Ontwikkelingsstoornissen - leerstoornissen - schrijven PDF

Preview

Summary

Download Ontwikkelingsstoornissen - leerstoornissen - schrijven PDF

Description

Prof. Britt Zaman

Ontwikkelingsstoornissen: leerstoornissen: schrijven 1. Schrijven 1.1 Inleiding Definitie: = vaardigheid waarmee we over onszelf en onze omgeving communiceren in grafische symbolen. = weergave van bepaalde vormen met een specifieke oriëntatie en grootte, op een specifiek schrijfoppervlak. = omvat zowel cognitieve, psycho-motorische en sociaal-culturele aspecten.

à oriëntatie is belangrijk

Grootte is belangrijk Verwante begrippen - Grafomotoriek: omvat algemeen de pen- en papier taken, bv.: tekenen, schrijfkrullen, kleuren, arceren, … à dit gaat NIET over schrijven!! - Schrijfmotoriek: begrip wordt gebruikt in de praktijk, duidt op de vaardigheid van het schrijven (maar bestaat niet op zichzelf, is geen neurologisch construct) Belang van schrijven - Handschrift is een belangrijk communicatie middel Waarom? o Participatie o Examens o Het uiten van wat je geleerd hebt o Schoolse vaardigheden Schrijven vs. Moderne technologie - PC, tablet, multimedia o Toenemende (compenserende) rol binnen het schrijven o Maar niet onfeilbaar, alles-vervangend - Schrijven met de hand heeft andere effecten op de cognitieve/motorische functies dan typen Schrijven en fijne motoriek - Onderzoek typen en FM vaardigheden bij volwassenen o Groep 1: computergroep, werkte weinig op papier en verwerkten tekst op de pc o Groep 2: werkte vaker of alleen maar met pen en papier Beide groepen deden nadien enkele fijn motorische testen § De FM vaardigheden van de computergroep waren een stuk langzamer dan die van de schrijfgroep à Mensen die veel met de hand schrijven hebben beter ontwikkelede basale motorische vaardigheden o

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman Schrijven en stellen - Onderzoek bij 300 kinderen van het 1ste tot het 6de leerjaar o In alle leeftijdsgroepen ging het schrijven sneller dan typen o Handgeschreven opstel is van hogere kwaliteit o De inhoud van de getypte teksten heeft 2 jaar achterstand -

Onderzoek bij 200 kinderen van het 2de, 4de en 6de leerjaar o Kinderen het alfabet/zinnen, opstellen laten schrijven of typen o Voor ‘alfabet’ ging het typen het best, bij ‘zinnen’ waren de resultaten gemengd, maar bij ‘stellen’ werd er beter en sneller geschreven o Kinderen schreven ook meer volledige zinnen

Schrijven en lezen - Schrijven van letters zorgt voor een activatie van hersengebieden die gebruikt worden bij het lezen o Onderzoek bij kinderen: letters typen, schrijven of overtrekken, en nadien via MRI nagaan hoe de hersenen op het tonen van deze letters reageerden. Enkel bij de die de letters had geschreven zag men activatie van hersengebieden betrokken bij het lezen à dat wil zeggen dat het leren herkennen van letters gefaciliteerd kan worden door ze te schrijven à senso-motorisch proces

-

Het zuiver zien van letters activeert deel van de premotorische schors, betrokken bij schrijven o Onderzoek bij volwassenen waarbij men eerst passief naar letters of pseudoletters moest kijken. In een volgende sessie werden ze nageschreven o Een bepaalde zone in de premotorische cortex was zowel actief bij het lezen als bij het schrijven van gewone letters. Dit was niet het geval bij de pseudoletters. à dat wil zeggen dat de visuele vorm en het motorprogramma van de letter met elkaar gelinkt zijn, en schrijven en lezen elkaar dus mogelijks wederzijds beïnvloedt.

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman -

Wanneer proefpersoenen nieuw geleerde letters te zien krijgen, worden hersengebieden actief die betrokken zijn bij motorische handelingen, maar alleen als ze de letters leerden door te schrijven o Onderzoek bij kinderen die nog niet konden lezen: er werden letters of karakters aangeleerd door te schrijven of typen op de computer o Herkennen de letters minder goed als ze die leerden op de computer. à letters keren door ze met de hand te schrijven leidt tot betere herkenning van de nieuwe letters zowel bij volwassenen als bij kinderen die nog niet kunnen lezen

Schrijven en zelfvertrouwen - Schrijven is een centrale bezigheid voor lagere school kinderen o Dysgrafische kinderen: gevoel van eigenwaarde staat zowel op school, als tijdens vrijetijdsbesteding onder druk - Maar ook: o Handwriting readiness: niet starten met schrijven wanneer het kind daarvoor nog niet klaar is! § Kinderen raken ontmoedigd § Leren vaak verkeerde gewoonten aan, die later moeilijk te corrigeren zijn - De schrijfrijpheid komt tegen de 3de kleuterklad, 1ste leerjaar - Welke processen benut je om te kunnen schrijven? o Spellingsregels o Ezelsbruggetjes o Motorische processen Schrijven als vaardigheid - Schrijven = complexe vaardigheid o Processen van hogere orde: taalkundige aspecten, spelling, grammatica, … à bij deze sta je het meeste stil o Processen van lagere orde: motorische uitvoering à moeilijkheden op vlak van taal zorgen voor minder aandacht voor de motorische uitvoering en omgekeerd à Het automatiseren van de motorische uitvoering zorgt ervoor dat er meer aandacht kan zijn voor spelling, zinsbouw, etc. Leesbaar schrijven, als het vlot kan worden uitgevoerd, op tempo en met weinig bewuste inspanning, stelt een kind in staat aspecten op hoger niveau te bereiken – die van inhoud en opbouw Ontwikkeling van het schrijven Verloopt over verschillende fase: 1. Voorbereidend schrijven: werken aan de schrijfvoorwaarden (kleuteronderwijs) 2. Aanvankelijk schrijven: aanleren van letters en verbindingen (1ste graad van de lagere school, vooral in het 1ste leerjaar) 3. Voortgezet schrijven: opdrijven tempo, verwerven eigen handschrift (vanaf 3de leerjaar)

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman 1.1.1 Voorbereidend schrijven Schrijfvoorwaarden § Stabiele zithouding § Duidelijke handvoorkeur § Middellijn kunnen overschrijden § Efficiënte pengreep § Fijn motorische coördinatie § Inzicht in de richtingen in de ruimte § Voldoende visueel-ruimtelijk geheugen § Visuomotorische integratie § Maken van schrijfpatronen a. Zithouding Voeten op de grond (à stabiliteit) Tafel op de juiste hoogte De 2 handen op de tafel leggen Juiste afstand tussen neus en werkblad Bladligging b. Duidelijke handvoorkeur c. Middellijn kunnen overschrijden d. Efficiënte pengreep Hierbij aandacht hebben voor: § Vingerdynamiek/inscriptie § Polsstabilisatie • Is er steunname in de pols? § Webspace • Afstand tussen de duim en de wijsvinger

§ §

Academiejaar 2019-2020

Druk Afstand ten opzichte van de punt

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman §

Stand hand ten opzichte van de schrijfregel • Rechts: onder de schrijfregel • Links: boven of onder de schrijfregel • Lichte dorsoflexie en pronatie onder de schrijfregel • Veegpositie: hand ligt OP de schrijflijn

Links bovenhands links onderhands à Pengreep niet altijd van invloed op de schrijfkwaliteit of snelheid à Enkel aanpassen indien noodzakelijk

Soorten pengrepen: (zie afbeeldingen op ppt) § Onrijpe grepen: à komen voort uit elleboog/schouder • Palmaire pronatiegreep • Palmaire supinatiegreep • Vinger pronatiegreep • Kwastgreep • Pengreep met gestrekte vingers

Academiejaar 2019-2020

§

Overgangsgrepen: • Laterale flexiegreep • Statische driepuntsgreep • Statische vierpuntsgreep

§

Rijpe grepen: • Dynamische driepuntsgreep • Dynamische viervingergreep • A la ronde greep

§

Verschil tussen statisch en dynamisch • Statisch: de beweging komt vanuit de pols • Dynamisch: de beweging komt vanuit de vingers

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman e. Fijn motorische coördinatie § Kinderen met schrijfmoeilijkheden hebben vaak ook een achterstand in fijn motorische coördinatie § FM coördinatie correleert met schrijfsnelheid en netheid Welke FM vaardigheden zagen we reeds, die van belang kunnen zijn voor het schrijven? • Pincetgreep • OHC • Bimanuele coördinatie • Inhandmanipulatie • Oppositie duim • Functionele tweedeling hand o Fixerend: pink en ringvinger o Bewegend deel: duim, wijs- en middelvinger f. Inzicht in de richtingen in de ruimte g. Voldoende visueel-ruimtelijk geheugen h. Visuomotorische integratie § Als er niet allen het oog is dat kijkt en de hand die tekent, maar als er ook een planningscomponent en een (ruimtelijke) redeneercomponent bij komt kijken • Als ze dit hebben kunnen ze een mooi huis tekenen, anders beginnen ze eerst met bv. de ramen en kunnen ze geen mooie buitenmuren meer tekenen

§

i.

Visuomotoriek en schrijven • De VMI score (= kunnen kopiëren van geometrische figuren) heeft een voorspellende waarde voor schrijfkwaliteit • Toch is tekenen verschillend van schrijven: lettervormen moeten gekoppeld zijn een klanken en woorden

Maken van schrijfpatronen

à moeilijke, want hier moet je kunnen overkruisen, wie hier problemen met heeft gaat deze oefening moeilijk vinden

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman 1.1.2 Aanvankelijk schrijven Vaardigheid schrijven o Processen van hogere orde o Processen van lagere orde: 1. Motorische sturing van het schrijven • Spierbewegingen voor het neerzetten van het schrijfspoor 2. Motorische programma’s voor lettervorming • Opgeslagen geheugenspoor, los van spiercommando’s

1.1.2.1 Motorische sturing van het schrijven §

Grote progressie = ‘ruitenwisserbeweging’, boogvormige verplaatsing

§ § §

Kleine progressie Inscriptie Schuifbeweging onderarm; horizontale lijn !!

onderarm voer het blad

à Deelbewegingen moeten op elkaar afgestemd worden § § §

Nood aan gedoseerde kracht en spiercoördinatie Eerst nog veel visuele, tactiele, … feedback nodig om beweging bij te sturen Gaat zich steeds verder automatiseren à door het krijgen van feedback

1.1.2.2 Motorische programma’s voor lettervorming §

§

Programma kan gebruikt worden om verschillende delen van het lichaam aan te sturen • Wat voor implicaties heeft dit voor oefenen in therapie? o In de lucht o Op de grond o Met de voet o Ze over schrijfpatronen laten lopen Zodra een kind over deze programma’s beschikt, is het schrijven min of meer geautomatiseerd.

1.1.3 Aanvankelijk schrijven (vervolg) Letters § §

Drukletters: A, B, C, D, E, F, G, … Blokletters/scriptletters:

§

Vloeiend schrift/verbonden schrift/cursief:

à Het is belangrijk om te kijken welk geschrift er gebruikt word op school, zodat je via de zelfde methode aan de slag kan gaan binnen je therapie.

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman Lettervorming § Zeer complex § Met heel wat zaken rekening houden: • Is het een letter in 1 doorgaande beweging per letter of bestaat hij uit losse delen?

à dit is een 2 delige letter

§

Startlocatie: bovenaan op romphoogte beginnen, in het midden of onderaan?

§

Welke stukjes zijn recht en welke gebogen?

§ §

Draaiing van de letters zie WC Doordraaien of terugkeren

à beginhaal

Academiejaar 2019-2020

§

Waar moet de letter geplaatste worden: in welke zone komt de stok/lus en de romp?

§

Op welk punt uit- of invoegen?

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman De didactiek van het leren schrijven § Belangrijk: • Een goede didactiek in het aan leren • Een goed onderbouwde schrijfmethode § Vaak voorkomende problemen: • Letters die bestaan uit 2 losse delen en aan elkaar moeten worden geplakt à onnodige penheffingen. Delen komen niet mooi tegen elkaar, lager tempo, ….

§

Aanleren van letterpatronen zonder beginhaal, zorgt voor slechte/moeilijke verbindingen

Met een beginhaal Zonder een beginhaal

§

Letters met overbodige krullen, veel sier

§

Letters die motorisch het moeilijkste zijn worden vaak als eerste aangeleerd! Bv. ‘r’, ‘s’ Letters die sterk op elkaar lijken, en zich motorisch enkel onderscheiden door grootteverschil worden apart van elkaar aangeleerd, bijvoorbeeld: n, m; w, v; e, l; k, h; a, d; ….

§

Verschillende schrijfmethodes – voorbeelden § D’Haese à veel krulletjes

§

Academiejaar 2019-2020

Karakter

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman

§

(Broeders en) Schneider

§

Ik pen

§

De verschillen tussen alle schrijfmethoden

à kijken hoe ze op die school hun m, n, … schrijven zodat je met hetzelfde begint (stokje of boogje)

à voor de f kijk je welke er in de klas gebruikt word want er zijn 3 verschillende manieren om je f te schrijven Deze is de gemakkelijkste voor kinderen die problemen hebben, omdat je hier geen penheffingen hebt

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman Kenmerken methoden à voor als je ooit een school zou moeten adviseren § (rechts)hellend § Lengteverschil letters § Letterbreedte § Vereenvoudiging § Verbondenheid

Linkshandig: aandachtspunten: § Pincetgreep +/- 3 cm van de punt § Boven/onderhandse pengreep § Bladhelling à gaan meer compenseren, gaan dus meer schuin leggen § Oefeningen: voorbeeld aan de rechterkant zetten § Indien nodig aangepast materiaal § Werkblaadjes maken met een voorbeeld aan zowel de linker als aan de rechter kant à werkblaadjes maken met een vb zowel aan de linker als aan de rechter kant

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman 1.2 Schrijfproblemen – dysgrafie Schrijfproblemen - 5 tot 33% van de kinderen wordt geklasseerd als kinderen met schrijfproblemen - Bestaan op zich (primair) of uiting van complexe motorische problemen, leerproblemen, gedragsproblemen, …. We spreken over een schrijfprobleem wanneer: (criteria) - Het handschrift (het schrijfproduct) niet of nauwelijks leesbaar is (= dysgrafie) - Het tempo te traag is - De schrijfbeweging niet aangeleerd kan worden en/of er pijn ontstaat bij het schrijven Zonder dat er sprake is van een intellectueel tekort of van somatische pathologie Gevolgen - Falen in hoger niveau van schrijfproces: ideeën kennis, grammatica, … - Moeite met de productie van geschreven tekst, dit heeft een negatieve invloed op de schoolprestaties - Kinderen met schrijfmoeilijkheden komen vaak in een vicieuze cirkel terecht - Onzekerheid, demotivatie, … Diagnosestelling - Studies: kwaliteit van het handschrift van zwakke schrijvers gaat in 2de leerjaar nog sterk vooruit - Halverwege het 3de leerjaar is er minder spontane verbetering te verwachten en kan er sprak zijn van een meer hardnekkig dysgrafisch handschriften (slechts 6% van de kinderen het geval) à Daarom moet een diagnose dysgrafie niet te snel en zeker niet al in het 2de leerjaar worden gesteld à Rekening houden met motorisch-traaglerende kinderen bij wie spontane verbetering mogelijk is à 1ste en 2de leerjaar is te vroeg om te gaan compenseren Vroeg detectie - Jong kind is beter in staat om iets nieuws te leren - Motoriek kan nog worden gevormd - Minder kans dat het foutieve gewoontes moet afleren - Grotere kans dat er nog geen persoonlijk handschrift is

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman 1.3 Therapie Richtlijn - KNGF publiceerde een Evidence Statement “Motorische schrijfproblemen bij kinderen” - Aanbevelingen over zowel onderzoek als behandeling - Gebaseerd op systematische literatuurstudie Aanbevelingen uit de richtlijn - Senso(motorische) interventies (visuele perceptie-visuomotoriek) bv. tekenen in zand, met scheerschuim, oefeningen met knikkers, …: weinig effectiviteit o Dit werkt bottom-up o En gaan we gebruiken bij kleuters - Taakgerichte interventies mbv zelfinstructie, verbale ondersteuning en het leren van strategieën: verbetering kwaliteit handschrift o Dit werkt top-down o Gebruiken we vooral bij oudere kinderen Schrijfmateriaal - Groeiende markt: o Aangepaste pennen o Triple potloden o Grippers/stetro’s o … -

Nagaan of dit echt nodig is/helpt! Bepaalde potloden worden eigenlijk afgeraden wegens te dik resultaat

à wees kritisch op schrijfmateriaal! à stetro

-

Ook pennen met veel te dikke pen punt zijn ongeschikt à te grote letterromp, omdat de leerling het dichtlopen probeert te vermijden

-

Grippers zijn soms te dik: kind kan geen inscriptiebeweging meer maken Idem dikke triple potloden of speciale balpennen Kind met foute pengreep omzeilt speciale vorm vaak gewoon

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman Voorbereidend schrijven (zie WC) Doelen (cfr; schrijfvoorwaarden): - Aanleren van goede zithouding en pengreep - Aanleren van draai-, sterk- en buikoefeningen voor handen, vingers en pols - Oriëntatie in het platte vlak - Aanleren van bewegings- of schrijfpatronen; alle schrijfrichtingen laten ontdekken: linksom/rechtsom draaien, afwisselen, lussen naar boven/beneden, stokken naar boven/beneden

OHC

kleine progressie

Glijbeweging en inscriptie Aanvankelijk schrijven - Doelen: o Opdrijven tempo o Minder onaangename/pijnlijke ervaring voor kind creëren o Schrijfproduct leesbaar maken -

Werken aan: o Schrijven met dynamische pengreep en correcte zithouding o Correct aanleren en automatiseren van (hoofd)letters en cijfers o Verbindingen o Op kleinere liniatuur leren schrijven o Doseren kracht à de letters zijn nog niet vloeiend à hij stopt à doet onnodige penheffingen à het kind heeft moeite om binnen de lijnen te schrijven

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen

Prof. Britt Zaman Oefenvormen - Overtrekken - Overschrijven - Visueel dictee - Auditief dictee - Creatief schrijven à Dit gebruiken we om de letters te visualiseren voor het kind à Dit is een concrete houvast voor kinderen met schrijfproblemen à Toch helpt dit niet bij elk kind à Je moet kind gericht leren werken

Cliënt en contextgericht - Afspraken maken met ouders, betrokken leerkrachten en multidisciplinair team o Welke methode wordt gebruikt? o Hoe worden de letters gevormd? o In welke volgorde worden ze aangeleerd? o Welke verbale instructie wordt gegeven? o Welk materiaal? o Welke schrijflijnen? Compensatiegericht behandelen - Afwegen wanneer het nodig is kind te leren typen - Duurt een tijd om dit aan te leren! - Vaak moeite met automatiseren van de letters - Methodes vaak gericht op snelheid, herhaling - Methodes TypTien: werkt via verschillende leerkanalen (auditief, visueel, motorischtactiel, …), met kleuren, verhaaltjes, … o Eerst letters en letterposities ontdekken o Dan vanuit deze kennis motorisch uitvoeren o Tot slot automatiseren

Academiejaar 2019-2020

leerstoornissen...