Skrypt rozwojowa PDF

Preview

Summary

materialy...

Description

1. Psychologia rozwojowa- rodzaje podziałów. 1) Działy psychologii rozwoju człowieka( kryterium wieku) 1.psychologia prenatalna- badanie zmian rozwojowych w okresie płodowym. 2.psychologia rozwoju niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa 3.psychologia rozwoju dziecka 4.psychologia młodzieży 5.psychologia rozwoju człowieka dorosłego 6.psychologia starzenia się i starości 2) Działy psychologii (kryterium- procesy, czy aspekty rozwoju, które bada) 1.psychologia rozwoju mowy 2.psychologia rozwoju poznawczego 3.psychologia rozwoju społeczno-moralnego 4.psychologia rozwoju osobowości 5.itp…. 3) Inny podział 1.psychologia rozwojowa ontogeniczna - przedmiotem jej badań są zmiany rozwojowe zachodzące w toku ontogenezy. 2.psychologia rozwojowa historyczna -zajmuje się zagadnieniami zmian rozwojowych psychiki człowieka w toku dziejów ludzkości 3.psychologia rozwojowa filogenetyczna-zajmuje się analizą zmian rozwojowych psychiki w toku ewolucji gatunków.

2.Wpływ dziedziczności i środowiska- stanowiska w tej sprawie. Czy rozwój psychiczny jest zależny od dziedziczności, czy od środowiska? W tej kwestii wyróżniamy trzy zasadnicze stanowiska: Stanowisko biologistyczne-uznaje dominującą rolę dziedziczności i czynników biologicznych w rozwoju psychicznym. Stanowisko socjologistyczne- przypisuje dominujące znaczenie czynnikom środowiska. Stanowisko interakcjonistyczne -zakłada ono współdziałanie obu grup w wyznaczaniu (lub warunkowaniu) procesów i rezultatów rozwoju psychicznego jednostki. Pytań jest jeszcze wiele…………… 3. Pojęcie zmiany rozwojowej Zmiana rozwojowa-pojęcie zmiany rozwojowej jest dla psychologii rozwojowej pojęciem kluczowym. Zmianę ujmuje się jako różnicę w stanie danego obiektu, lub organizacji struktury, obserwowaną wraz z upływem czasu. Zmiana jest funkcją czasu. Nie każda zmiana oznacza rozwój, za rozwojowe nie mogą być uznawane zmiany cykliczne, przejściowe i odwracalne. Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się zwykle zmiany jednokierunkowe, nieodwracalne, trwałe i autonomiczne (tzn. spowodowane działaniem czynników tkwiących w całości, lub dominującej części wewnątrz danego układu ewolującego) Zmiany rozwojowe mają charakter ilościowy i jakościowy.

1

4. Klasyfikacja zmian rozwojowych Rodzaje zmian rozwojowych: Zmiany rozwojowe można podzielić na różne kategorie, najczęściej stosowane kryteria podziału, to: 1.czas dokonywania się zmian, a przede wszystkim długość jego trwania 2.cechy charakterystyczne przebiegu (procesu) zmian i następstwa, jakie one powodują 3.to kogo te zmiany dotyczą, a więc czy mają one wymiar jednostkowy, czy ponadjednostkowy. Biorąc pod uwagę czas, w jakim zmiany się dokonują, wyróżnia się rodzaje zmian rozwojowych: - filogeneza -ontogeneza - antropogeneza - geneza aktualna lub mikrogeneza. Ontogeneza w znaczeniu psychologicznym obejmuje całokształt zmian dokonujących się w psychice i zachowaniu się człowieka w toku życia indywidualnego. Klasyfikacja zmian w toku rozwoju w ontogenezie (J.H. Flavell):  Dodawanie-jest najprostszą formą kumulowania się kolejno po sobie następujących zmian, w których cechy treściowe późniejsze uzupełniają wcześniejsze, ale ich nie modyfikują, ani nie zastępują.  Substytucja-przejawia się w tym, że to co pojawia się w czynnościach psychicznych lub zachowaniach później, zastępuje w całości lub w części to co było im właściwe wcześniej.  Modyfikacja-polega na tym, że to co obserwujemy jako stan późniejszy, powstaje w rezultacie różnicowania, uogólniania lub innej formy przekształcania stanów wcześniejszych danej czynności lub funkcji.  Inkluzja-taka zmiana w psychice, lub zachowaniu się człowieka, dzięki której to, co wcześniejsze wchodzi w mniej lub bardziej zmodyfikowanej postaci w skład nowej zintegrowanej całości  Mediacja-ma miejsce wtedy, gdy stan wcześniejszy staje się nieodzownym ogniwem pośrednim dla następnej zmiany pojmowanej jako krok w procesie rozwoju. Geneza aktualna lub mikrogeneza- oznacza proces powstawania nowych zjawisk (czynności, funkcji, cech) w psychice i zachowaniu człowieka Zmiany ilościowe i jakościowe w toku ontogenezy  Zmiany ilościowe-to zmiany w poszczególnych wymiarach zjawisk psychicznych (procesów, zachowań) Nie naruszają one wewnętrznej organizacji złożonej struktury wewnętrznej tych zjawisk, czy procesów, a więc nie przejawiają się w formie zmiany ich jakości.  Zmiany jakościowe-oznaczają przekształcenia wewnętrznej organizacji struktur czynności psychicznych i zachowań, a więc powstawanie ich nowych jakościowo postaci.

2

 Zmiany interaindywidualne-zmiany , które zachodzą w psychice i zachowaniu się danej jednostki.  Zmiany interindywidualne-zmiany, które są wspólne ludziom i występują w sposób mniej lub bardziej podobny u większości z nich.

5. Koncepcje rozwoju ( jedno, dwu i wieloczynnikowe)- szczególnie Piageta. Czynniki rozwoju psychicznego Zmienił się charakter dyskusji teoretycznych dotyczących czynników rozwojowych, wyróżnić możemy dwa kierunki zmian: 1.od koncepcji jednoczynnikowych poprzez dwuczynnikowe po wieloczynnikowe. 2.od pytania, jaki czynnik warunkuje rozwój , a jeśli jest ich więcej, to który z nich oddziałuje w sposób dominujący na zmiany rozwojowe-do pytania o wzajemne związki między różnymi czynnikami, o ich interakcje, o to jak współdziałają w kolejnych stadiach rozwoju ontogenetycznego. Natywizm( biologizm)-jego zwolennicy uznawali za najważniejszą role dziedzicznych i wrodzonych dyspozycji psychicznych, z którymi dziecko się rodzi i które stopniowo, w miarę dojrzewania organizmu się ujawniają. Aktywność jednostki i wpływ środowiska nie naruszają realizacji planu rozwoju zdeterminowanego przez dziedziczność. Empiryzm-jego zwolennicy uważali, że głównym czynnikiem rozwoju psychicznego jest środowisko. W późniejszych teoriach rozwoju psychicznego ( organismicznych, jak i mechanistycznych) czynniki endogenne, wewnętrzne (zadatki biologiczne i procesy dojrzewania) przeciwstawiano lub łączono z czynnikami egzogennymi (wpływami środowiska naturalnego i społeczno kulturowego) Koncepcje wieloczynnikowe rozwoju Jean Piaget-stworzył teorie poznawcza i konstruktywistyczną (tj.uznającą istotną rolę aktywności podmiotu w konstruowaniu nowych struktur umysłowych). Nie neguje On roli dojrzewania, doświadczenia ( uczenia się) i środowiska, ale uważa te czynniki za niewystarczające do wyjaśnienia procesów rozwojowych, dołączając czwarty czynnik, który koordynuje pozostałe, jest to równoważenie. Równoważenie składa się z cyklu procesów samoregulacji, koordynujących aktywność jednostki w zróżnicowany sposób zależnie od etapu jej rozwoju. Równoważenie jest zawsze aktywnym procesem samoregulacji, który prowadzi do osiągnięcia równowagi w strukturze psychicznej. 

Środowisko społeczne i wychowawcze zdaniem Piageta może przyspieszyć, lub opóźnić tempo rozwoju, nie ma ono jednak wpływu na kolejność przechodzenia, nie ma ono jednak wpływu na kolejność przechodzenia od jednego do drugiego stadium. Dziecko nie podporządkowuje się biernie wpływom otoczenia fizycznego i społecznego, lecz wchłania elementy środowiska i potrafi jej w danym okresie rozwoju aktywnie zrekonstruować, lub twórczo przekształcić. 

Inną koncepcją wieloczynnikową jest wyróżnienie czterech czynników: 3

1.zadatków organicznych-anatomiczne i fizjologiczne cechy organizmu, takie jak strukturalne i funkcjonalne właściwości narządów zmysłowych, czy typ układu nerwowego i związanego z nim układu hormonalnego. 2.własnej aktywności i działalności jednostki-biologicznie zdeterminowane czynne uczestnictwo w poznawaniu świata i przeobrażaniu go. 3.środowiska 4.wychowania i nauczania W zakresie koncepcji czteroczynnikowej Stefan Szuman dokonał podziału dychotomicznego pod kątem czynników, które szczególnie oddziałują na psychikę dziecka. czynniki Wewnętrzne (biologiczne) Zewnętrzne (środowiskowe, społeczne) 1.anatomiczne i fizjologiczne wyposażenie 1.bodźce i wpływy środowiska warunkujące i oraz rozwojowe kształtowanie się organizmu aktualizujące rozwój psychiki dzieci i u dzieci i młodzieży. młodzieży. 2.potrzeby, skłonności i dążenia stojące u 2.umyślne, celowe rozwijanie i kształtowanie źródeł aktywności dziecka. przez nauczanie i wychowanie. Wyznaczniki rozwoju -aktywność-charakterystyczny stan i podstawowa cecha każdego organizmu. Powoduje, że jednostka reguluje czynnie swoje stosunki ze środowiskiem, to znaczy nie tylko się do niego przystosowuje, ale również wywołuje zmiany w swoim otoczeniu. Aktywność jest procesem, który w formie czynności i działań przejawia się od wczesnego dzieciństwa. -Kształcenie-obejmuje nauczanie i wychowanie, oraz uczenie się, jest podstawą nabywania doświadczenia indywidualnego. Szczególnie ważna role odgrywa w dzieciństwie i młodości, lecz jego znaczenie istotne jest dla w dalszych stadiach rozwoju. Oddziaływanie pedagogiczne nie przynosi zwykle natychmiastowych skutków, początkowo ma ono formę dyskretną, utajoną, dopiero po czasie wyraźnie się ujawnia . Interakcje między obydwoma wyznacznikami rozwoju maja związek z problemem wolności jednostki, swobodą wyboru działań, ról społecznych, partnerów, itp…

6. Mechanizmy zmian rozwojowych. Mechanizmy zmian rozwojowych Mechanizmy rozwoju, to procesy a) wywodzące się z biologicznych własności i funkcji organizmu człowieka. b) bezpośrednio, lub pośrednio związane z cechami środowiska i świata otaczającego (fizykalnymi i społeczno-kulturowymi). Mechanizmy rozwoju, to inaczej prawa, zasady, czy prawidłowości rozwojowe. 1.Dojrzewanie, uczenie się, socjalizacja. Pojęcie dojrzewania wywodzi się z koncepcji biologicznych, może być jednak szerzej rozumiane. W psychologii rozwojowej, zwłaszcza na przełomie i w pierwszej połowie XX wieku, gdy przedmiotem rozważań tej nauki były przede wszystkim okresy dzieciństwa i młodości, pojęcie dojrzewania było najsilniej podkreślane przez zwolenników koncepcji 4

natywistycznych. Dojrzewanie niemal utożsamiano z rozwojem, rozumiano przez nie proces osiągania dojrzałości fizycznej, psychicznej dzięki ujawnianiu i aktualizowaniu się w odpowiednim czasie wrodzonych zadatków i dyspozycji. Dojrzewaniu doniosłą role przypisywali też późniejsi przedstawiciele koncepcji biologicznych. Współczesna psychologia rozwojowa przyjmuje współdziałanie, współzależność i współwystępowanie dojrzewania i uczenia się. Socjalizacja jest procesem, w którym możemy wyróżnić stadium socjalizacji pierwotnej, które dokonuje się głównie w rodzinie, oraz stadium socjalizacji wtórnej., czyli dostosowywania się do różnych grup społecznych i współuczestnictwa w ich życiu. Grupy te można podzielić na kategorie według: a) Płci i wieku b) Pokrewieństwa c) Zatrudnienia i zawodu d) Statusu społecznego e) Związków, przyjaźni i zainteresowań. Socjalizacja trwa przez całe życie Imprinting- czyli „wdrukowanie” i utrwalenie pierwowzorów pewnych zachowań. Zjawisko to zostało wykryte i opisane przez biologa Konrada Lorenza.

7. Zadania rozwojowe w ciągu życia Zadania rozwojowe w ciągu życia 1. Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo -Uczenie się chodzenia -Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu -Uczenie się mówienia -Uczenie się kontroli nad wydalaniem -Uczenie się różnic płci i skromności seksualnej -Tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej -Nabywanie gotowości do czytania 2. Średnie dzieciństwo -Uczenie się sprawności fizycznych potrzebnych w codziennych zabawach -Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu -Uczenie się przebywania z rówieśnikami -Uczenie się wszelkich ról męskich i kobiecych -Rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia -Rozwijania pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym -Rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości -Osiąganie niezależności osobistej -Rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji 3. Adolescencja -Osiągniecie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci -Ukształtowanie roli męskiej, lub kobiecej -Akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem 5

-Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych -Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie -Przygotowanie do kariery zawodowej ( niezależności ekonomicznej) -Rozwijanie ideologii ( sieci wartości i systemu etycznego kierującego zachowaniem) -Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie 4. Wczesna dorosłość -Wybór małżonka(i) -Uczenie się współżycia z małżonkiem(ą) -Założenie rodziny -Wychowywanie dzieci -Prowadzenie domu -Rozpoczęcie pracy zawodowej -Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej -Znalezienie pokrewnej grupy społecznej 5. Wiek średni -Wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawali się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi -Osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej -Uzyskanie i utrzymywanie zadawalającej sprawności w pracy zawodowej -Wypełnianie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych -Traktowanie małżonka(i) jako osoby -Akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego -Przystosowanie do starzenia się rodziców 6. Późna dojrzałość -Przystosowanie się do spadku sił fizycznych -Przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów -Pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka(i) -Utrzymywanie stosunków towarzyskich z osobami w swoim wieku -Przyjmowanie i dostosowanie się do zmiennych ról społecznych -Urządzenie w sposób dogodny fizycznych warunków bytu

8. koncepcje rozwoju- Erikson, Piaget. Erikson Rozwój jednostki jest, zdaniem Eriksona, wyznaczony przez biologiczne czynniki popędowe oraz czynniki społeczne, a mówiąc ściślej: interakcje społeczne, w jakie jednostka wchodzi. Tak pojmowany rozwój dokonuje się przez całe życie, gdyż zmieniają się zarówno warunki biologiczne jednostki, jak rodzaj i charakter jej interakcji z innymi ludźmi. Najważniejszy aspekt procesu rozwojowego to, według tej koncepcji, rozwój ego i jego zdolność do przezwyciężania serii kryzysów lub potencjalnych kryzysów, przez które człowiek przechodzi w toku całego życia. Każdy okres rozwoju ma bowiem swój charakterystyczny typ konfliktu wewnętrznego i kryzys, który wiąże się z istotnymi aspektami relacji społecznych jednostki. Człowiek rodzi się z pewną siłą Ego, która stopniowo wzrasta oraz nabiera nowych jakości i wartości. Te jakości wzrastają gwałtownie w okresach kryzysowych rozwoju. Podstawą teorii rozwoju według Eriksona jest zasada epigenezy, zgodnie z którą wszystko, co wzrasta, ma swój plan podstawowy, z którego wyrastają poszczególne części. Każda z nich ma swój okres wzrastania w czasie, dopóki nie ukształtuje się ich ogólna forma funkcjonująca jako jedna postać.

6

Erikson dzieli cały cykl życiowy człowieka na osiem okresów rozwojowych. Dla każdego z nich charakterystyczny jest pewien swoisty dylemat i konflikt mogący - przy niesprzyjającym biegu wydarzeń - spowodować kryzys rozwojowy. W pracy Tożsamość a cykl życio Erikson podkreśla, że jednostka realizuje w kolejnych okresach rozwojowych zadania psychospołeczne, dlatego min. jego teoria może być nazwana t e o r i ą rozwoju psychospołecznego Przezwyciężenie konfliktu czy kryzysu emocjonalnego w danym okresie prowadzi do osiągnięcia nowej „siły witalnej", umożliwiającej podjęcie nowych zadań i wymagań. Tak więc przezwyciężenie konfliktu okresu pierwszego (pierwszy rok życia) doprowadza małe dziecko do wiary w siebie oraz w możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb i uporanie się z trudnościami. Religia albo, szerzej rzecz ujmując, wiara dorosłych rzutuje na rozwój dziecka. W okresie drugim (wiek dziecka: 2-3 lata) przy niedostatecznej lub nadmiernej pomocy osób dorosłych ogarnia dziecko wstyd i zwątpienie. Powinno ono bowiem osiągnąć samokontrolę bez utraty zaufania do siebie. Do tego celu konieczna jest równowaga między swobodą a opieką oraz dobrze ugruntowany społeczny system praw, zasad i regulacji. W następnym, trzecim okresie (w wieku 3-6 lat) dziecko podejmuje próby odpowiedzi na pytania „czym jest" i „czym chce być". Wypróbowuje rozmaite role społeczne w zabawach tematycznych. Poczucie winy kształtuje się w sytuacjach „złapania na gorącym uczynku" przez innych i wpojone jest w zasadzie przez dorosłych. Aby rozwiązać swoje konflikty dziecko musi nauczyć się powściągliwości (ogólnego hamowania), zachowując jednak inicjatywę w działaniu. W okresie czwartym (7-12 lat) dziecko przechodzi od „jestem tym, co mi dano" (1) poprzez „jestem tym, czym chcę być" (2) oraz „jestem tym, czym wyobrażam sobie, że chcę być" (3) do stwierdzenia: „jestem tym, czego się nauczyłem" (4). Jest to zatem okres uczenia się używania narzędzi materialnych i umysłowych społeczeństwa. Jeśli te sprawności nie zostają nabyte w dostatecznej mierze, dziecko może pogrążyć się w poczucie niższości wobec innych ludzi. W dorosłość jednostka wchodzi po okresie adolescencji okres piąty (od 12 do ok. 18 lat), która doprowadza do wstępnej świadomości integracji wewnętrznej przez: (a) określenie własnej tożsamości (seksualnej, społecznej, zawodowej) jednostki, w planie teraźniejszości i przyszłości; (b) wybór ról społecznych; (c) scalenie i reewaluację doświadczeń z poprzednich okresów życia; (d) określenie własnej pozycji w stosunku do młodszych, rówieśników i starszych. Okres adolescencji to poszukiwanie sensu życia. Towarzyszy mu poczucie, że się siebie znalazło lub zagubiło. Mogą też pojawiać się konflikty między moralnością dziecięcą a zasadami etycznymi świata dorosłych. Prowadzi to niekiedy do ucieczki w subkulturę. Okres wczesnej dorosłości okres szósty (od około 20. r.ż.) stawia przed jednostką nowe zadania życiowe i nowe problemy. Należą do nich: 1) konieczność ustalenia dróg samorealizacji w układzie warunków społecznych, w jakich jednostka żyje; 2) wybór partnera życiowego, a tym samym stworzenia sobie warunków zapewniających zaspokojenie potrzeb intymności, partnerstwa seksualnego i możliwości prokreacji; 3) integracja doświadczeń z różnych obszarów aktywności życiowej. Ogólnym zadaniem rozwojowym wczesnej dorosłości jest osiągnięcie tożsamości osobowej w różnorodności ról i rodzajów doświadczenia życiowego. Niezbędny jest do tego pewien poziom samopoznania warunkujący autoiden-tyfikację w bliskim współżyciu z innymi. Okres wczesnej dorosłości trwa około 15 lat. W tym czasie w psychice i osobowości jednostki dokonują się zapewne istotne zmiany, które prowadzą do przejścia w wiek średni (okres siódmy). Wkraczając w wiek średni (co dokonuje się stopniowo) jednostka podejmuje nowe zadania i problemy rozwojowe. Musi ona przede wszystkim określić na nowo własną pozycję wśród żyjących równocześnie generacji w rodzinie i szerszej społeczności. Usytuowanie ludzi w wieku średnim - a zwłaszcza w jego początkowej fazie - w tym układzie jest właśnie pośrednie. Mają oni wokół siebie znacznie młodszych ludzi dorosłych, dorastających i dzieci oraz starszych dorosłych i pokolenie własnych rodziców lub dziadków. 7

Usytuowanie to i osiągnięty już etap rozwoju rodzi potrzebę dawania i tworzenia także w aspekcie stosunków z innymi ludźmi. Wiąże się to z potrzebą przedłużenia siebie w innych. W realizacji tego zadania dorośli w średnim wieku są zależni od własnych dzieci, od pokolenia młodzieży. Ich samorealizacja polega na tym, aby byli potrzebni i dla innych ważni. Charakterystyczną potrzebą i cechą tego okresu rozwojowego jest więc generatywność oznaczająca twórcze nastawienie wobec życia i zadań życiowych. U większości ludzi odnosi się to po prostu do biegu ich życia, do własnych dzieci i funkcji rodzicielskich. Rodzicielstwo jest zresztą modelem i podstawą owych postaw. Twórczość w innych dziedzinach jest pochodną postawy rodzicielskiej, ale nigdy - zdaniem Eriksona - nie może zastąpić rodzicielstwa w rozwoju człowieka. Stagnacja, przeciwnie, wyraża się w egocentrycznym skupieniu się na sobie, niepodejmowaniu zadań i problemów życiowych dorosłości, blokuje więc rozwój. W tym kontekście jawi się szkodliwość akceptowania mitu wiecznej młodości i windowania jej na szczyt w wartościowaniu okresów życia człowieka, tkwi w tym bowiem niebezpieczeństwo nieakceptowania własnej biografii i zatrzymania się w rozwoju. W wieku starszym- okres ósmy- podstawowym zadaniem jednostki staje się osiągnięcie integracji wewnętrznej. Integracja ta oznacza pełny rozwój osobowości, jej wewnętrzne zjednoczenie, harmonię - bę...