Maruszewski - opracowanie do egzaminu książki PDF

Preview

Summary

Maruszewski „Psychologia poznania” –opracowanieProblemy podstawoweSpostrzeganie - wyodrębnianie, wykrywanie podstawowych właściwości otoczeniaUwaga - selekcjonowanie informacjiPamięć krótkotrwała - krótkotrwałe przechowywanie informacjiRozpoznawanie wzorców - integrowanie poszczególnych cech w więks...

Description

Maruszewski „Psychologia poznania” – opracowanie Problemy podstawowe Spostrzeganie - wyodrębnianie, wykrywanie podstawowych właściwości otoczenia Uwaga - selekcjonowanie informacji Pamięć krótkotrwała - krótkotrwałe przechowywanie informacji Rozpoznawanie wzorców - integrowanie poszczególnych cech w większe całości w celu odróżnienia od innych zbiorów cech Wyobraźnia - tworzenie kopii spostrzeżeń pod nieobecność realnego przedmiotu Pamięć trwała - długotrwałe przechowywanie dużych porcji informacji Myślenie - tworzenie wewnętrznego modelu sytuacji w celu wysunięcia i sprawdzenia hipotez Pojęcia - tworzenie abstrakcyjnych reprezentacji kategorii

3 typy wewnętrznej reprezentacji umysłowej: -George Berkeley, Dawid Hume, John Stuart Mill   

bezpośrednie spostrzeżenia (zdolności sensoryczne) blade kopie spostrzeżeń (wyobrażenia) transformacje owych kopii oraz połączenia ich elementów pojawiające się w myśleniu skojarzeniowym

Dawid Hume - łatwość dokonywania transformacji 1956r - konferencja w Massachusetts - początek psychologii poznawczej

Prekursorzy Psychologii poznawczej:   

NOAM CHOMSKY HERBERT SIMON GEORGE MILLER (obecni)

Chomsky:  twórca gramatyki generatywno - transformacyjnej  podważał tezę behawiorystó, że jęyk jest wyłącznie wynikiem uczenia się  LAD - wrodzony charakter mechanizmu nabywania języka Miller:  istnieją zdolności do przetwarzania informacji przez człowieka 1



pamięć krótkotrwała (jej pojemność)

Simon: 

twórca programów komputerowych symulujących myślenie

Test Turinga - rozstrzygnięcie czy komputery potrafią myśleć tak jak ludzie i czy są obdarzone świadomością Ulric Neisser:



stworzył model Pandemonium (model symulujący proces postrzegania) koncepcja cyklu percepcyjnego (połączone z Gibsonem)elementem spostrzegania jest aktywność motoryczna zmysł ludzki ma budowę modułową : o systemy bezp. Percepcji o percepcja intersubiektywna o system rozpoznawania i reprezentacji

 

psychologia poznawcza nie jest jednolita najmniej plastyczne są systemy bezpośredniej percepcji

 

Edelman i Mountcastle:  

oprócz połączeń łańcuchowych w mózgu wykryli też połączenia równoległe przetwarzanie informacji ma charakter równoległy i rozproszony

Neuropsychologia poznawcza: określa, które okolice mózgu są odpowiedzialne za pamięć, uczenie się czy mechanizmy uwagi. Rumelinart i McClelland: 

koncepcja równoległego, rozproszonego przetwarzania informacji

Fiske i Taylor: 

analiza różnic między spostrzeganiem ludzi i obiektów nieożywionych

Frijda:  

koncepcja Frijdy prawo znaczenia sytuacyjnego "konstytucja emocjji"

Brown i Kulik: 

pamięć fleszowa

Robert Zajonc:  

"imperializm poznawczy" emocje są pierwotne

2

Paradygmaty: pewne fundamentalne dla danej dyscypliny osiągnięcia wyznaczające sposób uprawiania tej dyscypliny Reynolds i Flagg, założenia:   

umysł ma ograniczoną pojemność -> proces selekcji wybór strategii przetwarzania informacji jest dokonywany pod kontrolą świadomości strategie poznawcze po wielokrotnym wykorzystaniu mogą tworzyć bardziej stabilne struktury poznawcze

 

poszczególne części umysłu człowieka tworzą pewien względnie spójny system system poznawczy ma charakter wielopoziomowy



przetwarzania na każdym poziomie uzależnione jest od oddziaływania kontekstu (zjawisko pamięci tunelowej) - w syt. traumatycznej pole widzenia zawęża się do najważniejszych aspektów tej sytuacji



przetwarzanie informacji na różnych poziomach nie ma charakteru autonomicznego lecz interakcyjny procesy poznawcze mają charakter aktywny



Efekt Stroopa: człowiekowi daje się zadanie zawierające konfliktowe informacji obrazowe i semantyczne Zmiany. Fiske i Taylor; Gordon Moskowitz:      

ludzie zmieniają swoje otoczenie starając się je kontrolować obowiązuje zasada wzajemności poznanie społeczne obejmuje JA trzeba uwzględniać, że druga osoba może stosować strategie autoprezentacji wnioskowanie o ukrytych właściwościach i zamiarach innych osób ludzie jako obiekty spostrzegania zmieniają się szybciej niż obiekty fizyczne



dokładność spostrzeżeń łatwiej sprawdzić w przypadku przedmiotów nieożywionych aniżeli w przypadku ludzi poznawanie zawsze obejmuje procesy schematyzacji i upraszczania.



Spostrzeganie Proces spostrzegania jest procesem tworzenia reprezentacji przedmiotu na podstawie informacji otrzymanych z narządów zmysłowych - i w pewnych przypadkach – informacji zawartych w pamięci. Bodziec dystalny – bodziec działający z pewnej odległości – to dowolny bodziec poza organizmem oddziałujący na narządy zmysłowe. Bodziec proksymalny – bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie bodźca dystalnego z narządem zmysłowym. Wrażenie – to odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych

3

Według Hebba, wrażenie to aktywność dróg wstępujących, biegnących od narządów zmysłowych. Poszczególne wrażenie są od siebie izolowane. Spostrzeżenie – obraz przedmiotu – obraz wszystkich dostępnych cech rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów Wedlug Hebba, spostrzeżenie jest efektem aktywności pól czuciowych kory mózgowej, które odebrały informacje pochodzące z różnych zmysłów i połączyły je w całość.

Bodziec dystalny

Wrażenie Zakodowane impulsy nerwowe

Bodziec proksymalny

Spostrzeżenie Odkodowane impulsy nerwowe

Powstanie spostrzeżenia jako konsekwencja odbioru informacji sensorycznych 1. kodowanie informacji – informacje uzyskują taką postać, że nadają się do obróbki na wyższych piętrach układu nerwowego 2. Informacje zakodowane przesyłane są do kory uczuciowej a. Dekodowanie – odtwarzany jest rzeczywisty obraz bodźca 3. Od dróg czuciowych odgałęziają się bocznice – kolaterale – kierują się w stronę struktur podkorowych – wzgórza i ciała migdałowatego. 4. Stamtąd biegną bezpośrednie połączenia do kory – wczesna ocena emocjonalnego znaczenia bodźca

Kodowanie sensoryczne

Bodziec dystalny

Bodziec proksymalny. Kodowanie sensoryczne

Wrażenia przesłane do kory drogami czuciowymi – zakodowane impulsy nerwowe

Kodowanie emocjonalne – prosta ocena emocjonalna

Spostrzeżenie dekodowanie znaczenia semantycznego i emocjonalnego

Stałość jasności – polega na tym, że nasz układ wzrokowy reaguje na stosunki jasności w pewnym środowisku, a nie na jasność bezwzględną 4

Stałość wielkości – polega na tym, że wielkość przedmiotu wydaje się stała pomimo zmian wielkości obrazu na siatkówce Stałość barwy – polega na tym, że barwa przedmiotu wydaje nam się stała, choć barwa obrazu na siatkówce taka nie jest. W spostrzeganiu uczestniczą 2 rodzaje procesów: 



Procesy dół-góra (bottom-up) – zapoczątkowane są przez odbiór informacji zmysłowych przez narządy zmysłowe. Na najwyższym poziomie powstaje spostrzeżenie. Warunkiem spostrzeżenia i rozpoznania jakiegoś obiektu jest możliwość zinterpretowania go za pomocą informacji zarejestrowanych wcześniej w pamięci Procesy góra-dół (top-down) – pojawiają się, kiedy większa rolę w spostrzeganiu zaczynają odgrywać procesy pamięciowe, które kierują poszukiwaniem i interpretacją danych zmysłowych

W pręcikach substancją światłoczułą jest RODOPSYNA, a w czopkach – FOTOPSYNY i JODOPSYNY

Fazy procesu spostrzegania 1. Rejestracja sensoryczna – następuje zmiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy 2. Ocena emocjonalna – bodźce oceniane są jako przyjemne lub nieprzyjemne lub jako korzystne/niekorzystne, zanim jednostka zdąży się zorientować, czego one dotyczą. 3. Rozpoznanie treści bodźca (ocena semantyczna) – pojawia się rozpoznanie bodźca, określenie kategorii, do której on należy. Następuje porównanie danych sensorycznych z kategoriami już istniejącymi w pamięci

Dane sensoryczne (dynamiczne i zmienne)

Schematy pamięciowe (uporządkowane i względnie stabilne) Proces dopasowania

Według Saula Sternberga proces poszukiwania ma charakter sekwencyjny, doszedł on do tego na podstawie badań nad tzw. efektem wielkości zbiorów – im więcej bodźców należy wziąć pod uwagę w procesie porównywania, tym więcej czasu to zajmuje. 4. Ocena znaczenia metaforycznego – spostrzeganie nie jest procesem wyłącznie zmysłowym, ale w jego skład wchodzić mogą procesy wnioskowania, odwołujące się do indywidualnego systemu znaczeń danej osoby

5

Porównaniu asocjacjonizmu i strukturalizmu (psychologii postaci) Asocjacjonizm (atomizm) Strukturalizm (psychologia postaci) Prymat części nad całością Prymat całości nad częściami Wrażenia są pierwotne, a spostrzeżenia wtórne Spostrzeżenia są pierwotne, a wrażenia można poznać dopiero na podstawie analizy spostrzeżeń Łączenie wrażeń w spostrzeżenia następuje na Wyodrębnianie całości następuje na podstawie podstawie praw kojarzenia zasad Wertheimera; zasady te mają charakter wrodzony Wszystkie części w polu percepcyjnym są W polu percepcyjnym można wyodrębnić figurę jednakowo ważne (Część ważniejsza) oraz tło (część mniej ważna) Nie są znane fizjologiczne podstawy wrażeń Nieznane są fizjologiczne podstawy spostrzeżeń subiektywnie pierwotnych oraz ich spoiwa Główny problem: jakie wrażenia stanowią Główny problem: izomorfizm – czyli konstruktywną część spostrzeżenia powstawanie obrazów nerwowych w mózgu

Asocjacjoniści przyjmowali, ze istnieją 4 podstawowe prawa kojarzenia (które sformułował Arystoteles):  Przez styczność w czasie – łączymy elementy, które współwystępują ze sobą albo które łączy następstwo czasowe  Przez styczność w przestrzeni – łączymy ze sobą sąsiednie elementy  Przez podobieństwo  Przez kontrast

Sekwencja fazowa – seria ruchów pojawiających się w określonej kolejności i przerywanych w specyficznych miejscach spostrzeganego obiektu, gdzie pobierana jest informacja o specyficznych cechach Zasady wyodrębniania całości, które nie są związane z uczeniem się według Wertheimera:       

Bliskość przestrzenna lub sąsiedztwo w polu widzenia – jeśli kropki położone były obok siebie, widziano je jako jednolitą grupę Jednakowy wygląd lub podobieństwo „wspólna droga” – elementy poruszające się w tym samym kierunku widzi się jako odrębną grupę Dobra kontynuacj a lub dobra figura – łatwiej jest wyodrębnić takie układy, które tworzą układ zamknięty niż takie, które tworzą układy otwarte. Niewielkie rozmiary – łatwiej wyodrębnia się takie elementy, które mają niewielkie rozmiary Symetria – łatwiej wyodrębnić figury symetryczne niż niesymetryczne Zgodność z chwilowym nastawieniem – oczekiwanie człowieka na pojawienie się pewnego układu bodźców znacznie ułatwia jego spostrzeganie

6



Uprzednie doświadczenie i przyzwyczajenia – wg Wertheimera najpierw trzeba próbować wyjaśniać spostrzeganie za pomocą tych czynników, które działają w sposób bezpośredni, a dopiero potem sięgać do doświadczenia

Według Edgara Rubina figura jest ważniejszym elementem pola percepcyjnego niż tło. Wymienia on następujące różnice między figurą a tłem:      

Figura ma pewien kształt, tło – bezkształtne Tło wygląda tak, jak gdyby rozprzestrzeniało się za figurą w sposób ciągły, a nie jakby było przerwane przez figurę Figura wydaje się wysunięta ku przodowi, tło wydaje się być z tyłu Figura ma charakter rzeczy, tło – nieukształtowany materiał Figura silniej nam się narzuca, jest łatwiej zapamiętywana i wydaje się bardziej sensowna Figura wydaje się być jaśniejsza od tła

Rubin zwrócił tez uwagę, że znalezienie białej figury na tle czarnym jest łatwiejsze niż znalezienie czarnej figury na białym tle. W pewnych sytuacjach może następować zamiana figury i tła – to co jest tłem staje się figurą i odwrotnie. Detektory cech – zespoły Komorek nerwowych wyspecjalizowane w odbiorze wybranych cech, takich jak barwa, wielkość, ruch czy położenie w polu widzenia. Mogą być zlokalizowane w narządach zmysłowych lub na wyższych piętrach układu nerwowego, z kora mózgową włącznie. Selfridge przyjął, że do rozpoznawania kształtów wystarczą detektory linii poziomych, pionowych i ukośnych, detektory kątów prostych i ostrych oraz detektory krzywych otwartych i zamkniętych. Spostrzeganie twarzy ma charakter wieloetapowy – twarz obrazuje i komunikuje przeżywane stany emocjonalne, co pozwala planować zachowania w krótkiej i długiej perspektywie czasowej. Niewielkie różnice w zmianie wyglądu twarzy przynoszą olbrzymią liczbę informacji. Sergent twierdzi, że być może mechanizmy spostrzegania twarzy kształtują się w pierwszych tygodniach życia, a potem mogą osiągać taki poziom doskonałości, że stają się stosunkowo niewrażliwe na różne formy treningu. Prawa półkula wykazuje znaczną przewagę w zakresie spostrzegania i różnicowania twarzy, a dane fizjologiczne wskazują, że włókna nerwowe w tej półkuli wcześniej ulegają mielinizacji. W badaniah prowadzonych przez Tanakę i Farah uzyskano potwierdzenie hipotezy, że twarze są przetwarzane całościowo, a w przypadku rozpoznawaniu obiektów nieożywionych nie było różnic w efektywności przetwarzania analitycznego i całościowego. Detektory:  

Wyodrębniają ze środowiska te informacje, które są ważne adaptacyjnie Kodują je w oszczędny sposób, tak by mogło zostać wykorzystane w dalszym przetwarzaniu, kodowanie to już na wstępie redukuje liczbę dostępnych informacji, ponieważ detektory są wrażliwe tylko na pewne informacje

7

Kategoryzacja w obrębie pamięci – schematy Pojęcie schematu pojawiło się w psychologii za sprawą Bartletta. Rozumiał on schematy jako uogólnioną wiedzę na temat pewnego wycinka środowiska, będącą wynikiem wielokrotnych kontraktów z tym wycinkiem. Według Neissera schemat to część cyklu percepcyjnego, która znajduje się wewnątrz obserwatora, która daje się modyfikować przez doświadczenie i która jest jakoś specyficzna wobec tego, co jest spostrzegane. Schemat przyjmuje informacje odbierane przez powierzchnie sensoryczne i jest zmieniany przez te informacje. Schemat jest poznawczym punktem odniesienia dla informacji odbieranych przez narządy zmysłowe Kodowanie zachodzi głównie w detektorach cech. Do interpretacji danych sensorycznych wykorzystywane są dane pamięciowe. Według Brunera spostrzeganie jest rezultatem konfrontacji danych sensorycznych z danymi pamięciowymi. Uważa on, że w przypadku spostrzegania bodźców obdarzonych znaczeniem występuje proces poszukiwania kategorii, do których najlepiej pasowałyby napływające dane sensoryczne. Istotą procesu spostrzegania jest rozpoznawanie – określanie, do jakiej kategorii należy jakiś konkretny obiekt. Rozpoznanie jakiegoś obiektu według Brunera to znalezienie kategorii, do której najlepiej pasowałby dany obiekt. Proces poszukiwania trwa pewien czas.

Dane sensoryczne (dynamiczne i zmienne)

Schematy pamięciowe (uporządkowane i względnie stabilne) Standaryzacja danych przez detektory cech wyszukiwanie przez schematy pamięciowe cech lub zbiorów cech, które najlepiej pasują już istniejących struktur

Gotowość percepcyjna – łatwość wykorzystywania określonej kategorii pamięciowej do danego materiału percepcyjnego. Priming – torowanie – jeśli człowiek został uprzedzony świadomie lub nieświadomie o rodzaju bodźców, jakie będą eksponowane, to rozpoznanie będzie łatwiejsze. Czynniki zewnętrzne warunkujące gotowość percepcyjną:  Częstość uprzednich doświadczeń

8

 Konsekwencje społeczne – wyższa gotowość wykazują kategorie, które są wykorzystywane przez innych Czynniki wewnętrzne warunkujące gotowość percepcyjną:  Monopol, liczba kategorii wykorzystywanych przez jednostkę – im mniejsza liczba tym monopol silniejszy  Integracja poznawcza systemu kategorii – im silniej powiązane są ze sobą poszczególne kategorie, tym wyższa ich gotowość  Konsekwencje motywacyjne – kategorie związane z realizowanymi przez człowieka celami wykazują większa gotowość aniżeli kategorie obojętne Subcepcja – różnicowanie bodźców na poziomie reakcji autonomicznych bez udziału świadomości

Cykl percepcyjny Neissera Analiza spostrzegania w kategoriach wzajemnego dopasowywania danych sensorycznych zakłada, ze spostrzeganie ma charakter reaktywny, tzn. że człowiek reaguje jedynie na to, co już się zdarzylo w jego otoczeniu. Po drugie przyjmuje, że to otoczenie, a nie człowiek, decyduje o tym, co jest spostrzegane. Neisser powiada, że spostrzeganie ma charakter cykliczny (wielozmysłowy), a równoprawnymi częściami cyklu są pobieranie informacji z otoczenia oraz poszukiwanie tych informacji. (kierowane przez pewne oczekiwania i hipotezy, które powstają na podstawie schematów poznawczych, które są również programami uzyskiwania informacji z otoczenia) Zgodnie z koncepcją Neissera spostrzeganie jest czynnością ciągłą, która nie ma wyraźnie zaznaczonego początku ani końca.

modyfikuje

DOSTĘPNA INFORMACJA W OTOCZENIU

SCHEMAT PAMIĘCIOWY

Dostarcza danych

EKSPLORACJA kieruje

9

Spostrzeganie pośrednie i bezpośrednie

Świat zewnętrzny lub wewnętrzny

Reprezentacja świata – zwykle w postaci schematu

Uporządkowana informacja uzyskiwana za pośrednictwem umiejętności percepcyjnych

Podmiot – poznanie reprezentacji

Podmiot – poznanie bezpośrednie

Strukturę spostrzeżenia charakteryzuje homomorfizm w stosunku do rzeczywistości, natomiast koncepcja percepcji bezpośredniej postuluje izomorfizm – każdy bodziec tworzy oddzielne spostrzeżenie. Koncepcja percepcji bezpośredniej została sformułowana przez Jamesa Gibsona. Uważał, że do organizmu dociera bardzo bogata informacja, uporządkowana w postaci tzw. szyku optycznego – czyli światło o zróżnicowanej intensywności, padające z różnych kierunków. Spostrzeganie bezpośrednie opiera się nie tyle na wyodrębnianiu pojedynczych cech, ile na wyodrębnianiu niezmienników – specyficznych układów cech, które pozostają stałe w zmieniających się warunkach spostrzegania. Wskaźniki wewnętrzne wykorzystywane przy spostrzeganiu emocji wg Bucka:  Dane odbierane za pośrednictwem interoreceptorów – receptorów rejestrujących stan naszych narządów wewnętrznych  Dane odbierane za pośrednictwem proprioreceptorów – receptorów związanych z czuciem mięśniowym, dane mówią o przebiegu działań wykonywanych w czasie przeżywania emocji  Dane introspekcyjne – mówiące o subiektywnym obrazie emocji

Uwaga Definicja uwagi według Williama Jamesa głosi, że „Uwaga jest obejmowaniem w posiadanie przez umysł w jasnej i żywej postaci jednego z wielu możliwych obiektów pojawiających się w strumieniu myśli. Jej istotą jest skupienie czy koncentracja świadomości. Obejmuje ona oddzielenie się od pewnych rzeczy po to, aby efektywnie radzić sobie z innymi” Współczesna definicja wg Nęcki, Orzechowski

10

„Uwaga to system odpowiedzialny za selekcję informacji i zapobieganie negatywnym skutkom przeładowania systemu poznawczego przez nadmiar danych” Uwaga ogranicza liczbę odbieranych bodźców czy możliwość podejmowania wysiłku związanego z podejmowaniem pewnych działań bądź wykonywania kilku rzeczy na raz.

Funkcje uwagi: 1. Selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki 2. Ukierunkowanie procesów poznawczych – uwaga oddziela informacje ważne od nieważnych, poszukuje także informacji, które mogą się przydać w rozwiązaniu ważnych problemów. 3. Określanie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych, poświęcanych na realizację różnych zadań – decyduje o tym, ile energii psychicznej poświęcimy na wykonanie pewnego zadania, zależnie od stopni ważności możemy wydatkować na jego wykonanie większa lub mniejszą porcję energii. Procesom wzrostu zaangażowania uwagi może towarzyszyć przeniesienie centrum p...