Notatki - Summary Psychologie PDF

Preview

Summary

SOCJOLOGIA NOTATKI NA EGZAMIN 1. Socjologia jako nauka. . 1 1 1 1 1 1 1 Przedmiot socjologii powstanie, i klasycy. Cechy socjologicznego spojrzenia na Funkcje socjologii. Czy socjologia jest potoczne a wiedza i w kategoriach naukowych co je Socjologia jako nauka Socjologia pozytywistyczna a humanist...

Description

SOCJOLOGIA NOTATKI NA EGZAMIN

1. Socjologia jako nauka. .

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7

Przedmiot socjologii – powstanie, założyciele i klasycy. Cechy socjologicznego spojrzenia na rzeczywistość. Funkcje socjologii. Czy socjologia jest nauką normatywną? Myślenie potoczne a wiedza i myślenie w kategoriach naukowych – co je różni? Socjologia jako nauka społeczna. Socjologia pozytywistyczna a humanistyczna. Pojęcie teorii. Podstawowe paradygmaty teoretyczne w socjologii. Poziomy analizy socjologicznej.

.

1.1. Przedmiot socjologii – powstanie, założyciele i klasycy. Socjologia – nauka zajmująca się badaniem zachowanie się człowieka, organizacji, społeczeństw oraz zachodzących w nich interakcji (Turner). Socjologia interesuje się tym, co w jednostce ma pochodzenia społeczno-kulturowe, aniżeli biologiczne. Socjologii jako nauce dały początek: •

ruch intelektualny oświecenia, rewolucja francuska;

•

industrializacja, modernizacja, urbanizacja spowodowały wzrost przestępczości, zarysowanie się w miastach wyraźnych klas społecznych itd., których to zjawisk wyjaśnienia podjęła się socjologia.

Auguste Comte

– twórca socjologii; uważał, że może ona iść w parze z naukami przyrodniczymi i że odkrycie praw rządzących organizacją społeczeństw ludzkich może pomóc w zbudowaniu bardziej humanistycznego społeczeństwa.

Karl Marx

– autor teorii konfliktu; uważał konflikt za istotną cechę społeczeństwa. Jego zdaniem nierówności w rozdziale zasobów stwarzają możliwości zmian w społeczeństwie, ponieważ jednostki pozbawione dóbr wchodzą w konflikt z mającymi kontrolę i władzę. Nie wierzył w istnienie ogólnych ponadhistorycznych prawideł rządzących organizowaniem się społeczeństw.

Émile Durkheim – funkcjonalista, pozytywista; kontynuował myśl Comte’a. Wierzył w istnienie praw rządzących organizowaniem się ludzi, poszukiwał funkcji symboli kulturowych w integrowaniu się społeczeństw. Po badaniach zestawień statystycznych, stwierdził, że brak więzi społecznej zwiększa ilość samobójstw. Max Weber

– przedstawiciel humanistycznego paradygmatu socjologii. Jego zdaniem nierówności są zjawiskiem wielowymiarowym, a podstawy tych nierówności oraz konfliktów i zmian społecznych tkwią nie tylko w ekonomii czy uwarunkowań materialnych. Nie wierzył w istnienie ogólnych praw rządzących organizacją społeczeństw. Uważał, że socjologia powinna być nauką opisową, nie oceniającą i nie wartościującą zjawisk.

Talcott Parsons – rozwinął teorię działania społecznego Webera, starając się zintegrować ją z teoriami innych klasyków socjologii; autor teorii ewolucji społecznej i systemów społecznych. Robert Merton

– mówił o funkcjach pozytywnych i anomii społecznej.

1.2. Cechy socjologicznego spojrzenia na rzeczywistość. Funkcje socjologii. Dla Augusta Comte’a świat społeczny był rządzony tymi sami prawami co świat przyrody i według metodologii nauk przyrodniczych, jego zdaniem, socjologia powinna być badana. Herbert Spencer postrzegał społeczeństwa jako organizmy. Nazywamy to organicyzmem. Społeczeństwa w jego teorii rywalizują między sobą. Z kolei dla wielu badaczy człowiek nie podlega wyłącznie prostym, naturalistycznym mechanizmom (jak twierdzi behawioryzm), lecz ma wolną wolę (perspektywa humanistyczna). Max Weber postulował, aby socjologia była nauką opisową, nie normatywną. Socjologia miała być wolna od wartości. Jego perspektywa socjologii była humanistyczna. Socjologizm – propozycja Émile’a Durkheima – jest zmarginalizowaniem psychologizmu. Jest to teoria, według której socjologia jest nauką zdolną do samodzielnego wyjaśniania faktów społecznych, a nawet mogącą rozwiązywać problemy filozoficzne i moralne. W socjologii unika się pojęcia „postęp” – uznano je za wartościujące i relatywne. W socjologii pojęcie wiedzy wykracza poza pojęcie wiedzy naukowej. Dzieci i dzicy tez mają wiedzę. Socjologia jako nauka ma komponent teoretyczny i praktyczny. Formy wyobraźni socjologicznej obejmują wrażliwość historyczną, antropologiczną i krytyczną. Etnometodologia – społeczno-kulturowe konteksty prowadzenia rozmów. Badanie wypracowywanych w codzienności potocznych metod, które regulują wzajemne interakcje międzyludzkie, oraz dzięki którym porządkujemy swój świat społeczny.

Funkcje socjologii: •

Deskryptywna

– zewnętrzy, zdystansowany, wierny opis zjawisk społecznych.

•

Eksplanacyjna

– wyjaśnienie genetyczne, kontekstowe, funkcjonalne i przyczynowoskutkowe zjawisk społecznych.

•

Demaskatorska – ukazywanie funkcji ukrytych, czyli potrzeb grup społecznych ukrytych pod głoszonymi wartościami (funkcje jawne).

•

Apologetyczna

•

Socjotechniczna – praktyczne stosowanie wiedzy socjologicznej do wywoływania określonych postaw i zachowań; kierowanie świadomością, mające zmienić zachowanie ludzi (tzw. „inżynieria społeczna”).

– wspieranie, wychwalanie (np. nauka a polityka czy władza).

1.3. Czy socjologia jest nauką normatywną? Socjologia nie jest nauką normatywną. Max Weber zalecał, by była ona nauką opisową, wolną od sądów – współcześnie podąża się za tym postulatem.

1.4. Myślenie potoczne a wiedza i myślenie w kategoriach naukowych – co je różni? Cechy myślenia potocznego: • • • • • •

bezrefleksyjność, intersubiektywność, kontekstowość, stereotypizacja, wartościowanie, dążenie do zgody.

Cechy wiedzy i myślenia naukowego: • • • • • • • •

obiektywność, podważalność, wątpliwości, sprawdzalność, metodyczność, precyzja pojęć, kontrolowany stopień generalizacji, „chłód”.

1.5. Socjologia jako nauka społeczna. Socjologia pozytywistyczna a humanistyczna. Nauki społeczne: socjologia, antropologia, nauki ekonomiczne, politologia, psychologia. Żadna z nauk społecznych nie jest dyscypliną jednolitą – granice między socjologią a pozostałymi nie ją wyraźnie zarysowane. •

Nowoczesne społeczeństwa bada zarówno socjologia i antropologia.

•

Ekonomii nie można wyraźnie oddzielić od socjologii, gdyż wśród kosztów i zysków współcześnie wymienia się zjawiska społeczne i psychologiczne. Na pograniczu tych nauk istnieje tzw. „socjologia ekonomiczna”. Z politologią socjologia ma bardzo wiele wspólnego, gdyż kiedyś nie postrzegano społeczeństwa jako odrębnego od państwa.

• •

Psychologia społeczna uważana jest za dziedzinę hybrydalną.

Socjologia pozytywistyczna/scjentyczna: Paradygmat naturalistyczny. Według Comte’a socjologia jest taką samą nauką jak nauki przyrodnicze i w badaniach powinna kierować się ich metodami. W jego ujęciu ta dyscyplina badająca fakty i związki między nimi oraz formułująca na tej podstawie prawa ogólne. Socjologia humanistyczna: Paradygmat antynaturalistyczny, antypozytywistyczny. Podważa obiektywne działanie praw rządzących życiem społecznym na wzór przyrody, a stawia nacisk na ciągłe tworzenie rzeczywistości społecznej. Podkreśla, że regularności w życiu społecznym (normy, zasady, wzory) są tworem i wynikiem aktywności człowieka – nie jesteśmy na żadne z nich „skazani”.

Metoda rozumiejąca (Verstehen)/antypozytywizm: Weber kwestionował traktowanie socjologii jako nauki wzorującej się na naukach przyrodniczych. Według niego, socjologia to dyscyplina dążąca do interpretacji, zrozumienia działania społecznego oraz do przyczynowego wyjaśniania jego przebiegu i skutków. Weber uważał, że socjologia musi dążyć do zrozumienia zjawisk na poziomie uczestniczących w nich „aktorów” – co odczuwają oni w określonych sytuacjach społecznych. Zwraca też uwagę na badanie większych struktur kulturowe, powstające gdy ludzie wchodzą ze sobą w złożone układy i zależności.

1.5. Pojęcie teorii. Podstawowe paradygmaty teoretyczne w socjologii. Teoria naukowa – całość logicznie spoistych uogólnień, wywnioskowanych na podstawie ustalonych faktów i badań naukowych. Charakterystycznymi cechami teorii naukowych są abstrakcyjność i sprawdzalność.

Funkcjonalizm: Traktuje społeczeństwo jako spójny, stabilny system wzajemnie powiązanych ze sobą części, które pełnią określone funkcje. Pada tu nacisk na strukturę społeczną rozumianą jako sposób powiązania części oraz na ich funkcje i współdziałanie. Głównym przedmiotem zainteresowania jest równowaga systemu oraz czynniki, które go stabilizują. Większość teorii funkcjonalnych zakłada istnienie potrzeb/wymagań danego systemu i przygląda się jego częściom pod kątem spełniania ich. Przedstawiciele: Herbert Spencer (twórca), Talcott Parsons, Bronisław Malinowski, Radcliff Brown, Robert Merton, Émile Durkheim.

Teorie konfliktu: Według nich, podstawą systemu społecznego są konflikty pomiędzy jego częściami. Istnieje wiele teorii konfliktu, jednakże ich cechą wspólną jest położenie nacisku na nierówność, która uznana jest za główną siłą napędową konfliktu. Źródła konfliktów tkwią w nierównym rozdziale dóbr, jak np. pieniądze, władza, prestiż, opieka zdrowotna, perspektywy zawodowe. Przedstawiciele: Karl Marx, Max Weber.

Interakcjonizm symboliczny (teorie interakcji): Według tej teorii kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich oddziaływań międzyludzkich – ludzie kontaktują się ze sobą za pomocą przekazywanych symboli, np. wyrazu twarzy, słów czy gestów,. Społeczeństwo jako skonstruowane wzory uporządkowanego działania, które utrzymują się i zmieniają dzięki interakcji symbolicznej między jednostkami i wewnątrz nich. Przedstawiciele: George Herbert Mead (twórca).

Teorie utylitarne (teorie wymiany społecznej): Ich zwolennicy uważają, że człowiek jest istotą racjonalną, gdyż wyznacza sobie cele/zadania i kalkuluje koszty ich osiągania, starając się z każdej sytuacji wyciągnąć jakąś korzyść jak najmniejszym kosztem. Stosunki międzyludzkie są tu wymianą społeczną, której uczestnicy ponoszą określone koszty (np. czas), aby uzyskiwać od siebie nawzajem korzyści (np. poprawa humoru). Cały czas prowadzimy rachunek kosztów i zysków. Przedstawiciele: Eric Bern („W co grają ludzie?”).

Teoria/szkoła dramaturgiczna Ervinga Goffmana: Opisuje rzeczywistość społeczną jako spektakl teatralny, a jednostki jako aktorów grających jednocześnie kilka ról (np. syn-mąż-prawnik). Każda interakcja jednostek jest występem – polega na kreowaniu wcześniej założonego przez działającego aktora wrażenia, jakie chce wywrzeć na swoim odbiorcy. Rzeczywistość społeczna dzieli się na strefy (jak scena i kulisy w teatrze) – – prawdziwe oblicze aktora można poznać jedynie w momencie, gdy przemieszcza się z jednej strefy do drugiej. Każdy działający podmiot starając się być jak najbardziej wiarygodnym w swojej roli, stara się rozdzielać widzów tak, aby konkretny występ przedstawiać przed dokładnie jej jednym rodzajem publiki. Przedciawiciele: Erving Goffman („W teatrze życia codziennego”).

1.7. Poziomy analizy socjologicznej. mikrospołeczny/indywidualny – małe zbiorowości (mikrostruktury) i bezpośrednie interakcje jednostek w nich; miejsce człowieka w strukturze społecznej. mezospołeczny

– całości społeczne (np. środowisko lokalne); poziom pośredni.

makrospołeczny

– duże zbiorowości o wielopoziomowej, złożonej budowie, składające się z grup i organizacji; całe społeczeństwo.

megastrukturalny

– inaczej poziom globalny.

NOTATKI: …............................................................................................................................................................ …............................................................................................................................................................ …............................................................................................................................................................ …............................................................................................................................................................ …............................................................................................................................................................ …............................................................................................................................................................

2. Kultura. .

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9

Socjologiczne, tj. szerokie rozumienie kultury. Czy zawsze łatwo jest wskazać granice miedzy kulturą a naturą i dlaczego? Kultura jako atrybut człowieka. Składowe kultury. Wzory sposobów myślenia. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Pojęcie i rodzaje norm, dewiacji, sankcji. Pojęcie anomii. Zróżnicowanie kulturowe. Postawy międzykulturowe. Cechy kultury masowej i popularnej. Kultura postmodernistyczna.

.

2.1. Socjologiczne, tj. szerokie rozumienie kultury. .

Kultura – całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, wzory sposobów działania i myślenia, wartości i wyrastające z tych wartości normy, a także sankcje skłaniające do ich przestrzegania. W szerokim znaczeniu kultura to gospodarka, know-how, technologie i język. Główne wymiary kultury: •

wymiar idealny – idee, wiedza, przekonania;

•

wymiar aksjonormatywny – wartości i normy.

Kultura idealna (symboliczna) – zbiór charakterystycznych dla danej społeczności przekonań, poglądów, wierzeń, a także znaczeń wiązanych ze zjawiskami i przedmiotami (najlepiej zakodowanych w języku). Kultura materialna – zbiór charakterystycznych dla danej zbiorowości obiektów (narzędzi, urządzeń, schronień, ubioru, pożywienia, zwierząt, środków transportu itd.) Kultura normatywna – zbiór charakterystycznych dla danej zbiorowości reguł postępowania.

Wartość – obiekt realny lub abstrakcyjny, stanowiący cel dążeń, obiekt szacunku, kryterium oceny sukcesu lub kryterium szacunku/dyskredytacji. Ze względu na systemy wartości wyróżniamy: •

społeczeństwa homogeniczne → spójny system wartości;

•

społeczeństwa heterogeniczne → wewnętrznie zróżnicowany system wartości.

Normy społeczno-kulturowe – wzory i reguły zachowań, przestrzeń od-do. Konsekwencją łamania norm są sankcje społeczne.

2.2. Czy zawsze łatwo jest wskazać granice między kulturą a naturą i dlaczego? Nie zawsze jest to łatwe, np. zagadnienia orientacji seksualnej czy tożsamości płciowej wskazują, że trudno jest określić co wynika z biologii, a co ze środowiska kulturowego.

2.3. Kultura jako atrybut człowieka. Pojęcie kultury rozumianej jako atrybut człowieka ma bardzo szeroki zakres – oznacza wszystko, co jest tworzone przez człowieka, nabywane i przekazywane innym ludziom (także następnym pokoleniom). Ważne kultury cechy jako atrybuty człowieka: •

obejmuje całość życia człowieka,

•

jest nie tylko tym, co dobre i piękne, ale każdym dziełem człowieka,

•

jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym,

•

narasta i przekształca się w czasie.

2.4. Składowe kultury. Wzory sposobów myślenia. Kultura jest systemem symboli, które populacja tworzy i wykorzystuje do samoorganizacji, ułatwiania wewnętrznych interakcji i kierowania zachowaniami.

Rodzaje systemów symboli (składowe kultury): Język

– używany do porozumiewania się.

Technologie

– wiedza na temat manipulowania środowiskiem.

Wartości

– formułują moralność (dobro-zło, słuszność-niesłuszność).

Normy

– dostarczają oczekiwań odnoszących się do zachowania w różnych sytuacjach.

Przekonania

– porządkują ludzkie sądy o tym jak być powinno, a jak jest.

Wiedza

– zawiera informacje wykorzystywane do odczytywania znaczeń danych sytuacji.

Wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania: Idealny

– wzór mówiący o tym, jak postępować i co wyrażać w określonych sytuacjach.

Realny

– widoczne regularności zachowań członków pewnej zbiorowości; nie określa jak się zachowywać, a jedynie ujawnia jak ludzie się zachowują.

Realny jawny – taki, z którego członkowie zbiorowości zdają sobie sprawę i mogą go opisać. Realny ukryty – taki, który realizujemy nieświadomie (jednak dostrzegany przez badacza/y).

2.5. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Wartości autoteliczne – są ważne jako takie, a dążenie do ich realizacji jest samoistnym celem, nie zaś drogą do celu znajdującego się poza nimi. Przykład: potrzeba odbioru piękna. Wartości instrumentalne – są narzędziami, za pomocą których osiągamy cele. Przykład: znaki (przedmioty i zjawiska odnoszone do czego innego).

2.6. Pojęcie i rodzaje norm, dewiacji, sankcji. Pojęcie anomii. Normy – prawidła i reguły wyrastające z wartości, według których grupa społeczna funkcjonuje z poczucia powinności. Często przyswajane są spontanicznie w procesie wzajemnego obcowania. Rodzaje norm: •

Zwyczaje – rutynowe, nawykowe, codzienne czynności bez dużego znaczenia moralnego.

•

Obyczaje – uznane za najważniejsze dla społeczeństwa; ich łamanie kończy się sankcjami.

•

Tabu

– obyczaje „zakazujące”, np. kazirodztwo, kanibalizm, seks homoseksualny; ich łamanie kończy się szczególnie ciężkimi sankcjami.

•

Prawa

– normy ustanowione i wymuszane przez władze polityczne; przekazywane ustnie to prawo zwyczajowe, a spisane i skodyfikowane to ustawodawstwo.

Dewiacje – zachowania niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielaną wizję porządku. Przy określaniu dewiacji należy postawić pytania: •

Czy mianem dewiacji należy obejmować tylko te zachowania/cechy, nad którymi mamy kontrolę, czy również takie jak np. odbiegający od normy wzrost, choroba itd.?

•

Czy wszystkie zachowania odbiegające od normy są dewiacją? A zatem, czy odbiegające od normy dobre uczynki są pozytywną dewiacją?

•

Kto określa co jest normą i co ją narusza?

•

Jak wyglądają granice tolerancji dewiacji w danej zbiorowości i kto je określa?

Zmienność rozumienia dewiacji wykazuje zależność z: charakterem zbiorowości, statusem/rolą jednostki, jej pozycją na „drabinie społecznej”, kontekstem zachowania dewiacyjnego i ewentualną anomią (definicja niżej). •

Dewiacja pierwotna – pierwszy czyn dewiacyjny, uruchamia sekwencję kontroli społecznej i sankcji.

•

Dewiacja wtórna – wiele dewiacji („kariera dewiacyjna”) w wyniku odrzucenia społecznego.

•

Dewiacja w sensie funkcjonalnym – czyn wywołujący negatywne reakcje w postaci sankcji.

•

Dewiacja w sensie normatywnym – sprzeczność działania z regułą stosowalną wobec tego typu sprawcy/czynu.

Sankcje – kary i nagrody będące konsekwencjami określonych zachowań. Każda zbiorowość ma swój system sankcji, który zachęca do zachowań pożądanych i zniechęca do niepożądanych. •

Sankcje formalne

– określane przez przepisy i kodeksy karne. Ich stosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat administracyjny. Przykłady: kara pozbawienia wolności, kara grzywny, przyznanie orderu za zasługi.

•

Sankcje nieformalne – wyśmianie, ostracyzm towarzyski, pochwała, oznaki szacunku. Bywają bardziej dotkliwe niż sankcje formalne.

Anomia – niespójność, chaos wewnątrz systemu wartości i norm danego społeczeństwa, poczucie niepewności i bezcelowości w wyniku nagłych zmian społecznych i załamania się porządku (dotychczasowe normy nie pasują do nowych warunków, a nowe nie są jeszcze ukształtowane). Prowadzi to do wzrostu liczby zachowań o charakterze dewiacyjnym. Swoje uję...