Naczelne zasady konsty PDF

Preview

Summary

Lecture...

Description

Przez zasady naczelne konstytucji rozumiemy normy prawne zawarte w konstytucji, których szczególna doniosłość wyraża się w tym. że: a) z norm tych wynikają inne normy konstytucyjne. b) określają one cechy danej instytucji. c) wyrażają podstawowe wartości konstytucyjne i są za takie uznawane w orzecznictwie i doktrynie. Krąg zasad naczelnych konstytucji nie jest zamknięty i raz na zawsze ustalony. Są one wyprowadzane w orzecznictwie i doktrynie. Ad. b) Zasada republikańskiej formy rządu Zasada republikańskiej formy rządu wyrażona jest w samej nazwie państwa (Rzeczpospolita Polska), w tytule konstytucji i przede wszystkim w jej instytucjach i urządzeniach. Oznacza ona, z jednej strony, wykluczenie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej w państwie, a z drugiej, postulat ustanowienia rządów prawa i ustroju demokratycznego. W Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. Rzeczpospolita oznacza republikę - raz jako nazwę państwa, raz jako określony ustrój polityczny państwa. Artykuł 1 objaśnia dosłownie Rzeczpospolitą Polską jako dobro wspólne wszystkich obywateli. 1.) Określenie nazwy państwa 2.) Określenie ustroju politycznego państwa: a.) RP jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli (art.1) b.) Państwo jest wartością społeczną i wspólnotą, która przyznaje prawa, ale i obowiązki wobec państwa: - wierność RP - troska o dobro wspólne - przestrzeganie prawa - obrona Ojczyzny 3.) Sposób organizacji całego państwa, ale przede wszytskim sposób obsadzania najważniejszych stanowisk i organów- wybory powszechne i bezpośrednie- na określoną kadencję i wg. Procedur zwykle określonych w konstytucji Ad. c) Zasada demokratycznego państwa prawnego Konstytucja w art. 2 ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawową zasadę ustroju politycznego. Powtórzenie regulacji z Małej Konstytucji z 1992r, która czerpała ze znowelizowanej Konstytucji PRL z 1989r. Art. 2 "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej". Przepis ten w swojej treści zawiera w istocie aż trzy pojęcia: 1. "państwa demokratycznego". 2. "państwa prawnego" oraz 3. "zasad sprawiedliwości społecznej". Wprowadzenie tej klauzuli dało początek trwającej wciąż dyskusji nad współczesną koncepcją państwa prawnego. Przejawem tego jest m.in. częste jej przywoływanie w wystąpieniach Rzecznika Praw Obywatelskich a także orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego. W jej interpretacji dużą rolę odegrał Trybunał Konstytucyjny, który wyprowadził z tej klauzuli wiele innych zasad. Państwo prawne- znaczenie formalne 1

Na znaczenie formalne składa się zasada legalizmu (państwo i jego organy działają w ściśle określony przez prawo sposób- art.7) oraz podziału władz i ich wzajemnej kontroli. W takim znaczeniu państwo prawne to państwo rządzone przez prawo, w którym prawo stoi ponad państwem, a podstawową metodą władczą są "rządy prawa, a nie ludu". Oznacza to związanie władzy państwowej prawem. Zobowiązana jest ona respektować prawo, które sama ustanowiła, zarówno w sferze stanowienia, jak też w sferze jego stosowania. Organy państwa stosujące prawo rozstrzygają każdą indywidualną sprawę wyłącznie na podstawie norm ogólnych i abstrakcyjnych W koncepcji państwa prawa najistotniejsze znaczenie posiadają same rozwiązania formalnoprawne. Do podstawowych przesłanek formalnego państwa prawnego współczesna doktryna zalicza: 1. podział władzy, 2. konstytucjonalizm, 3. legalność. 4. prymat ustawy, 5. zakaz retroakcji. 6. dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego, 7. sądową kontrolę władzy wykonawczej oraz 8. odpowiedzialność odszkodowawczą państwa. W formalnym pojęciu "państwa prawnego" zawiera się idea legalizmu, tj. zasada praworządności formalnej. Ma to o tyle istotne znaczenie, że zasada legalizmu wyrażona została wart. 7 Konstytucji. W świetle tego przepisu "organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa". Zasada ta zobowiązuje wszystkie organy do wykazania się legitymacją prawną przy wykonywaniu wszelkiej władzy publicznej. Oznacza to, że sposób zorganizowania, właściwość oraz tryb funkcjonowania organów muszą być oparte na podstawie ustawowej. W konsekwencji prowadzi to do przyjęcia zasady, że to, co nie jest organowi prawnie dozwolone, jest zabronione. W odwrotnej sytuacji znajdują się natomiast obywatele, którzy w swoich działaniach nie muszą powoływać się na podstawę prawną. Zobowiązani są jedynie nie łamać prawa. Żaden obywatel nie może być zmuszany do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje, których zadanie polega na doprowadzeniu do przywrócenia stanu zgodnego z prawem, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy organami państwowymi a obywatelem. Taką rolę pełnią w Polsce Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Naczelny Sąd Administracyjny i niezawisłe sądy. Do instytucjonalnych gwarancji praworządności należy 1. zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone obywatelom przez działania funkcjonariuszy państwowych oraz 2. nieskrępowane prawo dostępu obywatela do sądu. Państwo prawne- w znaczeniu materialnym Oznacza, że działalność państwa i jego organów opiera się na szeregu idei i wartości takich jak demokratycyzmu, równości, wolności i sprawiedliwości (także społecznej): 1. zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela. 2. zasadę suwerenności. 3. zasadę pluralizmu politycznego, 4. demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne, 5. zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych. 6. ideę państwa socjalnego opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej. 2

7. niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą, jak i wykonawczą oraz 8. zasadę samorządu. W RP elementy formalne i materialne zasady państwa prawnego zostały połączone w klauzuli demokratycznego państwa prawnego. Demokratyczne państwo prawne to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego. W demokratycznym państwie prawa wola większości, wyrażona w formie ustawy, może być przezwyciężona w wyniku zastosowania kontroli konstytucyjności prawa. Ad. d) Zasada jednolitości państwa (państwa unitarnego) Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym (art. 3 Konstytucji). Oznacza to że jej podział wewnętrzny na województwa, powiaty i gminy ma wyłącznie charakter administracyjny. W państwie unitarnym, władza suwerenna obejmuje swoim zakresem cały obszar. Taka forma państwa, charakteryzuje się: - jednolitą strukturą organizacyjną - jednolitym systemem organów naczelnych - jednolitym systemem prawnym z konstytucją na czele - jednolitym systemem sądowym Podział państwa unitarnego na jednostki terytorialne ma na celu sprawniejsze zarządzanie państwem i ulatwienie obywatelom dostępu do instytucji państwowych Ad. f) Zasada suwerenności narodu Suwerenność ma charakter: a.) pierwotny - nie pochodzi od nikogo b.) trwały - nie podlega ograniczeniom czasowym c.) samowładny - niezależna od zewnętrznego suwerena d.) całowładny - kompetentna we wszystkich sprawach, w których zostaly podjęte decyzje e.) nieograniczony prawnie- może przyjąć rozwiązania, które mogą ograniczać prawa jednostki (tylko konstytucja i ustawa) Zasada suwerenności narodu polega na tym, że władza najwyższa w państwie (władza suwerenna) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli. Konstytucja RP głosi, że "władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio" (art. 4). Postanowienie to nie ma charakteru konstytutywnego, ale deklaratoryjny. Wyrazem suwerenności jest również terytorium i objęcie nad nim władztwa oraz wykształcenie się społeczeństwa obywatelskiego, żywo zainteresowanego tym, co się u władzy. Każdy akt władczy powoduje reakcję u społeczeństwa obywatelskiego. Znaczenie prawne zasady suwerenności narodu polega na tym, że: a) zapewnia ona suwerenowi prawo do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia przez referendum. b) determinuje obowiązek prawny przedstawicieli do powoływania się w swoim działaniu na dobro i interesy wszystkich obywateli (całego narodu). c) jest punktem oparcia dla innych demokratycznych zasad i rozwiązań ustrojowych. Ad. g) Zasada reprezentacji politycznej (przedstawicielstwa) Ściśle powiązana z zasadą suwerenności. Zasada reprezentacji (przedstawicielstwa) jest wyrażona w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej narodu: 3

„naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli [...]" (art. 4 ust. 2). Zasada reprezentacji polega na tym, iż władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tę władzę przedstawiciele narodu. Jest to tak zwane klasyczne rozumienie przedstawicielstwa. W akcie wyborczym, wyborcy przekazują pełnomocnictwo swoim przedstawicielom. Stąd też instytucja przedstawicielstwa związana jest z rodzajem mandatu, w jaki wyposażony jest przedstawiciel. Jego istotą jest wolny mandat reprezentanta narodu wyłonionego w wyborach Mandat wolny charaterystyczny jest dla ustroju dmokratycznego. Przedstawiciel, z chwilą wyboru, staje się reprezentantem całego społeczeństwa. Nie wiążą go instrukcje czy dyrektywy wyborców i nie może być przez nich odwołany przed upływem kadencji, na jaką został wybrany- RP art.104 ust.1 i art.108 Konstytucji. Posłowie i senatorowie są przedstawicielami narodu i nie wiążą ich instrukcje wyborców. Dobro ogólu najwyższym dobrem przy wykonywaniu obowiązków. Przedstawiciel nie ma żadnych obowiązków wobec wyborców. Zakaz odwoływania reprezentanta przed upływem kadencji. Nie oznacza to jednak, że społeczeństwo pozbawione jest bezpośredniego udziału w podejmowaniu decyzji państwowych. Dlatego z zasadą przedstawicielstwa związane są instytucje charakterystyczne dla demokracji bezpośredniej: referendum i inicjatywa ludowa Ad. h) Zasada podziału władzy i równowagi władzy. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. wśród zasad, na jakich oparty został ustrój polityczny państwa, wymienia wyraźnie i na czołowym miejscu plasuje zasadę podziału władzy. Co więcej, stwierdza w art. 10, że przyjmuje podział i równowagę wymienionych trzech władz. Współcześnie wyróżnia się trzy aspekty podziału władz: a.) przedmiotowy (funkcjonalny)- polega on na rozróżnieniu trzech podstawowych funkcji państwa – ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej b.) podmiotowy (organizacyjny)- polega na przyporządkowaniuokreślonym organom lub grupom organów państwowych trzech podstawowych funkcji- ustawodawstwaparlamentowi, wykonawstwa- rządowi i podległym mu organom administracyjnym a sądownictwa- sądom. c.) Peronalny-polega na określeniu w przepisach konstytucji zakazu łączenia stanowisk przez tę samą osobę w poszczególnych organach państwowych wykonujących określone funkcje (zasada incompatibilitas) W konstytucji z 1997r. Art.10: -władza ustawodawcza- dwuizbowy parlament -wladza wykonawcza- prezydent i rada ministrów -władza sądownicza- sądy i trybnały Konstytucja akcentuje również, że podział władzy musi uwzględniać ich równowagę. Oznacza to,że we wzajemnych relacjach między organami państwa, ze wszystkich podstawowych grup, muszą być przewidziane instrumenty hamujące, które uniemożliwiają nadmierną koncentrację władzy w jednym organie oraz zapobiegną wykonywaniu określonej sfery aktywności państwa przez organ przyporządkowany do innej grupy Obecnie niemożliwa staje się całkowita separacja władz. Możliwe jest jedynie uregulowanie wzajemnych relacji i stosunków. Gwarancjami ograniczeń i regulacji są zapisy w Konstytucji, precyzujące relacje. Mimo wszystko i tak nie da się uniknąć zazębienia kompetencji władz, co często prowadzu do wniosku, że współcześnie postulat równowagi i wzajemnego hamowania powinien zostać zastąpiony postulatem wpołdziałania władz, który usprawniłby działanie państwa 4

Pierwszy z elementów powyższej zasady, zasadę podziału władzy, można sprowadzić do kilku tez: a) wyróżnia się w państwie trzy wyodrębnione władze: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, b) każdej z nich odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych, c) obowiązuje niepołączalność tych władz, czyli każda z nich ma być wykonywana przez odrębny organ państwowy niedopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk państwowych, d) mechanizm stosunków między władzami ma zapewniać wzajemne oddziaływanie i hamowanie. O ile ten pierwszy element, rozdzielenie władz, jest wyraźnie zaznaczony, stając się podstawą budowy systemu organów państwowych, to kwestia równowagi władz może i z pewnością budzić będzie dyskusje. Wydaje się bowiem, na tle konstytucyjnych uregulowań, że mamy do czynienia w istocie z przewagą władzy ustawodawczej. Niedopuszczalne natomiast byłoby przyjęcie rozwiązania oznaczającego dominację jednej władzy nad pozostałymi, oznaczające pozbawienie tych władz samodzielności. Ad. i) Zasada dwuizbowości Zasada dwuizbowości dotyczy problemu struktury organów przedstawicielskich. Można ją z jednej strony przeciwstawić jednoizbowości, z drugiej zaś wieloizbowości przedstawicielstwa politycznego. O dwuizbowości możemy mówić 1. w znaczeniu węższym i 2. szerszym. W pierwszym znaczeniu za dwuizbowość należy uznać ciało ustawodawcze złożone z dwóch izb. W drugim zaś sytuację, gdy dwa organy o charakterze przedstawicielskim uznane są w konstytucji za organy sprawujące w państwie władzę ustawodawczą. Do drugiego rozwiązania nawiązuje Konstytucja RP wskazując w art. 10 ust 2, iż "władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat". art.10 ust.2 "władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat" 1.)zalety dwuizbowości parlamentu a.)jest nieodzowna w państwach federalnych lub takich ,które wprowadziły na swoim terytorium szeroką autonomię terytorialną b.)tworzy gwarancje przeciw nadużyciom ,jakie mogą być dziełem reprezentacji jednoizbowej c.)stanowi barierę przeciw pospiesznej legislacji d.)jest łączona z reprezentacją interesów grupowych istniejących obok interesów politycznych wewnątrz struktury społecznej 2.)wady dwuizbowości parlamentu a.)trudności w określeniu ,która z izb powołana jest do reprezentowania woli narodu b.)niebezpieczeństwo rozproszenia odpowiedzialności politycznej rządu c.)konieczność stosowania skomplikowanej procedury ustawodawczej d.)brak możliwości tworzenia kryteriów różnicujących reprezentację w pierwszej i drugiej izbie W RP Parlament ma przewagę nad Prezydentem, w systemie organów państwowych (art. 104 ust.1 i art108). Jedynie Sejm i Senat zostały uznane za organy przedstawicielskie narodu a Prezydent jest Najwyższym Przedstawicielem RP. Istnieje możliwość odrzucenia weta prezydenckiego większością 3/5 głosów. Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucujną przed Trybunałem Stanu. Nie ma odpowiedzialności politycznej. Akty prezydenckie wymagają kontrasygnaty ze strony premiera, który przez złożenie podpisu ponosi za nie odpowiedzialność przed sejmem. Prezydent powołuje rząd, sejm musi zatwierdzić wybór bezwzględną większością głosów. Prezydent wyposażony został w szereg prerogatyw oraz uprawnienie do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. 5

Ad. j) Zasada pluralizmu politycznego Po ’89 wolność tworzenia i działania partii politycznych + swoboda tworzenia organizacji takich jak: art. 11 i 12 -związi zawodowe -stowarzyszenia -towarzystwa -fundacje sensu stricto: wielość partii sensu largo: udział obywateli w sprawowaniu władzy partia polityczna: zorganizowana grupa osób, dobrowolnie zrzeszonych wokół jakiejś osoby, pod pewną nazwą, wyznających podobne zasady polityczne, wyrażone w programie, który stanowi podstawę działalności, zmierzającej do zdobycia i utrzymania władzy w państwie oraz zrealizowania tą drogą swoich interesów. Funkcje prtii politycznych: 1.)artykulacyjna- polega na kształtowaniu i wyrażaniu opinii poszczególnych grup społecznych 2.)wyborcza- jest realizowana przez czynne uczestnictwo w wyborach 3.)integracyjna- polega na integrowaniu grup społecznych wokół programów danej partii 4.)wyłaniania elit politycznych- polega na wyznaczaniu kandydatów do piastowania różnych funkcji Art. 1 Ustawy o Partiach Politycznych z dnia 27.06.1997 Zasada pluralizm- zasada polityczna regulowana przez art 11 i 13, Pluralizm polityczny: system, który zapewnia możliwość tworzenia i działania wielu partii politycznych, uznaje ich równość określa demokratyczną rolę i wyklucza system monopartyjny czy hegemoniczny System partyjny: ogół partii legalnie działających w danym państwie i wzajemne stosunki między nimi Funkcje systemu partyjnego: 1.)forum legalnej walki o władzę państwową 2.)mechanizm umożliwiający dokonywanie wyborów 3.)mechanizm integrujący i aktywizujący politycznie społeczeństwo 4.)umożliwia formowanie ośrodków władzy i wyłanianie ekip rządzących Systemy tworzenia partii politycznych: 1.) administracyjny- uzależnienie tworzenia partii politycznych od decyzji administracyjnej. 2.) rejestracyjny- uzależnienie uzyskania zgody od przedstawienie organowi dokumentów potrzebnych do rejestracji. W Polsce ustawa z 27.06.1997r. 3.) ewidencyjny- swobodny, bez wstępnego pozwolenia/zarejestrowania. W Polsce 28.07.1990 Obecnie- procedura tworzenia partii politycznej: Sądowi Wojewódzkiemu w Wa-wie należy przedstawić zgłoszenie zawierającenazwę ,skrót nazwy , określenie siedziby partii ,nazwiska i adresy osób wchodzących w sład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz i do zaciągania zobowiązań majątkowych .Do zgłoszenia musi być dołączony statut partii i wykaz co najmniej 1000 obywateli polskich popierających zgłoszenie - pełnoletnich ,mających pełną zdolność do czynności prawnych

6

Sąd Wojewódzki w Wawie bada formę i tręść zgłoszenia oraz dołączonych do niego dokumentów ;jeżeli zgłoszenie jest prawidłowe dokonuje rejestracji partii (od momentu wpisu do ewidencji partia nabywa osobowość prawną Partia polityczna może zostać wykreślona z ewidencji, jeżeli: 1.) dokona zmian w statucie, bez powiadomienia sądu najpóźniej w ciągu 14 dni od ich dokonania, nie powiadomi sądu o zmianie siedziby, zmianie składu reprezentujących ją organów i nie złoży wyjaśnień na żądanie sądu prowadzącego ewidencję lub nie uzupełni danych w terminie wskazanym przez sąd, nie krótszym niż 3 miesiące 2.) sprzecznie z art. 8 ustawy o partiach politycznych, dokona zmian w statucie i Trybunał Konstytucyjny, na wniosek sądu prowadzącego ewidencję, wyda orzeczenie i sprzeczności celów lub zasad działania partii z Konstytucją. 3.) Nie zloży sejmowi do31 marca informacji o źródłach finansowania w roku poprzednim, a następnie mimo wezwania, nie złoży takiej informacji w terminie 3 miesięcy 4.) Trybunał Konstytucyjny wyda orzeczenie o sprzeczności celów lub działalności partii z Konstytucją 5.) Partia posiada utajone struktury Partia podlega samorozwiązaniu na mocy uchwały jej uprawnionego organu. Decyzja przesłana sądowi, jeśli nie zostaną wyznaczeni likwidariusze, zostaje nim sąd. Po ukończeniu likwidacji, następuje wykreślenie partii z ewidencji, które nie podlega zaskarżeniu. APARTYJNOŚĆ I APOLITYCZNOŚĆ: 1.) ustawa o partiach politycznych rozróżnia apartyjność (zakaz łączenia członkowstwa w patii i piastowania określonych urzędów oraz funkcji) w przypadku :  sądziów  prokuratorów  sędziów TK  pracowników KBW ,urzędników państwowych  policjantów ,funkcjonariuszy UOP ,SG  prezesa ,wiceprezesa Dyrektora Generalnego oraz pracowników merytorycznych NIK  żołnierzy zawodowych ,urzędników KSC  przewodniczącego i etatowych członków samorządowego kolegium odwoławczego 2.) ustawa o partiach politycznych rozróżnia apolityczność (zakaz manifestawania poglądów politycznych przez określonych urzędników bez zakazywania im członkowstwa w partii) :  zatrudnieni w Kancelarii Sejmu ,Senatu ,Prezydenta RP i w biurze KRRiT  członkowie KRRiT oraz RPP mają nakaz zawieszenia członkowstwa w partii

Jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm polityczny polega na: a) uznaniu wielości partii. b) uznaniu równości partii, c) określeniu demokratycznej roli partii politycznej. Znaczenie prawne tak rozumianej zasady jest co najmniej dwojakie. 1. Po pierwsze, determinuje system wielopartyjny - wyklucza jakąkolwiek jednopar...