HET Hollistich Mensbeeld PDF

Preview

Summary

Les uitgetypt...

Description

HET HOLISTICH MENSBEELD Korte samenvatting waarmee we in de cursus bezig zijn : we zijn op zoek naar een betrouwbaar mensbeeld omdat we weten dat het mensbeeld waarvan we uitgaan een grote impact heeft op ons handelen naar andere mensen toe. In die zoektocht zijn we vertrokken van een paar eenvoudige vaststellingen die we als doodgewoon mens allemaal kunnen doen als we stilstaan bij onze eigen ervaring van het zelf. Ten eerste: Stellen we vast dat we bestaan uit zeer verschillende aspecten. Aan de ene kant zie je een lichaam dat van vlees en bloed is. Een waarneembare, letterlijk tastbare realiteit. Maar aan de andere kant stel je iets heel anders vast, namelijk je ervaart de hele tijd van alles en nog wat, dit zijn je gedachten je gevoelens, je belevingen kortom het bewustzijn , dit is iets dat enkel voor jezelf toegankelijk is. Dit is iets van een heel andere aard dan je tastbare en waarneembare lichaam.

Ten tweede: tweede vaststelling waarvan wij vertrokken zijn was dat je je ondanks deze tegenstelling toch niet als twee aparte realiteit een ervaart: -

Eerste mensvisie die wij onderzocht hebben was die van de dualisten. de dualisten hadden heel veel oog voor die grote verschillen tussen die lichaam en geest. Maar lukten er niet in om de verbinding tussen die twee te begrijpen. Bovendien heeft deze visie het probleem dat ze fundamenteel onwetenschappelijk is . Omdat ze een immateriële, dit wil zeggen: een louter geestelijke geest verondersteld. - Tweede mensvisie die wij onderzocht hebben was die van de materialisten, die bekijken de mens als een louter materiële realiteit . Deze visie is in tegenstelling tot die van de dualisten wel wetenschappelijk verantwoord. De materialisten houden zich namelijk aan wat je kan waarnemen of observeren. Maar materialisten hebben toch ook een groot probleem . In de materiële visie is het erg moeilijk om de vrijheid van de mens een plaats te geven. - Derde mensvisie die we bekeken hebben was die van de idealisten, deze filosofen hebben veel oog voor de subjectiviteit van de mens , maar schieten hierin compleet door, ze stelden namelijk het omgekeerde van de materialisten. Volgens de idealisten is de mens louter geest . Absurd , deze visie brengt ook het probleem met zich mee dat de beperktheid van de mens moeilijk begrepen kan worden. De 3 visies die we tot nu toe al zagen hebben dus allemaal grote tekortkomingen. Toch heel wat zaken kunnen we uit deze mensvisies meenemen. Ten eerste het feit dat wij bewuste wezens zijn, subjecten. Ons hele bestaan is een stroom van allerlei ervaringen, belevingen, gedachten , gevoelens enzovoort. Met eigen interpretaties en zingevingen.

Ten tweede: alles wat we zijn, zijn we op basis van ons onze materiële mogelijkheidsvoorwaarden. Hiermee bedoel ik ons lichaam en alle fysische processen die zich daarin afspelen. Ten derde: de fysieke werkelijkheid die we zijn maakt dat we tenminste tot op zekere hoogte gedetermineerd zijn. Ten vierde: de materiële mogelijkheidsvoorwaarde van ons bestaan zorgen ervoor dat we eindige beperkte wezens zijn. Ons bewustzijn en onze vrijheid zijn beperkt.

Vierde mensbeeld: DE HOLISTISCHE MENSVISIE Denken van binnenuit begrijpen. Van waar komt dat woord holistisch eigenlijk? HOLOS -> oude Grieks => geheel Dit betekent om te beginnen dat de mens gezien wordt als een geheel en niet als twee aparte delen zoals de dualisten doen. Verder betekent het ook dat de mens en zijn omgeving als een geheel worden gezien en dat je die twee niet los van elkaar kan zien. Voorbij de inzichten is de idee dat het geheel meer is dan de som van de delen essentieel. Dit onderzoeken we op een ludieke manier (slide 7) Wat zie je hier? Smileys (6M 51sec) Wat valt je op? Als je wisselt tussen de slides Als je goed kijkt dan zie je dat niet enkel de mond verandert maar ook de ogen . Kijk nog even, nochtans niet aan die ogen geraakt. De betekenis van die ogen verandert mee omdat er een ander deel veranderd is . Een mooie illustratie van dat het geheel meer is dan de som van de delen. Je kan de verschillende onderdelen niet los van elkaar zien. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden (8min). Wat kunnen we hieruit afleiden voor de mens? Wat betekent het principe dat het geheel meer is dan de som van de delen voor de mens? In de holistische mensvisie wordt de mens gezien als een geheel . Een geheel dat niet ten volle begrepen kan worden als je lichaam en geest ziet als twee aparte delen. Volgens de holistische mensvisie zijn lichaam en geest geen twee aparte delen maar een onlosmakelijk geheel = Een psychosomatische eenheid , lichaam en geest worden beschouwd als twee momenten van een en dezelfde hele mens . Twee momenten die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. (8min55sec) Moment het is niet hetzelfde dan in de dagdagelijkse taal , het begrip moment betekent hier het geheel zien onder een aspect. Voorbeeld : stel je twee kinderen maken ruzie om een rode bal -> je kan niet zeggen: hier jij krijgt het rode deel en hier jij krijgt het ronde deel.

beide delen / beide momenten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden of met andere woorden: zijn doortrokken van elkaar . Je kan het rode en het ronde niks van elkaar scheiden. Deze idee kan je dus ook toepassen op de mens . Heel de mens is lichamelijk, ons lichaam is geen apart deel van ons . Wij zijn ons lichaam en omgekeerd . Heel de mens is geestelijk , onze geest is geen apart deel van ons , wij zijn onze geest. WE PROBEREN DIT VERDER DOOR TE DENKEN: Als heel de mens materieel is dan is ook het geestelijke materieel. Je geest of je bewust zijn of jij voor zover je geestelijk of bewust bent is dan ook lichamelijk of als je wil materieel of fysiek (synoniemen hier) Dit is wat je zou kunnen noemen lichamelijke subjectiviteit. We hebben dit gezien in het materialisme. namelijk : de idee dat al onze gedachten en gevoelens fysische processen zijn in onze hersenen en ons zenuwstelsel. Dit heet zoals je weet: FYSICALISME (11m 45s)

Omgekeerde redenering (slide10) Als heel de mens geestelijk is dan is ook het materiële geestelijk. Als heel de mens materieel is dan is ook datgene wat materieel is geestelijk. Jij (voor zover je lichamelijk bent is ook geestelijk ) geeft de kenmerken van je bewust-zijn. Dit zou je subjectieve lichamelijkheid kunnen noemen. Namelijk je lichaam, je lichamelijkheid heeft de eigenschappen van je subject zijn . We hebben dit gezien in de kritiek op de materialistische mensvisie, dicht heet lichaam subject. Je zou hier ook kunnen spreken van een bezield of doorzield lichaam. Weliswaar zonder de ziel als iets apart te zien. SAMENGEVAT: Als lichaam en geest niet van elkaar te scheiden zijn maar één zijn dan heeft je lichaam of beter gezegd jij (voor zover je lichaam bent )ook de eigenschappen van je geest. En andersom: Dan heeft je geest of beter gezegd ‘jij’ voor zover je geestelijk bent, ook de eigenschap van je lichaam. Lichaam en geest zijn als het ware helemaal van elkaar doortrokken . Deze doortrokkenheid noemt men dialectiek -> Het is dus het doortrokken zijn van elkaar van twee tegengestelde momenten op zo een manier dat het ene tegengestelde de eigenschappen heeft van het andere tegengestelde en omgekeerd. Vb: In de mate waarin je je bewust bent van de steen vorige voeten kan je daarover stappen of naast stappen. Vb: In de mate je je bewust bent van je eigen tekortkomingen kan je daar iets aan veranderen.

SAMENGEVAT: In de mate waarin je je bewust bent, ben je vrij. Opdracht slide 15 (14m45s)

Formuleer voor jezelf eens het belang van inzicht en besef voor cliënten en gezinnen in de hulpverlening . Antwoord ligt in de quote. Begrippen: ZELFVREEMDHEID en IDENTITEIT Zelfvreemdheid: het vreemd zijn van jezelf, ik bedoel het nog niet kunnen zijn wie je eigenlijk bent of zou willen zijn. Je valt dan nog niet samen met jezelf. Je zou van uiteenliggendheid kunnen spreken, je ligt nog uiteen met jezelf, als je je niet bewust bent kun je je niet in vrijheid manifesteren en kan je nog niet zijn wie je eigenlijk zou willen zij. Identiteit: Betekent het omgekeerde: in de mate waarin je je wel bewust bent , kan je je wel in vrijheid manifesteren en kan je, als ten dele al zijn wie je zou willen zijn. Je valt dan, ten dele althans samen met wie je zou willen zijn. We spreken dan van identiteit, eenheid of zelfheid. Identiteit en zelfvreemdheid zijn complex. Verhoudt zich tot elkaar op een interessante maar ook complexe manier. Sta eens stil om je hiervoor van Bewust te worden eens stil wanneer jij het meest met jezelf samenvalt. Als we stilstaan bij de momenten waarin we heel erg opgaan kunnen we aantal vaststellingen doen in verband met identiteit en uiteenliggendheid. Allereerst gaan we blijkbaar soms zo in iets op dat we helemaal samenvallen met onszelf, ik bedoel zo op momenten dat we niet meer in de mogelijkheid zijn om als een soort toeschouwers naar onszelf te kijken. Vb. Opgaan in een film die je aan het zien bent, of het boek dat je aan het lezen bent. Maar kan ook tijdens het sporten, een goed gesprek, … (17m46s) (slide19) 2de vaststelling: We komen niet alleen tot onszelf door onze eigen vrijheid, door zelf ons leven geheel en al te bepalen en te controleren. Jezelf zijn heeft blijkbaar ook te maken met jezelf kunnen overgeven, kunnen loslaten, kunnen accepteren. Denk bijvoorbeeld aan seksualiteit  mislukt wanneer je alles onder controle tracht te houden, pas wanneer je ingeschakeld kan laten worden in het gebeuren , pas wanneer je de controle kan loslaten en je kan overgeven aan de ander kan seksualiteit lukken. Blijkbaar komen we soms meer tot onszelf door los te laten , door controle te verliezen. Alhoewel we dat wanneer we alle controle verliezen mogelijk ook onszelf zullen verliezen . Dit lijkt in te druisen tegen de samenhang nieuwe geschetst hebben tussen identiteit en vrijheid . Maar eigenlijk is dit enkel een illustratie van die dialectische verbondenheid van identiteit en zelfvreemdheid of uiteenliggendheid. 3de Vaststelling:

Die uiteenliggendheid blijkt eigen te zijn aan de structuur van ons bewust-zijn. We kunnen ons pas van iets bewust zijn als er een afstand is. Simpel voorbeeld : illustratie dat er een afstand nodig is om je bewust van iets bewust te kunnen worden. (20m28s) Hij zit niet, want hij zit er te kort bij. Soms moet je eerst wat afstand nemen voor je bepaalde dingen kan zien. Net zoals we ons soms niet bewust kunnen worden van bepaalde zaken kunnen we ons ook niet als toeschouwer van onszelf bewust worden als we helemaal in iets opgaan. Als ik bijvoorbeeld helemaal opgaat in het lesgeven, besef ik nauwelijks hoe ik bezig ben. Pas als ik niet meer uit mijn woorden geraak er val ik daar als het ware uit. Of vergelijken met dansen: zo opgaan in het dansen dat je je niet meer bewust bent hoe je daar aan het dansen bent. Sommige benoemen dit als een soort van extase (andere betekenis )als het ware met de ogen van een ander naar jezelf te kijken. De holistische mensvisie biedt een heel dynamische kijk op de mens omdat verder te bekijken dien je het begrip dialectiek ook toe te passen op de begrippen identiteit en zelfvreemdheid. Definitie dialectiek : is het doortrokken zijn van twee tegengestelde momenten op zo een manier dat het ene tegengestelde de eigenschappen heeft met het andere tegengestelde en omgekeerd. 2de stap: Net zoals ons bewust-zijn en onze vrijheid doortrokken zijn van onbewust-zijn en onvrijheid, op dezelfde manier is onze identiteit doortrokken van zelfvreemdheid of uiteenliggendheid. En daarvoor is onze identiteit ook steeds een beperkte identiteit. Wat maakt dat we nooit helemaal met onszelf zullen samenvallen. Elke identiteit bevat inderdaad ook altijd uiteenliggendheid. We vallen nooit helemaal voor eens en voor altijd met ons zelf . Wij kunnen telkens opnieuw afstand van onszelf nemen , onszelf in vraag stellen en op een andere manier gaan bekijken, betekenis geven. Ik maak dit concreet: soms hebben we het gevoel dat we een grote, belangrijke stap gezet hebben, dat we gegroeid zijn, dat we er eindelijk zijn, dat we helemaal onszelf geworden zijn. MAAR!!! dat is nooit definitief . Ik herhaal het nog eens : onze identiteit is altijd doortrokken van zelfvreemdheid. Het leven is altijd een weg van vallen en opstaan. (slide 21) (24m36s) Ons leven is permanent in evolutie en dat zien we in ……………….van de mens is van ons bestaan. Ik som er een paar op: - we willen meer ‘onszelf worden’

-

We ontwikkelen ons lichaam we ontwikkelen onze sociale vaardigheden we (trachten) onze wil te sterken we ontwikkelen onze emoties we (trachten te) groeien naar meer vrijheid we ontwikkelen onze kennis …..

Wij zijn geen statische, aan ons zelf gelijkblijvende wezens , maar we zijn een continue evolutie ‘citaat ‘ (slide 21) “Aan de ene kant bedreigt en beperkt onze materialiteit in al zijn facetten van ‘onbewustheid’, determinisme en uiteenliggendheid, het geestelijke in al het facetten van bewustzijn, vrijheid en zelfheid. Aan de andere kant overschrijdt de mens als (ook) geestelijk wezen die materialiteit (tot op zekere hoogte )dit wil zeggen: groeit hij van zelfvreemdheid tot identiteit, van gedetermineerdheid tot vrijheid , van ‘onbewustheid’ tot bewustzijn.“ Klinkt misschien heel abstract maar het gaat over iets dat heel herkenbaar is. Het gaat om dat hele proces met vallen en opstaan, waar elk van ons elke dag van zijn leven mee bezig is. Dit proces, van meer jezelf worden, wordt zelfidentificatie genoemd. Als ik aan studenten vraag, waarnaar ze in hun leven streven krijg ik vaak het antwoord: ik wil mezelf zijn komen meer mezelf worden. En wie of wat voor iemand dat dan ook is, dat wil mijn zelf in vrijheid kunnen bepalen. De meeste onder ons willen niet een exemplaar van dat soort zijn , maar een unieke alteriteit. = een andersheid dwz Een identiteit die niet zomaar tot die van een ander te leiden is. Men wil zelf in vrijheid kunnen bepalen wie men is en op welke manier. Ik heb dit al heel veel mensen op een simpele manier horen zeggen : ‘’Ik wil iemand zijn’’ Elk mens verlangt ernaar om op zijn eigen manier iets te betekenen, uniek te zijn (uniciteit). Wat niet wegneemt dat we om die identiteit vorm te geven ons identificeren met anderen. Het belang van waardering en liefde (parel in de ogen van de ander) is een deze nauwelijks te onderschatten. Aan de ene kant is zelfidentificatie een fundamentele verlangen, maar aan de andere kant een opgave. Als anderen bijvoorbeeld : ouders op een partner druk op je uitoefenen over wie je moet zijn dan gaat het fout. Denk bijvoorbeeld aan kinderen die onder grote druk staan omdat ze de ambitie en verlangens van hun ouders moeten waarmaken.

HET HOLISME (6B) Allereerst waarom een mensbeeld zo belangrijk is: in je job maar ook in je privéleven zal je vroeg of laat met ethische dilemma’s geconfronteerd worden en een goede beslissing kan

slechts genomen worden vanuit een adequaat mensbeeld. In dit hoofdstuk holisme hopen we na de vergeefse pogingen van het dualisme, het materialisme en het idealisme eindelijk de krijtlijnen van een mensbeeld uit te tekenen, dat zowel aansluit bij onze ervaringen en als bij onze wetenschappelijke ingesteldheid. Ter herinnering in een notendop de problemen van de vorige mensbeelden, die het nieuwe mensbeeld noodzakelijk maken: 1.De dualisten, die lichaam en geest opvatten als twee totaal verschillende van elkaar gescheiden delen, konden daardoor de verbinding tussen deze twee niet meer begrijpen. 2. De materialisten, die het bewustzijn opvatten als een neveneffect van allerlei hersenprocessen, konden daardoor de menselijke vrijheid moeilijk plaatsen. 3. De idealisten tot slot begrijpen heel het mens-zijn vanuit de geestelijke dimensie en miskenden daardoor de menselijke beperktheid op het vlak van het handelen en de kennis. 4. Het holisme, het is de vierde en laatste mensvisie, het holistisch mensbeeld. Deze zal benadrukken dat lichaam en geest geen twee aparte delen zijn, maar twee verweven, onsmakelijke momenten van één en dezelfde totaliteit mens. (syl. 103) Dit mensbeeld zal de mens opvatten als lichamelijke subjectiviteit en daarmee de mogelijkheid bieden om zowel de vrijheid als de beperktheid van de mens te integreren in één samenhangende visie. Allerlei vragen zullen hierbij de revue passeren. Waarom voelen wij ons op zonnige dagen zo goed in ons vel? Terwijl op andere alles in ons leven lijkt mis te gaan? Waarom slagen wij er nooit in een definitieve identiteit te verwerven? Waarom zijn mislukking en lijden eigen aan het leven? Komen wij tot onszelf door onze eigen vrijheid, door zelf ons leven geheel en al te bepalen en te controleren? Of heeft jezelf zijn ook te maken met jezelf kunnen overgeven en loslaten? En wat betekent dit voor onze relaties ? Is de mens een op zichzelf staand individu, zoals men in onze cultuur wil doen geloven, of maakt hij onmiskenbaar deel uit van een netwerk van relaties , dat voor hem even wezenlijk is als zijn fysische en psychische dimensies? Wanneer blijft mijn verhouding tot de ander steken in louter toeval en wanneer wordt ze een mogelijkheid van wederzijdse verrijking en ontplooiing? In de inleiding van het eerste deel hebben we het gehad over de etymologie van het woord holistisch. Het komt van het oude Griekse woord ‘holos’ = geheel Holistische benadering houdt dus in dat de mens en de werkelijkheid als een geheel bekeken worden In het eerste deel van de weblecture : hebben we dit toegepast op lichaam en geest. de mens kan niet goed begrepen worden als ons lichaam en geest als twee aparte delen gezien worden.

Kernbegrip in heel dit denken is dialectiek. Dialectiek staat voor het niet van elkaar te scheiden zijn voor de verschillende aspecten van iets. Dialectiek houdt in dat de verschillende aspecten van iets , wij spreken van momenten, dat die geheel van elkaar doortrokken zijn. Vb. Denk aan de rode bal waarbij je het rode niet van het ronde kan scheiden. Maar !! Dialectiek gaat nog veel verder dan het niet van elkaar gescheiden kunnen worden van die verschillende aspecten of momenten. Het betekent ook dat het ene aspect/moment de eigenschappen heeft van het andere. Dialectiek betekent dat het ene doortrokken is van het andere en omgekeerd. Toegepast op lichaam en geest betekent dit dat je geest de eigenschappen heeft van je lichaam en je lichaam de eigenschappen heeft van die van je geest. Vanuit het doortrokken zijn van elkaar, van die tegengestelde eigenschappen konden we de beperktheid of de eindigheid van de mens begrijpen. Doordat je bewust-zijn ook getekend is door onbewustheid is het een beperkt-bewust zijn. En doordat je vrijheid ook getekend is door onvrijheid is ze een beperkte vrijheid. (slide 24) ( 2 m) En doordat je identiteit ook getekend is door zelfvreemdheid is ze een beperkte identiteit. Die tegengestelde momenten in ons leven maken ook dat de menselijke existentie geen statisch gegeven is maar een dynamisch gebeuren dat de mogelijkheid van groei in zich draagt en door mens als een uitdaging op een opgave kan ervaren worden. Als dit allemaal duidelijk voor je is, is het goed. In dit deel van het weblecture gaan we de holistische benadering toepassen op de

mens en zijn omgeving. Net zoals lichaam en geest niet los van elkaar staan, staan ook de mens en de werkelijkheid waarin hij zich bevindt niet los van elkaar. Je kan de mens niet los van zijn omgeving begrijpen. De mens vormt een geheel met zijn omgeving. Mens en omgeving dienen dus holistisch benaderd te worden, dit wil zeggen als één onlosmakelijk geheel benaderd te worden. Verandert de omgeving dan verandert de mens. Verandert de mens dan zal dat doorgaans ook een impact hebben op zijn omgeving. Simpel voorbeeld: Het heeft niet zoveel zin om te zeggen dat iemand opvliegend is . Het is veel juister om te zeggen, dat die persoon in een bepaalde context tegenover bepaalde mensen opvliegend gedrag vertoont. Binnen de wereld van de hulpverlener vind je deze benadering terug in het contextueel denken en de context therapie. Ik begin met de holistische benadering van mens en wereld uit te leggen vanuit een korte etymologische analyse van het begrip existentie. Iedereen kent vermoedelijk: existentie of existeren: men bedoelt daarmee het bestaan, zegt men enkel van mensen exclusief menselijke activiteit. Men zegt dit niet van een stoel ...