NPH Archeologia prawa (skrypt) PDF

Preview

Summary

Skrypt z archeologii prawnej...

Description

1

Mateusz Popiel

ARCHEOLOGIA PRAWA 2010/2011 dr Marian Małecki notatki by mordredor Archeologia prawa #1 – poniedziałek 28.02.11 - Literatura: Witold Maisel „Archeologia prawna Europy”, „Archeologia prawna polski” -+ Archeologia prawa (archeios – dawny, stary, logos – nauka) – nauka o tym, co dawne - nauka o tym, co dawne w kontekście prawa Archeologia prawa – nauka o dawnych zabytkach prawa - nauka pomocniczna historii państwa i prawa - wyszukiwanie i badanie: a) badanie obiektów materialnych, które kiedyś posiadały ustalony przez porządek prawny charakter służebny/usługowy w odniesieniu do realizowania i stanowienia norm prawnych (miejsca, budynki, siedziby sądów itp.) b) atrybuty, symbole i znaki prawne (znaki własnościowe, sfragistyka, pieczęcie, miecze ceremonialne, sędziowskie) c) formy rytuału prawnego o charakterze symbolicznym (np. przed wykonaniem wyroku smierci podawano skazańcowi wino) - przedmioty wchodzące w zakres zainteresowań badań archeologiczno – prawnych: Miecze (np. katowski, ceremonialny, sędziowski, ale juz nie rycerski); miecz – symbol władzy [Pielgrzymka pokutna – ekspiacyjna (Bolesław Krzywousty po smiercie Zbigniewa)] - Archeologia prawna – zakotwiczenie w prawie obowiązującym - nadanie funkcji usługowej – bądź na zasadzie prawa stanowionego bądź zwyczajowego – funkcja realizacji norm prawnych: - charakter incydentalny - charakter stały: np. krzyże pokutne - Witold Meisel – jako pierwszy zajął się archeologią prawa - Grodziski: trudno mówić o zabytku archeologiczno – prawnym  nie archeologia prawa, tylko kultura - początki archeologii prawa  Austria i Niemcy - zabytki archeologiczno-prawne - cesarz Józef II: chciał wprowadzić humanitaryzm, zaczął niszczyć zabytki archeologii prawnej – zaczął niszczyć pręgierze, szafoty, szubienice (pręgierz krakowski – na Mydlnikach) - Jan Matejko zakupował owe zabytki - zabytków archeologiczno – prawnych zbyt wiele niema (ludziom XVIII wiecznym źle się kojarzyły) - cmentarz ściętych – obecnie planty + 1889 Karol von Amir „Die recht archeologie” – po raz pierwszy skatalogował zabytki prawa znajdujące się na terenie Austrii (1889 - początek archeologii prawa jako dziedziny) + 1943 Klaudiusz von Sterin „Archeologia prawa” – opisał wszystkie zachowane zabytki archeologii prawnej na terenie Niemiec (całościowa praca o archeologii prawa) + Witold Meisel: „Archeologia prawna Europy”, „Archeologia prawna Polski” [książe opolski Mikołaj II – 1497 – Nysa – złamano azyl koscioła, postawiono księcia przed sądem miejskim, ścięto go nazajutrz] + archeologia prawna / prawnicza prawna:

2

Mateusz Popiel

Metoda wydobywania zabytków archeologiczno-prawnych (ale nie tylko – zamek Wawelski, zamek w Malborku itp.), rytuał (przybicie rąk) + cechy zabytków archeologii prawnej: a) Cechy wewnętrzne: tzw. Funkcja pomocnicza, stosunek zabytku do funkcji stanowienia i realizacji prawa b) Cechy zewnętrzne: widzialność i postrzegalność + krytaria wyodrębniania zabytków historyczno-prawnych: - ilość funkcji prawnych (które ten zabytek spełniał) [ratusz: siedziba rady miasta, uchwalano tam prawo - stosunek zabytku do symboliki (np. rytuał prawny, np. Litkup – litkupnicy – pijący dla podkreslenia rangi zawartej umowy) - trwałość lub doraźność (sejmiki ziemi krakowskiej – proszowice, sejmiki generealne – nowy korczyn/ wislica) + każdy zabytek pełnił jedną funkcję prawną co do zasady, ale są wyjątki: zamek w Lublinie: więzienie, siedziba władz, siedziba Trybunału... Słup kamienny koło Konina (najstarszy znak dorgowy, znak miru drogowego) Malbork – siedziba wielkiego mistrza, więzienie + Stosunek do symboliki: a) Obiekty które są symbolami (korona królewska, niema insygniów, ale istnieje korona królów polskich – jest to korona Świętego Stefana; znak szubieniczny) b) Obiekty które nie są symbolami (budowle prawne, pręgierze, wzorce miar, znaki własności, tempariusze- trójkąciki; narzedzia tortur) c) Zabytki o charakterze miszanym (same przez siebie nie są symbolami, np miecze katowski: mimo pełnienia funkcji prawnych umieszczano na nich znaki związane z wymiarem sprawiedliwości) 1. 2.

Obiekty, które są przeznaczone do trwałego pełnienia swych funkcji Obiekty przeznaczone do jednorazowego pełnienia swych funkcji (np. słomiana korona wkładana na głowę heretyka, osobie wyrzuconej z miasta; korona cierniowa – arma christi (narzędzia męki pańskiej))

Występowanie zabytków: a) Pojedynczo – krzyże poktune (pomorze zachodnie, wielkopolska, dolny i górny śląsk) b) Zabytki sprzężone ze sobą (zamki, ratusze) c) Zespoły zabytków (zgrupowanie zabytków na niewielkiej przestrzeni które mają znaczenie prawne  krakowski rynek: waga, sukiennice, pręgierz, szafot, ratusz + Kryteria materialne i niematerialne (formy rytuału prawnego) + Zabytki ruchome i nieruchome + Zakres rzeczowy: proces dziejowy; stosowanie prawa zwyczajowego; sfragistyka, heraldyka Archeologia prawa #2 – poniedziałek 07.03.11 + Kilka zagadnień o charakterze teoretyczno – archeologiczno – prawnym; potem miejsca w których odbywały się zgromadzenia ludowe, obrady + Zakres rzeczowy terytorialny i czasowy obowiązywanai zabytków archeologiczno – prawnych: - archeologia prawa – nauka pomocnicza historii prawa - interesują nas procesy dziejowe w obrębie prawa (tworzenie ustroju, systemu - historia ustrojów państwowych – sinusoida: dążenie do demokracji i dążenie do jedynowładztwa) - rozbicie dzielnicowe – społeczeństwo stanowe – zgromadzenia stanowe – monarchia stanowa  dążenie do jedynowładztwa – monarchia absolutna – absolutyzm oświecony – dążenie do demokratyzacji – system parlamentarno – gabinetowy  faszyzm, nazizm >< system władzy prezydenckiej - w Polsce 10 – 15% ludzi miało władzę podczas, gdy we Francji 3% - wycinek z historii prawa, który mateialnie ten proces tworzył (monarchia parlamentarna: budynek parlamentu); sfragistyka – nauka o pieczęciach, numizmatyka – monety; > wszystkie dodatkowe dyscypliny służą badaniu nauk archeologiczno – prawnych - zakres terytorialny: występowanie zabytki archeologiczno-prawne istnieja na całym świecie - krzyże pokutne: pomorze zachodnie, wielkopolska, szeroko rozumiany śląsk

3

Mateusz Popiel

- zakres czasowy: powstanie suwerennej władzy państwowej – pojawienie się/ występowanei państwa  państwo sumeryjskie/ a najstarsze miasto-państwo Jerycho 12 000 p.n.e. (nie interesuje nas prawo prymitywne, tylko prawo starożytne) - wspólne kryterium zagadnień archeologiczno – prawnych: funkcja pełniona przez te zabytki – interesuje nas postać zewnętrzna/ charakter materialny zabytków - forma zewnętrzna: a) obiekty o charakterze wyłącznie usługowym w stosunku do funkcji stanowienia i realizacji norm prawnych: - miejsca, budynki, urządzenia powiązane z prawem - narzedzie i sprzęty (narzędzia tortur, kar, miar, znaki drogowe) b) obiekty i symboliczne formy rytuału prawnego (uzmysławaiają jakie istnieją instytucje): - togi, stroje sędziowskie, stroje zakonne, (zakon kawalerów maltańskich – osmiokąt; mundur strażnika i policjanta), insygnia, odznaki, atrybuty władzy, [wydział prawa – czarny biret], odznaki; ogromną wagę przywiązywano do symboliki (Dobrawa: księga – wiedza świeca: cywilizacja; Bolesław Kedzierzawy – miecz ze sznurem: 1150 zjazd w Krzyszkowie) - znaki i symbole o charakterze wyłącznie prawnym (miecz sędziowski jako symbol władzy; łańcuch sędziowski: niezawisłość) - źródła: (wylot bramy floriańskiej – ścięcia; wylot Szewskiej – pręgierz;); pewne wyobrażenia plastyczne: kanony piękna; źródła pisane – teksty prawne; źródła narracyjne (opisują pewne procesy, zjawiska); dzieła poetyckie; - zabytki archeologiczno – prawne  niszczone; 1770: nakaz zniszczenia wszystkich zabytków archeologiczno-prawnych (Portugialia: każde miasteczko posiada swój pręgierz) w Polsce sporo pręgierzy na terenie śląska + metodologia nauk archeologiczno – prawnych: metoda archeologiczno- prawna: 1. wyszukanie zabytku 2. jego opis 3. sprawdzenie wiarygodności owych zabytków - krzyże pokutne: nie każdy krzyż kamienny jest krzyżem pokutnym - stan badań zabytków A-P (Joachim Lelewel – badanie grobów; Aleksander Brickner – prawo bartne/ oblene; Oslwald Balzer, Bolesław Ulanowski, Stanisław Kutrzeba („Korona”, „Litwa”) Witold Meisel, Stanisław Grodziski - pierwsze 1967 „archeologias prawnicza zarys problematyki” – Witold Meisel + Obiekty mające zneczenie instrumentalne w stosunku do stanowienia i realizacji norm prawnych: - miejsca pod gołym niebem: krakowski rynek - miejsca zgromadzeń ludowych i miejsca zgromadzeń stanowych – wymiar władzy ustawodawczej XII – VI w pne – polis (państwo – miasto): wszyscy obywatele posiadali prawa; prawo jak i obowiązek uczestnictwa w życiu publicznym Areopag - Mykeny – rekonstrukja miasta kultury megalitycznej (centrum administracyjne – wzgórze, wiece – koło), Brama Lwów: zaprzysięganie urzędników, wyroki smierci, wyroki sądowe - Sparta – Agora – miejsce spotykanai wolnych Spartiatów gdzie decydoowano o wojnie - Akropol – Centrum Aten, wzgórze Aresa, najważniejsze urządzenia - areopag: miejsce gdzie siadali archonci (starsi) i sądzili przestepców - sąd – ‘heliaia’ – 6000 ludzi miało prawo osądzania - wzgórze Aresa – obrady sądowe - Agora: ateński, grecki rynek, miejsce w którym odbywało się codzienne zycie mieszkańców - Rzym – komicja – zgromadzenia pełnoprawnych obywateli, komicja centuriata; decydowały o najwazniejszych sprawach w państwie Rzymskim; budynek Senatu – Senaculum: miejsce zebrań senatu - Germani – pola na których odbywały się wiece: Merowingowie: pola marsowe/marcowe; za karolingów: pola majowe; brak trwałych urządzeń ułatwiających funkcje ustawodawcze - Magna Charta Libertatum 1215: zgromadzenia wiecowe mają się odbywać w specjalnych miejscach wyznaczonych przez króla; - Irlandia: miejscem sądu: „Jenach” – średniowieczne jarmarki; wzgórza Manom od wyspy Man – pierwsza siedziba zgromadzenia wiecowego Irlandii; wzgórze Tara – wzgórze praw; wzgórze Mana i wzgórze Tara

4

Mateusz Popiel - Islandia – półwysep Klaiar – Althing, wąwóz Rola – skała praw (składano przysięge na wiernośc nowo uchwalonemu prawu) - Dania: 3 płaskościęte głazy w miastczku Ringsztet, wiece aż do poczatku XVII wieku [- 1211 – Złotoryja – rynek owalnicowy (poszerzono główną ulice)] - pagórek wiecowy w Starej Uppsali (Szwecja): Tingschygen, płaski szczyt o średnicy 32 m, sąd wiecowy – luty tzw. ”Ting” - Norwegowie – sznury (podobnie w Szwajcarii): Kościół św. Wojciecha – otoczony łańcuchem, wytyczano miejsce objęte azylem Sznurów nie likwidowano – pojawiały się rynki – rynek objety prawem azylu,  podsumowanie: - najczęściej miejsca pod gołym niebem - charakterystyka: wzgórze, czasami były to place - sposób wyodrebnienia: powierzchnia skały, ogrodzenie za pomocą sznura - cel: zwołanie zgromadzenia wiecowego i funkcje sądownicze [kamienie elekcyjne] Archeologia prawa #3 – poniedziałek 14.03.11 Kontynuacja, zakres rzeczowy, czasowy, terytorialny, obiekty mające instrumentalne znaczenie w stosunku do stanowienia i realiziacji norm prawnych, areopag w Grecji, starozytny Rzym, Dziś: kontynuacja zagadnień dotyczących Polski, miejsca składania hołdów lennych - koło księgarni Matras – Golda – miejsce gdzie składali hołd lenny (pierwszy Lokietek od mieszczan), 10.04.1525 – hołd lenny albrechta hochenzollerna, hołdy aż do wieku XVIII; koronacja zawsze na Wawelu (po 1320), obradował wtedy Sejm koronacyjny, w katedrze koronacja. Stanisław Leszczyński – w Warszawie; Stanisław August – koronowany w katedrze św Jana. + Sejmiki: - wiece – in campo – na polu - miejsca specjalnie wyznaczone do tego: cmentarze (miejsce szczególne: miejsca poświęcone, mogła się zmieścić miejscowa ludność, cmentarze były grodzone, ktoś ściety, skazany nie mógł być pochowany na świętej ziemi; na cmentarzu chowano chrześcijan, miejsce poświęcone. Kazus Mikołaja Wierzynka – defraudacja, w ciągu jednego dnia osądzony i tego samego dnia ściety, odmówiono świętego sakramentu – cmentarz ściętych koło kościoła Dominikanów) szlachta – wyjątki - problem kiedy padał deszcz, śnieg  przenoszono obrady w inne miejsce  do kościoła (kościół to także teren przykościelny wokół kościoła. Łańcuchy wokół kościoła świętego Wojciecha – zakres azylu - rowki – miejsce pozostawianai broni przed wejściem do kościoła (bo to miejsce świete) - sejmik oświęcimsko – zatorski (raz w Zatorze (zamek renesansowy, kościół), Oświęcim (zamek książąt piastowskich – obrady sejmiku, a także w klasztorze Dominikanów, gdzie była także kaplica skazańców) - gry brakło miejsca sejmik można było odbyć w gospodzie (Kacice k/ Słomnik – egzekucje), były też karczmy gdzie zawierano ugody, Jankowice k/Pszczyny – 1920 zwycieęsctwo II powstania sląskiego. Sejmikowanie – Proszowice - budowano także tzw. Szopy (budynki które przypominały szańce do których prowadziła tylko jedna droga, w środku jedno klepisko, w Polsce we wsi Kamień koło Woli, z dala od centrum Warszawy, gromadzono się w środku; przewodził król lub interrex; decydowano o ważnych sprawach – artykuły henrykowskie, pacta conventa (prywatne zobowiązania) również w szopie - sejmiki prowincjonalne – na rynkach miejskich, w ratuszach. Dla małopolski – w Korczynie, dla Wlkp – w Kole, czasami także w Piotrkowie; dla Mazowsza w Warszawie; dla Litwy – w Wołkowysku - ziemie Ruskie – Sudowej Wisni, Mościska - dąb Bartek – dla ziemi sandomierskiej + Sejmiki ziemskie: cmentarze, kościoły, miasta siedziby powiatu; dla szlachty z Miechowa w innym miejscu; sądy powiatowe – sądy ziemskie; Dla szlachty krakowiskie w Proszowicach, a nie w Krakowie - zamki: WKL: tam często odbywały się sejmiki na zamkach, ponieważ obowiązywał tam mir, prawo azylu - pierwszy polski sejm 1493 za Jana Olbrachta (był to już sejm ukształtowany) - przywilej w Cieni (żądano by książe nie sądził bez Rady Baronów/ Panów - 1493 – połączenie dwóch izb (rada senatu + posłowie ziemscy) `- liberum veto obowiązywało tylko w izbie poselskiej - zamek w Piotrkowie – pierwszy polski sejm, rynek w piotrkowie (tu także obrady trybunału koronnego – Piotrków „trybunalski” - Lublin – tu także obrady Trybunału koronnego

5

Mateusz Popiel

- Gołąb (miejscowość) – Jan III Sobieski (stał po stronie wojsk szwedzkich, zwołał sejm rokoszowy do Gołębia) - Zator – zamek w zatorze – obrady sejmiku ziemksiego zachodniej części województwa małopolskiego - kapituły katedralne, sybody: katedry, klasztory - zamek w Malborku – siedziba państwa zakonnego – sala gdzie odbywały się kapituły, nekropolia wielkich mistrzów, miejsce obrad rady zakonu/ kapituły - Yeres (Francja) – obrady sejmów prowincjonalnych – zabudowa miast wszędzie taka sama; stany prowincjonalne we Francji w kościołach - XVII, XVIII wiek – barokizacja wnętrz - Budapest – 3 miasta: Obuda, Buda, Pest - Bolesław Kedzierzawy – powróz i miecz – podporządkowanie się władzy cesarza - szopa – czworokąt (kiedy padał deszcz – problem, obrodowano pod gołym niebem) - władcy zasiadali na tzw. Kamieniach władzy - „hołd pruski” Jana Matejki – na goldzie (gdzie mieszczanie składali hołd lenny królom Polski), składa przysięgę na pismo święte, król przekazuje sysmbol nadania lenna (tu: włucznie) - bazylika świętego piotra – miejsce koronacji cesarskich (nie sama bazylika ale miejsce) - Bonifacy VIII – unam sanctam – teoria dwóch mieczy  pierwsze stany generalne w Tours 1302, Agnani – siedziba papiestwa - Forum Romanum w Rzymie, Colloseum – wice plemiona Longobardów, ogłaszano tam wyroki, prawa - skała tarpejska – zrzucano w przepaść wrogów Rzymu; łuk Trajana – na cześć cesarzy  niewolnicy izraelscy prowadzą wszystko to co Rzymianie zrabowali Żydom (np Menora); Forum Romanum z lotu ptaka - król Przemysł II – siedzi na kamieniu władzy (moneta) - pieczęć majestatyczna Wacława II – kamień władzy; mieszko II – kamień władzy - sąd wiecowy w Polsce za Bolesława Śmiałego - wystrój Sali zamku radomskiego; kanclerz: propozycje od tronu; senatorowie ziemscy: stojacze, stołkowi. U góry herby poszczególnych województw - kamień przeznaczenia – królowa brytyjska zwróciła go szkotom - fragment złożenia hołdu lennego; wiec – kodeks Wojciesława z Wojcieszyna, obrady polskiego senatu - wojna kokosza Henryka Rodakowskiego – sejm lwowski, wojna kokosza Archeologia prawa #4 – 21.03.11 +in campo – miejsca pod gołym niebem, sejmki ziemskie często na cmentarzach, w kościołach - inicjatywa ustawodawcza w Polsce – od izby wyższej (senat) do niższej (izba poselska) - podstawowe uchwały na sejmiku ziemskim (instrukcje poselskie) - sejm konfederacki - liczba posłów różna – 170 (sejmik krakowski – nawet 9 posłów), im starszy, nobliwe ziemie tym więcej posłów - udawano się do kościoła, potem każda izba przechodziła do osobnego pomieszczenia - na zamku wawelskim wykonywano także egzekucje - zamek piotrkowski (pierwszy polski sejm 1493 roku) - sejm rozpoczynał się od mszy, rozpoczynał obrady od wystąpienia króla - Stefan Batory nie znał polskiego, wszyscy znali łącinę - Henryk Walezy- nie rozumiał polskiej tradycji - wybierano cudzoziemców, bo naród polski jest narodem równym – królem cudzoziemiec - Jan II Kazimierz, Michał Korybut Wisniowieccki – nawiązanie do tradycji Jagiellońskiej, Jan Sobieski, - tendencje w Polsce do absolutyzmu i do demokracji - kanclerz wielki koronny – prawa ręka króla - kanclerz o wszystkim decydował (np Jan Zamoyski) - Jerzy Ossoliński – mąż stanu, wielki człowiek, rozpoczynał obrady, przedstawiał mowę od tronu - siedzący – senatorowie drążkowi, a reszta stojacze – stojący - wota senatorskie  izba poselska; szlachta na sejmie rozbrojona, - sejmy obozowe – w trakcie pospolitego ruszenia - sejmy elekcyjne – Kamień k/ Warszawy; sejm koronacyjny na Wawelu w katedrze przy ołtarzu ojczyzny

6

Mateusz Popiel - hołd pruski – golda, miejsce na goldzie – miejse hołdów Krakowie - 2 sejmy poza krakowem (Stanisałw Leszczyński i St.A. Poniatowski) - sejmiki relacyjne – po Sejmach - inne kraje: władce podnoszono na tarczy (Frankowie, Merowinogowie); Niemcy w inny sposób – stolica Akwizgran (Aachen) - kamienie przeznaczenia – władca musiał na nich uklęknąć; Elżbieta II przekazałą znowu ten kamień Parlamentowi szkockiemu i tam się znajduje - kraje skandynawski: Norwegowie wybierali nad fiordem w Trondcheim; Szedzi: na błoniach poza miastem w miejscowości Mora Kamień Przeznaczenia z czasów Piktów, w 1843 Keneth I koronował się na króla Szkocji - państwo Samona – I państwo słowiańskie - książęcy kamień – Krncki Grad (książęca skała); Klagenfurt w Austrii – kamienny tron (fragment rzymskiej kolumny - Zollfeld – kamienny tron wydobyty z ruin rzymskiego miasta Wirunun - w Polsce podobno też były kamienne trony, istniał na pewno w Gnieźnie, istniał także w Poznaniu, I biskupstwo w Poznaniu, pierwsi władcy pochowani także w Poznaniu, teoria, że Poznań był I stolicą - mógł w Krakowie istnieć kamienny tron Archeologia prawa #5 – 28.03.11 + Funkcjonowanie mirów + Miejsca w których odbywały się specyficzne środki dowodowe (pojedynki) + Miejsca w których odbywały się sądy+ - sądy głównie pod gołym niebem, nieznane były budynki sądów zgodnie z jawnoscią postepowania, dominowała forma skargowa, potem inkwizycyjna - miejsce legendarne z rokami sądowymi – Dąb Bartek – w XV wieku i wcześniej odbywały się roki sądowe - drzewo Viecences – sądy Ludwika IX Świętego 1226-1270, szereg reform wojskowych, administracyjnych, prawniczych (Sąd Najwyższy w Paryzu) („Parlament” – Sąd) - głazy, wzgórza, wzgórze wawelskie – na pagórku zasiadał Henryk I Brodaty i odbywał roki sądowe - łąki – wyspy brytyjskie - mosty w krajach słowiańksich, Thietmar: most targowy - Kraków – sądzono w izbie pańskiej - Ratusz w Nysie – miejsce gdzie sądzono - czasami pod portalem katedry (państwo Franków) - Ferrara – - przed wejściem do katedry – zaręczyny i zaslubiny - na cmentarzu także orzekano o winie – cmentarz miejscem azylu - skazanych grzebano poza cmentarzem - Galgenbelg – kaźne góry – wieszano tam a potem grzebano wisielców (wrzucane do dołu grzebalnego) - „drzwi oskarżonego” – Miechów, Kraków – sąd stawał przed jego drzwiami, czytano mu akt oskarżenia, słuchano wyjaśnień i orzekano wyrok (częst w Islandii) - czasam miejsca otaczano sznurem, wewnątrz – miejsca święte, nie powinno się wyciagać broni i pozostawić ja na zewnątrz - łańcuchy wokół kosciołów - łańcuch uliczny – w chwilach zagrożenia dla miasta - XIII wiek – Bergen: miejscem sądowym – pokład statku - wyroki śmierci czasem także pr...