeenkomst 1 Vig. 1C Hendriks 2016 Positieve Psychologie in Suriname PDF

Preview

Summary

Thema 1 Positive psychology: What is Positive Psychology?
artikel thema 1 positieve psychologie
what is positive psychology?...

Description

Positieve psychologie

in Suriname

THEMA

Van lawman datra tot professional en onderzoeker De positieve psychologie in Suriname is sterk in ontwikkeling. Behalve een positief verloop (zie kader) zijn er ook . er en gaan ook in op de va aan . ■ Tom Hendriks, Manon Sanches & Tobi Graafsma

1

Stigmatisering van hulpvragers

. In Suriname voelen mensen een grote drempel om (psychologische) hulp te zoeken. Ze vragen zich af: wat zullen anderen ervan denken? Hulp vragen wordt vaak gezien als een teken van zwakte, van het niet ‘je eigen boontjes kunnen doppen’. Cultureel kan Suriname worden beschouwd een gematigd collectivistisch land; de individuele identiteit hangt sterk samen met de identiteit van de (etnische) groep. De gemeenschap is hecht en beschermend naar buiten toe, maar eist daarvoor een sterke loyaliteit van haar leden terug. Daarom zijn familierelaties en wat de verwanten van iets vinden zeer belangrijk (Hofstede, 1983, 1986). Afwijking van de groepsnorm (en die is meestal: we lossen het zelf wel op en we hangen de vuile was niet buiten) zal in collectivistische samenlevingen tot grote schaamte en reële vrees voor sociale uitsluiting leiden. In Suriname worden psychologen en psychiaters in de volksmond lawman datra genoemd, wat letterlijk gekkendokter betekent. De term geeft aardig weer hoe er nog wordt gedacht. De vrees voor stigmatisering (persoonlijk en van de

familie) kan er toe leiden dat mensen geen hulp zoeken, ook al hebben ze die nodig (Hinton & Laroche, 2012). Het negatieve imago heeft de psychologie echter mogelijk voor een deel ook aan zichzelf te danken door haar traditionele focus op stoornissen en disfuncties (Seligman & Csikszentmihalyi, 2000). Meer bekendheid van de ideeën uit de positieve psychologie kan bijdragen aan een ander imago, waardoor de drempel om naar een psycholoog te stappen uiteindelijk enigszins verlaagd wordt. Positieve interventies als dankbaarheid, optimisme, vriendelijkheid en meditatie zijn niet-stigmatiserende activiteiten die positieve gedachtes, gevoelens en gedrag vergroten (Layous et al., 2011). Verder kan de ontwikkeling van specifieke kararaktersterkten als sociale intelligentie, open mindedness en vriendelijkheid stigmatisering verminderen (Vertiloa & Gibson, 2014) doordat mensen leren om op een positievere manier aan te kijken tegen diegene die psychologische hulp zoeken en zich minder van hen willen distantiëren.

2. Een ander probleem is een

april nr. 2 2016 | TPP

17

veelal hoog opgeleide, welvarende mensen die wonen in geïndustrialiseerde, democratische landen (Henrich et al., 2010). Vaak wordt er ten onrechte uitgegaan dat resultaten en behandelmethoden generaliseerd kunnen worden naar niet-westerse populaties. “Mainstream psychologie was en is een westerse, inheemse psychologie”, schrijft EFPA-president Roe, en “aannemen dat ze een universeel karakter heeft is in feite een voortzetting van koloniale verhoudingen en een verdeling van de wereld in ‘the West and the Rest’.” (Roe, 2012).

In Suriname voelen mensen een drempel om psychologische hulp te zoeken . De meeste psychologen hebben hun opleiding in Nederland of Cuba genoten. In dit kader komen we

r . Behandelmethoden zijn hoofdzakelijk gebaseerd op ,

18

april nr. 2 2016 | TPP

. Openlijk praten over thema’s waarop een sociaal taboe ligt, of het met een vreemde bespreken van familieproblemen, is vaak heel moeilijk. De verklaringen die mensen geven voor ervaren psychisch leed zijn vaak gekoppeld aan familieconflicten. De theorie over de pathogenese en over de oplossing daarvan ligt dan dus ook in het familiesysteem. Een ander voorbeeld is de centrale rol van geloof en religie. Een geschatte 49 procent van de Surinaamse bevolking is christen, 23 procent hindoe en 16 procent moslim (Menke et al., 2012) en het geloof wordt door de meesten actief gepraktiseerd. Het belang van religie in de omgang met problemen van psychologische aard komt in de traditionele psychologie weinig aan bod. Dit kan er in Suriname toe leiden dat patiënten afhaken en eerder vertrouwen op religieuze en culturele praktijken.

Oso dresi Het ontbreken van cultuur sensitieve behandelmethoden heeft als neveneffect gehad dat enkele psychologen gebruik maken van methoden die beter aansluiten bij de belevingswereld van hun patiënten, maar die nog onvoldoende evidence based zijn. Hoewel sommige critici de positieve psychologie een te sterke gerichtheid op het individu

voor de voeten werpen (Christopher et al., 2008; Becker & Marecek, 2008), wordt er meer onderzoek gedaan naar thema’s die in niet-westerse landen een rol spelen, zoals religie en spiritualiteit. Onderzoeken tonen aan dat het geloof in een hogere macht een bijdrage levert aan het vermogen om beter om te gaan met stress en ziekte (Miller & Thoresen, 2003; Park, 2005). Andere voorbeelden zijn onderzoeken naar de positieve effecten van religieuze en spirituele interventies in het algemeen (Gonçalves et al., 2015), de heilzame werking van gebed bij de behandeling van depressie en/ of angsten (Boelens et al., 2012; Denny, 2011) en de rol van vergeving in een helingsproces (McCullough, 2000). die vallen onder de noemer worden geïntegreerd in de gezondheidszorg (Barnett & Shale, 2012). Deze behandelmethoden kunnen een aanvulling op, of een mogelijk alternatief zijn voor cognitieve behandelmethoden. In Suriname komen we al tegen: (mindfulness-)meditatie, yoga, massagetherapie, acupunctuur, Ayurvedische therapie. Ook oso dresi, het gebruik van geneeskrachtige Surinaamse planten en kruiden, speelt een rol (Mans, 2010; Van Andel & Carvalheiro, 2013). De toepassing van alternatieve en traditionele geneeswijzen als winti of inheemse sjamanen is echter nog niet geïntegreerd in de gezondheidszorg; er is dus ook geen duidelijke scheidslijn tussen effectieve methoden en kwakzalverij. In de positieve psychologie wordt het belang van bepaalde alternatieve geneeswijzen onderkend en verder onderzoek wordt gestimuleerd. Dit kan bijdragen aan integratie van werkzame alternatieve geneeswijzen.

In 2010 is aan de Anton de Kom Universiteit van Suriname (ADEKUS) een leerstoel klinische psychologie, in het bijzonder klinische kinderen jeugdpsychologie, gestart in samenwerking

met De Bascule, academisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie in Amsterdam. In datzelfde jaar begon ook de studierichting psychologie. De voorbereidingen begonnen een jaar eerder als een twinning project met de Erasmus Universiteit Rotterdam. Elk jaar is er plaats voor 25 studenten. Er staan in het collegejaar 20152016 89 studenten ingeschreven en tot nu toe zijn 18 studenten afgestudeerd. Twee hebben inmiddels in Nederland hun masteropleiding psychologie succesvol afgerond en zijn naar

april nr. 2 2016 | TPP

19

ting Psychologie is tot nu toe de enige die deze didactiek gebruikt; twee andere studierichtingen (rechten en medicijnen) overwegen om er ook toe over te gaan.

Publicaties

Suriname teruggekeerd, waar ze als psycholoog werkzaam zijn. In 2016 zal naar alle waarschijnlijkheid de masteropleiding klinische psychologie starten. Naar verwachting zal dan ook het aantal werkzame psychologen toenemen. De didactiek is probleemgestuurd onderwijs, een onderwijsmethode die leren ziet als een constructief, zelf gestuurd, collaboratief en contextueel proces (Dolmans et al., 2005). De student staat centraal. Het onderwijs geschiedt in kleine groepen waarbij gewerkt wordt aan ‘problemen’, die besproken worden aan de hand van een vaste procedure, de Zevensprong (Grave & Witteman, 2005). Deze didactiek doet een groot appèl op eigen initiatief en eigen verantwoordelijkheid. Studenten leren in dit proces samenwerken. Studenten worden gestimuleerd gezamenlijk leerdoelen te verwezenlijken. Vele componenten die we terug zien in het theoretisch kader van positive schooling, zoals zorgen voor elkaar, het opbouwen van vertrouwen, respect voor diversiteit, plannen, motiveren en het stellen van doelen (Snyder et al. , 2006) worden in probleemgestuurd onderwijs door de studenten in de praktijk gebracht. De studierich-

20

april nr. 2 2016 | TPP

Volgens de Scimago Journal & Country Bank staat Suriname op de 186ste plaats van de wereldranglijst voor academische publicaties. In de periode 1996zijn er volgens de gegevens van de Scimago 253 geciteerde documenten gepubliceerd, waarvan slechts elf artikelen op het gebied van de sociale wetenschappen en psychologie. Ter vergelijking: Nederland (met een veel grotere bevolking) staat op de 14de plaats met een aantal van 681.804, respectievelijk 70.070 documenten (SCimago, 2015). Hoewel ADEKUS al veertig jaar bestaat, kent ze geen onderzoekcultuur. De jonge afdeling psychologie heeft nog geen publicaties voortgebracht. Het enige instituut dat met enige regelmaat publicaties op psychologisch gebied aflevert, is het Institute for Graduate Studies and Research (IGSR), onderdeel van ADEKUS. Verschijnselen als depressie, angsten, verslavingen of uitingen van een posttraumatisch stresssyndroom worden nog nauwelijks onderzocht. Laat staan dat er publicaties verschijnen over geluk, welbevinden of andere thema’s die centraal staan in de positieve psychologie.

Multi-etnisch Positieve psychologie kan hier in de toekomst verandering in brengen. Positieve psychologie spreekt studenten sterk aan en inspireert. Tal Ben Shahar, verantwoordelijk voor het baanbrekende positieve-psychologieprogramma op Harvard University, stelde dat lezen en denken over positieve dingen op zichzelf al ons fysiek en emotioneel immuunsysteem versterkt. Een goed opgezet en uitgevoerd programma kan leiden tot een transformatie van hoe studenten zichzelf en de wereld om hen heen zien (Russo-Netzer & Ben Shahar, 2011). Dit zou een verklaring voor de aantrekkingskracht van de positieve psychologie kunnen zijn. Een toenemend aantal

studenten kiest bij het schrijven van hun thesis voor een onderzoeksthema als veerkracht, arbeidstevredenheid, yoga of mindfulness. Dit is opmerkelijk omdat de eerste cursus Introductie in de positieve psychologie pas in april 2016 van start gaat. Hopelijk blijven studenten ook na hun afstuderen onderzoek doen in hun werk als psycholoog, of kiezen ze voor een wetenschappelijk carrière. Ook voor de ontwikkeling van de positieve psychologie zelf is dit van belang. De positieve psychologie in Nederland zou een voortrekkersrol kunnen spelen. Suriname is door de multi-etnische bevolkingssamenstelling een interessant land voor onderzoek naar de effecten van behandelingen. De eerste stappen voor het oprichten van een onderzoekslijn positieve psychologie zijn gezet; dit artikel is de eerste vrucht van een samenwerkingsverband tussen de opleiding Psychologie van de ADEKUS en de richting positieve psychologie van de TU Twente.

Tot slot De klinische en de gezondheidspsychologie groeien naar elkaar toe. Ook het onderzoek naar veerkracht (vooral in de jaren ‘80 opgekomen), posttraumatische groei en de vraag wat maakt dat kinderen soms – ondanks ernstige adversieve omstandigheden –verbazend veerkrachtig zijn, kijkt vooral naar mogelijkheden de gezondheid te behouden en te bevorderen (Werner & Smith, 2001; Parens et al., 2008). Samenwerking in opleiding en onderzoek tussen westerse en niet-westerse landen verdient om meerdere redenen steun. Mogelijk is er naast een idiom of distress, ook zoiets als een idiom of wellbeing: cultuurspecifieke uitingen van welzijn en geluk. ■

Tom Hendriks is docent positieve psychologie bij de opleiding Psychologie, Faculteit der Maatschappij Wetenschappen van de Anton de Kom Universiteit. Hij is buitenpromovendus aan de Universiteit van Amsterdam en promoveert op het onderwerp ‘Ontwikkeling van karaktersterkten en veerkracht door meditatieve yoga’. Hij woont en werkt sinds 2011 in Paramaribo. Manon Sanches is orthopedagoog en coördinator van de studierichting Psychologie, Faculteit der Maatschappij Wetenschappen van de Anton de Kom Universiteit. Zij is in 1997 gepromoveerd aan de Rijks Universiteit Groningen op het proefschrift ‘Grensgevallen. De houding van Marokkaanse, Surinaamse en Turkse Jongeren ten opzichte van sociale grenzen’. Zij is voorzitter van de Surinaamse Vereniging van Psychologen en Orthopedagogen en woont en werkt sinds 2010 in Suriname. Tobi Graafsma is kinder- en jeugdpsycholoog, specialist NIP en psychoanalyticus NVPA. Hij is bijzonder hoogleraar klinische (kinder- en jeugd) psychologie aan het Institute for Graduate Studies and Research van de Anton de Kom Universiteit (Bascule-leerstoel). Daarnaast is hij supervisor van de afdeling Medische Psychologie van het drs. L. Mungra Streekziekenhuis in Nickerie, West-Suriname.

Referenties www.tijdschriftpositievepsychologie.nl/uitgaven

april nr. 2 2016 | TPP

21...