Dziady cz. III - Notatka dotycząca lektury obowiązkowej - Dziadów cz. III PDF

Preview

Summary

Dziady cz. IIIGeneza utworu Utwór powstał w 1832 r. w Dreźnie; opublikowany w Paryżu jako IV tom „Poezji”, dedykacja-> Adam Mickiewicz stawia poetycki pomnik swoim przyjaciołom: Janowi Sobolewskiemu, Cyprianowi Daszkiewiczowi, Feliksowi Kołakowskiemu oraz innym patriotom, którzy byli prześlad...

Description

Dziady cz. III

Geneza utworu

Czas i miejsce akcji

Problematyka

Pojęcia

1

• Utwór powstał w 1832 r. w Dreźnie; opublikowany w Paryżu jako IV tom „Poezji”, • dedykacja-> Adam Mickiewicz stawia poetycki pomnik swoim przyjaciołom: Janowi Sobolewskiemu, Cyprianowi Daszkiewiczowi, Feliksowi Kołakowskiemu oraz innym patriotom, którzy byli prześladowani. Nazywa ich „narodowej sprawy męczennikami” • akcja -> od 1 listopada 1823 r. („narodzenie” się Konrada) do 1 listopada 1824 r. (noc dziadów na cmentarzu w scenie IX) • miejsca akcji -> klasztor ojców Bazylianów w Wilnie, pałac Senatora w Wilnie, Warszawa, cmentarz, „dom pod Lwowem” • dramat narodowy, • mesjanizm narodowy i indywidualny, • sąd nad społeczeństwem polskim, • postawa Konrada - prometeizm • patriotyzm, • martyrologia narodu polskiego, • podkreślenie wartości buntu i walki • rola poezji, sztuki • mesjanizm - idea głosząca zbawienie ludzkości za sprawą wybrańca lub wybranej przez Boga grupy, narodu • martyrologia - obrazy męczeństwa, cierpień, okrutnych i krwawych prześladowań • profetyzm - prorocze widzenie przyszłości • improwizacja - spontaniczna wypowiedź o walorach artystycznych bez przygotowania • prometeizm - postawa wybitnej jednostki podejmującej walkę z Bogiem

Budowa dzieła

2

• synkretyzm rodzajowy i gatunkowy - elementy dramatu: dialogi, monologi, podział na akty i sceny, didaskalia, sposób prezentacji bohaterów poprzez działanie, - elementy liryczne: pieśni, improwizacje, wiersz „Do Przyjaciół Moskali”, - elementy epickie: bajka o diable i zbożu, opowiadania Kaprala i Sobolewskiego, „Ustęp”, • epizodyczność i luźna kompozycja dzieła, • brak zachowania zasady trzech jedności ani zasady decorum, • obecność bohatera romantycznego, czyli wybitnej jednostki, przechodzącej metamorfozę, • nawiązanie do dramatu szekspirowskiego (obecność świata nadprzyrodzonego), • nawiązanie do średniowiecznych misteriów i moralitetów (podział przestrzeni na „stronę prawą” - dobro i „lewą” - zło; wprowadzenie personifikacji sił dobra i zła, które walczą o duszę człowieka, taka walka bywa określana psychomachią), • niesceniczność i kompozycja otwarta, • symultanizm - niektóre wydarzenia dzieją się jednocześnie

Bohaterowie

3

1. Konrad - główny bohater skupiający w sobie kilka typów bohatera romantycznego: jako Gustav był romantycznym kochankiem, później staje się spiskowcem, więźniem, poetą. Jako ten ostatni ma poczucie własnej niezwykłości, jest dumny i pyszny, uważa się za równego Bogu. Po egzorcyzmach przechodzi kolejną zmianę pokornieje i zdaje sobie sprawę z ograniczeń 2. Ks. Piotr - pokorny zakonnik i sługa Boży; otrzymał od Boga prorocze zdolności 3. Senator Nowosilcow - postać historyczna, Mikołaj Nowosilcow; krwawy despota, odpowiedzialny za prześladowania polskiej młodzieży w Wilnie, towarzyszą mu Bajkow, Pelikan, Doktor, Botwinko 4. Pani Rollison - niewidoma uboga wdowa, matka uwięzionego Rollisona, która prosi Senatora o ułaskawienie 5. Więźniowie - Tomasz Zan, Feliks, Żegota, Adolf, Jan Sobolewski, Jankowski, Ksiądz Lwowicz

Przedmowa

Adam Mickiewicz opisuje relacje polskorosyjskie oraz przedstawia wizję męczeństwa Polaków. Porównuje sytuację kraju do prześladowań chrześcijan w starożytności, nakreśla obraz prześladowań młodzieży oraz pisze o Nowosilcowie, czyli autorze działań wymierzonych w najmłodszych (zamykanie szkół, zesłania uczniów i nauczycieli na Syberię). Tym samym Mickiewicz przedstawia idee mesjanizmu narodu polskiego.

Motto w Prologu

• są to fragmenty zaczerpnięte z „Ewangelii” św. Mateusza, które odnoszą się do prześladowań pierwszych chrześcijan, • ma to charakter profetyczny -> obietnica zbawienia jeśli wytrwa się prześladowania, • aluzja do sytuacji Polski

Prolog

Scena pierwsza scena więzienna

4

• Nad pogrążonym we śnie więźniem czuwa Anioł Stróż, który wygłasza monolog o jego dzieciństwie i boskiej opiece nad nim, • odbywa się walka dobrych i złych duchów o jego duszę; duchy z lewej strony mówią „Podwójmy napaść!”, a z prawej „Podwójmy straże!”, co jest zapowiedzią walki o duszę Konrada, • konwencja oniryczna -> w czasie snu dochodzi do przemiany z Gustava (romantycznego kochanka) w Konrada (bojownika o wolność ojczyzny); po obudzeniu się bohater podchodzi do ściany i piszę: „Umarł Gustav [..]. Tu narodził się Konrad,” • scena więzienna, która rozgrywa się o północy w wigilię Bożego Narodzenia, • Żegota i Tomasz opowiadają o metodach śledztwa, które były tajne, a powód oskarżenia jest nieznany; więźniowie, więc, siedzą w więzieniu od miesięcy niewiedząc za co; są niewinni, • Tomasz chce poświęcić się dla tych towarzyszy, którzy mają rodziny; należy więc zawiązać spisek i ich ocalić („Kilku z nas poświęcimy wrogom na ofiary,/ I ci na siebie muszą przyjąć wszystkich winy” • Jan relacjonuje, co widział w mieście gdy prowadzono go na śledztwo, ✴opowieść Sobolewskiego -> mówi o cierpieniu Polaków wywożonych w kibitkach, jest to wątek martyrologiczny - najmłodszy chłopiec (10 lat), który skarżył się na ciężkość łańcucha, który był wagowo przypisany dla dorosłego człowieka, nie dla dziecka; - Janczewski, który podczas wywozu krzyknął trzy razy: „Jeszcze Polska nie zginęła”; - Wasilewski, który wyczerpany po torturach padł na ziemię i leżał w kształcie krzyża,

Scena pierwsza scena więzienna

5

✴Żegota opowiada bajkę o diable, który dążył do zniszczenia ziarna, które Bóg dał ludziom, zakopał je w ziemi, ale ono i tak wydało plon; jest to aluzja do sytuacji Polski znajdującej się pod zaborami, które jest gnębiona przez państwa ościenne, jednak autor ma wrażenie, że państwo podniesie się z upadku, tak jak wykiełkowane ziarno. Tak więc cierpnie Polaków to element Bożego planu -> zapowiedź mesjanizmu • pieśń Jankowskiego z refrenem „Jezus Maryja”, którą krytykuje Konrad; Kapral go popiera i opowiada jak imię Maryi uratowało mu życie • pieśń Feliksa przerwana przez dziwne zachowanie Konrada, ✴bluźniercza pieśń o refrenie „Zemsta […] na wroga. Z bogiem i choćby mimo Boga” -> wampiryczna pieśń o charakterze tyrtejskim, czyli nawołującym do walki; początek Małej Improwizacji, ✴Mała Improwizacja -> ujawniają się zdolności profetyczne Konrada i jego wieszcza natura; podczas improwizacji bohater doznaje wizji, w której jest orłem (symbol Polski) unoszącym się nad ziemią, jednak nagle pojawia się wielki, groźny kruk (aluzja do Rosji carskiej); bohater mdleje, a towarzysze uciekają.

Scena druga Wielka Improwizacja

6

• drugi monolog Konrada, • pochwała wolnomyślicielstwa i apologia samotności, • Konrad skarży się na niezrozumienie jako poety, za godnych odbiorców swojej twórczości uznaje Boga i naturę, • przypisuje sobie moc twórczą, chce mocy kreacyjnej by uratować kraj dla dobra ludzkości, • stawia siebie na równi z Bogiem, nawet próbuje z nim konkurować, • kreuje siebie na osobę obłąkaną, która nie potrafi pohamować żądzy sięgnięcie po władzę, nie waha się okazać pogardy dla innych poetów czy mędrców („Depcę was, wszyscy poeci”), • dumny i pyszny manifestuje miłość do ojczyzny („Ja kocham cały naród!” „Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić,”), • uważa się za wybitną jednostkę boską („Jam się twórcą urodził”), • pragnie szczęścia dla swojego narodu, żądą władzy, którą, wg niego, należy mu się tak samo jak Stwórcy („Daj mi rząd dusz!”) • twierdzi, że Bóg nie jest miłością, a tylko mądrością, którą łatwo można wyczytać z ksiąg i się nauczyć, • pojawiają się głosy z prawej strony i głosy z lewej strony, • Konrad wzywa Boga do walki i zarzuca mu popełnianie błędów, • utożsamia się z cierpieniem i bólem narodu, chce stać się jego wybawicielem („Nazywam się Milijon - bo za milijony Kocham i cierpię katusze”) • mdleje przed powiedzeniem ostatecznego bluźnierstwa, że Bóg jest carem, • Konrad przyjmuję postawę prometejską poświęcenie osobiste dla dobra ogółu, cierpienie, bunt wobec Boga/bogów

7

Scena trzecia egzorcyzmy

• ks. Piotr przybywa do majaczącego Konrada, który doznaje wizji przyjaciela, Rollisona, zamkniętego w klasztorze i zachęca go do popełnienia samobójstwa, • ks. Piotr rozpoznaje, że Konrad jest pod wpływem złego ducha i doprawia na nim egzorcyzmy, • po wypędzeniu szatana Konrad przyznaje się do pychy i podżegania do grzechu ciężkiego, • zakonnik modli się o bahtera

Scena czwarta widzenie Ewy

• widzenie młodej dziewczyny, której podczas modlitwy za ojczyznę, młodych patriotów i poetę Konrada ukazuje się Matka Boska, • scena oniryczna, • symboliczne znaczenie kwiatków - lilia -> „przeczysta, mleczna”, symbol czystości i niewinności, - narcyz -> „śnieżnym okiem” patrzy, tradycyjnie symbol egocentryzmu, w tym przypadku symbol rezygnacji z niego, - niezapominajki -> „błękitne kwiaty pamiątek”, „źrenice niewiniątek”; symbol pamięci o „męczennikach sprawy narodowej” i niezawinionego cierpienia, - róża -> „błyszcząca, słoneczna”; symbol męczeństwa, rozlewu krwi, miłości, wiary, nadziei, odrodzenia narodowego, odzyskania niepodległości, słusznej sprawy, • wniosek - sentymentalny obraz walki, który nawiązuje do męczeństwa narodu, mówi o szczególnej opiece nad Polską Matki Boskiej, służy pociesze i pokrzepieniu, a także pełni rolę intermedium, czyli przerwy, oddechu (pojawia się między scenami pełnymi dramatyzmu)

Scena piąta widzenie księdza Piotra

Scena szósta sen Senatora

8

• ks. Piotr znajduje się w swojej celi, modli się, leżąc krzyżem, • scena oniryczna, stylizowana biblijnie, • porównanie cara do Heroda, • odniesienie się do zsyłek polskiej młodzieży na Syberię („długie, białe dróg krzyżowych biegi”); • jednemu dziecku udaje się uciec („Wskrzesiciel narodu, Z matki obcej; krew jego dawne bohatery, A imię jego będzie czterdzieści i cztery”), • naród polski zostaje upersonifikowany, a jego męka porównana do męki Chrystusa na krzyżu, • zaborcy są przedstawieni pod postaciami Rakusa (Austriak), Borusa (Prusak) i Moskala (Rosjan), • rolę Piłata odgrywa Gal, czyli Francja, • los narodu polskiego, który został niewinnie „ukrzyżowany”, opłakuje matka Wolność, • paralelizm między losem zgnębionej Polski a umęczonego przez Żydów Chrystusa, „Polska Chrystusem narodów”, Polska jak naród wybrany przez Boga -> idea mesjanizmu • sen Senatora zdradza ukryte pragnienia, oczekiwania, marzenia o zaszczytach i uznaniu cara, • wizja wielkiego władcy, któremu wszyscy zazdroszczą, następnie wszyscy się od niego odsuwają, ponieważ Senator „wypadł z łaski, z łaski! z łaski! z łaski.” • pokazanie, że w Nowosilcowie nie ma krzty dobroci, • jest to Boży plan, potwierdzenie idei mesjanizmu,

Scena siódma salon warszawski

9

• towarzystwo stolikowe (Damy, Jenerałowie, wysocy urzędnicy, Literaci) -> służalczość wobec zaborcy, obojętność na losy ojczyzny, konformiści, egoiści, sybaryci (tylko zabawa się liczy), kosmopolici, fałszywi, obłudni, liczy się tylko status społeczny • towarzystwo przy drzwiach (m.in. Stary Polak, Adolf, Zenon Niemojewski, Młoda Dama) -> patrioci, krytyczni, odważni, zaangażowani do działania, dyskutują o wydarzeniach politycznych czy represjach carskich, • opowieść Adolfa o Cichowskim -> młody patriota, który został aresztowany w tajemniczych okolicznościach, kilka lat więziony i torturowany; po wyjściu stał się innym człowiekiem - obłąkanym, nieufnym i wyniszczonym, który prawdopodobnie stracił pamięć w wyniku lęku przed wydaniem przyjaciół; element martyrologiczny • dwubiegunowość społeczeństwa polskiego -> „Nasz naród jak lawa, Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi; Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi!”, (słowa Piotra Wysockiego), • lawą jest elita, a wewnętrznym ogniem nazwani są patrioci; kontrast pomiędzy dwoma grupami Polaków

Scena ósma Pan Senator

Scena dziewiąta - Noc Dziadów

10

• spotkanie Senatora z Rollinsonową (matką Rollinsona, który jest ofiarą prześladowań młodzieży polskiej), • ślepa, cierpiąca matka prosi o łaskę dla syna, który jest dla niej wszystkim, Nowosilcow zbywa ją kłamstwami i zapewnia, że zajmie się sprawą, a tak naprawdę po cichu każe ją zamknąć w więzieniu; element martyrologiczny • przesłuchanie ks. Piotra, podczas którego zakonnik milczy pomimo rozkazów Senatora; przepowiada śmierć Doktorowi, • Bal - scena śpiewana -> podział na stronę prawą (patrioci) i lewą (pochlebcy, tchórze); postacie pozytywnych Rosjan - Bestużew, oficer, Justyn Pol, • na salę wchodzi zrozpaczona Rollinsonowa, która mówi, że jej syn został wyrzucony przez okno, zostaje uspokojona przez ks. Piotra mówiącego, że jej Rollinson żyje, • wieść o śmierci Doktora porażonego piorunem • element łączący wszystkie części „Dziadów”, • kobieta prosi guślarza o wywołanie ducha jej zmarłego kochanka, • pojawiają się duchy Doktora i Bajkowa, • kobieta zauważa ducha swojego ukochanego, który ma ranę na czole - czarną plamę (może to być rana po zmaganiach z Bogiem przez Gustava-Konrada; wyrzut sumienia Mickiewicza po podpisaniu „lojalki” - wg Stanisława Pigonia)

Ustęp

11

Dopełnienie; przebieg podróży zesłańców do Rosji; historiozoficzna refleksja 1) Droga do Rosji - opis bezludnych, dzikich terenów i ich mieszkańców, Rosja wydaje się być miejscem bez kultury i historii, miejscem nieustannego przemarszu wojsk; różnorodne społeczeństwo rosyjskie 2) Przedmieścia stolicy - piękne, pełne bogactwa i przepychu pałace, wybudowane z pieniędzy zbrukanych krwią narodów podbitych przez Rosję 3) Petersburg - miasto wyrosłe na kwi i krzywdzie ludzi, siedziba zła 4) Pomnik Piotra Wielkiego - spotkanie dwóch młodzieńców: pielgrzyma-zesłańca i „wieszcza ruskiego narodu”, który opowiada o carze 5) Przegląd wojska - wielogodzinna parada wojskowa, która ma demonstrować siły cara; charakteryzacja zhierarchizowanego społeczeństwa rosyjskiego; po paradzie na placu zostaje 200 trupów żołnierzy stratowanych lub zamarzłych 6) Oleszkiewicz - tytułowy bohater to Polak, który prorokuje karę, która spotka cara 7) Do Przyjaciół Moskali - wiersz dedykowany Rosjanom, którzy także podlegali surowym karom cara (Rylejew, Bestużew). Mickiewicz pokazuje swoją sympatię do narodu rosyjskiego kontrastując to z nienawiścią do despotyzmu...