Odmiana nazw własnych: notatki z języka polskiego na temat nazw własnych. PDF

Preview

Summary

Odmiana nazw własnych prosto wytłumaczona i zebrana w krótkie notatki. Wszystko, co trzeba o nich wiedzieć w jednym miejscu,...

Description

ODMIANA NAZW WŁASNYCH -Rzeczowniki zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na spółgłoskę są przeważnie rodzaju męskiego (cień, gołąb), ale bywają też rodzaju żeńskiego, np. sień. Rodzaju żeńskiego są też nieliczne nazwy miejscowe tego typu. W Polsce znajduje się Ostrów Wielkopolski (w dopełniaczu: do Ostrowa Wielkopolskiego), ale także Ostrów Mazowiecka (w dopełniaczu: do Ostrowi Mazowieckiej). Rodzaju żeńskiego jest także nazwa miasta Gołdap położonego na Suwalszczyźnie (formy odmiany: Gołdap, Gołdapi, Gołdapi, Gołdap, Gołdapią, Gołdapi). -Wiele nazw miejscowych kończy się w mianowniku na spółgłoskę wargową lub wargowo-zębową twardą: b, p, m, w, np. Gołdap, Chełm, Oświęcim, Radom, Jarosław, Ostrów, Karczew. Niektóre z nich mają w dopełniaczu, celowniku i narzędniku miękkie zakończenie tematu. Mówimy: do Chełma, do Karczewa, ale: do Radomia, do Oświęcimia, do Jarosławia. -Wiele jest nazw miejscowych rodzaju żeńskiego zbieżnych z przymiotnikami lub mających budowę podobną do budowy przymiotników, np. Biała, Sucha, Kamienna, Limanowa, Częstochowa, Jabłonna, Jeziorna. Nazwy te przeważnie odmieniają się jak przymiotniki, np. Kamienna, Kamiennej, Kamienną; Limanowa, Limanowej, Limanową. Jednakże niektóre z nich mają odmianę rzeczownikową, np. Częstochowa, Częstochowy, Częstochowie; Jabłonna, Jabłonny, Jabłonnie (jak wanna). -Przymiotnikową odmianę mają nazwy miejscowe rodzaju nijakiego, np. Zakopane, Ruciane, Dębe, Wysokie Mazowieckie. Różnica między odmianą przymiotników a nazw miejscowych tego typu polega tylko na tym, że mają one w narzędniku i w miejscowniku końcówkę -em, a nie -ym lub -im. Poprawne formy to np. w Zakopanem, w Rucianem, w Dębem, w Wysokiem Mazowieckiem. -Sporo wątpliwości budzi forma dopełniacza nazw miejscowych rodzaju męskiego. Jak wiadomo, rzeczowniki tego rodzaju mają w tym przypadku albo końcówkę -a, albo -u. Ogólna zasada doboru końcówek w dopełniaczu męskich nazw miejscowych jest taka: nazwy polskie mają końcówkę -a (Lublina, Krakowa, Poznania), nazwy obce - końcówkę -u (Londynu, Madrytu Sztokholmu).Od tej zasady jest jednak sporo wyjątków. Niektóre polskie nazwy miejscowe rodzaju męskiego mają w dopełniaczu końcówkę -u, np. Sopotu, Piszu, Kołobrzegu, Białegostoku. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy nazwa jest złożona i gdy drugi człon ma postać rzeczownika pospolitego przybierającego w dopełniaczu końcówkę -a, np. Paryża, Berlina, Wiednia. -Nazwy miejscowe występujące tylko w liczbie mnogiej mają zwykle w dopełniaczu formę bezkońcówkową, np. Aten, Helsinek, Niemiec, Włoch, Węgier. -Nazwy łańcuchów górskich mają w dopełniaczu albo formę bezkońcówkową albo końcówkę -ów, np. Tatr, Alp, ale: Karpatów, Bałkanów, Bieszczad lub Bieszczadów. -Niektóre obce nazwy miejscowe nie odmieniają się, zwłaszcza takie, których ze względu na ich zakończenie nie można dostosować do odpowiednich polskich wzorców deklinacyjnych, np. Borneo, Haiti, Turku, Baku, Peru, Soczi, Capri, Hanoi, Fidżi. Nieodmienne są jednak także niektóre obce nazwy miejscowe, rzadziej używane, np. Essen, Caracas, Toronto, a także nazwy akcentowane na ostatniej sylabie, np. Calais, Verdun, Clermont-Ferrand. -Nazwy zakończone na -o mogą się odmieniać, jednak większość z nich zwyczajowo nie jest odmieniana, np. Oslo, Chicago, Palermo, Orinoko.

-Nie odmieniamy zwyczajowo również wielu innych nazw miast, np. Bonn, Nottingham, Los Angeles. Obce nazwy geograficzne: -Nie odmieniają się: a) nazwy, dla których nie można ustalić wzoru odmiany, np. Baku, Capri, Dhaulagiri, Fidżi, Haiti, Hanoi, Peru, Soczi, Turku; b) nazwy akcentowane na ostatniej sylabie, np. Calais, Clermont-Ferrand, Verdun; c) nazwy rodzaju nijakiego zakończone na -um, np. Bochum, również spolszczone: Bizancjum, Monachium. UWAGA: Nazwy własne rodzaju męskiego zakończone na -um odmieniamy, np. Chartum (-mu, -mie). -Odmienne są następujące obce nazwy geograficzne: a) nazwy słowiańskie, np. Burgas (-su), Hradec (-dca); b) zakończone na -a, np. Atlanta (-ncie, -ntę), Casablanca (-nce, -ncę – można też pisać Casablanka), Parma (-mie, -mę). UWAGA: W odmianie nazw miejscowości włoskich typu Piacenza, Vicenza, Monza, Faenza, wymawianych [Pjaczenca, Wiczenca, Monca, Faenca], stosuje się wzór odmiany nazw polskich Dębica, Kamienica: Piacenza, DCMs. Piacenzy, B. Piacenzę, N. Piacenzą; Vicenza, DCMs. Vicenzy, B. Vicenzę, N. Vicenzą. -Obce nazwy geograficzne zakończone na -o mogą się odmieniać, jednak większość z nich zwyczajowo nie jest odmieniana, np. Chicago, Orinoko, Oslo, Palermo. -Wśród obcych nazw geograficznych zakończonych na -e odmieniają się tylko słowiańskie, np. Pardubice (-bic), Skopje (-pja), ale w tym wypadku jest też możliwa nieodmienność; niesłowiańskie, zarówno te, które mają -e w wymowie, jak i te, które mają -e tylko w zapisie, pozostają nieodmienne, np. Halle, Udine, Newcastle. Nazwy mieszkańców: Małą literą piszemy nazwy mieszkańców miast, wsi i dzielnic miejskich: Łódź – łodzianin, Warszawa – warszawianka, Mokotów – mokotowianin, Zambrów – zambrowianin, Katowice – katowiczanin. Wielką literą piszemy natomiast nazwy mieszkańców planet (Ziemianin, Marsjanin), kontynentów (Europejczyk, Azjata, Afrykanin), krajów (Polak, Węgier, Anglik, Chilijczyk), dzielnic kraju (Małopolanin, Ślązak, Mazur, Podhalanin)....