Logistyka Zaopatrzenia Wykład 1 PDF

Preview

Summary

1 Wykład przedmiotu Logistyka Zaopatrzenia...

Description

1 -Logistyka Zaopatrzenia-1

1. Istota zaopatrzenia (relacje między terminami odnoszącymi się do zaopatrzenia) Pojęcie zaopatrzenia w literaturze ekonomicznej interpretowane jest na 3 różne sposoby:  Jako służby własne przedsiębiorstwa – komórka organizacyjna, stanowisko);  Jako całość podsystemu logistyki zaopatrzenia obejmującego: zaopatrzenie własne, dostawców zewnętrznych oraz powiązania między nimi (systemowe ujęcie logistyki);  Jako czynności zaopatrywania, czyli zespół działań prowadzących do dostarczenia dóbr na miejsce, w odpowiednim czasie, w odpowiedniej ilości, w odpowiednim stanie. Odpowiednie miejsce – oznacza zarówno miejsce ich sprzedaży (nabycia) oraz miejsce ich przetwarzania. Odpowiedni czas – oznacza dostawę w takim momencie aby nie wystąpiły przestoje produkcyjne i mogła być realizowana rytmiczna produkcja, a w konsekwencji i sprzedaż odbiorcom. Odpowiednia ilość – chodzi o eliminację nadmiernych zapasów.

1.1.Zaopatrzenie jako czynności zaopatrywania Jak widać z tych interpretacji, termin zaopatrzenie – to sprzężenie z wieloma innymi terminami, przykładowo:  - logistyka marketingowa  - gospodarka materiałowa  - zaopatrzenie - nabywanie  - zaopatrzenie - zarządzanie dostawami (zarządzanie zaopatrzeniem). Gospodarka materiałowa – to zbiór wszystkich działań w przedsiębiorstwie, mających na celu pozyskanie materiałów i postawienie ich do dyspozycji sfery produkcji. Jej zadaniem jest przygotowanie dla poszczególnych stanowisk pracy określonych materiałów w niezbędnej ilości i asortymencie, o określonej jakości, we właściwym czasie i miejscu, przy zachowaniu kryterium optymalności kosztów. Nabywanie – Dlaczego mówimy iż zaopatrzenie jest procesem? Dlatego iż jest czymś więcej niż kulminacją działania określanego jako „akt zakupu dóbr i usług”. Obejmuje on bowiem różnorodne czynności operacyjne (cykl czynności), które są niezbędne do nabycia dóbr i usług, zgodnych z wymaganiami użytkownika. Do podstawowych czynności w zakresie zaopatrzenia zaliczamy:  prognozowanie i planowanie potrzeb zaopatrzeniowych,  zdefiniowanie wymagań za pomocą jakiegoś mierzalnego kryterium (np. drewno sosnowe, odpowiedniej klasy jakości, w postaci całych bali bądź okorowanych zrębków, w ilości .... metrów sześciennych, ... itp.),  podejmowanie decyzji czy produkować potrzebny surowiec we własnym zakresie czy też dokonać zakupu (tzw. decyzje „make-or-buy”),  określanie typu zakupu, wyróżnia się bowiem aż trzy typy zakupów: 1. proste ponowienie zakupu (inna nazwa – zakup rutynowy); 2. zmodyfikowany zakup powtórny – wymagający zmiany dostawcy lub materiału;

2 

    

3. całkowicie nowy zakup; rozpoznawanie typu rynku, na którym firma dokonuje zakupu, gdyż tu również mogą wystąpić trzy sytuacje: 1. Źródło dostaw funkcjonuje w warunkach rynku „czysto konkurencyjnego” – charakteryzującego się istnieniem wielu dostawców; 2. Źródło dostaw funkcjonuje w warunkach rynku „oligopolistycznego” – charakteryzującego się tym, iż istnieje kilku dużych dostawców; 3. Źródło dostaw funkcjonuje w warunkach rynku monopolistycznego – czyli na rynku jest tylko jeden dostawca; rozpoznanie wszystkich potencjalnych dostawców – zarówno tych znanych, z którymi już współpracowano, jak również i tych, z których usług firma jeszcze nie korzystała (analizy rynku zaopatrzeniowego); wstępna selekcja wszystkich możliwych źródeł zaopatrzenia; wybór konkretnego dostawcy – poprzez zastosowanie jednej z metod zakupu (metody ilościowe, negocjacje, przetarg, itp.); przyjęcie dostawy; ocena wykonanej dostawy, itp.

Wniosek – czynności zaopatrzenia takie jak: wybór źródła dostawy, negocjacje ceny i daty realizacji – określane są jako „nabywanie”. Natomiast zaopatrzenie jako zarządzanie dostawami – to dodatkowe czynności realizowane jeszcze zanim znane jest konkretne zapotrzebowanie. Przykładowo: prognozowanie popytu, przygotowanie transportu, analiza stanu zapasów, poszukiwanie nowych potencjalnych rynków dostaw, reklamacje, itp.

1.2. Zaopatrzenie jako całość podsystemu logistyki zaopatrzenia Na początek przypomnijmy jedną z wielu definicji terminu „logistyka’. Logistyka – to system planowania i operacyjnego działania zapewniający, że towar, który został zamówiony będzie dostarczony, we właściwym czasie, we właściwe miejsce, za pomocą najbardziej właściwego środka transportu, najkrótszą drogą i po możliwie najniższym koszcie. Logistyka jako dyscyplina naukowa, zawiera się w nurcie systemowym nauk o zarządzaniu, co powoduje przyjęcie pewnego sposobu ujmowania występujących tu problemów oraz stosowanej metodologii. W związku z tym w samej definicji terminu „logistyka”, pojawia się pojęcie „system”. Jednym z podstawowych terminów współczesnej „logistyki biznesu” jest pojęcie „system dostaw”, który to termin obejmuje różnorodne struktury sieciowe podmiotów gospodarczych, między którymi zachodzą procesy przepływu strumieni materialnych i informacyjnych, dzięki czemu następuje zjawisko transformacji surowców w wyroby gotowe, zaspokajające różnorodne potrzeby finalnych nabywców. Tak ujmowany system dostaw (przepływów) dzieli się na kolejne fazy (sekwencje) przepływu. Chodzi tu o procesy (inna nazwa – podsystemy): zaopatrzenia, transportu, magazynowania, produkcji i dystrybucji. Jak łatwo zauważyć, podsystemy te inicjuje faza zaopatrzenia. Efektywne zarządzanie systemami dostaw wymaga koordynacji wspomnianych podsystemów. Logistyczny podsystem zaopatrzenia musi być dostosowany do logistycznego podsystemu dystrybucji oraz logistycznego podsystemu produkcji. Wynikiem braku takiej integracji jest nieefektywność, zwłaszcza w postaci nadmiernych zapasów i/lub niesatysfakcjonującego poziomu obsługi klienta.

3 Jednak nawet najprostsze definicje, nie są w stanie przemówić do wyobraźni, tak jak przykłady empiryczne. W ostatnich latach na rynku polskim pojawiły się nowe formy sprzedaży – tzw. hipermarkety. Cechuje tą formę handlu to, że klienci mają możliwość stykania się w nich z niebotyczną ilością 10-40 tys. pozycji towarowych. Spróbujmy przeanalizować skalę problemów, z jakimi musi się borykać zarząd tych firm aby funkcjonować z zyskiem. Dodajmy, że skupiamy się wyłącznie na problemach zaopatrzenia. Zapewnienie sukcesywnych dostaw dokładnie na czas (by nie brakło danej pozycji w wachlarzu asortymentowym. Utrzymywanie optymalnych zapasów. Sygnalizowanie wyczerpywania się asortymentu i konieczność jego uzupełnienia. Monitorowanie tempa sprzedaży i stosowanie elastycznej polityki cenowej (przecen, promocji). Dochodzą do tego zagadnienia z zakresu techniki transportu, przeładunków, magazynowania niezależnych od siebie pozycji asortymentowych, przebiegających przez odrębne łańcuchy logistyczne (inni dostawcy, itp.). Przeanalizujmy inny przykład, jeszcze bardziej złożony system logistyczny w przedsiębiorstwach przemysłowych o wielkoseryjnej i masowej produkcji. Tu bez względu na rodzaj montażu wyrobu gotowego (czyli organizację środowiska produkcyjnego – taśmowy, gniazdowy, mieszany, ręczny, zautomatyzowany, itp.), występują w nim zawsze trzy zasadnicze fazy procesów logistycznych: 1. zaopatrzenia, (zewnętrznego i wewnętrznego – z innych wydziałów czy stanowisk produkcyjnych), 2. produkcji, oraz 3. zbytu (sprzedaży). Pomiędzy tymi procesami (fazami) występują zazębiające się, wzajemnie zależne, łańcuchy logistyczne, których przerwanie w jakimkolwiek ogniwie może spowodować zakłócenie płynności transferu dóbr, a nawet doprowadzić do zahamowania procesu. Najlepszymi przykładami są tu firmy z branży motoryzacyjnej, gdzie liczba dostarczanych materiałów i elementów o wyższym stopniu przetworzenia (komponentów, półproduktów), koniecznych do produkcji samochodu i związanych z utrzymaniem ruchu (czyli materiałów pomocniczych), sięga nierzadko 100 tys. asortymentów. Takie przykłady pozwalają także zrozumieć wzajemne zależności poszczególnych strumieni dostaw w sferze zaopatrzenia materiałowo-kooperacyjnego. Nie można kontynuować montażu samochodu bez jednoczesnych dostaw wyrobów hutniczych, opon, szyb, foteli, elementów elektroniki, kabli, elementów z tworzyw sztucznych, lakierów, itd., które są najczęściej produkowane nie przez wytwórcę pojazdu. Synchronizacja tych elementów i związane z nią przepływy informacji, stają się zagadnieniem niezwykle skomplikowanym, gdyż ich rozwiązanie wymaga jednoczesnego uzyskiwania odpowiedzi, na co najmniej następujące pytania z zakresu organizacji: 1. Kto (jaka komórka, jaki pracownik) opracowuje zamówienia na materiały, określa wymagane terminy dostaw, oraz jakie ma lub powinien mieć podstawy informacyjne by to prawidłowo wykonać. 2. Kto (komórka, pracownik) odbiera przychodzące dostawy i odpowiada za ich prawidłowe przechowywanie i przekazywanie na stanowiska produkcyjne. 3. Kto (komórka, pracownik) wydaje dyspozycje przekazywania materiałów na stanowiska produkcyjne lub do magazynów międzyoperacyjnych. 4. Kto kieruje całością procesu zaopatrzenia i rozstrzyga spory między komórkami. 5. Jaki jest system obiegu dokumentacji wymienionych zadań (elektroniczny czy też tradycyjny). To dopiero pozwala nam prawidłowo zdefiniować termin „logistyka zaopatrzenia”. Jest to planowanie i kontrola przepływu materiałów, które są częścią logistycznego podsystemu zaopatrzenia. Zarządzanie materiałami obejmuje następujące czynności: zaopatrzenie,

4 magazynowanie, planowanie produkcji, transport zaopatrzeniowy, odbiór materiałów, kontrolę jakości materiałów, sterowanie zapasami oraz gromadzenie i usuwanie zapasów. Chcąc to wszystko jakoś usystematyzować, zaopatrzenie można przedstawić jako zbiór określonych procesów i czynności. Do podstawowych procesów zaliczamy:  proces zamawiania,  proces zakupu i transportu,  proces magazynowania. Kolejną cechą charakterystyczną dla terminu „zaopatrzenie” jest to, iż proces ten obejmujący szereg działań, zwykle przekracza granice funkcjonowania jednej organizacji gospodarczej. Ilustruje to poniższy schemat:

Rodzaje zakupu

Zakup wewnętrzny(1)

Produkcja we pośrednika własnym zakładzie (1) (2)

Produkcja w innym zakładzie(2)

Zakup zewnętrzny

Od producenta

Od w handlu

- produkcja własna - w organizacji dywizjonalnej, zakup od innej firmy należącej do koncernu.

Wniosek, jaki się tu nasuwa to fakt, iż czynności związane z procesem (podsystemem) zaopatrzenia w jednej firmie, są ściśle powiązane z czynnościami wchodzącymi w skład procesu (podsystemu) dystrybucji w innej firmie, która zaopatruje daną organizację. Wychodząc z definicji „systemu logistycznego” skoro ogniwo zaopatrzenia związane jest z ogniwem dystrybucji, dlatego też każda modernizacja w jednym obszarze, powinna poprawiać pracę drugiego obszaru. Aspekt efektywnościowy logistyki podpowiada, iż chodzi o minimalizację kosztów logistycznych poprzez (przykładowo):  Tworzenie między dostawcami a odbiorcami stosunków partnerskich, opartych na zasadzie zaufania i współdziałania w osiąganiu wspólnoty interesów, poprzez długoterminową kooperację;  Realizację transferu doradztwa technologicznego;  Dążenie do posiadania wspólnej infrastruktury informatycznej – (przykładowo: wspólnych rachunków rozliczeń bankowych w systemie elektronicznej wymiany danych EDI), itp. Działania te wymagają zaangażowania się w nie wszystkich stron uczestniczących w transakcji zakupu bądź sprzedaży. Natomiast pomyślne przeprowadzenie tych działań pozwala na maksymalizowanie wartości dodanej, zarówno dla organizacji kupującej jak i sprzedającej, przy jednoczesnym maksymalizowaniu funkcji użyteczności produktu i usługi dla ostatecznego konsumenta.

5 Jak z tego wynika zaopatrzenie nie jest aktem pojedynczym tylko niezwykle złożonym procesem, obejmującym szereg działań niezbędnych do nabycia dóbr i usług, pozwalających organizacji spełniać swe podstawowe funkcje produkcyjne i usługowe, których efektem jest zaspokajanie potrzeb jej odbiorców zewnętrznych. „Logistyka zaopatrzenia” – jest systemem (podsystemem) obok logistyki produkcji i logistyki dystrybucji. Zajmuje się pierwszą fazą przepływu dóbr Przedmiotem przepływu w tym etapie są m.in.: surowce, materiały, półprodukty, dobra inwestycyjne, komponenty, części zamienne, usługi, energia, itp. Logistyka zaopatrzenia i logistyka dystrybucji mają wspólną cechę – jest nią powiązanie z rynkiem – z tego względu określa się je obie wspólnym mianem „logistyki marketingowej”. Natomiast powiązanie zasileń materiałowych z logistyką produkcji – łącznie rozpatrywane, bywa określane podsystemem „gospodarki materiałowej”. Logistyka marketingowa – ma na celu przezwyciężenie czasu Gospodarka materiałowa – ma na celu fizyczne, elastyczne, optymalne przeobrażanie materiałów w wyroby gotowe. Do niedawna jeszcze, jeśli chodzi o kwestie zaopatrzenia, zakres tych czynności ograniczał się do kompletnego dostarczania materiałów niezbędnych do wytwarzania wyrobów. W obecnych warunkach zakres działań logistycznych w obrębie zaopatrzenia jest daleko szerszy i najogólniej można powiedzieć, że obejmuje to wszystko co wiąże się z zaopatrywaniem firmy w zasoby niezbędne do wytworzenia przez nią określonego wyrobu. Tak też należy rozumieć zadania „logistyki zaopatrzenia”. Zasoby niezbędne do wytwarzania przez przedsiębiorstwo wyrobów, to dobra dostępne na rynku. Należy je zakupić i dostarczyć do miejsca, w którym będą wykorzystane do wytworzenia wyrobu. W warunkach rosnącej konkurencji i rosnącego lawinowo ilościowego i jakościowego wolumenu tych dóbr, podstawowym problemem logistycznym nie jest ich zakup, ale optymalizacja zakupu, tj. skomplikowany zespół działań zmierzających do pozyskania dóbr nie tylko jak najwyższej jakości, ale także zapewnienie jak najwyższego poziomu obsługi dostaw. Pojęcie to obok podstawowych dla rachunku ekonomicznego kwestii ceny i jakości, obejmuje także to, kiedy, tj. w optymalnym dla firmy momencie, dane dobra mogą być dostarczone. Podstawowym, więc ogólnym miernikiem poziomu obsługi dostaw jest gotowość dostawcy dostosowania się do wymagań stawianych przez firmę zamawiającą oraz gotowość do przejęcia na siebie ciężaru dostaw. Szczegółowe mierniki poziomu obsługi dostaw można określić następująco:  czas dostawy - czas, jaki upływa od złożenia zamówienia do dostarczenia zamówionych towarów;  niezawodność dostawy - stopień prawdopodobieństwa dotrzymywania przez dostawcę terminu dostaw;  gotowość dostawy - parametr ilościowy, określający jaki odsetek zamówionego towaru może dostawca natychmiast wydać zamawiającemu;  jakość dostawy - zgodność dostawy z zamówieniem w aspekcie ilościowym i jakościowym;  elastyczność dostawy - zdolność dostosowania się dostawcy do zmieniających się pod wpływem czynników popytowych i rynkowych potrzeb odbiorcy.

6

1.3. Zaopatrzenie jako służby własne przedsiębiorstwa W logistyce zaopatrzenia wykonywanych jest wiele funkcji (zadań cząstkowych), które ująć można w dwie zasadnicze grupy: 1. procesy informacyjne, oraz 2. procesy fizyczne. Procesy informacyjne to wszelkie działania dotyczące pozyskiwania i gromadzenia informacji, a konkretnie:  ustalanie (planowanie) potrzeb materiałowych przedsiębiorstwa - asortyment materiałów, ilość, normy jakościowe, terminy dostaw, itp.,  dane o źródłach zakupu – informacje o najlepszych źródłach zakupu z punktu widzenia obowiązujących cen, jakości wyrobów, serwisu technicznego, solidności dostawy, itp.,  rozliczenia z tytułu otrzymanych dostaw,  procedury reklamacyjne w stosunku do dostawców,  zapewnienie nabycia prawa własności do kupowanych materiałów.   

Procesy fizyczne w logistyce zaopatrzenia obejmują: dopływ surowców, materiałów lub innych elementów kooperacyjnych do przedsiębiorstwa, wszelkie czynności manipulacyjne związane z odbiorem, transportem wewnętrznym i składowaniem dostaw, przepływ materiałów do pierwszego stanowiska w procesie produkcji (w przypadku dostawy bezpośredniej) lub do magazynu surowców (w przypadku dostawy pośredniej).

Można stwierdzić, iż w rozwiniętych przedsiębiorstwach grupę szeroko rozumianych służb zaopatrzenia tworzą:

7    

specjalistyczne komórki marketingu zaopatrzenia, a więc zajmujące się planowaniem zaopatrzenia oraz badaniami marketingowymi, komórki ekonomiczno – finansowe, wchodzące w skład komórek informatycznych komórki spedycyjno – transportowe, komórki magazynowe.

Ilustruje to poniższy rysunek:

Rysunek: Struktura służb zaopatrzenia materiałowego w przedsiębiorstwie

2. Wpływ zaopatrzenia na zyskowność firmy

Dlaczego zaopatrzenie jest tak ważne? – czynniki obiektywne Efektywne (logistycznie) zaopatrzenie pozwala m.in. na:  Obniżenie cen nabycia kupowanych materiałów, a tym samym kosztów zakupu ogółem,  Elastyczne (płynne) i kompletne zaopatrzenie,  Obniżenie poziomu zapasów i unikanie zapasów nieprawidłowych (nadmiernych, kosztów braku zapasów). Ogólne trendy przesądzające o strategicznym znaczeniu zaopatrzenia:  Globalna (światowa) konkurencja  Finansowy wymiar zaopatrzenia – wpływ zaopatrzenia na zyskowność firmy  Wpływ zaopatrzenia na aspekty wydajności: (jakość, wykorzystywaną technologię, niezawodność dostaw)

8

Udział wydatków zaopatrzeniowych w całkowitych wydatkach firmy. Dla większości branż produkcyjnych, wskaźnik ten kształtuje się na następującym poziomie 50-80%. Dla przedsiębiorstw handlowych 60-85%, a dla usługowych 10-40%. Im większy jest ten udział oraz szybsza rotacja aktywów, tym większy jest wpływ oszczędności zakupowych na wyniki firmy. Zależność tę można zilustrować przykładami. Przykład 1: Poniższe rysunki przedstawiają udział kosztów w tej samej firmie w dwóch różnych okresach porównawczych. Rok 1979

Rok 1998

Koszty pracy 45% Inne koszty 17%

Koszty zakupu zakupu 38%

Koszty pracy 22% Inne koszty 18%

Koszty zakupu 60%

Przykład 2: Statystycznie typowa firma produkcyjna cechuje się następującą strukturą rachunku zysków i strat:  Sprzedaż 100 mln zł  Koszty materiałów i usług 60 mln zł  Płace i wynagrodzenia 20 mln zł  Koszty ogólnozakładowe 15 mln zł  Zysk (przed opodatkowaniem) 5 mln zł Możliwości poprawy zysku firmy poprzez lepsze zarządzanie procesami zaopatrzenia znacznie przewyższają wpływ innych pozycji ujętych w powyższym rachunku (przykładowo: marketingu, produkcji, zatrudnienia itp.). Można bowiem zauważyć, że jeśli firma ta chciałaby zwiększyć swój zysk o 100%, to:  sprzedaż musiałaby wzrosnąć o 100% lub  cena musiałaby być zwiększona o 5 % (ponieważ: 100 mln zł – 100% 500 : 100 = 5) 5 mln – x%  koszt płac i wynagrodzeń musiałby się obniżyć o 25 % (ponieważ: 20 mln zł – 100% 500 : 20 = 25) 5 mln – x%  koszty ogólnozakładowe musiałyby być zmniejszone o 33 % lub  koszty kupowanych materiałów musiałyby być obniżone o około 8,5 %

9

(ponieważ: 60 mln zł – 100% 5 mln zł – x%

500 : 60 = 8,33 ≈ 8,5)

Tak więc korzyści płynące z dobrze zorganizowanych procesów zaopatrzenia są znaczne. Redukcja kosztów zaopatrzenia o każdy 1 % powoduje zwiększenie zysku o 12 %. (ponieważ: 600 000 zł =1 % kosztów zaopatrzenia) =12 % zysku Przykład 3: W jaki sposób działalność zakupowa może wpłynąć na efektywność zainwestowanego kapitału w firmie, czyli na wzrost wskaźnika RONA (return on net assets – efektywność zainwestowanego kapitału)? Odpowiedzią jest tzw. schemat DuPonta. Taki schemat wskazuje dwie możliwe drogi:  poprzez redukcję wszelkich kosztów związanych z zakupami (przykładowo: oszczędności na kosztach zakupu, wzrost zobowiązań handlowych na które zakupy mają wpływ, poprzez wydłużenie terminów płatności);  poprzez redukcję tych aktywów netto, na które mają wpływ zakupy (przykładowo: obniżenie aktywów firmy poprzez zmniejszenie poziomu zapasów materiałowych, ograniczenie inwestycji, dzięki leasingowi czy outsourcingowi). ( Schemat DuPonta – jest na następnej stronie ) Objaśnienie schematu: W przedstawionym przykładzie w przedsiębiorstwie, w którym udział kosztów zakupowych w stosunku do całości kosztów, wynosi 60% (2000-100%, 1200-60%, 80040%), a wskaźnik obrotowości aktywów netto 1,3% - dwu procentowa zmiana kosztów zobowiązań i aktywów doprowadziła do 15% wzrostu rentowności. Wskaźnik ten zależy nie tylko od specyfiki danej branży ale i od st...