Geografia przemysłu - notatki z wykładów PDF

Preview

Summary

notatki z wykładów...

Description

Geografia przemysłu: - dr Paweł Brezdeń  Geografia przemysłu – dział geografii społeczno – ekonomicznej, nauka badająca strukturę przestrzenną przemysłu (w skali lokalnej, regionalnej, krajowej, międzynarodowej) oraz procesy czasowo-przestrzenne ją kształtujące.  Przemysł odpowiedzialny jest za działalność produkcyjną w przestrzeni geograficznej. - Uwaga badaczy została skierowana na funkcjonalne podejście do zjawisk ekonomicznogeograficznych. - „Jak jest rozmieszczony przemysł?” na „Jaka jest jego funkcja i rola w przestrzeni?”  System przemysłowy -> zbiór elementów 3 kategorii: 1) Przemysłowych obiektów produkcyjnych (kopalnie, zakłady, przedsiębiorstwa) 2)Obiekty nieprzemysłowe (jednostki administracyjne, organizacje handlowe, biura konstrukcyjne) – działające na rzecz przemysłu. 3) Elementy otoczenia (infrastruktura techniczno-ekonomiczna i społeczna(np. administracja publiczna) , polityka ekonomiczna, system prawny, organizacje międzynarodowe. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) – Polska należy. 1. o o o

Funkcjonowanie systemu przemysłu polega na: Funkcjonowaniu obiektów wymienionych w 1 i 2 Wzajemnym oddziaływaniu i powiązaniu funkcjonalno – przestrzennym między tymi obiektami Interakcji między tymi obiektami

2. Model korelacyjny nauk geogr. Wg Wysockiego: 4 dziedziny  Przestrzeń geograficzna: - przyrodnicza - społeczna/socjalna - ekonomiczna - techniczna/inżynierska  Dziedziny tworzą całość, są podzielone cechami rozłączności – pomiędzy nimi interakcje pozwalające na powstanie nowych dziedzin. 3. o o o o o o

Zadania geografii przemysłu: Badanie różnych relacji odległości, zjawisko kooperacji (początek XXw.) Badanie relacji między zakładami przemysłowymi, a siecią osadniczą Przepływ fizyczny ludzi – przepływ gotówki, procesy semiurbanizacji (umiastowienie wsi) Badanie relacji między zakładami przemysłowymi a szlakami i węzłami transportowymi Badanie relacji pomiędzy przemysłem a bazą surowcową Badanie lokalizacji pojedynczych zakładów przemysłowych oraz ich zgrupowań

 Lokalizacja przemysłu odnosi się do procedury wyboru miejsca, gdzie walory miejsca i wymagania lokalizacyjne przedsiębiorstwa będą najlepiej do siebie dopasowane.  Relokacja – poszukiwanie nowego miejsca dla działalności gospodarczej  Rekonwersja – zmiana profilu produkcji, która następuje także w konsekwencji decyzji lokalizacyjnej.

4. Poziomy rozwoju gospodarczego: -preindustrialny - industrialny - postindustrialny 5. o o o

Poszczególnym poziomom odpowiadają określone cywilizacje: Agrarna Inicjalna Wolnego czasu

 stopniu rozwoju gospodarczego mówi m.in. odsetek osób zatrudnionych w poszczególnych gałęziach gospodarki.  Model Fourastie – prezentuje zależność między 3 sektorami na przestrzeni czasu, fazy: - pierwotna (agrarna) - przejściowa ( industrialna): 40% usługi, przem 40%, rolnictwo 20%; Czechy - tercjalna ( usługowa) : 80% usługi, przem 15%, roln. 2-5%; Finlandia, Norwegia, Australia, Nowa Zelandia 6. Poziomy rozwoju gospodarczego, fazy zmian technologicznych:  Faza eotechniczna – oparcie gosp. na naturalnych nośnikach energetycznych, produkcja bazująca na węglu drzewnym, okręg staropolski (Góry Świętokrzyskie)  Faza paleotechniczna (wyższe studium)- naturalne nośniki zastąpione bardziej wydajnymi (węgiel kamienny, rudy żelaza, wykorzystanie maszyny parowej). To spowodowało migrację przemysłu i powstanie nowych centrów przemysłowych i wydobywczych. GOP – węgiel kamienny  Faza neotechniczna – przełom XIX i XX, wykorzystanie silnika spalinowego i elektrycznego, surowce energetyczne, okres międzywojenny: surowce tańsze i łatwiej dostępne, gospodarka rabunkowa, doprowadza do kryzysu energetycznego lata 70.  Faza biotechniczna – poszukiwanie nowych źródeł białka, rozwój biologiczny 7. Skutki procesów uprzemysłowienia: o Środowisko – emitowanie zanieczyszczeń, które niszczą środowisko jak również wpływa na żyjącego w nim człowieka (nowe choroby, patologiczne zmiany w organizmach) o Społeczeństwo – stały odwrót od rolnictwa na rzecz zawodów pozarolniczych – wyższe dochody o Ekonomika kraju – produkcja współczesna staje się o wiele tańsza niż poprzednio (oprócz innowacji), natomiast produkcja żywności staje się coraz droższa, zwłaszcza ekologiczna. o Polityka światowa – wzrost gospodarczy oraz pewna unikalność produkcji dzieli świat na strefy wpływów bogatych „rozwiniętych” krajów i bednych „opóźnionych”. Powstaje nowy ład. 8. Formacje gospodarcze:  Przedkapitalistyczna – w Europie trwała najdłużej, stosunkowo powolny rozwój, rozwój produkcji, rękodzielnictwo, produkcja niewielka, ale bardzo liczna (miejsca produkcji), dogodne miejsca komunikacyjne (ujścia rzek, punkty przeprawy)  Formacja manufaktury XV-XVII – koncentracja na pracy żywej, ale lepiej wyposażonej technicznie, kształtują się strefy miejskie  Socjalistyczna, schyłkowa 1917r. – w niektórych krajach do dziś wielka strefa socjalna, centralne planowanie gospodarki (Jemen, Kuba, Korea Pn)  Współczesnego kapitalizmu (mieszanego) – wywodzi się od dzieła Adama Smitha, Davida Ricardo, John Stuart Milla - W klasycznej ekonomii kapitałem były narzędzia i maszyny, współcześnie kapitał rzeczowy

- Kapitał ludzki: wiedza i umiejętności siły roboczej - Czynniki produkcji – materialne i niematerialne zasoby niezbędne do wytwarzania dóbr w postaci towarów, produktów czy usług. 9. Ujęcia klasyczne i neoklasyczne w ekonomii: -ziemia - praca – rozumiana jako wysiłek ludzki włożony w wytworzenie danego produktu -kapitał – to dobra wytworzone uprzednio przez ludzi używane do produkcji innych dóbr. Tworzą go maszyny i urządzenia służące do produkcji.  Zasoby = czynniki produkcji - praca – rozumiana jako siła robocza (kapitał ludzki) [ocena jakości] - kapitał produkcyjny (technologia) - brak tu ziemi!  Aktualnie teoria ekonomii zalicza ziemię do innych składowych kapitału produkcyjnego.  Coraz większe znaczenie przypisuje się wiedzy i doświadczeniu - gospodarka oparta na wiedzy - społeczeństwo informacyjne Cechy wspólne czynników: Użyte w procesie produkcji wytwarzają nową wartość W pewnym zakresie są wzajemnie zastępowane Istnieje rynek każdego z czynników produkcji Posiadane przez społeczeństwo zasoby czynników produkcji decydują o możliwościach produkcyjnych o Czynniki produkcji są dostępne w ograniczonej ilości i ulegają zużyciu (amortyzacji, umorzeniu) o Odnowienie i wzrost zasobów czynników produkcji możliwe są jedynie dzięki procesowi inwestowania  Restytucja – odnowienie  Dekapitalizacja - proces zmniejszania się wartości środków trwałych.

10. o o o o

11. Środki produkcji – materialne obiekty niezbędne w procesie produkcji: - przedmioty pracy (środki obrotowe – surowcowe, materiały) - środki pracy (środki trwałe – zakłady, ziemia, kopalnie, urządzenia) - technologia kapitałochłonna (wykorzystuje kapitał rzeczowy: przemysł optyczny, chemiczny, farmaceutyczny) lub pracochłonna ( aspekt ilościowy: przemysł spożywczy, odzieżowy, włókienniczy) - efekt substytucji – zastępowalności, dąży do minimalizacji kosztów, a maksymalizacji zysków  Produkcja – działalność ludzka, celem jest wytworzenie określonych dóbr materialnych, nastawiona na zysk.  Proces produkcyjny – całokształt działań związanych z przekształcaniem surowców i materiałów w produkty gotowe. Efektem ekonomicznym procesu jest wartość dodatnia.  Wartość dodana – przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji lub tworzenia usługi.

12.   

Różne ujęcia produkcji: Statystyczne Ekonomiczne W aspekcie zarządzania

13. o o o

W skład procesu produkcyjnego wchodzą: Proces badań i rozwoju (tzw. B+R) Proces wytwórczy (podstawowy, pomocniczy oraz obsługowy) Proces dystrybucji i obsługi klienta

14.   

Przedmiot geografii przemysłu: Problematyka alokacji przemysłowej ( rozmieszczenia) Rozmieszczenie zgrupowań terytorialnych przemysłu (regiony, ośrodki lokalne) Opis zmiennych krajobrazów przemysłowych ziemi (obszary i regiony, które tworzyły się przez długie lata) Poznanie struktury przemysłowej świata jako całości (poszukiwanie lokalnych powiązań)

 

Łańcuch produkcji – transakcyjnie powiązana sekwencja funkcji, każdy łańcuch ma swoją geogr. Konfigurację, która coraz częściej przybiera skalę globalną.

15. Zmiana obiektu badań geografii w XX w. : Zakład przemysłowy przedsiębiorstwa przemysłowe (lata 60) (lata 70)

system przemysłowy (lata 80)

łańcuch produkcji (lata 90)

16. Kierunki badawcze: o Krajobrazowy – XVIII/XIX opis zjawisk geograficznych, rejestrowanie oraz próba uogólnień o Techniczno – ekonomiczny – pogłębione opracowania dotyczące uwarunkowań technicznoekonomicznych rozmieszczenia przemysłu o Fizjograficzny – związany z badaniem uwarunkowań istniejących między przemysłem a środowiskiem geograficznym (charakterystyczny dla Polski) o Badania procesów społeczno-ekonomicznych w przestrzeni – koncentrują się nad procesami uprzemysłowienia wyrażająca się w zmianach przestrzennych. 17. o o o

Do najważniejszych problemów badawczych należą: Zmieniające się przedsiębiorstwo przemysłowe i jego otoczenie Globalizacja Przemysł a wyzwania ekologiczne

18.     

Nauki pomocnicze: Geologia ekonomiczna – analiza rozmieszczenia i roli surowców Ekonomika przemysłu – efektywność inwestycji Historia gospodarcza Socjologia i psychologia – postawy i motywacje przedsiębiorców Technologia produkcji przemysłowej

19. Metody badawcze: o Indukcja – polega na przeprowadzaniu badań od szczegółu do ogółu o Dedukcja – od ogółu do szczegółu

o

Weryfikacja – in. Metoda redukcyjna, polega na weryfikacji tez, wniosków i ocen postawionych na początku.

20. Wyrażanie rozmiarów produkcji:  W jednostkach fizycznych ( tony, litry, metry, sztuki)  Wartościowo (produkcja globalna – obejmuje to co wytworzone + to co na linii produkcyjnej, towarowa – wyrób gotowy, sprzedana)  Inne mierniki: - wartość dodana - wartość środków trwałych - nakłady inwestycyjne - wydajność pracy - zużycie wody 21. o o o o o

Do oceny jakościowej przemysłu wykorzystujemy: Strukturę gałęziową przemysłu Udział pracowników wysoko wykwalifikowanych ogółem Wielkość nakładów finansowych na badania w działalności Liczba linii produkcyjnych sterowanych komputerem Wielkość zanieczyszczeń

22. Teorie lokalizacji przemysłu:  Optymalna lokalizacja – to pkt najniższych kosztów transportu wyliczonych na podstawie wagi potrzebnych surowców lub gotowego produktu  A. Weber – twórca pierwszej teorii lokalizacji przemysłu - izodapana – jednakowe koszty transportu (rodzaj izolinii)  Pojęcie czynnika lokalizacji – rodzaj wyraźnie określonej korzyści, która powstaje … 23. Korzyści aglomeracji - korzyści wynikające zarówno ze zwiększonej skali produkcji jak i z bliskiego sąsiedztwa kilku obiektów przemysłowych.  Korzyści wewnętrzne: koszt jednostkowy się zmniejsza  Korzyści zewnętrzne: urządzenia infrastrukturalne (transportowe, komunalne, instytucje socjalne) 24. Cena i popyt warunkują wybór lokalizacji:  Weber -> bliskość surowców  Losch -> bliskość rynku zbytu 25. Model poligonalny Hamiltona: o Większy zakres czynników warunkujących lokalizację o Miejsca przecięcia linii, miejsc, które spełniają warunki jest więcej. W związku z tym jest większa liczba miejsc, gdzie można usytuować lokalizację.  Racjonalny człowiek – podejmujący decyzje lokalizacyjne zgodnie z zasadami ekonomii i w pełni poinformowany o jego otoczeniu.

26. Teoria E. Borentera (1979) – należy rozpatrywać w kontekście: - produkcji - zamieszkania - podaży usług - wypoczynku 27. Koncepcja usieciowienia (networking): 28. Podział czynników lokalizacji:  Przyrodnicze: surowce, źródła energii, tereny pod przemysł  Pozaprzyrodnicze: rynek zbytu, transport, siła robocza, korzyści aglomeracji  Czynniki lokalizacji przemysłu - to warunki (np. koszty), wpływy oraz inne motywy, które w sposób pozytywny lub negatywny oddziałują na funkcjonowanie przemysłu w danym miejscu. 29. Czynniki lokalizacji dzielimy na kryterium umowne, porządkujące: - przyrodnicze - ekonomiczno-techniczne (rynek zbytu, transport) - społeczno-polityczne (społeczne, polityczne, behawioralne)  Inny sposób grupowania: - produkcyjne (surowce, siła robocza, energia, kapitał) - dystrybucyjne (rynek zbytu) - organizacyjne (koncentracja) 30. Czynniki, które zawsze się powtarzają:  Koszty transportu (są niejako podstawą lokalizacji)  Koszty pracy (zależne od stopnia technologii, czynnik wrażliwy na rozmieszczenie przemysłu ilościowo a szczególnie jakościowo) 31. Czynnik środowiskowy: o Morfologiczny (warunki inżynieryjno-techniczne) o Hydrologiczny (odpowiednia ilość przy przemyśle energetycznym) o Klimatyczny (dotyczy szczególnie mikroklimatu np. obszary kotlinne) 32. Czynniki technologiczno-organizacyjne - szybkie tempo zmian technologicznych i organizacyjnych 33. Surowce:  Dzielimy na: mineralne (abiotyczne) – zalegające w skorupie ziemskiej (biotyczne) – roślinne i zwierzęce  Z pkt widzenia ich przeznaczenia: - roślinne i zwierzęce ( rolno-spożywcze, przemysłowe: drewno, skóra) - surowce mineralne (energetyczne, metaliczne, chemiczne, szklarskie)  Zakres pojęcia surowca zmienia się w czasie i przestrzeni  Zależność lokalizacji przemysłu przetwórczego od bazy surowcowej określił A. Weber za pomocą tzw. indeksu materiałowego (stosunku wagowego) Wzór: s- waga zużytego surowca P- waga gotowego surowca  Gdy wskaźnik wynosi >1 produkcja danego wyrobu jest lokowana w pobliżu źródeł surowca (hutnictwo miedzi)

  

Odwrotnie gdy indeks materiałowy wynosi...