Ontwikkelingspsychologie - samenvatting gw PDF

Preview

Summary

Samenvatting Ontwikkelingspsychologie - Odisee Gezinswetenschappen - 1ste opleidingsfase...

Description

Ontwikkelingspsychologie SAMENVATTING – 1ste JAAR GEZINSWETENSCHAPPEN (VOLWASSENEN-TRAJECT)

 Basisprincipes & praktijkgerichtheid van de ontwikkelingspsychologie 

1. Ontwikkelingspsychologie als de studie van verandering & continuïteit, transformatie & identiteit o Ontwikkelen = veranderen, dynamiek & transformatie o We worden als menselijke wezens doorheen onze levensloop tot verandering gedreven  dit gebeurd enerzijds vanuit telkens nieuwe ontwikkelingstaken die aan opeenvolgende specifieke ontwikkelingsfasen verbonden zijn, anderzijds vanuit bepaalde (meestal pijnlijke) ervaringen die ons dwingen tot verandering, verdere ontwikkeling & groei  = ontwikkelingsinterferenties (bv : de dood van een ouder tijdens de kindertijd) o De identiteit = datgene waarin we ons zelf of een ander persoon erkennen doorheen ervaringen & ontwikkelingen bij onszelf of bij die anderen o De identiteit vormt een stabiele achtergrond waarop mensen kunnen ontwikkelen o De uitdaging doorheen de levensloop te moeten veranderen, kunnen we slechts aan door te kunnen bouwen op een zelfkern & een voldoende betrouwbare omgeving  met die ruggensteun van identiteit & constantie kunnen we groeien o Men moet doorheen schokkende ervaringen of snelle verandering kunnen terugvallen op die vertrouwde identiteit of herkenbare zelfkern o Ontwikkelingspsychologie = de studie van continuïteit & verandering die zich voordoen doorheen de levensloop



2. Ontwikkeling wordt gestuwd of beïnvloed door biologische, psychologische & sociale factoren o Dankzij de opdeling van de wetenschappen (biologisch, psychologisch & sociaal) kan men zeer gedetailleerd ingaan op bepaalde deeldomeinen en zich hierin verdiepen  maar men kan de holistische of geïntegreerde blik op menselijke fenomenen verliezen  bv : als hulpverlener zal je moeten samenwerken met experten van verschillende invalshoeken om opgroeiende probleemkinderen te helpen (er is de psycholoog, de arts, de systeemtherapeut, enz.)  dit is goed : iedereen neemt de invalshoek waarvoor hij is opgeleid & zal langs die poort werken aan verandering  verandering in een deel van het systeem zal namelijk het gehele systeem in verandering brengen o Ontwikkelingspsychologie leert ons dat alle ontwikkelingen het resultaat is van interactie / samenspel tussen deze 3 aspecten

o Een relationele gezinsgerichte interventie heeft ook effect op de psychologische & biologische factoren van het gezin  een gezinsgerichte interventie is een hoeksteen om blijvende verandering op biologisch & psychologisch niveau mogelijk te maken 

3. Ontwikkelingspsychologische kennis maakt ontwikkelingsgerichte preventie & interventie mogelijk o Kennis van de ontwikkelingsstappen van het kind is noodzakelijk om te weten wat men zich als doel kan stellen voor een preventieve of curatieve interventie  Kennis van normale & pathologische ontwikkeling is belangrijk om als hulpverlener de normale & afwijkende patronen in de ontwikkeling te kunnen herkennen & benoemen o Bv : Ontwikkelingspsychologische kennis helpt om te weten dat een kind de leeftijd nog niet bereikte waarop het spreekt of dat een adolescent ontwikkelingspsychologisch normaal een periode doormaakt van egocentriciteit



4. Ontwikkeling is niet zomaar het resultaat van maturatie, maar is ingebed in een relationele context, met sterktes maar ook met conflicten & ambiguïteiten o Vroege ontwikkeling is van groot belang voor later  Soms wordt er te veel van uit gegaan dat we als mens helemaal gedetermineerd zijn door die vroegste fase  maar de psychoanalytische visie leidde tot een tegenreactie waardoor men zich ook ging verdiepen in de ontwikkeling van het lagere schoolkind  maar dit bracht te weinig info over de sociaal-emotionele ontwikkeling dus werd er weer geconcentreerd op de sociaal-emotionele ontwikkeling tussen 0-3 & 0-6 jaar  Momenteel is er ook een explosie van onderzoek naar de periode van 0 tot 3 jaar  preventie & interventieprogramma’s over kennis & herkenning van vroege tekens of signalen van risico-ontwikkeling & kwetsbaarheid  ouder-kind relaties die ontwikkelingspsychologisch bevorderend zijn (sensitiviteit, emotionele beschikbaarheid, affectieve afstemming, structurering, etc.) o Het zetten van ontwikkelingsstappen kan door psychologische of contextuele factoren bevorderd of belemmerd worden  Bv door gevoelsambivalentie  = een fenomeen dat we sms van al boos zijn jegens degenen die we meest beminnen  Ambivalentie moet men een plaats kunnen geven & als hulpverleners ouders hierbij helpen o Ontwikkelingsverworvenheden komen dus tot stand door conflict (i.p.v. resultaat van biologische maturatie)  & ontwikkelingsverworvenheden zijn nooit af



5. Ontwikkelingspsychologie vergt een ontwikkelingsmodel o Ontwikkelingsmodel = probabilistisch & niet deterministisch  = Goede vroege ontwikkeling leidt niet tot onkwetsbaarheid maar vergroot wel de veerkracht & vroege probleemontwikkeling leidt niet tot latere stoornis maar vergroot wel de kwetsbaarheid of het risico



6. Ontwikkeling is niet rechtlijnig o Er zijn grenzen van normale variantie (waarop het kind iets op een bepaalde leeftijd moet kunnen) maar elk kind is uniek en ontwikkelt op eigen manier  In de vroegste kindertijd is de normale variatie enorm breed  Het belangrijkste is dat het kind later voor de trage ontwikkelingsdomeinen bijgebeend is  spontane inhaalbeweging of soms met extra hulp  Enkel wanneer de achterstand op een bepaald domein te lang aansleept, dreigen andere normale ontwikkeling mee in het gedrang te komen o Niet-lineaire van de ontwikkeling : elk kind heeft tijd nodig nadat hij een bepaalde ontwikkelingsstap zette, om zich aan die stap aan te passen  nood aan een rustpauze in de ontwikkeling  nadien weer een nieuwe stap verder of eerdere stap opnieuw hernemen  Bv : basisvertrouwen  bij moeilijke momenten zal dit basisvertrouwen worden aangetast, het kind zal dan opnieuw basisvertrouwen moeten verwerven  indien de vroegere ontwikkelingen voldoende goed waren, zal dat nadien ook gauw weer hersteld zijn & indien de vroegere ontwikkelingen kwetsbaar waren, zal het bij een latere moeilijkheid ook weer langer duren vooraleer het evenwicht hersteld is o Elke ontwikkelingsverworvenheid gaat deel uitmaken van hogere niveaus van functioneren & kan daar ook verder bijgeschaafd of hersteld worden o Het kind in ons dar bezig is met basisvertrouwen, autonomie, initiatief, seksualiteit, identiteit, etc. blijft actief in de volwassene  dit voelen we wanneer we stappen moeten zetten die ons beangstigen o Onze kinderlijke ervaringen zijn rijkelijke & creatieve bron  pijnlijke ervaringen uit onze kindertijd kunnen geheeld worden door de volwassene in ons



7. Ontwikkelingspsychologie als studie van meerdere ontwikkelingslijnen of – domeinen o Affectief / relationele ontwikkeling + psychoseksuele ontwikkeling + cognitieve ontwikkeling + motorische ontwikkeling + morele ontwikkeling o Zien van de complexiteit aan ontwikkelingsinvloeden & deze niet verkeerd inschatten o Als hulpverlener werken we vooral uit de psycho-relationele hoek van het probleem  we mogen niet denken dat deze invalshoek de enigste is



8. Ontwikkelingspsychologie als de gezamenlijke studie van normaliteit & pathologie o Multifinaliteit :  = Een kind vertoont op dat bepaald moment een bepaalde ontwikkelingstoestand (bv : een probleem) dat vanaf dan nog veel verschillende wegen op kan, waaronder sommige trajecten die weer in de normale variatie liggen & anderen die verder in de probleemontwikkeling liggen  de sprong naar de wissel op de normale ontwikkeling kan gebeuren door spontaan herstel (flexibiliteit van het kind) maar het kan ook gebeuren onder interventie  men hoeft niet pessimistisch te denken dat het kind vanaf dan gedoemd is tot het voortzetten van de problemen  Multifinaliteit betekend eigenlijk dat er vanaf een bepaald punt in de ontwikkeling nog heel wat uitkomsten mogelijk zijn  Er blijven bij problemen op een bepaald moment steeds ook kansen  naast de kwetsbaarheid is er ook veerkracht & naast de risico’s is er ook weerbaarheid & naast de zwakkere aspecten zijn er ook steeds sterktes o Equifinaliteit :  = Op een bepaald moment in de ontwikkeling kunnen verschillende kinderen hierop uitkomen maar verschillende startpunten & zeer diverse ontwikkelingstrajecten hebben gehad  Sommige kinderen hebben een normale ontwikkeling, anderen voorafgaande probleemtrajecten, & toch kunnen zij uitkomen tot deze zelfde betere toestand  Op een zelfde punt (of finaliteit) kan men terecht komen vanuit zeer verschillende trajecten



9. Vroegere ontwikkelingsstappen worden meegenomen in latere ontwikkelingen & op een meer complex niveau geïntegreerd : we zijn als volwassenen geen kinderen meer, maar we dragen onze kindertijd in ons o Wie we als kind / jongere waren, overstijgen we nadien als volwassene  we nemen het kind / jongere in ons mee o Kind / jongere in ons blijft dynamisch werkzaam o Kindertijd & jeugd = de bouwstenen voor de latere uitgroei tot volwassene o Trauma’s & kwetsbare aspecten  verschil tussen conflictueus of defect :  Conflictueus : beangstigende & diep verborgen vaardigheden (kind heeft deze vaardigheid weggestoken & verdrongen omwille van angst voor verlies van liefde of goedkeuring)  Defect (tekort) : afwezige vaardigheden (kind heeft deze vaardigheid nooit geleerd & de vaardigheid is te weinig ontwikkelt)

Hulpverlening  verschil tussen de hulpverlening van conflictueus of defect  beangstigende vaardigheden helpen weer te activeren & afwezige vaardigheden eerst beginnen opbouwen o Het ontwikkelingstraject dat we aflegden dragen we in ons mee o Mooi aan ontwikkeling : gekwetste & vroegere jeugdervaringen kunnen we als volwassene helen o “Het kind in de volwassene” = een onuitputtelijke bron van creativiteit  het is datgene wat onder invloed van volwassen vaardigheden & relaties kan getransformeerd worden & tegelijk in die groei & transformaties voor herkenbaarheid & blijvende identiteit zorgt 



10. Ontwikkeling (zowel biologisch, psychologisch als sociaal) is gebaseerd op relaties (ouder-kind, gezinsrelaties, volwassene-kind, etc.)  ook ontwikkelingsgerichte interventie is relationeel georiënteerd of op relaties gebaseerd o Voorspelbaar kader voor interventie is belangrijk o Binnen een goed geïnvesteerde relatie zowel met ouders als kind, kunnen beide partijen beginnen werken aan de taken waar zij in ontwikkelingsperspectief voor komen te staan  het kind leert een basaal vertrouwen in mensen & de ouders leren hoe ze zelf de ontwikkeling van dit kind meer kunnen bevorderen dan voordien o Bij affectieve probleemontwikkeling kunnen mensen nadien de kans grijpen om de gemiste ontwikkelingsstap alsnog te zetten  Bv in hulpverlening : kind dat kiekeboe speelt op 8-jarige leeftijd  dit lijkt heel infantiel & verkeerd maar door een vertrouwensrelatie met een begeleider die affectief-relationeel belangrijk is geworden voor het kind, kan het kind vroegere (gemiste) spelletjes beginnen spelen & ontwikkelingsstappen heropnemen die het vroeger niet heeft kunnen zetten o Ontwikkelingsgericht werk is sterk gebaseerd op (gezins-)relaties en ouderschapsondersteuning : het werk van therapeuten & gezinswetenschappers is ontwikkelingsgericht, relationeel & houdt rekening met het feit dat onvermijdelijke conflicten & angsten in of over belangrijke zorgrelaties de begeleiding doen verlopen met ups & downs  Ontwikkelingsgericht werk verloopt niet altijd even vlot

 Kindertijd De 1ste levensjaren 4 levensfasen :  0-21 jaar  kindertijd & adolescentie  21-55 jaar  volwassenheid  55-75 jaar  3de levensfase  > 75 jaar  hogere ouderdom

De babytijd (0-18 maanden) :

Margareth Mahler – biologische & psychologische geboorte : 

Eerst bevindt het kind zich in de normale afgesloten “autistische” fase & de normale symbiotische fase o Het kind bevind zich in een cocon (relatieve afsluiting) de 1ste levensmaand o Vervolgens wordt het kind alerter & vertoont openheid naar de buitenwereld  het kind = sociaal actief o Meer openen voor de buitenwereld + meer richten tot anderen  = het aangaan van een symbiose o Het kind gaat zijn innerlijke toestand beter signaleren & ontmoet een ander (de moederlijke zorgfiguur) die daarop reageert  de responsieve & sensitieve moeder waarmee het kind een symbiose aangaat o Symbiose = het kind beleeft de ander (die voldoende goed reageert) als iemand die verbonden is aan hem & aan zijn behoeften tegemoet komt



Hierna volgt de psychologische geboorte, een traag proces dat vanaf de 4de tot 5de maand duidelijker wordt o Psychologische geboorte van het “Ik”  situeert zich rond de 5 a 6 maanden o = een separatie- / individuatieproces dat loopt tot 3 jaar o Gevoel van gescheiden zijn & tegelijk verbonden blijven o Exploreren van de buitenwereld  maar moeder blijft emotioneel beschikbaar als veilige thuishaven of steun o Het kind gaat eerst trots tonen wat het leert of ontdekt & gaat daarna angstig worden omdat het beseft dat de moeder & hij aparte figuren zijn  de autonomie wordt bevestigd & definitiever

Stern – het zelfgevoel in de ontwikkeling (5 varianten) : 

1. Ontluikend zelfgevoel (0-2 maanden) o Een zelfgevoel dat in wording is o De baby is een presociaal, precognitief & pregeorganiseerd wezen  observaties van hoe kinderen al zeer vroeg ervaringen met elkaar verbinden (Experiment van MacFarlane met moedermelk) o Alledaagse ervaringen opdoen  sociale interacties die samengaan met affecten, percepties, herinneringen & cognities



2. Kernzelfgevoel (2-6 maanden) o Zichzelf los zien als eenheid van anderen o Dit is een gevoel als lichaamszelf een samenhangende eenheid te zijn, onderscheiden van anderen



3. Subjectief zelfgevoel (7-15 maanden) o Dit ontstaat wanneer het kind ontdekt dat anderen andere gevoelens kunnen hebben dan hijzelf o Een subjectieve mentale toestand die opgebouwd is uit gevoelens, motieven & intenties die met het fysische gebeuren tussen kind & omgeving verbonden zijn o De aard van de relaties wordt complexer



4. Verbaal zelfgevoel (vanaf 15 maanden) o “Zelf” & “Ander” worden personen die een eigen wereld hebben die opgebouwd uit kennis & ervaringen, cognities & affecten  het kind heeft in zekere mate weet van wat er zich rondom hem afspeelt o Kennis wordt gecommuniceerd (bv : ik heb dorst) o Het nieuwe zelfgevoel is gebaseerd op nieuwe capaciteiten zoals zelfobjectivering, zelfreflectie & verbale taal



5. Narratief zelfgevoel (ontstaat rond 3 a 4 jaar) o Het kind is in staat verhalen te construeren over zichzelf & zijn eigen leven

Belangrijk in het denken van Stern is om te weten dat het niet gaat over een opeenvolging van fasen in de zelfontwikkeling  het zijn ook mogelijkheden tot zelfervaring die het hele leven aanwezig blijven & meegenomen worden doorheen de levensloop  Zelfgevoelens = aanwezig in de interacties met anderen & zijn essentieel voor dagelijkse sociale interacties  Wanneer deze zelfgevoelens ernstig aangetast zijn kunnen ze het verdere normale sociale functioneren verstoren  sensitieve ontwikkelingsperiodes = initiële periodes waarin bepaalde psychische processen (hier betreft het manieren van zelfervaring) omgevormd worden

Robert Emde – affect & zelf in de relatie met de ander : Observaties van de moeder-kind interactie  de sociaal affectieve ontwikkeling in de 1ste 2 levensfasen  Observatie van grote sprongen in de ontwikkeling die gepaard gaan met nieuwe gedragingen, nieuwe Ik-functies & nieuwe relatievormen  Elke affectieve ontwikkelingssprong gaat gepaard met een aanzienlijke verandering in het sociale leven van het kind, dat zichtbare antecedenten heeft & zich voordoet in een geheel van psycho-biologische veranderingen  Elke ontwikkelingssprong gaat dus samen met veranderingen in de organisatie van andere systemen 

Een ontwikkelingssprong op 2 maanden o Het kind is vanaf nu gedurende langere periodes wakker & alert  het gedrag wordt minder gestuurd door endogene ritmes & internal states o Endogene controle naar exogene controle (duidelijkst in de affectieve sfeer) o Eerste sociale glimlach + vocalisatie o Visueel  gezichten exploreren + het 1ste oogcontact tussen moeder & baby o Ook grote veranderingen in andere domeinen : slapen & waken, oriëntatie & aandacht, neurologische organisatie, enz.



Een ontwikkelingssprong rond 7 a 9 maanden o De baby reageert voor het eerst anders tegenover vreemde personen  angstig (vreemdenangst) o Het kind heeft een gericht & preferentiële gehechtheid naar de vertrouwde verzorgers toe o Expressie van emoties met gedrag dat deze emotie uitdrukt o Anticiperen & affecteren  bv : lachen wanneer de moeder een kiekeboespelletje speelt  dit reguleert de relatie met de omgeving & het interne spanningsniveau van het kind o Ook grote veranderingen in andere domeinen, waaronder neurologisch



Een ontwikkelingssprong rond 12 a 13 maanden o Eerste stappen + cognitieve, verbale & emotionele veranderingen o Affectief : stemming van opgetogenheid & overmoed o Relationeel : “social referencing”  het kind gaat zich erg richten op de affectieve signalen die moeder uitzendt in verband met een welbepaalde situatie  De sociale interacties = belangrijke basis voor “interest-excitement”  dit is een enthousiaste & opgewonden interesse voor de omgeving die nu, op basis van biologische rijping, op nieuwe manieren verkend kan worden o Positiviteit & enthousiasme van het kind gaan samen met het affectieve aanbod van de moeder

o Het tot expressie brengen van affecten : het actief aanwenden van expressies  Bv : 1ste ervaring van trots over eigen prestaties maar ook 1ste ervaring van schaamte 

Een ontwikkelingssprong rond 18 a 21 maanden o Van één-woordzinnen naar meer-woordgebruik o Zelfbewustzijn neemt toe o De ontwikkeling van een eigen wil  “nee” zeggen & “temper tantrums” / woedebuien o Stemmingsschommelingen  toenaderingscrisis & koppigheidsfase o Motivatie  “ik wil iets & ik moet dit hebben & wel meteen!” o Kind volgt de moeder als een schaduw (“shadowing”) & wil daarna weer weg van haar (“darting away”)  kind kan dus in moeders buurt blijven hangen maar kan ook weer afstand nemen wanneer moeder ineens te dichtbij komt  Zowel afstand als nabijheid = zeer ambivalent  “Emotional refueling” = met meer spanning beladen o Peuters worden extreem bewust van hun eigen gescheiden bestaan, van hun separatie & van hun eigen beperkte mogelijkheden om de wereld in hun eentje te bemeesteren  Cognitieve besef van gescheidenheid = basis voor de veranderende, ambivalente & affectieve relatie met moeder & omgeving

Een besef van zichzelf ontstaat dankzij & rondom affectieve ervaringen :  Het vroegste zelf = een affectieve zelfervaring  dit vormt een belangrijke continuïteit in levensloopperspectief o Het is een basisstemming die men in zichzelf herkent & waaruit men zichzelf herkent o Het is een 1ste noodzakelijke stap in het begrijpen van de affecten van de ander  dit maakt deel uit van de ontwikkeling van empathie o Het is via affectieve uitwisseling dat men zichzelf als eigen entiteit gaat beleven & vervolgens gaat leren rekening houden met de gevoelens van de ander

Van 0 tot 6 jaar ) – baby-, peuter- & kleuterleeftijd : Het individu ontstaat in een affectief-gekleurde relatie met anderen :  We ontwikkelen onszelf binnen relaties  dit is ook waar we onze 1ste identiteit verwerven  Typisch menselijk : o Het verlangen om verlangd te worden door een belangrijke andere persoon  Erkenning vinden & krijgen in relatie met anderen = belangrijk

 

o De nood aan de spiegel die anderen ons kunnen voorhouden  onszelf ontdekken en begrijpen in de spiegel die de ander voor ons is  Dit is natuurlijk enkel mogelijk wanneer de andere “voldoende goed” is Onze zelfervaring & wording hangt af van wat anderen over onszelf voorhouden Kindertijd  afha...