HNA Skrypt PDF

Preview

Summary

Skrypt z HNA...

Description

H I

S T O

R I

A

A D M

I

N I

S T

R A C J

I

N O

W O Ż

Y T

N E J

Zasady: - resortowości – wykonywanie administracji państwa podzielone pomiędzy niezależne od siebie struktury organizacyjne (resorty); początkowo kierowane przez organy kolegialne, później – jednoosobowe (ministrowie); najważniejsze: sprawy zagraniczne, wewnętrzne, wyznaniowe, oświatowe, skarbowość, wojskowość, wymiar sprawiedliwości, - koordynacja na szczeblu centralnym; w terenie – zespolenie agend kilku ministrów w ręku jednego i tego samego pionu organizacyjnego (administracja zespolona) + odrębne piony administracyjne, podporządkowane poszczególnym ministrom (administracja niezespolona, specjalna) - centralizacji – podporządkowanie organów niższego stopnia organom nadrzędnym oraz skupianie decyzji w organach centralnych i naczelnych; brak samodzielności organów niższego szczebla, ścisłe uzależnienie od struktur nadrzędnych: zależność osobowa – decydowanie o przyjęciu do służby, dysponowanie osobą pełniącą funkcję; zależność służbowa – upoważnienie do wydawania poleceń służbowych i wyznaczania kierunków działania organu podległego - decentralizacji – brak zależności, rozkład uprawnień decyzyjnych pomiędzy władze centralne i lokalne; organ niższy nie może być adresatem poleceń służbowych, jego decyzję nie mogą być zmieniane lub uchylane w trybie nadzoru – samorząd; ściśle powiązana z zasadą dekoncentracji - koncentracji – kompetencje przyznane administracji państwowej mają być spełniane przez szczeble wyższe, zwłaszcza centralny – skupienie decyzji w jednych rękach; wyłącznie w powiązaniu z zasadą centralizacji - dekoncentracja – powierzenie kompetencji admin. także organom terenowym (zwłaszcza szczebla podstawowego) – rozłożenie prawa decyzji i odpowiedzialności pomiędzy różne czynniki niezależnie od stopnia zależności organów niższego rzędu; może występować w układach zcentralizowanych i zdecentralizowanych - hierarchicznego podporządkowania – podległość pod względem osobistym (obsada, awanse, kara, odpowiedzialność służbowa) i pod względem służbowym (wiążące polecenia i dyrektywy) – brak prawnej niezawisłości organów podległych w stosunku do nadrzędnych; powiązanie z systemem centralistycznym - kolegialności (XVII i XVIII) – decyzje podejmowane większością głosów członków obecnych na posiedzeniu organu administracyjnego - jednoosobowości (od XIX) – ześrodkowanie całego zakresu przekazanej władzy oraz powierzenie wyłącznego prawa podejmowania decyzji jednej osobie (ministrowi) – szybkość, sprawność, wyraźne określenie ryzyka, ale groźba arbitralności rozstrzygnięć - biurokratyzmu – hierarchiczna organizacja oparta na zależności służbowej między zwierzchnikiem a podwładnym – pobieranie stałego wynagrodzenia, przy obsadzie – kryterium kwalifikacji; pojęcie – V i n c e n t d e G o u r n a y – powiązane początkowo z systemie biuralizmu (oparcie administracji na biurach urzędników); powiązana z pojawieniem się warstwy zawodowych funkcjonariuszy; ściśle powiązany z centralizmem i hierarchiczną strukturą władz; M a x W e b e r : zawodowy, profesjonalny charakter administracji, specjalizacja w załatwianiu określonych kategorii (poziomy i pionowy podział pracy), hierarchiczność struktury władzy, tworzenie norm generalnych dla admin. Korpus urzędniczy - nowoczesny aparat urzędniczy – odpowiednie wykształcenie, kompetencje, posłuszeństwo władcy – powstanie w scentralizowanych monarchiach absolutnych stanu urzędniczego – drobnej szlachty lub mieszczaństwa, pobierających pense ze skarbu państwa - odrębny status prawny, trwałość stosunku służbowego - zasada fachowości – kwalifikacje, ew. specjalny egzamin, studia prawnicze lub administracyjne - z czasem – kastowość grupy Granice działalności administracyjnej - od XIX – od poddania admin. rządom prawa - zasada legalności (praworządności) – związanie administracji prawem, zgodność aktów admin. z ustawami, sądownictwo administracyjne - zasada odpowiedzialności za wyrządzone szkody – urzędnika i państwa, za wyrządzone obywatelom przez admin. w związku z wykonywaniem jej funkcji (od doktryny francuskiej rewolucji) Kryteria kształtowania podziałów terytorialnych Rodzaje podziałów prawnych: - podstawowy (zasadniczy) – na potrzeby organów admin. rządowej oraz samorządu terytorialnego - pomocniczy – na potrzeby organów o charakterze pomocniczym w/w - dla celów specjalnych – służą realizacji zadań, których wykonywanie w ramach podziału zasadniczego nie jest uzasadnione (admin. wojskowa) 2 systemy podziału terytorialnego: - typu historycznego – na drodze wielowiekowego rozwoju (Szwecja, Anglia, Szwajcaria, USA, Austria; PL przed rozbiorami – województwa, ziemie, powiaty + prowincje, w KS, KP i II RP – podziały z el. historycznymi)

H I

S T

O

R I

A

A D M

I

N I

S T

R A C J

I

N O

W O Ż

Y T

N E J

- typu racjonalistycznego – nowe jednostki tworzono w oderwaniu od tradycji historycznych, opierając się na przesłankach geogr., demogr., ekonom., komunikacyjnych, uwzględniających potrzeby kraju (Francja – departament, Hiszpania, Włochy, Japonia, Prusy) Francja – monarchia absolutna - skupienie pełni władzy w ręku monarchii = instytucjonalne utożsamienie osoby monarchy z najwyższym organem państwa; władca – najwyższy ustawodawca, wykonawca praw i sędzia - centralizm (obowiązek podporządkowania się organu niższego organowi wyższemu – podporządkowanie całej struktury władzy monarsze) i biurokratyzm (zawodowy charakter admin., profesjonalizm, podporządkowanie osobowe i służbowe); zasada koncentracji (wszystkie decyzje w ręku organów centralnych i ograniczeniem do minimum uprawnień władczych organów terytorialnych) - stopniowo – zasada resortowości, hierarchicznego podporządkowania oraz kolegialność (wzajemna samokontrola, trudne określenie odpowiedzialności personalnej, spory kompetencyjne, powolność działania) - J. Bodin – Sześć ksiąg o rzeczypospolitej (1576) - A. du Plessis de Richelieu – Testament polityczny (1688) - Ludwik XIV – Rozważania nad rzemiosłem królewskim - Jacques Bossuet – Polityka wywiedziona z Pisma Świętego (1709) - pełnia, niczym nieograniczona władza; akcentowane boskie pochodzenie - teoria tzw. prawa policyjnego (iuris politiae) – wkraczanie przez panującego we wszystkie dziedziny życia poddanych - decyzje administracyjne o charakterze aktów wiążących jednostronnie; wola panującego źródłem prawa Organy centralne - kanclerz (kontrola wszystkich aktów wychodzących z kancelarii, zwierzchnictwo nad sądami, nadzór nad funkcjonowaniem rad królewskich) - generalny kontroler finansów – naczelne kierownictwo w sprawach skarbowych; J. B. Colbert – merkantylizm - sekretarze stanu – podział kompetencji: resorty spraw zagranicznych, wojny, domu królewskiego i marynarki + każdy zarząd nad przydzielonym obszarem kraju (departamentem) – od XVII wieku nazywani ministrami królewskimi; - ministeriat – wszyscy dygnitarze; organ doradczy króla - ministrowie nie podejmowali samodzielnie decyzji, odpowiedzialność przed królem; instytucja pierwszego ministra, zanikła od 1743 Rady Królewskie - Rada Stanu (Tajna Rada), do 7 osób, przew. króla, najważniejsza; sprawy z zakresu polityki zagranicznej oraz sprawy wewnętrzne szczególnej wagi - Rada Depesz (Rada Sprawozdań), ok. 12, wszyscy ministrowie, sprawy zarządu wewnętrznego (admin.), sprawy sporne z zakresu admin. (I instancja) lub jako instancja odwoławcza od zarządzeń intendentów - Rada Stron Procesowych (Rada Prywatna), funkcje wyłącznie sądowe: sąd kasacyjny, kompetencyjny oraz mogący wywołać każdą sprawę zawisłą w innym sądzie (przew. kanclerza) - Rada Finansów – sprawy finansowe państwa (podatki, rozdział, uprawnienia kasacyjne w stos. do orzeczeń podatkowych) - Rada do spraw Handlowych – organ doradczy, sprawy kolonii - postanowienia rad – nie podlegały rejestracji ze strony parlament Zarząd lokalny - balliwowie – wyłącznie godność tytularna, ze średniowiecza - gubernatorowie – od XV/XVI wieku, wojskowa, sądowa, skarbowa - intendenci – podstawowy urząd powołany do realizacji celów państwa absolutnego w terenie; mianowani przez króla (gł. z nowej szlachty); władza w okręgach generalnych (intendenturach) (34), podlegali bezpośrednio Radzie Depesz; kompetencje: administracja, skarbowość, sprawy wojskowe i wymiar sprawiedliwości, podatki, działalnośc policyjna, administracja nad miastami, orzecznictwo w sprawach bezpieczeństwa państwa - subdelegaci –niższy szczebel zarządu, w głównych miastach okręgu – mianowani i odwoływani przez intendenta - zgromadzenia lokalne, pochodzące z wyboru, od 1787 roku (Ludwik XVI) Reformy w okresie absolutyzmu: - K. Monteskiusz – O duchu praw (1748) – trójpodział władz - J. J. Rousseau – Umowa społeczna (1762) – zasada suwerenności ludu - D. Diderot - doktryna absolutyzmu oświeconego – P. Mercier de La Riviere; za panowania Fryderyka II Wielkiego, Marii Teresy, Józefa II, Katarzyny II - C. Beccaria, H. Grotius, Th. Bogges, Ch. Wolff, Wolter, Diderot - monarcha jako “pierwszy sługa państwa” – obowiązek opieki, zapewnienia porządku prawnego i bezpieczeństwa - zezwolenie na ingerencję ze strony władzy państwowej w sferę prywatnego życia poddanych

H I

S T

O

R I

A

A D M

I

N I

S T

R A C J

I

N O

W O Ż

Y T

N E J

- źródło władzy – świeckie i racjonalne - narodziny państwa policyjnego – dobrze zorganizowana, wyposażona w szerokie kompetencje, oparta na zasadzie fachowości administracja, sprawna, szybka, tania, fachowa Monarchia Habsburgów (reformy terezjańsko-józefińskie) - 1713 – Sankcja pragmantyczna Karola VI – możliwość wprowadzenia jednolitej organizacji władz państwowcyh - panowanie Marii Teresy i Józefa II (1740-1780, 1780-1790); wpływ na reformy: W. von Kaunitz - zasady c e n t r a l i z m u i b i u r o k r a t y z m u Administracja centralna - Nadworna Rada Wojenna – zarząd wojskiem, 3 wydziały, 5 członków, skład czysto wojskowy - Nadworna Izba Skarbowa – sprawy finansów, zarząd skarbem; do kontroli nad rachunkowością (1762) – Nadworna Izba Rachunkowa - Kancelaria Stanu (1742) – zarząd dworu monarszego, sprawy zagraniczne (kanclerz stanu) - Najwyższa Izba Sprawiedliwości (1749) – sąd najwyższy, naczelny zarząd wymiaru sprawiedliwości, 3-4 senaty - Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko-Austriacka (1761) – sprawy zarządu wewnętrznego, administracja, 13 departamentów (na czele I kanclerz) - Rada Stanu (1761) – z inicjatywy Kaunitza, organ doradczy monarchy, kontrolujący wszystkie władze w państwie - 1783 – okólnik Józefa II „list pasterski” („Hirtenbrief”) – kodeks moralny - reforma administracji – Sonnenfels i Pergen Administracja lokalna - gubernie – 6, na czele: gubernatorzy (w przypadku mniejszych – starostwa, starostowie krajowi), do pomocy – radcowie gubernialniani (podlegli Zjednoczonej Kancelarii Nadwornej) - cyrkuły – na czele starostowie obwodowi – podlegali gubernatorom - miasta – wydział miejski + magistratu z burmistrzem (magistrat – 3 senaty) - dominia – wójtowie oraz przysiężnicy; urząd mandatariusza – do wykonywania zleconych przez cyrkuł funkcji administracyjnych - podporządkowanie urzędników monarsze i organom wyższym - stałe wynagrodzenie – (Maria Teresa), od 1752 – zakaz przyjmowania dodatkowego wynagrodzenia od interesantów - listy zachowania – (Józef II) – tajne sprawozdania, oceniające gorliwość urzędnika, jego przydatność zawodową, subordynację, moralność, przekonania polityczne - 1796 – Franciszek II – pełna dowolność w usuwaniu z urzędu bez podania przyczyny Prusy - Fryderyk Wilhelm I (1713-1740) oraz Fryderyk II Wielki (1740-1786) - administracja oparta na nowej, zawodowej kaście urzędników, także spoza szlachty; sprawność, szybkość w działaniu i fachowość Administracja centralna - król – rządy osobiste; decyzje w formie nakazów gabinetowych lub marginaliów (odręczne decyzje władcy) - przez pewien czas – Tajna Rada Stanu, zniesiona za Fryderyka II - zasady c e n t r a l i z m u i b i u r o k r a t y z m u - Generalny Dyrektoriat (z połączenia Gen. Komisariatu Wojny z Gen. Dyrekcją Finansów w 1699) – pod przew. króla, sprawy administracji, wojska oraz finansów; podział na 5 realnych departamentów na czele z ministrami – działało na podstawie pisemnych instrukcji królewskich - Ministerstwo Gabinetowe – sprawy zagraniczne (1728) - Ministerstwo Sprawiedliwości (1737) – przew. kanclerz - pełna jedność zarządu państwowego – r z ą d y g a b i n e t o w e Administracja lokalna - Departamenty Kamer – na ich czele organy kolegialne: Kamery Wojny i Domen, podporządkowane Gen. Dyrektorium; przew. prezydenci - Powiaty – na czele landraci (starostowie), mianowani przez króla - radcy skarbowi – nadzór nad miastami Rosja - Piotr I i Katarzyna II - 1721 – Piotr I ogłoszony przez senat imperatorem – cesarz monarchą samowładnym, nieodpowiedzialnym, niekontrolowanym; na czele Kościoła prawosławnego (zarząd przez Święty Synod) - zasady c e n t r a l i z m u i b i u r o k r a t y z m u Administracja centralna - 1711 – Senat Rządzący – jako organ doradczy (9 senatorów i obersekretarz), prezydenci kolegiów - własna kancelaria, osobne urzędy – fiskałów – nadzór nad urzędnikami wszystkich szczebli

H I

S T

O

R I

A

A D M

I

N I

S T

R A C J

I

N O

W O Ż

Y T

N E J

- 1722 – przy senacie: prokuratura na czele z generał-prokuratorem – „oko monarchy”, sprawujący nadzór nad działalnością senatu, jednocześnie naczelnik kancelarii senatu; nadzór nad administracją i sądownictwem w całym kraju - Katarzyna II (1763) – 6 departamentów senatu, przy każdym osobny ober-prokurator - Najwyższa Tajna Rada – organ doradczy - kolegia (1717-1720), autorem G. Leibniz, 9-16, rzeczowy podział kompetencji, kolegialność, na czele – prezydent, wiceprezydent, radcowie i asesorowie; 1802 – zastąpione przez Aleksandra I ministerstwami - prikazy – w działach, gdzie nie powołano kolegiów (Prikaz Preobrażeński – sprawy bezp. wewn.) - zasada stałego urzędowania - system tzw. „kormlenij” – nie skarb, a ludność bezpośrednio utrzymywała urzędnika Administracja lokalna - podział na gubernie – gubernatorowie, rozległe kompetencje - gubernie podzielone na prowincje, na ich czele wojewodowie - najniższą jednostką – dystrykty – komisarze ziemscy - brak oddzielenia sądownictwa od administracji - 1775 – Katarzyna II – Ordynacja o administracji guberni – podporządkowanie gubernatorów bezpośrednio monarsze; organy doradczo-wykonawcze: zarządy gubernialne - dla przygranicznych guberni – generał-gubernatorzy, niemal nieograniczone kompetencje, podległość wyłącznie cesarzowi - podział guberni na powiaty na czele z ziemskimi isprawnikami (z 2 asesorami – niszy sąd ziemski) – podział w zależności od liczby zamieszkującej ludności - 1782 – Ustawa dobrego porządku – funkcje policyjne w miastach horodniczowie, w miastach stołecznych oberpolicmajstrzy, w miastach stacjonowania garnizonów – komendanci - samorząd szlachecki: powiatowe i gubernialne zgromadzenia szlacheckie - przymus służby państwowej dla szlachty (Piotr I) Nauka - Niemcy – doktryna kameralistyczna: J. H. von Justi, J. von Sonnenfels – filozofia eudajmonistyczna – działalność w celu zapewnienia bezpieczeństwa i szczęścia poddanym - Ch. Wolff – Ius naturae et gentium methodo scientifico pertractatum – rozróżnienie na policję dobrobytu i policję bezpieczeństwa - J. H. von Justi – Zasady nauki policji – policja w funkcji pośrednika pomiędzy państwem a poddanym, wyraźne rozróżnienie między policją a prawem policyjnym - J. von Sonnenfels – Zasady nauki policji, handlu i finansów – policja jako narzędzie w rękach państwa, środek zapewnienia dobrobytu społeczeństwu; 4 główne zadania państwa obejmujący nauki: polityka, policji, handlu, finansów - G.-H. von Berg – Podręcznik niemieckiego prawa cywilnego – 2 sfery działalności państwa: zarządzająca oraz policyjna (zwalczanie naruszeń porządku prawnego) - Francja – usystematyzowanie i opis - N. Delamare – Traktat o policji - J. Domat – Traktat o prawach - J.-N. Moreau POLSKA W OKRESIE KSZTAŁTOWANIA SIĘ MONARCHII KONSTYTUCYJNEJ - J. Ostrotóg – Memoriał o urządzeniu Rzeczypospolitej (1474-1477) - F. Buonaccorsi – Kallimach - A. Frycz-Modrzewski – O poprawie Rzeczypospolitej (1551) - W. Gostkowski, K. Opaliński, A. M. Fredro - XVIII w.: S. Dunin-Karwicki (De ordinanda Republica), - S. Leszczyński (Głos wolny wolność ubezpieczający) - J. A. Załuski - S. Konarski (O skutecznym rad sposobie) - 1764 – Komisja Skarbowa (funkcje fiskalne i gospodarka budżetowa, sądownictwo w sprawach skarbowych i handlowych) i Komisja Wojskowa – zasada k o l e g i a l n o ś c i - 1765-68 – komisje boni ordinis (dobrego porządku) – podniesienie z upadku miast królewskich - 1773 – Komisja Edukacji Narodowej (H. Kołłątaj – UJ, M. Poczobutt-Odlanicki – Wilno) - Rada Nieustająca – funkcje rządu centralnego - 36 członków: konsyliarzy, powoływanych przez sejm - 5 departamentów: Interesów Cudzoziemskich, Policji, czyli Dobrego Porządku, Wojskowy, Sprawiedliwości, Skarbowy – na czele ministrowie

H I

S T

O

R I

A

A D M

I

N I

S T

R A C J

I

N O

W O Ż

Y T

N E J

- kierownictwo i nadzór nad administracją w państwie, inicjatywa ustawodawcza, kontrola urzędników, interpretacja prawa – odpowiedzialność przed sądem sejmowym; stałe pensje - 1775 – Komisja nad Szpitalami Reformy na Sejmie Czteroletnim - A. Popławski – Zbiór niektórych materii politycznych (1774) - W. Skrzetuski – Prawo polityczne narodu polskiego (1782-1784) - H. Stroynowski – Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, ekonomiki politycznej i prawa narodów (1785) - S. Staszic – Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (1785), Przestrogi dla Polski (1790) - H. Kołłątaj – Listy Anonima (1788), Prawo polityczne narodu polskiego (1790) - kameraliści: R. Ładowski – Krótkie zabranie trzech praw początkowych - J. Wybicki – Myśli polityczne o wolności cywilnej (1775) - F. Nax – Wykład początkowych prawideł ekonomiki politycznej (1790) Konstytucja 3-go maja - podstawy o d p o w i e d z i a l n o ś c i k o n s t y t u c y j n e j i p a r l a m e n t a r n e j ministrów - podległość organów administracji prawu – dwustronnie obowiązujący charakter stanowionych norm administracyjnych Administracja centralna - Straż Praw – na czele władzy wykonawczej; król, prymas i 5 ministrów + marszałek sejmu i następca tronu - komisje rządowe „Obojga Narodów”: Wojska, Policji (sprawy miast i „wygody publicznej” – szeroko pojętej administracji; podział kraju na 8 wydziałów policyjnych, na czele intendenci policji; działalność prawotwórcza – pierwsze normy nowożytnego prawa administracyjnego), Skarbu, Edukacji Narodowej – k o l e g i a l n i e zorganizowane ministerstwa, członkowie wybierani przez sejm, kierowane przez min. niezasiadających w Straży Praw - nieurzędniczy charakter kolegiów i niezawodowy charakter ich członków: często brak fachowości Administracja lokalna - 1789 – komisje porządkowe cywilno-wojskowe w danej ziemi, województwie lub powiecie - podział kraju na województwa, powiaty, wyodrębniono ziemie Sejm grodzieński - Rada Nieustająca – król i 24 członków; faktyczna, niekontrolowana władza między sejmami - podporządkowanie komisji centralnych departamentom Rady Insurekcja kościuszkowska - Rada Zastępcza Tymczasowa – Rada Najwyższa Narodowa (8 wydziałów) – w skład: naczelnik, 8 kierowników resortów i 32 zastępców; bezpośrednie kierownictwo całej administracji - na Litwie – Deputacja Centralna Wlk. Ks. Litewskiego - administracja terenowa – komisje porządkowe, specjalizacja resortowa – podział na wydziały; odpow. polityczna i prawna - najniższym szczeblem administracji powstańczej – dozory z dozorcami – powołani uniwersałem połanieckim z 7 maja 1794 roku FRANCJA W DOBIE REWOLUCJI i PÓŹNIEJ -...