Journalistiek schrijven PDF

Preview

Summary

samenvatting...

Description

Journalistiek schrijven Wat is een nieuwsbericht? ● Nieuwsbericht geeft een recente gebeurtenis neutraal en feitelijk weer ● Basisvorm van de journalistiek in kranten en magazines en op websites ● Een nieuwsbericht schrijf je met de handrem op: zakelijk, maar nooit saai ● Het is een van de oudste maar ook moeilijkste journalistieke genres! In het nieuwsbericht staat het antwoord op: ● Wat is het nieuws? ● Wie (of wat) veroorzaakte het nieuws? ● Waar is het gebeurd? ● Wanneer is het gebeurd? ● Waarom is het zo gegaan? ● Hoe is het in zijn werk gegaan? Of hoeveel (kost het, slachtoffers zijn er gevallen ...)? 5W1H-vragen à staan meestal in de kop of de eerste paar zinnen In de kop komt het belangrijkste nieuws maar, dit hangt af van tekst tot tekst wat relevant is Lead/intro (eerste alinea) staat het antwoord op de meeste van de 5W1H-vragen Dateline(plaatsnaam vermelding voor de lead)à welke gemeente speelde het nieuws zich af à zo weet de lezer of het nieuws relevant is voor hun en moeten ze niet direct het hele artikel lezen. Eigenschappen nieuwsbericht: 1. Beperk je tot het meest relevante nieuwsfeit • Doel nieuwsbericht: lezer snel en bondig informeren • Beprek je daarom tot 1 onderwerp/feit ( zeker in de kop)à andders ondeuidelijkheid en verwarring zeker in eeen 1-kolommer artikel(neemt 1 kolom in, in de krant) • Alle info die nodig is om dat feit te begrijpen staat in je bericht • Twee feiten die afzonderlijk van elkaar hebben plaatsgevonden, zijn moeilijk in één bericht te combineren • Een kort nieuwsbericht of eenkolommer telt maximaal honderd woorden. In een eenkolommer gebruik je meestal géén alinea’s. • Een lang nieuwsbericht, nieuwsverhaal of meerkolommer kan tot wel 400 woorden lang zijn. Hier maak je wél altijd gebruik van alinea’s. 2. Precies, duidelijk en nauwkeurig • In het nieuwsbericht komen geen vage feiten of beweringen: alles wordt zo precies mogelijk gezegd o Spreek niet over een ‘grote som’, maar noem het bedrag •

Schrijf toegankelijk: leg alle personen, plaatsen, functies en instellingen uit à alles uitleggen à de lezer weet niets o Minister van Binnenlands Bestuur, Bestuurszaken, Inburgering en Gelijke Kansen Bart Somers (Open VLD) is het niet eens met de beslissing van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA).

•

Beantwoord alle mogelijke vragen van de lezer o Hoe hebben ze de overval gepleegd?

o

Wat is er buitgemaakt?

3. Feitelijk, onpartijdig en ondubbelzinnig • De feiten moeten voor zich spreken • Je mag nooit je eigen mening of commentaar over het nieuwsonderwerp in het bericht geven en gebruikt uiteraard ook nooit een ik- of wij-perspectief • Voorbeeld: Brugge bibbert voor meisjesbende ‘Zehbi’s’ De kop van dit artikel is subjectief à dit zou beter anders verwoord worden bv. teisterd ‘ze duwden zelfs bijna iemand op de sporen’ à mag niet want het woord ‘zelf’ is een eigen mening dus subjectief 4. Oprolbaar geschreven • Een nieuwsbericht is hiërarchisch opgebouwd, niet chronologisch • Begin met het belangrijkste nieuwsfeit in je kop en lead, eindig met bijzaken en details • Stamt uit tijd van de telegrafie: je schrijft alsof elke zin je laatste kan zijn, want je eindredacteur moet van onderen kunnen schrappen (telegrafen konden uitvallen dus ze beginnen met het belangrijkste nieuws eerst en dan pas de minder belangrijke details) • Wordt ook wel ‘schrijven volgens de omgekeerde piramide’ of de ‘stroomstoringsmethode’ genoemd

Niet oprolbaar Er waren eens een koning een koningin en die wilden heel graag kinderen. De koningin zat er heel vaak aan te denken. Op een winterdag was het zulk lekker weer dat ze bij het raam had zitten borduren. Plotseling prikte ze met de naald in haar vinger en er vielen drie druppels bloed in de sneeuw. De koningin zuchtte: Oh, als ik toch een kindje kreeg met lippen zo rood als dit bloed, een huid zo wit als de sneeuw en haar zo zwart als ebbenhout.

Oprolbaar In Mechelen is Sneeuwwitje dankzij de hulp van prins X en 7 dwergen weer uit de dood ontwaakt. Ze werd eerder deze week vergiftigd door heks Y die jaloers was op haar schoonheid. De prins en Sneeuwwitje zullen binnenkort trouwen.

à de 5w1h-vragen worden niet beantwoord à je hebt weinig relevante informatie

à ( een deel van) de 5w1h-vragen worden beantwoord à de relevante details zijn

aanwezig à de belangrijkste details staan eerst danpas de minder relevante info 5. Vermijd herhaling • Elk woord, elke zin telt in een nieuwsbericht. • Je nieuwsbericht moet zo kort zijn dat je niks meer kan schrappen zonder dat er informatie verloren gaat Structuur en bouw Een- en meerkolommer Maak een feitelijke kop ● Geeft in een paar woorden het allerbelangrijkste nieuws ● Bevat minimaal een onderwerp en werkwoord in t.t., meestal ook een lijdend voorwerp of voorzetselonderwerp ● Staat meestal in tegenwoordige tijd of voltooid tegenwoordige tijd ● Bevat geen overbodige lidwoorden, voorzetsels en naamwoorden (alles wat overbodige tekens opgebruikt moet geschrapt worden) ● Kop moet de lading van het bericht dekken: géén clickbait ● Mag geen gezegde/spreekwoorden zijn (algemeen in het hele artikel dit vermijden) ● Voorbeelden: ○ Amerikaanse miljonair Robert Durst veroordeeld voor moord op vriendin ○ Duiker sterft bij nieuwjaarsduik Meteen mee in de lead ● Het begin van jouw artikel heet de lead. Een goede lead trekt de lezer verder het artikel in. De lead vat het belangrijkste nieuws samen en prikkelt tot verder lezen. ● In de eerste zin van je lead staan de belangrijkste van de 5 w’s en 1H: wie, wat, waar, wanneer, zonder details. De eerste zin start nooit met een tijdsaanduiding (omdat het nieuws van vandaag gisteren gebeurt is à het moet gedrukt worden voor de papiere krant en dit neemt tijd in) (gisteren/vandaag): zo niet zouden alle berichten in de krant of online zo starten. ● In de tweede of derde zin wordt het het belang van het feit voor de lezer (waarom moet ik dit weten?) OF de bron van het bericht vermeld ● De lead vat in een meerkolommer de belangrijkste feiten in je bericht kort samen. De ‘hoe?’ en ‘waarom?’ komen meestal in de volgende alinea’s aan bod. In een eenkolommer is er geen technisch gezien géén intro, want alle zinnen staan in één alinea. ● Voorbeeld: Duiker sterft bij nieuwjaarsduik ● De hoe en waarom worden meestal uit de kop en lead gehouden en pas op het einde meer besproken Welke W’s en H’s moet je in je lead zetten? Check je invalshoek! Onderwerp vs. Invalshoek ● Elk nieuwsonderwerp kan je vanuit oneindig veel verschillende perspectieven benaderen. ● De kijkhoek of het perspectief dat jij als schrijver kiest, vormt de invalshoek van jouw artikel ● Voorbeeld: gijzeling aan de gang ○ Klassiek nieuwsbericht: waar, wanneer, hoe, wie zijn de daders, hoeveel gijzelaars, etcetera. ● Maar ook: ○ "Waarom greep de politie niet vroeger in?" ○ "Wat zijn de psychische gevolgen van een gijzeling" ○ "Hoe zag de jeugd van de gijzelnemer eruit"

○ … De invalshoek pas je ook aan om aan steeds terugkerende onderwerpen een nieuw leven te geven, zoals in lifestylebladen Libelle hun best verkochte magazine is hun kerst editie à ze beginnen al in de zomer met dit voor te bereiden omdat het 1 onderwerp is dat ze telkens vanuit een nieuwe hoe moeten benaderen om het interessant te houden. ●

Voorbeeld: Asperges ● Nieuw aspergeseizoen opent ● Culinair journalist test 10 aspergemenu’s ● Het grote aspergedieet ● De meest aspergegeschikte aardappelen ● Deze Rode Duivels zijn gek op asperges ● Asperges. Zes streekgerechten. ● Asperge-excursie. Zelf oogsten, ‘s avonds diner. ● De grote asperge-enquête ● Alle vitamines in asperges Zelfde nieuws, andere invalshoek Vergelijk deze twee koppen en leads: VICE LANCEERT DIGITALE ZENDER ‘VICELAND’ IN BELGIË Het Amerikaanse mediabedrijf VICE gaat van start met zijn nieuwe digitale zender ‘Viceland’ in België. Dat meldt het bedrijf op zijn website. (Deredactie, 2017) MILLENNIAL-ZENDER VICELAND VANAF VANDAAG IN NEDERLAND Vandaag lanceert Vice Media de gloednieuwe 24-uurzender Viceland in Nederland. Vice Media is het wereldwijde mediabedrijf dat zich richt op jongeren. (Televizier.nl, 2017) Wat met de rest van het bericht? ● De alinea’s of zinnen na je lead (bij meerkolommer) of eerste zin (bij kortje) gaan in op de oorzaken, gevolgen, aanleiding, reacties... (maar: in een logische volgorde volgens nieuwswaarde én oprolbaar) ● Geen losse eindjes: alle info die je lezer nodig heeft om het bericht te begrijpen, staat in de tekst. ● Zorg voor soepele overgangen tussen alinea’s bij meerkolommers ● Let op de samenhang van de feiten. Sommige zaken zal je misschien twee keer moeten vermelden: in de lead én nog eens in een latere alinea. ● Voorbeeld: Jeugdbewegingen brengen 795 kilo zwerfafval binnen bij ISVAG voor World Cleanup Day

Onderdelen van een nieuwsbericht Structuur: ● Kop: kortste samenvatting van het belangrijkste nieuws ○ ZELF SCANNEN VERKORT WACHTTIJD AAN KASSA ● Eerste zin lead: belangrijkste van de 5 w’s ○ Elke klant van Delhaize in Overijse krijgt vanaf vandaag een handscanner mee in zijn winkelwagentje. ● Tweede zin lead: relevantie voor de lezer en/of bron bericht ○ Met deze streepjescode kan hij veel tijd winnen. Dat zegt de woordvoerder van Delhaize, Lars Vervoort.

●

à omdat je transparant moet zijn over je bronnen en liefst zo snel mogelijk deze vermelden Romp- of broodtekst: oorzaak, gevolgen, resultaten, betrokkenen … (in oprolbare volgorde en ingedeeld in alinea’s)

Maak een feitelijke en prikkelende kop! Een goede kop: ● Is kort, duidelijk, informatief én aantrekkelijk ● Bevat liefst een onderwerp en een werkwoord in tegenwoordige tijd of voltooid tegenwoordige tijd: Amy Winehouse sterft aan overdosis / Amy Winehouse overleden ● Bevat soms ook een lijdend voorwerp of voorzetselvoorwerp: Kunstenaar vernielt eigen werk / Vrouw verdronken bij nieuwjaarsduik ● Bevat bij voorkeur drie van de 5 w’s à gaat niet altijd lukken maar toch proberen ● Bevat bij voorkeur de mensen om wie het gaat ● Is specifiek: géén open deuren of clichés ● Is zo kort mogelijk: geen lidwoorden ● Bij nieuwsberichten vat kop meteen ook de lead samen ● Kop zet het juiste nieuwsfeit vooraan: wat prikkelt je lezer het meeste? In een goede kop probeer je te informeren en te prikkelen à dit is zeer moeilijk Wat staat niet in een goede kop: • Geen leestekens in een nieuwskop • Nietszeggende (werk)woorden laat je weg • Vermijd -heid en -ing: zet de wie vooraan Onzekerheid bij belgische melkboeren over melkquota boeren onzeker over melkquota Salarisverhoging voor het docentenkorps docenten krijgen hoger loon • Geen clichés Het einde van een tijdperk voor Leuven Cafe domus houdt ermee op • Vermijd bijzinnen Oppositie wil dat Wilmès opstapt oppositie wil vertrek Wilmès • Zet geen vette kop op een mager lijfje • Jongeren gebruiken minder drugs in 2009 dan het jaar voordien jongeren gebruiken minder drugs • Vermijd onnodige woorden Nasa lanceert een sonde naar een maan van Pluto nasa lanceert sonde naar maan Pluto • Vermijd eufemismes à iets mooier laten klinken dan het is Wat wel in een kop: • Maak je kop zo concreet en beeldend mogelijk Student lost oud wiskundeprobleem op student kraakt oud wiskundeprobleem • Blijf neutraal • Let op met quotes à zorg dat het duidelijk blijft

Boven-/onderkop ● Beantwoordt een vraag die op basis van de kop kan worden gesteld ● Werkt een element uit de kop verder uit ● Noemt de bron van een quote bij naam ● Legt bij een prikkelend bedoelde kop uit waar die feitelijk op slaat - geeft informatie ● Is altijd complementair aan de kop: geen herhaling! Vb. Jamey (15) mag niet meer koersen GEEN GROEN LICHT VAN DOKTERS OMDAT COÖRDINATIE ONVOLDOENDE IS Vb. “Hij is in mijn armen gestorven” BABY LIYO VERLIEST STRIJD TEGEN KANKER Boven- of onderkop moet verduidelijken Vb. Niet parkeren hier, en dat zal je geweten hebben 62 BORDEN OP 1,8 KM Een goede lead bij een meerkolommer ● Leidt de lezer het bericht in door middel van de 5 W’s en 1 H ● Vat de belangrijkste info bondig samen ○ 2 tot 3 zinnen is een mooie lengte ● Zet aan tot verder lezen / voegt waar mogelijk een cliffhanger toe à iets spannend om de lezer aan te sporen verder te lezen. à koppen staan vaak dicht bij de foto’s voornamelijk in de buurt van de ogen à omdat mensen hier het eerst naar kijken à dan naar het fotobijschrift à dan naar de kop àdan naar de lead Een eerste goede zin bij een eenkolommer ● Is kort en duidelijk, zonder te veel details ● Gaat uit van nul voorkennis: legt alle personen, plaatsen, organisaties en bedrijven uit ● Is niet te lang (denk aan je eindredacteur!) ● Eerste zin is ‘rond’: je moet hem kunnen begrijpen zonder kop ● Hou het kort en zakelijk Wat niet bij een eeste zin van de lead: • Géén letterlijke herhaling van de kop • Begin niet met een inleidende zin ( passe-partout) Vb. Goed nieuws voor wie van bloemen houdt. Door het warme voorjaar staan nu al veel planten in bloei. • Geen ‘cijferdiarree’. Zet de mens in je nieuws vooraan. En de cijfers achteraan in je bericht. In welke tijd staat je werkwoord ? • Kop staat meestal in tegenwoordige tijd (tenzij er een feit uit het verleden opduikt) • Lead staat meestal in onvoltooid of voltooid tegenwoordige tijd (omdat je meestal een nieuwsfeit brengt dat kort geleden heeft plaatsgevonden) à omdat je anders denkt dat het nieuws oud is à tt geeft een gevoel van actualiteit • Rest van het bericht staat meestal in onvoltooid verleden tijd: de ‘verhalende’ tijd Wat is er gebeurd, waarom moet ik dit weten? • Dit staat in de tweede zin Een-element-lead • Bv. Een 24-jarige pizzakoerier uit Sint-Niklaas is zondagavond gewond geraakt bij een aanrijding op het kruispunt van de Singel met de Raapstraat.

Meer element- lead • Feiten combineren Samenvattende’ lead • Staat alle info in je moet eigenlijk niet verder lezen want je kent de grote lijnen. Gebruik je een citaat? Maak het kort, pakkend en informerend à je mag een quote gebruiken in een lead à maar dit moet een informerende quote zijn Geen ik- of wij- perspectief in de lead! à moet objectief zijn Broodtekst ● De broodtekst gaat in op de oorzaken, gevolgen, aanleiding, reacties... (maar: in een logische volgorde en oprolbaar) ● Geen losse eindjes: alle info die je lezer nodig heeft om het bericht te begrijpen, staat in de tekst. ● Tekst is zo kort dat je niks kan schrappen zonder dat er informatie verloren gaat. ● Soms zal je zo zaken twee keer moeten vermelden: één keer in de lead en één keer in de broodtekst. Hoe bouw je een alinea op? ● Hou ze kort: niet meer dan 10 regels. ● Maak eerst duidelijk waar het over gaat, geef dan pas de details. à kernzin eerst ● Bouw je alinea op rond één kernzin (of topische zin). Die zet je meestal vooraan in de alinea. Bijvoorbeeld: Terreuronderzoek naar mesaanval Parijs: tweede verdachte opgepakt, vier gewonden ● Met signaalwoorden zoals toen, of, maar, ook, of, dus, daardoor, ondanks, daarnaast, tegelijkertijd... kan je aan de lezer het verband tussen alinea’s duidelijk maken Streamer à dingen die in een artikel staan om de lezer zijn aandacht te trekken (vergrote quote) ● Kan een citaat zijn of een stellige bewering/feit ● Doel: nieuwsgierigheid opwekken ● Is altijd aan het artikel zelf ontleend: je lezer gaat ernaar op zoek en pikt zo - hopelijk - je ganse artikel op ● Is soms inwisselbaar met de kop Fotobijschrift ● Schrijf van de foto af: beschrijf wat de foto niet letterlijk laat zien, maar wat de lezer er volgens jou in moet zien (want hij was er niet bij) à maar uitleggen wat de lezer er in moet zien. ● “Een interessante foto kan met een knullig bijschrift om zeep worden geholpen, terwijl saaie foto's nog met een adequaat bijschrift kunnen worden gered.” (NRC Stijlgids) ● Geef een antwoord op de vragen wie/wat/waar/wanneer/waarom en hoe ● Leg alle namen, plaatsen en instellingen uit die de lezer niet begrijpt ● Blijf het objectief schrijven Citeren: hoe? • Indirect: De Noord-Koreaanse minister van Buitenlandse Zaken heeft gezegd dat de Verenigde Staten de oorlog aan zijn land hebben verklaard. Volgens hem mag Noord-Korea

• •

Amerikaanse bommenwerpers neerhalen.nà beweren niet gebruiken dit hint naar iets subjectief Direct: ‘De wereld moet onthouden dat de VS als eerste ons land de oorlog heeft verklaard’, zei Ri Yong-ho in New York Gedeeltelijk: De Amerikaanse langeafstandsbommenwerpers vlogen in het internationaal luchtruim en hadden daartoe alle recht, zei Manning. De VS zal verder gebruikmaken van dat recht en wel 'over de hele wereld'.

Conventies en leestekens Convecties à dingen die iedereen aanneemt hoe je dit moet schrijven U of je? ● In zakelijke teksten geniet ‘u’ nog steeds de voorkeur ● Ook kranten en tv-zenders kiezen nog vaak voor deze vorm à maar gebruiken ook steeds meer ‘je’ ● Radionetten daarentegen zijn vaak overgeschakeld naar ‘je’ (behalve Radio 1 en Klara) ● Je moet wél consequent zijn en ze niet door mekaar gebruiken Vrouwelijke beroepsnamen ● Hier bestaan geen vaste regels rond ● Sommigen vinden dat vrouwen zichtbaarder moeten zijn in de taal en gebruiken de vrouwelijke beroepsnamen en functieaanduidingen. Daar is geen bezwaar tegen als het gaat om vertrouwde woorden als ‘voorzitster’ en ‘woordvoerster’. ● Anderen vinden de vrouwelijke aanduidingen net discriminerend. Ze verkiezen de mannelijke namen en beschouwen die als gemeenslachtig. Voor hen is een vrouw ‘directeur’ van de omroep. ● De meeste redacties hebben een stijlgids à hierin beslissen ze welke titel ze gebruiken doorheen hun media ● Of ze zoeken een midden in plaats van verpleger of verpleegster, verpleegkundige gebruiken Genderneutrale functietitels ● Gebruik bij voorkeur genderneutrale titels: chef, collega, -kundige, kracht, autoriteit … Dergelijke neutrale woorden kan je combineren met een werkdomein of gebruiken in een samenstelling. ● een topper in digitale storytelling ● nieuw radiotalent ● vijf cameramensen Leenwoorden en vreemde woorden worden meestal als inclusief gezien. Verzin geen geforceerde vrouwelijke varianten van dergelijke woorden. ● regisseur ● adviseur ● directeur ● manager ● ingenieur à deze worden gezien als voornamelijk genderneutraal

Non-binair taalgebruik ● Wat is het verschil tussen genderexpressie? Genderidenteit? Non-binair? De VRT heeft hier een heel handig woordenboekje diversiteit voor. ● Onze Nederlandse taal kent (voorlopig?) enkel de mannelijke of vrouwelijke aanspreekvorm (hij of zij/zijn of haar). ● Een aantal mensen (zoals in dit opiniestuk) probeert nu specifieke termen voor non-binaire personen ingang te doen vinden, zoals die, hen, hun of zhij. ● Hoe spreek je transgender personen op de juiste manier aan als journalist? Dit artikel biedt een kort maar helder inzicht. Voornaamste les? Vraag altijd aan je transgender of non-binaire getuige hoe die zelf wil aangesproken worden. Voor sommigen is dat met hen/hun/die, voor anderen met hij/zij. àJe vraagt best aan degene die je interviewt welke voornaamwoorden ze het liefst gebruiken Gebruik cursief voor ● Woorden of uitdrukkingen in vreemde talen, als dit de leesbaarheid verhoogt: ze werden en masse naar het Verre Oosten geëxporteerd. ● Woorden in het dialect: hij deed of hij me niet kende en liep me stoemelings voorbij. Getallen: woorden of cijfers? In woorden ● Schrijf getallen onder de 20 bij voorkeur voluit à in de kop wordt dit wel in cijfers geschreven ● Als het gaat om afgeronde tien- of honderdtallen, kan het ook: meer dan tweehonderd mensen stonden ze op te wachten. In cijfers ● Als het gaat om niet-afgeronde getallen hoger dan 20 ● Als er verschillende getallen genoemd worden: er waren 5 jongens en 24 meisjes geselecteerd ● Als het gaat om gemeten of getelde data, hoeveelheden, tijdstippen: op 14 oktober was het 30 graden Celsius. Kloklezen Om exacte kloktijden aan te geven, kan je in verzorgde spreek- en schrijftaal het best het voorzetsel over gebruiken. ● Hij belt terug om kwart over tien. ● Is het al tien over twee? ● Het is nu drie over zes. ● Hij stuurde het mailtje om twee over halfvijf. Kloklezen: binnen/over De voorzetsels binnen en over kunnen allebei deel uitmaken van een tijdsbepaling, maar er is een betekenisverschil. Binnen betekent 'voordat de periode afgelopen is'(bv van nu tot 10 minuten), over betekent 'op het moment dat de periode afgelopen is'(b...