Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży PDF

Preview

Summary

Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży notatki z wykładu...

Description

1

Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży Egzamin testowy 1. Teorie rozwoju poznawczego (piagetowskie, postpiagetowskie, w tym: diagnoza myślenia symbolicznego, logicznego, dziecięce teorie umysłu, rozwój wybranych pojęć np. śmierci) 2. Teorie rozwoju emocjonalno-społecznego (psychodynamiczne, w tym rozwój przywiązania 3. Teorie rozwoju osobowości i rozwoju moralno-religijnego (dziecięce teorie umysłów nadprzyrodzonych) 4. Podejścia badawcze, plany badań rozwojowych w diagnostyce wybranych badań dzieci i młodzieży Psychologiczne koncepcje i teorie rozwoju ● ● ● ● ● ●

Psychoanalityczne (psychodynamiczne) Behawiorystyczne Poznawcze rozwoju Kierunek kulturowo historyczny Dialektyczne koncepcje rozwoju Kompleksowe modele i koncepcje rozwoju

Teorie poznawcze rozwoju ●

● ●

Rozwój poznawczy stanowi podstawę , oś samoregulacji psychiki jednostki i jej strukturalizacji w rozbudowany hierarchiczny układ intrasystemowy. Od procesów poznawczych zależy rozwój innych funkcji: emocjonalny, osobowości Rozwój trwa przez całe życie, prowadząc do przekształcenia strukturalnych w obszarze różnych funkcji i w złożonych układach międzyfunkcjonalnych Przedstawiciel: Piaget

Stadia rozwoju poznawczego w ujęciu Piageta Uzupełnić

Adaptacja = asymilacja +akomodacja. Asymilacja i akomodacja powinny się równoważyć. Najpoważniejszym czynnikiem warunkującym dobrą adaptację poznawczą jest równowaga. Adaptacja dotyczy także naszego myślenia, które adaptuje nowe informacje. Asymilacja – włączanie informacji w już istniejący system poznawczy bez naruszania tego systemu Akomodacja – naruszamy system, ponieważ nowa informacja nie pasuje do naszego układu wiedzy. Przebudowanie istniejącego systemu poznawczego i odbudowanie go na nowym, wyższym, doskonalszym poziomie, tak aby już obejmował swoim zakresem nową informację.

Schematy czynnościowe inteligencji okresu sensoryczno-motorycznego Rodzaje procesów adaptacyjnych uruchamianych w tym stadium: ● ● ●

Asymilacja funkcjonalna – powtarzanie pewnych funkcji np. ssania, chwytania Asymilacja uogólniona – rozszerzanie czynności na inne obiekty np. ssanie nie tylko butelki czy piersi Asymilacja różnicująca – różnicowanie czynności na różne obiekty (ssie smoczek, ale grzechotką potrząsa)

Dziecko nabywa pewne umiejętności już przed narodzeniem (odruchy, doznania)

2

Schematy czynnościowe pierwotne 1. Stadium I (1-2 mc): czynności odruchowe organizmu 2. Stadium II (2-3 mc): stadium pierwszych nawyków: połączenie czynności odruchowych z elementami sensomotoryki poprzez automatyzację schematów stadium I (doskonalenie czynności odruchowych). 3. Stadium III (4-8 mc): koordynacja widzenia i chwytania, dziecko wypracowuje nowe rodzaje schematów w kontakcie z przedmiotami. Nie różnicuje ze względu na rodzaj obiektu, ale wypracowuje nowe funkcje. Pierwsze działanie wolicjonalne – sięganie pod kontrolą wzroku) 4. Stadium IV (8-12): początki koordynacji środków i celów: łączenie schematów czynnościowych wtórnych: jeden stary schemat może stać się środkiem, drugi celem. Np. pociągnięcie przedmiotu aby móc go schwycić. Skupiają się na sobie.

Schematy czynnościowe wtórne ( wyjście do świata zewnętrznego) Stadium V (12-18): poszukiwanie nowych środków przez różnicowanie schematów już znanych metodą prób i błędów, poprzez próby zewnętrzne, materialne. Nie są to jeszcze procesy myślowe (uwewnętrznione). Zachowania mają element naśladownictwa zachowań dorosłych obserwowanych przez dziecko. Stadium VI (18-24): dziecko może zastąpić realny przedmiot i działanie obrazami umysłowymi (przekształcanie schematów czynnościowych w schematy umysłowe). Dziecko staje się zdolne do znajdowania środków nie tylko metodą prób i błędów, czy próby zewnętrzne, ale także kombinacji zinterioryzowanych (insight – nagłe zrozumienie).

Stadium sensoryczno – motoryczne ● ● ● ● ●

Schemat stałego przedmiotu – przekonanie że mimo że przedmiot znika z pola widzenia, on jest tylko go nie widać Uniwersalnej przestrzeni – koordynacja czynności w przestrzeni Następstwa czasowego – sekwencja zdarzeń Przyczynowości – system zachowań instrumentalnych, gdzie dziecko próbuje wykorzystać przyczynę do uzyskania celu Praktyczna grupa przemieszczeń – poszukiwanie przedmiotu, który zginął w dużej przestrzeni z umiejętnością powrotu do punktu wyjścia z ominięciem przeszkody.

Fazy poznania: ฀ Monosensoryzm pierwotny – poznanie z udziałem jednego zmysłu ( do 4 mc). System ponawczy jest za mało rozwinięty żeby koordynować wrażenia z różnych zmysłów. Dominuje jeden zmysł. ฀ Polisensoryzm – łączenie wrażeń zmysłowych. Dominujący sposób poznania w okresie niemowlęcym, poniemowlęcym, w przedszkolny ( do poznawania nowych obiektów). ฀ Monosensoryzm wtórny – poznanie za pomocą jednego zmysłu. Dominującymi formami poznania są telereceptory. Uruchamiamy kontaktoreceptory kiedy są potrzebne ze względu na brak informacji. Jest efektem procesów asocjacyjnych.

Stadium inteligencji przedoperacyjnej 1. Symbolizacja myślenia 2. Ograniczenia myślenia przedoperacyjnego (specyfika): ● Centracja – nieumiejętność przyjęcia innego punktu widzenia niż swój własny` o Donaldson ( eksperyment na zdolność decentracji społecznej – zdolność do przejęcia do cudzej perspektywy). Łączy decentrację poznawczą i społeczną. Społeczna pojawia się u dzieci znacznie wcześniej. ● Transdukcja – dziecko przechodzi od szczegółu do szczegółu i na tej podstawie przechodzą do ogólnych wniosków.

3 ● ● ● ●

Magiczne myślenie przyczynowe – transfer na świat zewnętrzny tego co dziecko wie o sobie (drzewo może myśleć) Animizm (antropomorfizm) Artyficjalizm Realizm dziecięcy – nadanie cech realnych temu co nie jest realne np. sen

Obrazy umysłowe: ฀ Reprodukcyjne – antycypacyjne o Reprodukcyjne – ścisłe odwzorowanie obiektu w umyśle o Antycypacyjne – transformacje przedmiotu w umyśle, przewidywanie, gdybanie. ฀ Statyczne – kinetyczne – transformacyjne o Statyczne – obiekt taki jak wygląda o Kinetyczne – obiekt w ruchu, jak będzie gdy go odwrócimy o Transformacyjne – jak będzie wyglądał obiekt gdy dokonamy na nim transformacji Poziomy kategoryzacji: 1. Podstawowy (basic) ฀ Wysoka spójność ฀ Przykłady posiadają wiele wspólnych charakterystyk: podobieństwo percepcyjne, nazwy proste, krótkie, język potoczny (pies, krzesło) 2. Nadrzędny ( superordinate) ฀ Różnorodność percepcyjna obrazów ฀ Treściowe podobieństwo: we wspólnej nazwie ( np. owoce, warzywa) 3. Podrzędny ( subordinate) ฀ Subtelne zróżnicowane percepcyjne ฀ Subtelne zróżnicowanie językowe Rozwój mowy w wieku poniemowlęcym 1. Stadium wyrazu (od 1,6 do 1,9 roku życia) ● Powolny wzrost słownictwa (20-30 słów) ● Słowa mają wiele znaczeń, używane w różnych kontekstach ● Zniekształcenia fonetyczne, wyrazy dźwiękonaśladowcze ● Autonomiczna mowa dziecka – nie korzystanie z reguł składni ● Wypowiedzi agramatyczne, mieszanie form gramatycznych ● Pojedyncze słowa, zlepki wyrazów, holofrazy (jedno słowo do wielu przedmiotów) ● Przewaga funkcji impresywnej i ekspresywnej nad symboliczną ● Mowa sytuacyjna, kontekstowa, związana z działaniem ● Równorzędna rola pozawerbalnych środków ekspresji w kontaktach społecznych. 2. Stadium zdania (od 1,9 do 3 roku życia) ● Szybki wzrost słownictwa (3 latek – ok. 1000słów) ● Znaczenie słów jest określone, wyraźne ● Zanikanie mowy dziecięcej, opanowywanie mowy dorosłych ● Zastępowanie wyrazów dźwiękonaśladowczych właściwymi wyrazami, wymowa zbliżona do poprawnej ● Gramatyzacja mowy: odmiana rzeczowników przez przypadki, odmiana przymiotnikowo-zaimkowa, czasownikowa: teraźniejszy, przeszły przed przyszłym, pojawia się tryb przypuszczający, imiesłowy i formy nieosobowe, mylą rodzaj męski i żeński ● Rozwój składni: zdania dwuwyrazowe i wielowyrazowe, podstawowe formy zdań pojedynczych i złożonych ● Rozwój symbolicznej funkcji języka ● „wywikłanie” mowy z działania – dziecko może bez odniesienia do kontekstu przekazać pewne informacje. ● Zmniejszanie się znaczenia mimiki i gestykulacji w procesach porozumiewania się.

4

Zabawy funkcjonalno – manipulacyjne wg Bornstein Stadium Ogólna aktywność funkcjonalna Niespecyficzne działania kombinowane Manipulacje specyficzne Stadium przejściowe Udawanie skierowane na siebie Udawanie skierowane na innych Sekwencje czynności udawanych Zabawa w udawanie z przedmiotami zastępczymi

Charakterystyka Używanie jednego przedmiotu w zabawie Używa dwóch lub więcej przedmiotów niezgodnie z przeznaczeniem Używa przedmiotów zgodnie z przeznaczeniem Używa przedmiotu w sposób bliski jego założonej funkcji Wykonuje udawanie działania w odniesieniu do samego siebie Wykonuje udawane działania w odniesieniu do innych Łączy dwa lub więcej udawanych działań W udawanym działaniu używa jednego lub więcej zastępczych przedmiotów

Przykład zachowania dziecka Ciąganie zabawki np. autko Wkłada filiżankę do autka Przykrywa garnek przykrywką Kładzie słuchawkę telefoniczną obok ucha Pije z pustej filiżanka Całuje lalkę Wykonuje ciąg czynności np. całjue lalkę, kładzie ją do wózka, okrywa Udaje że klocek to słuchawka telefoniczna

Symboliczna reprezentacja w rysunku Koncepcja (okres rozwoju Wczesne dzieciństwo (1-3 r.ż.)

Szuman

Lovenfeld

Osterrich

Okres bazgrot: zapełnianie płaszczyzny kropkami, kreskami, próba zamykania koła

Okres bazgrania i gryzmolenia

Okres bazgrania

Kategorie percepcyjne (praktyczne) – wiedza proceduralna – jak coś zrobić Kategorie konceptualne – wiedza deklaratywna – jakie rzeczy są podobne

Wallon, cambier, Engelhart Pierwsze kreski: przejście do graficznej aktywności reprezentacyjnej – niestałość odniesień, okres ideogramów: wypracowanie systemu ekspresji graficznej- dziecko odkrywa znaczeniowe możliwości. Od ekspresji do znaczenia.

5

Szeregowanie 1. Empiryczne – losowe wybieranie elementów z podanego zestawu; zjawisko dwoistości stanu – dwutorowość myślenia. Nie może złączyć w jedną operację tego co już jest zrobione i tego co ma być dobudowane. 2. Szeregowanie systematyczne – ujmowanie relacji większy – mniejszy w obu kierunkach równocześnie, wstawianie w szeregu nowych elementów

Zbiory niefiguratywne: ● ● ●

Jedno kryterium (np. kolor) Porównuje ilościowo podzbiory Nie potrafi ustalić relacji

Klasyfikacja multiplikacyjna ●

Więcej niż jedno kryterium

Klasyfikacja hierarchiczna (logiczna) ● ● ●

Swobodnie stosuje metodę wstępującą i zstępującą Porównuje ilościowo podzbiory ze zbiorem Kwantyfikacja inkluzji (włącza, wyłącza zbiry, podzbiory)

Zabawa symboliczna Stadium I (1-4 r.ż) ● ● ●

Projekcja symboliczna schematów na nowe obiekty Rozdział między indeksami a działaniami – gry imitacyjne np. zabawa w chowanego, „palcami” biegnie konik Kombinacja symboli: wytwarzanie całych scen wyimaginowanych

Stadium II (4-7) – zabawy w role ● ●

Użycie wielu przedmiotów Przejście od przedmiotu do ról „społecznych” (symbol: role, wartości)

Stadia rozwoju struktury narracyjnej wg. Applebee 1. Wczesne formy narracyjne ● Dziecko tworzy zlepki niepowiązanych zdarzeń ● Mówi o tym, co w danej chwili zwraca jego uwagę ● Nazywa lub opisuje różne postacie i zdarzenia ● Nie wykazuje związków między zdarzeniami 2. Sekwencje skojarzeniowe ● Zestawienie różnych treściowo zdarzeń, nie powiązanych chronologicznie lub przyczynowo ● Czynnikiem łączącym zdarzenia może być podobieństwo fizyczne 3. Prymitywna narracja ● Uwaga opowiadającego skupiona jest na jakimś stałym elementem narracji: bohaterze, przedmiocie jego działania czy zdarzenia. ● Zawiera ocenę postaci. 4. Łańcuchy nieswoiste ● Zdarzenia przedstawione w opowiadaniu mogą być połączone logicznie lub w związki przyczynowo-skutkowe ● Temat opowiadania i/lub bohater zmienia się, co daje efekt braku ciągłości narracji 5. Łańcuchy swoiste

6 ●

Występuje bohater opowiadania i ukazana jest sekwencja zdarzeń powiązanych czasowo – w związki przyczynowo-skutkowe i logiczne ● Brak ukazania celu działania bohatera ● Rzadko podawane jest zakończenie 6. Prawdziwa narracja (5/6 r.ż.) ● Dziecko tworzy opowiadanie przez ukazanie łańcucha zdarzeń, jest cel działania ● Zakończenie jest powiązane z początkiem ● Czasem może wystąpić morał.

Dziecięce teorie umysłu ● ●

● ● ●

● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

●

●

●

Wiedza dzieci o mentalnych stanach człowieka Dziecięca teoria umysłu ma charakter naiwnej teorii, a zatem konstruowanego w umyśle modelu służącego do wyjaśnienia i przewidywania zachowań innych ludzi oraz własnych. Wyjaśniając i przewidując zachowania, odwołujemy się do intencji, uczuć, pragnień i przekonań, których nie możemy bezpośrednio zobaczyć, ale wnioskujemy o ich istnieniu i wpływie na zachowanie własne i innych ludzi. Co dzieci wiedzą o tym, co dzieje się w umyśle innego człowieka. Flavell, Gopnik, Ansington Na średnie dzieciństwo przypada rozkwit dziecięcych teorii umysłu tj. spójnych koncepcji czy teorii przyczynowo - wyjaśniających, które pozwalają dzieciom w wieku przedszkolnym przewidywać i wyjaśniać zachowania innych osób przez odnoszenie się do nieobserwowalnych stanów umysłu Dziecięce teorie umysłu – wiedza dzieci o mentalnych stanach człowieka Wiedza dziecka o funkcjonowaniu umysłu powstaje stopniowo. Dzieci w 3 r.ż są przekonane że rzeczy i zdarzenia są bezpośrednio odzwierciedlane przez umysł – kopiująca teoria reprezentacji. Na tym etapie dziecko potrafi przewidzieć zachowanie osób dorosłych, w odpowiedzi na jego płacz, uśmiech, negatywne zachowanie Natomiast nie rozumie jeszcze różnic między światem umysłowym a realnością, między prawdziwą naturą przedmiotów a ich sytuacyjnym wyglądem (np. mleko w czerwonej szklance) Nie rozumie zatem że jego percepcja rzeczy jest odmienna od samej rzeczy i może się zmieniać. Okazało się że dzieci w 3 r.ż są skłonne przypisywać innym i sobie, przekonanie zgodne ze stanem realnym Mają trudności z różnicowaniem fałszywych przekonań, dobrze radzą sobie z uświadamianiem własnych wcześniejszych wyobrażeń i percepcji Używają one wielu określeń stanów mentalnych, takich jak myśleć, wierzyć, pamiętać, wiedzieć, marzyć Nie rozróżniają stopnia posiadanej przez kogoś wiedzy. Uważają, że można nie tylko albo wiedzieć albo nie wiedzieć nic na jakiś temat. Nie rozumie ze można coś wiedzieć częściowo. Moment przełomowy w rozwoju dziecięcych teorii umysłu przypada na około 4 r.ż kiedy dziecko zaczyna rozróżniać przekonania na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości Od tej pory mówimy o reprezentacji umysłu. To czego pragniemy, co widzimy i co wiemy, nie jest ujmowane jako rzecz sama w sobie ale jako reprezentacja tej rzeczy w naszym umyśle. Między 4 a 5 r.ż. dziecko potrafi odróżnić realne zdarzenia od własnych (lub innych osób) przekonań na temat tych zdarzeń. Poznaje, że poszczególne osoby mogą mieć odmienne przekonania na ten sam temat. Dostrzega, że przekonania na jakiś temat mogą być prawdziwe lub fałszywe. Dowodem tych przemian w zakresie poglądów dziecka na temat funkcjonowania umysłu jest rozumienie przez nie: kłamstw, żartów, metafor, a także rozumienie i opisywanie świata wewnętrznego bohaterów literackich Badania nad dostrzeganiem i rozumieniem metafor prezentowanych na obrazkach dzieciom w 4 i 6r. ż. Wykazały istotne różnice między badanymi grupami. Dzieci w 4 r.ż. tylko częściowo (28,7% poprawnych odczytań metaforycznych) dostrzegały i rozumiały metaforę, jaka leżała u podstawy zadania. Dzieci w 6 r.ż. dostrzegały i odczytywały metafory znacznie częściej. Badania te wykazały że w obu grupach dzieci lepiej odczytywały metafory konwencjonalne niż oryginalne

7 ● ●

Zauważono że z wiekiem dzieci odwoływały się coraz częściej do reprezentacji poznawczej (pomyślała) lalki oglądającej obrazki, rzadziej zaś do jej pragnień (chciałaby) Od tej pory dziecko zaczyna rozumieć, że umysł aktywnie pośredniczy w doświadczeniu rzeczywistości. Zaczyna mieć wgląd, teorię na temat funkcjonowania umysłu. Jest to jednak teoria nie oparta na naukowych podstawach; jest ona naiwną teorią wyjaśniającą funkcjonowanie ludzkiego umysłu.

Flavell wymienia następujące przekonania wchodzące w skład dojrzałej teorii umysłu: 1. Umysł istnieje (do 2. R.ż.) 2. Umysł ma połącznie ze światem fizycznym (pomiędzy 2. a 3. r.ż.) . Jest poznawany poprzez procesy poznawcze. 3. Umysł jest oddzielony i różni się od świata fizycznego (do 3. r.ż.). Inni mogą nie wiedzieć tego co ja 4. Umysł może przedstawiać przedmioty i zdarzenia ściśle i wiernie lub nieściśle i nieprawidłowo (około 4. r.ż.) 5. Umysł aktywnie przetwarza informacje Badania ● ●

Klasyczne badania nad teoriami umysłu prowadzono używając tzw. testów fałszywego przekonania (false belief test) Dwa najbardziej znane zadania tego typu, to test niespodziewanej zmiany i test zwodniczego pudełka

Test niespodziewanej zmiany Dziecko patrzy na historyjkę z użyciem dwóch lalek, razem chowają piłeczkę. Jedna lalka wychodzi, druga przekłada piłeczkę, pierwsza wraca. Gdzie pierwsza lalka poszuka swojej piłki? Większość dzieci przed 4 urodzinami odpowiadają prawidłowo, że w miejscu A, bo tam ją zostawiła. Młodsze dzieci przypiszą lalce własną wiedzę. Test zwodniczego pudełka. Pokazujemy dziecku znane pudełko. W środku jest coś innego, niż zazwyczaj. Zadajemy pytanie co inna osoba pomyśli, co jest w środku. Aby dać prawidłową odpowiedź, dziecko musi rozumieć, że nasze wewnętrzne przekonania są przyczyną naszych zachowań, a zatem mieć teorię umysłu, muszą wiedzieć, że umysł pośredniczy w poznaniu.

Dziecięce teorie umysłów nadprzyrodzonych Zainteresowanie nabywaniem przez dzieci na temat własności Boga ( w tym idea nieomylności Boga) wyrasta z szerszego nurtu teoretycznego, jakim są dziecięce teorie umysłu, czyli wiedza dzieci o mentalnych stanach człowieka. ● ●

Jak dzieci traktują istoty nadprzyrodzone – poszerzenie wiedzy na temat sposobu pojmowania umysłu przez dzieci Piaget twierdzi że dzieci maja tendencję do przypisywania ludzkich właściwości wszystkim ludzkim i nadprzyrodzonym istotom.

Hipoteza antropomorficzna ● ● ●

Gdy dzieci przypisują atrybuty ograniczonej wiedzy i fałszywych przekonań zwykłym ludziom, przypisują także podobne ograniczenia wszystkim postaciom, także nadzwyczajnym Dopiero później buduje wiedzę różnicującą pomiędzy ograniczonymi możliwościami zwykłych ludzi, a nieograniczonymi możliwościami Boga Badania wśród dzieci przedszkolnych weryfikują i modyfikują tę hipotezę.

8 ฀ Kiedy pytam co inni ludzie wiedzą, małe dzieci mają tendencję do odpowiedzi poprzez prostą ocenę rzeczywistości . ฀ Wczesno dziecięce nastawienie realistyczne. ฀ Rozumienie ignorancji – rozumienie że postaci mogą być nieświadome oczywistych faktów. To że ktoś się pomylił może mieć różne przyczyny np. brak dostępu do tej oczywistej informacji. ฀ Ok. 4 r.ż. zachodzi proces szacowania niektórych mechanizmów na temat powstawania wiedzy i przekonań. (widzenie czegoś prowadzi do wiedzy o tym obiekcie).

Hipoteza przygotowawcza ● ● ●

● ●

Ostatnie badania Barrett rzuciły nowe światło na antropomorfizm dziecięcy. Stwierdzono, że bez względu na wiek czy poziom fałszywych przekonań – dzieci sądziły, że Bóg wie, co znajduje się w zamkniętym pudełku Badając na tych odkryciach Barrett i in. Postawili alternatywną hipotezę przygotowawczą, w myśl które dzieci mogą posiadać bardziej precyzyjne rozumienie przedstawień Boga niż przedstawień człowieka. Zjawisko to polega na nieprzypisywaniu fałszywych przekonań żadnej postaci (ludzkiej lub nadprzyrodzonej). Dzieci traktują wszystkie postaci jako wszechwiedzące i nieomylne. Test rozumienia ignorancji wiedzy

Pre-test: 1. Jak ma na imię Twój najlepszy kolega? 2. Czy wiesz kto to jest Pan Bóg? Rozumienie śmierci przez dzieci przedszkolne Pojęcie śmierci składa się z wielu elementów, spośród których najważniejsze to: ● ● ● ● ●

Nieodwracalność Zaprzestanie funkcjonowania Przyczynowość Nieuchronność Uniwersalizm

Inn...