Procesy pamieciowe - Maruszewski PDF

Preview

Summary

Procesy pamięciowePamięć niedeklaratywna : warunkowanie, torowanie (priming), proceduralna, habituacja i sensytyzacja (pamięć nie asocjacyjna)Warunkowanie – tradycyjnie związane z procesami uczenia się, a nie procesami pamięciowymi, zainteresowanie behawioryzmu.Inną formą pamięci ukrytej jest wykony...

Description

Procesy pamięciowe Pamięć niedeklaratywna: warunkowanie, torowanie (priming), proceduralna, habituacja i sensytyzacja (pamięć nie asocjacyjna) Warunkowanie – tradycyjnie związane z procesami uczenia się, a nie procesami pamięciowymi, zainteresowanie behawioryzmu. Inną formą pamięci ukrytej jest wykonywanie zadań wymagających użycia opanowanych wcześniej umiejętności, na przykład czytania, pisania lub posługiwania się narzędziami. Umiejętności te mogą się przejawiać w naszym zachowaniu nawet gdy jawna pamięć deklaratywna zwłaszcza pamięć zdarzeń z osobistej przeszłości ulegnie zakłóceniu. Dotyczy to także utajonej pamięci deklaratywnej na przykład wypadek policjanta z amnezją – nie potrafił rozpoznawać znanych osób na fotografiach ani wymienić ważnych zdarzeń politycznych i społecznych z ostatnich lat ale kiedy pokazywano mu zdjęcia z podpisem zawierającym imię i inicjał nazwiska- odpowiadał tak samo dobrze jak osoby zdrowe – zaburzeniu uległa pamięć jawna, a ukryta została nietknięta. Baddeley – amnezja może być zaburzeniem odtwarzania a nie przechowywania czyli info nadal mogą znajdować się w pamięci a osoba nie może do nich dotrzeć. Dwa rodzaje warunkowania: ● klasyczne - przedmiot badań Pawłowa, obojętne bodźce nabierają funkcji sygnalizacyjnej czyli zapowiadają z mniejszym lub większym wyprzedzeniem pojawienie się zjawisk ważnych dla organizmu czyli pozwalają odpowiednio wcześnie wykonać odpowiednią reakcję adaptacyjną. ● instrumentalne - Thorndike - uczenie się nowej reakcji instrumentalnej (warunkowej) pozwalającej na zaspokojenie pewnej potrzeby lub uniknięcie zagrożenia. Reakcja instrumentalna jest nowa i uprzednio nie było jej w repertuarze behawioralnym danej jednostki, utrwala się w wyniku wzmocnienia czyli kontaktu z bodźcami zaspokajającymi pewną potrzebę. Wystąpienie tej reakcji jest narzędziem umożliwiającym uzyskanie wzmocnienia. Warunkowanie jest jako pewną formę pamięci ponieważ jest rejestrowaniem przechowaniem i odtwarzaniem przeszłych doświadczeń. Powstanie odruchu warunkowego przypomina zapamiętywanie. Przechowywanie w pamięci i przechowywanie odruchów warunkowych w czasie mają wspólne cechy, na przykład generalizacja bodźca w warunkowaniu klasycznym – obok bodźca właściwego występują bodźce podobne które zaczynają kojarzyć się z bodźcem bezwarunkowym. Generalizacja reakcji w czasie warunkowania instrumentalnego - pojawia się nie tylko właściwa reakcja instrumentalna ale reakcje do niej podobne. Generalizacja to przykład uogólnienia wrażliwości bądź pewnego sposobu reagowania w początkowej fazie nabywania jakiegoś doświadczenia. Powstający ślad pamięciowy jest

początkowo bardzo niespecyficzny a potem w kolejnych powtórzeniach ulega wzbogaceniu o informację specyficzna. Różnicowanie jest procesem przeciwnym do generalizacji i polega na powiązaniu reakcji tylko i wyłącznie z bodźcem po którym następowało wzmocnienie. Organizm nie reaguje już na bodźce podobne do bodźca właściwego. Możemy powiedzieć że ślad pamięciowy został wypracowany ze wszelkimi szczegółami. ● ●

Podczas warunkowania klasycznego tworzą się reprezentacje skojarzeń między różnymi bodźcami występującymi w otaczającym nas świecie, a w wypadku warunkowania instrumentalnego – reprezentacje skojarzeń albo związków między działaniami i ich konsekwencjami czyli uczymy się nowych zależności czyli bodziec warunkowy sygnalizuje wystąpienie bodźca bezwarunkowego - uczymy się następstwa czasowego albo związku czsowego między zdarzeniami.

Spostrzeganie związku może być ważnym elementem warunkowania przede wszystkim u ludzi. jednak spostrzeżenie współzmienności wywołuje tendencję do traktowania jej jako wskaźnika lub dowodu istnienia związku przyczynowo-skutkowego między zdarzeniami. Teoria atrybucji – “po czymś a więc wskutek czegoś” warunkowaniu podlegają nie tyle konkretne ruchy ile działania prowadzące do pełnego efektu. Interpretacja warunkowania jako procesu wyznaczonego przez tworzenie subiektywnej reprezentacji współwystępowania zdarzeń prowadzi do różnych problemów: ● trwałe i odporne na wygaszanie odruchy warunkowe powstają w wypadku wzmocnień nieregularnych czyli gdy nie zawsze po reakcji instrumentalnej czy bodźcu warunkowym pojawia się bezwarunkowy. ● ludzie w obliczu informacji dotyczących częstości występowania zjawisk mogą wnioskować o korelacjach tam gdzie ich nie ma. istnieją dwa różne typy reprezentacji współwystępowania zjawisk: ● reprezentacje oparte na danych empirycznych na przykład w wypadku warunkowania ● oparte na pewnej ukrytej teorii dotyczącej współwystępowania zjawisk. Większą rolę u człowieka odgrywają reprezentacje współwystępowania zjawisk oparte na ukrytych teoriach niż oparte na danych empirycznych zwłaszcza w odniesieniu do środowiska społecznego. Wzmacnianie nieregularne – ślady pamięciowe mogą powstawać nie tylko w sytuacjach przewidywalnych ale też jednostka może rejestrować właściwości sytuacji probabilistycznych. Efekt torowania (priming) Torowanie – ułatwienie dostępu do specyficznej informacji, z którą mieliśmy wcześniej kontakt jednokrotnie lub wielokrotnie.

Bodziec pojawiający się wcześniej modyfikuje poprawność i łatwość rozpoznawania albo przetwarzania bodźców pojawiających się później. efekt może działać w dwóch kierunkach – ułatwiać lub utrudniać identyfikację bodźców późniejszych. Bodziec wcześniejszy zostawia ślad który zmienia przetwarzanie bodźca późniejszego. Rodzaje efektu torowania: ● torowanie automatyczne – bodziec poprzedzający i bodziec właściwy nie są ze sobą związane; kiedy odstęp między bodźcami jest bardzo krótki i nie przekracza kilku sekund, a bodziec poprzedzający ma niewielką wartość informacyjną. ● torowanie strategiczne albo oparte na oczekiwaniach – pewien związek między bodźcem poprzedzającym a bodźcem właściwym. Na podstawie bodźca poprzedzającego przewidywanie bodźca właściwego. na przykład identyczność bodźca poprzedzającego. Wytworzone przez bodziec poprzedzający, jego efekty mogą ujawniać się po dłuższym czasie na przykład w wypadku materiału werbalnego którego znaczenie semantyczne jednostka przeanalizowała, efekty mogą pojawiać się nawet po upływie roku tego typu efekt ma znaczenie dla pamięci autobiograficznej Efekty torowania nie są dostępne w świadomości – człowiek nie musi sobie zdawać sprawę że bodziec aAwpłynął jakoś na przetwarzanie bodźca B. Efekty torowania są specyficzne dla modalności – torowanie jest silniejsze gdy bodziec poprzedzający i właściwy należą do tej samej modalnosci. Treściowym wyznacznikiem siły torowania jest wieloznaczność bodźców, gdy są jasne i jednoznaczne torowanie w niewielkim stopniu zmienia ich interpretację. gdy są wieloznaczne – interpretacja może być bardzo duża na przykład przy konstruowaniu metod projekcyjnych gdzie badanamu eksponuje się materiał o wysokim stopniu wieloznaczności (test Torschacha, TAT) Stany emocjonalne czy motywacyjne powodują że osoba dostrzega rzeczy związane z jej aktualnym lub względnie trwałym stanem. Pamięć proceduralna ● pamięć różnych umiejętności, jakie jednostkach opanowała w ciągu swego życia; ● obejmuje umiejętności sensomotoryczne. na przykład czytanie pisania, jazda na rowerze. charakteryzuje się sztywnością i uzależnieniem od kontekstu. ● umiejętności ujawniane tylko w bardzo specyficznych sytuacjach – niewielki transfer, czyli przenoszenie umiejętności opanowanej w jednej dziedzinie do innej dziedziny. Umiejętności proceduralne opisuje Teoria andersona czyli Teoria adaptacyjnej kontroli myśli - w początkowej fazie uczenia się człowiek przyswaja sobie wiedzę deklaratywna która w miarę treningu automatyzuje się i zostaje przeniesiona do proceduralnej. Dla umiejętności proceduralnych charakterystyczna jest znaczna odporność na amnezję. Habituacja i sensytyzacja. Habituacja – zmniejszenie ilości uwagi poświęconej na analizę bodźców znanych, które wcześniej pojawiły się w otoczeniu jednostki, wymaga porównania bodźców napływających

ze śladami poprzednich doświadczeń, gdy są identyczne można mniej zasobów poznawczych im poświęcić – ekonomiczność. Sensytyzacja (uwrażliwienie)– zwiększenia ilości uwagi poświęconej bodźcom, które różnią się od bodźców jakie jednostka uprzednio zarejestrowała w pamięci. Oba procesy współdziałają ze sobą i odpowiadają za ewolucję pamięci. ● gdy dominuje habituacja są małe szanse na wprowadzenie nowych informacji do pamięci, ● gdy sensytyzacja pamięć szybciej modyfikuje swoją zawartość kropka habituacja – można sprawować pewną kontrolę świadomą nad nią.

Pamięć deklaratywna pamięć semantyczna – wymaga znajomości języka dzięki czemu potrafimy przechowywać różne treści dotyczące świata i w ograniczonym zakresie także samych siebie. Modele sieci semantycznych. Collins i Quilian - sieć semantyczna, złożona z węzłów i połączeń między nimi. węzły to poszczególne pojęcia a połączenia między nimi to relacje między pojęciami. relacje przynależności do klasy nadrzędnej i relacje o charakterze predyktywnm (związek między obiektem określanym przez pojęciem a jego Właściwością na przykład Pies szczeka) 1. model nie ma interpretacji realistycznej, struktura sieci jest tylko i wyłącznie pewnym modelem intelektualnym. 2. sieć semantyczna ma charakter hierarchiczny – zawiera pojęcia o różnym stopniu ogólności i cechy tych pojęć Koncepcja Smith, Shoben, Rips - – proces podejmowania decyzji oparty jest na porównywaniu zbiorów cech charakteryzujących pojęcia, cechy występują w różnym nasileniu, są niezależne od siebie i tworzą wielowymiarowy układ współrzędnych w którym można umieszczać obiekty egzemplarze pojęć, na przykład zwierzęta można opisać za pomocą trzech wymiarów: wielkości, stopnia uczłowieczenie dnia I stopnia drapieżności. Ten model nie wymaga hierarchicznego uporządkowania sieci semantycznej, jest bardziej ogólny. Modele rozprzestrzeniającego się pobudzenia – pobudzenie jednego węzła czyli pojęcia w sieci powoduje pobudzenie wśród węzłów sąsiednich. im bliżej położone węzły sąsiednie tym silniejsze ich pobudzenie. mówi się to o bliskości semantycznej czyli bliskości znaczenia lub o bliskości skojarzeńowej a nie określa się dokładnego charakteru relacji między węzłami. Pamięć epizodyczna – organizacja informacji – pamięć zdarzeń, Przy czym wyodrębnioną jej część stanowi pamięć autobiograficzna – odnosi się do zdarzeń które

wystąpiły w osobistej historii jednostki . Pamięć epizodyczna odnosi się do wszystkich zdarzeń z przeszłości. Reprezentacje zdarzeń w pamięci powinny odzwierciedlać następujące właściwości zdarzeń: ● uporządkowanie elementów składających się na zdarzenie w czasie – konstytutywną Właściwością zdarzeń jest ich rozciągłość w czasie a zmiana kolejności elementów może dać w efekcie inne zdarzenie ● relacje przyczynowo-skutkowe między elementami zdarzenia – ważne nie tylko to co następowało po czym ale także to co zostało wywołane przez co. ● charakter hierarchiczny . Pamięć epizodyczna może posługiwać się sieciami semantycznym ale są bardziej skomplikowane. Rumelhart i Norman - koncepcja pamięci epizodów – w wypadku najprostszego zdarzenia mamy do czynienia z sytuacją w której występuje działanie (element centralny, które łączy sprawcę i adresata tego działania na przykład Janek pocałował Marysię. Podstawowym elementem sieci jest czynność. aby zrozumieć zdarzenie musimy dysponować danymi pochodzącymi z pamięci semantycznej i epizodycznej. Adresatem i sprawcą może być faktycznie ta sama osoba. epizodyczna jest uporządkowana hierarchicznie Podstawowe mechanizmy pamięci Mechanizmy zapamiętywania zapamiętywanie traktowane jako synonim uczenia się (ale nie jest nim) – to proces zapisywania nowych informacji w pamięci te zmiany nie muszą prowadzić do zmian zachowania mogą przez długi czas pozostawać w utajeniu. Zapamiętywanie jest węższe niż rejestrowanie lub kodowanie informacji w pamięci. ●

kodowanie – w sensorycznej i krótkotrwałej – przebiega automatycznie i jest konsekwencją spostrzegania, kodowania, rekodowania informacji. Ma charakter specyficzny dla modalności zmysłowej. Zzapisuje się info w postaci kodów wzrokowych i słuchowych ale też dotykowych, kinestetycznych, smakowych, węchowych Obraz pamięciowy zbudowany z takich info różni się niewiele od czystego spostrzegania. kodowanie w krótkotrwałej ma charakter akustyczny lub werbalny. jest jednak procesem automatycznym I choć prowadzi do powstania śladów pamięciowych nie jest tożsame z zapamiętywaniem. Zapamiętywanie to proces który jest analizowany wyłącznie na poziomie psychologicznym na którym uwzględniamy treść tego co jest zapamiętywane.

●

Kodowanie jest procesem automatycznym, którego przebieg człowiek może zmieniać w bardzo niewielkim zakresie, natomiast zapamiętywanie jest procesem znajdującym się pod znaczną kontrolą jednostki która potrafi dostosować zapamiętywanie do specyfiki treściowej materiału i do jego objętości.

●

kodowanie następuje w trzech rodzajach pamięci: ultrakrótkiej, krótkotrwałej i trwałej, a zapamiętywanie tylko w wypadku operacyjnej i trwałej które podlegają kontroli jednostki.

Zapamiętywanie w pamięci operacyjnej – Alan Baddeley – pamięć krótkotrwała Jest systemem w którym Wykonywane są bieżące operacje umysłowe takie jak uczenie się, myślenie, rozumowanie, jej pojemność jest ograniczona. Technika zadań podwójnych – znanych z badań nad uwagą i wiele innych badań wniosek – pamięć operacyjna nie jest jednolitym systemem, ale musi być złożona z podsystemu które się uzupełniają i zapewniają większą elastyczność. W skład operacyjnej wchodzą trzy systemy: ● centralny system wykonawczy – pełni funkcje kierownicze i kontrolne ● systemy podległe spełniające polecenia centralnego systemu wykonawczego: notes wzrokowo-przestrzenny i pętla fonologiczna. Centralny system wykonawczy ● określa to na czym skupimy uwagę, ● odbiera informacje z różnych modalności zmysłowych. ● odpowiedzialny jest za bieżące funkcjonowanie poznawcze, ● ma ograniczoną pojemność ● przechowuje info przez krótki czas. Centralny system wykonawczy jest czymś w centrum pola świadomości lub świadomością. człowiek zapamiętuje info w operacyjnej dzięki jego działaniu określana czym koncentrować uwagę jak analizować poszczególne bodźce. Dzięki centralnemu systemowi wykonawczemu info mogą zostać wprowadzone do trwałej gdy dobrze pasują do dotychczasowej zawartości tej pamięci. Pętla fonologiczna ● głos wewnętrzny, ● złożona z dwóch składników: centralnego systemu artykulacyjnego i magazynu fonologicznego. ● centralny system artykulacyjny przechowuje info przez ich ciągłe bezgłośne powtarzanie informacje uporządkowane są sekwencyjnie. ● magazyn fonologiczny przechowuje informacje w postaci cichych wypowiedzi przez okres półtorej do dwóch sekund ● info mogą do niego docierać z trzech różnych źródeł – z pamięci sensorycznej (w tej części która odbiera info słuchowe), z centralnego systemu artykulacyjnego i z pamięci trwałej. Notes wzrokowo przestrzenny ● działa podobnie ale operuje innym rodzajem informacji ● oko wewnętrzne ● info mogą wchodzić do tej struktury z pamięci ikonicznej lub trwałej ( przykładem wykorzystania notesu mogą być procesy występujące w czasie pisania czyli info zawarte w trwałej przekształcane na postać graficzną

Notes i pętla - oba typy procesów pełnią służebna funkcję wobec centralnego systemu wykonawczego i są trudno dostępne lub niedostępne świadomości, są automatyczne możemy poznać ich efekty.

Zapamiętywanie w pamięci trwałej ● opiera się na analizie znaczenia info odbieranego z otoczenia ale są to dane wstępnie przeanalizowane przez operacyjną. ● operacyjna dostarcza gotowych półproduktów które może wykorzystać trwała. zapamiętywanie w trwałej zależy od właściwości materiału pamięciowego i jednostki zapamiętujące jej. ● właściwości to stopień organizacji materiału, jego sensowności oraz objętość i szybkość z jaką dociera do jednostki poza tym ładunek afektywny materiału do zapamiętania. ● wśród właściwości sytuacji zapamiętywania największą rolę odgrywa nacisk czasowy i zdolność sytuacji do wywołania napięcia emocjonalnego. ● do właściwości jednostki wpływających na zapamiętywanie należą zdolności pamięciowe, zdolność tworzenia sensowne z grup danych posiadanie schematów poznawczych ułatwiających zapamiętywanie. ● ze stopniem organizacji materiału wiąże się stopień jego sensowności ale jest możliwe zapamiętywanie materiału bezsensownego w którym występuje jakaś struktura. zjawisko struktura materiału bezsensownego – eksperymenty Posnera i Keelea - układy kropek z których każdy stanowił pewną transformację trójkąta, dwie kropki wędrowały poza jego obręb kropka badanie szybko opanowali jakie zbiory kropek były eksponowane i jakie dołączono później ale Nie potrafili opisać figur które widzieli poprzednio i podać zasady dotyczącej figur widzianych już; taka zasada istniała ale nieświadomie kropka o istnieniu tej zasady wnioskujemy na podstawie fałszywych rozpoznań – badani rozpoznali jako widziane takie transformacje trójkąta których nie pokazywano im poprzednio. istniała więc wewnętrzna organizacja zapamiętywane go materiału bezsensownego a jednostka nadawała mu sens kiedy potrafiła odnieść odebrane info do dotychczasowej wiedzy. ● drugi czynnik wpływający na zapamiętywanie to rozmiar materiału do zapamiętania. Im dłuższy szereg czyli im większa objętość materiału do zapamiętania tym więcej czasu trzeba poświęcić na jego na opanowanie jednego elementu. ● szybkość ekspozycji czy pojawiania się pewnych elementów – szybkość przenoszenia info z pamięci krótkotrwałej do trwałej jest ograniczona i wynosi od 0,1 do 1 bita na sekundę. jeśli info eksponowane są szybciej jednostka nie może zapamiętać wszystkim i dokonuje wśród nich wyboru który nie musi być racjonalny bo w obciążeniu pamięci brakuje wolnych zasobów poznawczych.

Czynniki wewnętrzne jednostki wpływające na zapamiętywanie to ● poziom pobudzenia emocjonalnego ● zgodność materiału z własnymi schematami poznawczymi. Pobudzenie emocjonalne może pływać w dwojaki sposób na zapamiętywanie:

●

●

●

zawężać pole uwagi - człowiek nie potrafi odebrać części informacji dostępnych, na przykład pamięć tunelowa pojawiająca się w sytuacjach wywołujących silne pobudzenie emocjonalne na przykład zagrożenia zdrowia czy życia Kiedy człowiek koncentruje się na najbardziej zagrażających elementach sytuacji na przykład widoku broni ale nie rejestruje innych danych które mogłyby pomóc w identyfikacji sprawcy. drugiej strony jest choćby minimalne pobudzenie aby jednostka zapamiętała pewne info jest ono elementem reakcji orientacyjnej – pomaga dostrzec info w środowisku i towarzyszy mu wydzielanie neuroprzekaźników z grupy amin katecholowych dopaminy, noradrenaliny, adrenaliny które wpływają na pamięć. dwa źródła pobudzenia emocjonalnego w sytuacji zapamiętywania: - wynik oddziaływania czynników zewnętrznych na proces zapamiętywania na przykład nastrój depresyjny, lęk. konsekwencja zapamiętywania materiału który jest źródłem stanów emocjonalnych. ludzie z jednej strony powinni lepiej zapamiętywać materiał o ujemnym ładunku afektywnym – uzasadnienie ewolucyjne, wiedza – unikanie szkód wiedza na temat zagrożeń brak wiedzy na temat zagrożeń powoduje narażenie na szkody a brak info o gratyfikacji to tylko strata okazji do zaspokojenia potrzeb. drugiej strony ludzie mogą się bronić przed spostrzeganiem i zapamiętywaniem informacji nieprzyjemnych – wypieranie – psychoanaliza.

Wagenaar – zdarzenia nieprzyjemne były słabo zapamiętywane czemu towarzyszyło wolne ich zapominanie. Jednostka musi poświęcić dużo wysiłku na zintegrowanie tych info ze schematami poznawczymi na przykład spróbować zrozumieć doświadczenia negatywne i zasymilować info na ich temat. Poza tym drugi ważny czynnik to stopień zgodności ze schematami poznawczymi które są punktem odniesienia przy interpretacji informacji percepcyjnych. w procesie rozpoznawania człowiek porównuje info percepcyjne ze schematami, porównanie zachodzi w krótkotrwałej a jego wynik decyduje czy info będzie łatwo czy trudno zapamiętywane. Hasti – najlepiej zapamiętywane są informacje sprzeczne ze schematem jeśli są bardzo wyraziste . Wyniki tego badacza odnoszą się do selektywnego zapamiętywania informacji zgodnych lub sprzecznych ze schematem i to jest zrozumiałe w eksperymentach ale w rzeczywistych warunkach interesuje nas zapamiętywanie ogółu ...