Myślenie i rozwiązywanie problemów Maruszewski PDF

Preview

Summary

streszczenie...

Description

Myślenie i rozwiązywanie problemów Czym jest myślenie? myślenie jest jednym z najbardziej złożonych procesów psychicznych, na pozór jest to proces czysto poznawczy, znaczny wpływ na jego przebieg mają emocje. potocznie zakłada się że myślenie jest świadome i kontrolowane potocznie termin myślę utożsamiamy z terminem Jestem świadomy. Pytając kogoś O czym myśli pytamy o to co znajduje się w jego świadomości. Ale czujemy że jest to coś innego od tego co dzieje się w naszym umyśle kiedy próbujemy rozwiązać trudne zadanie. W tym przypadku też myślimy ale nie musimy wiedzieć jak ponieważ rozwiązanie może przyjść nagle i nie wiemy jak do tego doszło. Potoczna intuicja że myśleć to mieć coś w świadomości albo wykonywać operacje na czymś co tam jest nie musi być poprawna Z doświadczeniem potocznym wiąże się druga intuicja że myślenie to proces znajdujący się pod kontrolą jednostki “Muszę o tym pomyśleć aby stwierdzić która droga postępowania jest lepsza” to myślenie rozumiany jest jako świadoma refleksja Ale z drugiej strony często mówimy ta myśl nagle sama przyszła mi do głowy i nie mogę się teraz od niej uwolnić – myśli intruzywne dotyczą treści nieprzyjemnych natrętnych . to świadczy o tym że dotyczą doświadczeń emocjonalnych a więc jest silny związek między procesami poznawczymi i emocjonalnymi. Dręczą nas i nie potrafimy się ich pozbyć. Im bardziej próbujemy o czymś nie myśleć tym silniej myśli powracają do nas później – Wagner.

Psychologowie częściej zajmowali się myśleniem w trakcie rozwiązywania problemów niż procesami pojawiającymi się na przykład w trakcie snucia marzeń – ten rodzaj aktywności myślowej określany był mianem wolnych skojarzeń. Bruner – myślenie jako wychodzenie Poza dostarczone informacje, ma charakter generatywny, Dzięki niemu dochodzimy do tych info których nie mieliśmy wcześniej. wychodzenie Poza dostarczone info to opuszczenie pola danych i eksplorowanie jakiegoś do strzeżonego trendu w analizie danych. człowiek Myślący to przepowiadacz przyszłości. Bartlett – złożona aktywność wysokiego rzędu która wypełnia luki w posiadanych danych, czynność generatywna – wypełnianie luk. czynność interpolacyjna – w uporządkowanym zbiorze danych chcemy dotrzeć do brakujących na podstawie tego co było wcześniej i będzie później. człowiek Myślący to historyk który uzupełnia braki w istniejących źródłach. Newell i Simon – wąskie rozumienie myślenia – proces przeszukiwania przestrzeni problemu . istnieją procesy myślowe które nie muszą łączyć się z rozwiązywaniem problemów. Barron – myślenie jest tym co robimy Kiedy zastanawiamy się jak działać w co wierzyć i czego pragnąć. zainteresowanie podmiotowym aspektem myślenia – procesem który

dotyczy spraw ważnych dla człowieka i wiąże się z innymi rodzajami procesów psychicznych z motywacją i emocjami. Craik – za pomocą myślenia tworzy się pewien model rzeczywistości przy użyciu różnych symboli wewnętrznych. współcześnie za pośrednictwem pewnych czynności sensomotorycznych. Podstawowymi fazami procesu myślowego są przekład obiektów lub zjawisk na symbole, wytwarzanie innych symboli za pośrednictwem rozumowania, wysuwanie hipotez lub dokonywanie obliczeń, przekład nowych uzyskanych w wyniku myślenia symboli na procesy zewnętrzne. to pozwala zrealizować podstawową funkcję myślenia czyli przewidywanie przyszłości. Piaget - w początkowych fazach rozwoju myślenie to dokonywanie manipulacji na rzeczywistych przedmiotach. w toku rozwoju ulegają One interioryzacji i są procesami myślowymi osoby dorosłej, która wykonuje eksperymenty w wyobraźni żeby zobaczyć co się w danej sytuacji może wydarzyć. we wczesnych fazach model ma charakter konkretny model rzeczywistości odnosi się do konkretnych przedmiotów i sytuacji. procesy z interior rysowane są odwracalne. w późniejszych fazach rozwoju model rzeczywistości staje się coraz bardziej ogólny i abstrakcyjny.

Nęcka – Dzięki myśleniu Stymulujemy procesy i zdarzenia rozgrywające się w świecie rzeczywistym, świat myśli nie zawiera jednak realnych zagrożeń i niebezpieczeństw. Przewidując przyszłość człowiek może lepiej zaspokajać swoje potrzeby, bronić się przed niebezpieczeństwem, stwarzać warunki własnego rozwoju głównie poznawczego. nauka o poznaniu – myślenie to manipulowanie symbolami, operacje myślowe są formalne można je opisać przez syn taktykę pomijając semantyka, myślenie to nie tylko wykonywanie operacji formalnych. problem może być rozwiązany łatwo bądź trudno w zależności od treści.

Proces myślowy jest nie niejednorodny. główny nurt aktywności myślowej stanowią ● procesy światowe logiczne, sekwencyjne, uporządkowane ● procesy nieświadoma mniej uporządkowane intuicyjne, nie muszą być logiczne. to co dzieje się poza świadomością może nagle do niej wydzierać i zmieniać jej treść lub szybkość dochodzenia do rozwiązania Kowalczyk – świadomość to mechanizm selekcji pomysłów, w nieświadomości pojawiają się różne idee te które spełniają najlepiej kryterium pojawiają się jako świadome rozwiązanie. myślenie znane z dotychczasowych doświadczeń potocznych jest odległy od rzeczywistości wydaje się nam logiczne i uporządkowane a świadomość daje nam dostęp tylko do pewnej części procesów myślowych które my nie uznajemy za pełną reprezentację myślenia. rola języka w myśleniu

myślenie odbywa się za pomocą symboli na przykład symboli językowych Spór dotyczący związku języka z myśleniem: czy język i myślenie są od siebie zależne czy też nie, trzy koncepcje: 1. język jest warunkiem i podstawowym narzędziem myślenia, 2. najpierw myślenie potem język czyli myśleć można bez języka 3. Myślenie i język początkowo są od siebie niezależne dopiero potem na siebie oddziałują i język staje się narzędziem myślenia A fakt jego użycia poprzedzony jest myśleniem. Ad 1. koncepcja powstała w filozofii – teoria modularności Fodora. Umysł składa się z procesów modularnych i niemodularnych. Odrębnymi modułami są spostrzeganie i język; modułem jest proces który spełnia dwa warunki: ● jest specyficzny dla pewnej dziedziny ● poszczególne procesy są “otorbione” informacyjnie - na treść sadów lub przekonań jednej dziedzinie nie wpływają sądy i przekonania wywodzące się z innej. Myślenie ma charakter niemodularny. Teoria wzbudza opór psychologów ale niektóre badania to potwierdzają.

Swinney - eksperyment dot.torowania - pewne procesy przejawiają otorbienie informacyjne - początkowa faza interpretacji znaczenia ma charakter odruchowy i automatyczny, a potem refleksyjny. W fazie przetwarzania automatycznego język jest niezależny od myślenia kiedy info są dostępne przez dłuższy pojawia się języka z myślenia. Behawioryzm - pierwotność języka względem myślenia Watson - myślenie to ciche mówienie. gdy zaburzymy ciche myślenie np, przy rozwiązywaniu problemów zakłóceniu ulega myślenie - szczególny przypadek obwodowej teorii myślenia.- myślenie to wykonywanie różnych czynności Eksperyment Smitha, Browna, Tomana, Goodmana podważył te teorie. Ad.2. np. Myślenie obrazowe - badania nad małymi dziećmi i szympansami Kohlera. Ad. 3 Wygotski - początkowo język i myślenie rozwijają się niezależnie od siebie. W pewnym wieku język staje się narzędziem myślenia. Tworzy się sieć powiązań między językiem a myśleniem i trudno powiedzieć co jest warunkiem czego. Dzieci które wychowywały się bez kontaktu z innymi ludźmi przejawiały dysharmonie w rozwoju języka i myślenia, szympansy uczono języka migowego i znaczenia ideogramów kropka zwierzęta potrafią budować zdania ubogie. uczą się posługiwania symbolami Na podstawie obserwacji zachowania innych a nie specjalnego treningu. opanowane przez nie systemy znaków nie mają podstawowe właściwości języka czyli zdolności podwójnej artykulacji to znaczy budowanie struktur obdarzonym znaczeniem z jednostek które tego znaczenia nie mają. nie

tworzą pojęć związanych z czasem kto co jest potrzebne do zrozumienia przyczynowości. występuje nadmierna generalizacja typowa dla małych dzieci. niektóre szympansy tworzą pojęcia ogólne na przykład pokarm na podstawie treningu z konkretnymi rodzajami pokarmu. potem potrafię zastosować te pojęcia do nowych przedmiotów. to Zjawisko występowania wystąpiło U dwóch spośród trzech szympansów. język dla zwierząt pełni głównie funkcję komunikacyjną. potrafią informować o swoich potrzebach kropka w mniejszym stopniu reprezentacyjną czyli narzędzie myślenia. te przykłady pokazują że użycie pewnych symboli na przykład językowych zwiększa kompetencje poznawcze, pozwala przewidywać przyszłe stany rzeczy, unikać potencjalnych niebezpieczeństw, stwarzać reprezentacje stanów rzeczy które nie są możliwe w świecie fizycznym. przez wykorzystanie symboli można opracować reguły operowania reprezentacjami i symbolami. to wszystko sprawia że dzięki myśleniu człowiek potrafi zmieniać swoje warunki życia. język jest istotnym elementem myślenia ale nie koniecznym. Podstawowe rodzaje myślenia Nęcka. różnica między myśleniem autystycznym i realistycznym dotyczy związku myślenia z rzeczywistością i tym samym akceptowania różnego rodzaju ograniczeń na przykład związanych z regułami logiki, normami społecznymi i obyczajowymi lub estetycznymi. Myślenie realistyczne występuje głównie w sytuacjach rozwiązywania problemów myślenie autystyczne ma postać swobodnego przepływu różnych symboli, wyobrażeń, spostrzeżeń, pomysłów przez świadomość. Realistyczne może prowadzić do wyników nowych dla podmiotu – myślenie produktywne lub do wyników będących odtworzeniem informacji znanych – myślenie reproduktywne. Istnieje też nowa klasa procesów myślowych – człowiek ocenianie tylko Wyniki swojej aktywności myślowej ale I stworzone reprezentacje w sytuacji problemowej oraz poszczególne efekty do których doprowadziło w rozwiązywaniu problemów. Ocenie podlegają też intencje pojawiające się Przed podjęciem rozmaitych problemów – myślenie krytyczne. Myślenie autystyczne – nie ukierunkowane – niezależne od różnych czynników sytuacyjnych. Proces nastawiony na osiągnięcie konkretnego celu kieruje się własnymi, zmiennymi i nieprzewidywalny mi regułami na przykład fantazjowanie lub myślenie o niebieskich migdałach. 4 funkcje aktywności myślowej ● Motywacyjna – człowiek wie jakie cele są ważne A jak mniej ważne potrafię uporządkować hierarchicznie ● Kompensacyjna - Myślenie autystyczne w pewnych wypadkach pozwala oderwać się od rzeczywistości

●

treningowa – aktywność pozwala ćwiczyć własną procesy poznawcze na przykład wytwarzać nowe ideę modele rzeczywistości i operacje abstrahowania. dzięki temu człowiek ma dostęp do alternatywnych reprezentacji świata na przykład treningu twórczości ● uzyskiwanie samowiedzy przez analizę marzeń można dowiedzieć się jakie rzeczy są dla człowieka najważniejsze a które są najpoważniejszą przeszkodą w realizacji pragnień – wykorzystywany w terapii ustalonych ról Kellygo – terapeuta po diagnozie problemów proponuje by Pacjent zaczął zachowywać się tak jakby miał pewną cechę dobór cechy uwarunkowane stanu pacjenta na przykład nieśmiałość – pacjent zachowuje się jak odważny kropka próbuję nowe zachowania.

Myślenie autystyczne odgrywa dużą rolę w adaptacji psychicznej – dominacja Jaki zubożenie są szkodliwe dla adaptacji. skrajne autyzm i izolowanie się od rzeczywistości, zubożenie myślenia autystycznego jako brak lub ubóstwo marzeń na jawie – aleksytymia. myślenie autystyczne może odgrywać ważną rolę w procesie twórczym – niektóre odkrycia czy idee pojawiły się podczas marzeń sennych lub w stanie pośrednim między snem a jawą - chemik Kakulin – Pracował nad strukturą związków organicznych – w czasie snu zobaczył węża próbującego połknąć własny ogon – pomysł że związek może mieć budowę pierścienia stworzonego przez atomy węgla a pozostałe pierwiastki są przyłączone do atomów.Obraz marzeniach sennych miał znaczenie metaforyczne, przeniesienie go do innej dziedziny pozwoliło na odkrycie czegoś nowego. Myślenie ukierunkowane Występuje w sytuacjach problemowych kiedy przed jednostką stoi pewien cel na którym jej zależy i który wymaga pewnych operacji na reprezentacjach symbolicznych W pewnych sytuacjach operacje prowadzą do rzeczywistych zachowań, w innych cel osiągamy na poziomie symbolicznym. Nęcka – myślenie w sytuacjach problemowych może mieć charakter produktywny lub reproduktywny. ● produktywne – człowiek tworzy informacje które są dla niego nowe nie muszą być nowe obiektywnie. ● myślenie reproduktywne – Kiedy człowiek przygotowuje plan wykonania pewnej znanej mu czynności, a potem musi dostosować go do zmienionych warunków. Ukierunkowane – może zachodzić w dwóch sytuacjach: słabo określonych i dobrze określonych.

Myślenie ukierunkowane w sytuacjach źle określonych – sytuacja problemowa jest maksymalnie niejasna w zakresie sposobów rozwiązywania problemu i ograniczeń na nich nałożonych, znany jest stan początkowy i nie wiadomo czy reprezentacja jest adekwatna. Czasem ludzie rozwiązują problemy Niesamodzielnie odwołując się do doświadczeń innych, do precedensów lub porad. Problemami źle określonymi mogą być też problemy poza osobiste na przykład organizacja Komunikacji w wielkim mieście – nie wiadomo jakie zbiory faktów są celami lub Stanami końcowymi i jakie ruchy trzeba wykonać aby je osiągnąć. Reitman - Podstawowym sposobem rozwiązywania problemów źle określonych jest stopniowe redukowanie ich otwartości żeby stały się lepiej określone W problemach otwartych każdy kierunek poszukiwania rozwiązań maksymalizuje inne wartości. pierwotna decyzja zależy od określenia które wartości są najważniejsze, Jakie potrzeby będzie człowiek zaspokajać na tym rozwiązaniem. określenie kryteriów oceny poprawności rozwiązań wymaga dobrego diagnozowania potrzeb własnych, lub społecznych. więc rozwiązywanie problemów źle określonych to nie jest czynność intelektualna lecz zawiera też element motywacyjny. Procedura diagnozowania to jeden z przykładów myślenia krytycznego- Nęcka Przykład procedury domykania problemu słabo określonego – zachowanie badanych w eksperymencie Dunckera – drzewo rozwiązań problemu. “zadanie nowotworowe” fazy rozwiązywania problemu: ● formułowania rozwiązań ogólnych ● formułowania rozwiązań funkcjonalnych ● rozwiązań specyficznych dążenie do domykania problemu – badani zawsze wychodzili od pewnych idei ogólnych czy funkcjonalnych zanim przystąpili do formułowania rozwiązań specyficznych, nie stwierdzono kierunku przeciwnego Inny przykład to zadanie Gicka i Holyoaka - odmiana nowotworowego zadania Dunckera Te eksperymenty pokazują rolę analogii jako metody rozwiązywania problemów Myślenie ukierunkowane w sytuacjach dobrze określonych – czyli takich w których występuje jeden cel albo wiele celów. ● gdy mamy do czynienia z jednym pojawia się myślenie konwergencyjne, czyli zbieżne, do celu można dochodzić różnymi drogami lub jedną, test – jedno poprawne rozwiązanie ● gdy myślenie ukierunkowane jest na wiele celów to w fazie wstępnej następuje ich selekcja – wybierane są te których osiągnięcie da maksymalne korzyści lub pozwoli uniknąć niebezpieczeństwa. myślenie dywergencyjne (rozbieżne)Na przykład u osób ofiar przemocy leśnik myślenie o

samodzielnej sprawiedliwości, wpuszczeniu sprawcy, czekaniu aż się opamięta. Proces rozwiązywania problemów ma charakter cykliczny i występują w nim fazy Hays , Sternerg: ● 1 faza wykrycie problemu – stwarza trudności bo spostrzegamy otoczenie jako dobrze zorganizowaną strukturę. niechętnie dostrzegamy że czegoś na brak aby rozwiązać problem ● 2 faza określenie problemu i stworzenie jego reprezentacji budowanej na podstawie informacji zawartych w sytuacji i posiadanych wcześniej przez jednostkę, zbiór danych zewnętrznych daje tyle informacji jak bogaty system wiedzy zostanie skonfrontowany na przykład szachiści. ten sam zbiór danych może ukształtować różne stany początkowe ponieważ dane interpretowane są za pomocą posiadanych przez jednostkę struktur wiedzy. inny przykład to przypadek profesor Aitkina - rachmistrz umiał wykorzystać doskonałą znajomość liczb i umiejętność operowania nimi. Nie wszystkie reprezentacje problemu muszą być adekwatne, na ich adekwatność wpływają różne czynniki podmiotowe i poza podmiotowe. Czasem niewielka zmiana sformułowaniu problemu przy zachowaniu jego struktury może powodować że będzie trudny lub dziecinnie łatwy na przykład ● problem uszkodzonej szachownicy z której usunięto 2 pola czarne leżące w przeciwległych rogach – pytanie czy 31 kostek pokryje 62 pola szachownicy, odpowiedź nie, badani próbowali znaleźć rozwiązanie szukając różnych ustawień ● Inne sformułowanie problemu nie sprawiało większych kłopotów – 32 Kawalerów i 32 Panny, dwóch kawalrów zamarzło na śmierć, czy swaci potrafią skojarzyć 31 nowych małżeństw wśród 62 osób - zadanie było łatwiejsze bo badani wiedzieli że małżeństwo obejmuje jedną pannę i jednego kawalera. treść informacji modyfikuje rodzaj rozwiązań problemu i ich poprawność Zmiana sposobu sformułowania problemu umożliwiła zwrócenie uwagi na te elementy, które miały kluczowe znaczenie dla znalezienia prawidłowego rozwiązania. te przykłady ilustrują znaczenie sytuacyjnych determinant adekwatności reprezentacji sytuacji problemowej. właściwości człowieka też mogą wpłynąć na to czy stworzona przez niego reprezentacja będzie adekwatna czy też nie. ludzie lękowi przejawiają nadmierną

koncentrację na szczegółach a ludzie podejrzliwi lub dogmatyczni mają kłopoty stworzeniu adekwatnej reprezentacji sytuacji problemowej na przykład jedna z osób badanych metodą klipców przez Lewickiego udzielała bardzo niekonsekwentnych odpowiedzi gdy pokazywano jej karty które były egzemplarzami pojęcia i takie które nie były. Badacz udzielał info czy są to klipce czy nie. Badany zachowywał się jednak tak I jakby tej informacji nie otrzymał. Po wywiadzie okazało się że ignorował info zawarte w instrukcji a sytuację eksperymentalną traktował nie jako badanie tworzenia pojęć lecz odporności na sugestie. Ta tendencyjna interpretacja uniemożliwiła wykrycie istotnych cech pozwalających na odróżnienie klipców od innych kart ● 3 faza Konstruowanie strategii rozwiązywania problemów – Problem może być rozwiązywane metodą kolejnych kroków lub całościową która wykorzystuje jednorazowe przekształcenie danych początkowych. planowanie osiągnięcia celu różnymi lub jedną drogą ● 4 faza – organizacja informacji dotyczących problemów – poza planowaniu strategii rozwiązywania problemów osoba przystępuje do porządkowania info by zrealizować strategiem na przykład pisarz po zaplanowaniu fabuły szkicuje wątki losów bohaterów. ● 5 faza – Alokacja dostępnych zasobów poznawczych – ma charakter wykonawczy i metapoznawczy. Człowiek wykonuje różne operacje umysłowe a z drugiej strony sprawdza czy dysponuje odpowiednimi środkami umożliwiającymi rozwiązanie problemu. - Rozwiązanie niektórych jest rozciągnięte w czasie i poświęcenie maksymalnego wysiłku i maksymalnych zasobów przez krótki czas może być niekorzystny. na przykład zdobywanie kwalifikacji zawodowych przez wiele lat. należy też zdecydować czy koncentrować się na szczegółach rozwiązania czy na czy na utrzymaniu wytyczonego kierunku pozostawiając dopracowanie szczegółów na później. - w wypadku innych problemów potrzebny jest jednorazowy duży wysiłek i koncentracja na tylko jednej formie aktywności na przykład przy pisaniu pracy opracowując wąski problem. podczas rozwiązywania początkowa reprezentacja ulega ciągłym zmianom. po dokonaniu przekształcenia jednostka przechowuje pamięci punkt wyjścia i przekształcenie aby dojść do punktu wyjścia Ludzie uświadamiają sobie dokładniej procesy umysłowe Przy problemach wymagających zastosowania wielu operatorów. – klasyczny eksperyment Maiera - proszono badanych by związali ze sobą dwa sznurki zwisające z sufitu, trzymając jeden nie mogli dosięgnąć drugiego, na podłodze były książki krzesło i obcęgi, w ciągu 10 minut tylko 39% znalazło rozwiązanie. trudność wynikała z tego że badani postrzegali obcęgi wyłącznie jako narzędzie a nie ciężarek dla wahadła. większość nie zdawała sobie sprawy że skorzystała z podpowiedzi eksperymentatora który niby przypadkowo wtrącał jeden ze sznurków – ci znajdowali rozwiązanie ale nie

pamiętali zachowania eksperymentatora, czyli niedostępne były kolejne kroki rozwiązywania problemu. Wybór operacji umysłowych może dokonywać się na podstawie algorytmów lub heurystyk - algorytmy określają zbiory operacji umysłowych które trzeba wykonać żeby osiągnąć cel, są mechani...