Samenvatting PDF

Preview

Summary

Samenvatting van het vak rechtseconomie obv slides en notities...

Description

Rechtseconomie Focus: Kennis begrippen + Concepten + Voorbeelden uit de les

1. Inleiding 1.1 Wat? Traditionele rechtswetenschap: studie van woorden - Inhoud wetgeving en rechtspraak analyseren - Hoe bestaande wetgeving/rechtspraak toepassen op een feitenkwestie

Rechtseconomie: wisselwerking tussen maatschappij en recht onderzoeken (vnl. sociaaleconomische factoren) Voorbeeld: defensieve geneeskunde: geneesheren gaan bij de toepassing van hun beroep heel voorzichtig zijn omdat ze bang zijn voor aansprakelijkheid -> meer keizersnedes, hoewel dat medisch gezien niet nodig is Voorbeeld: verliezer van een proces moet ook een deel van de gerechtskosten van de tegenpartij betalen (Fee shifting) Gevolg: educeert de kosten van ‘goede winstkans processen’ en maakt ‘slecht kans processen’ duurder

Rechtseconomie = wat is het effect van de wetgeving/rechtspraak? 1. Beschrijvend: theoretisch of empirisch 2. Voorschrijvend: is wetgeving efficiënt?

Voorbeeld: GDPR A ---------------------------------> B A: precaire privacy online B: betere privacy bescherming GDPR rechtseconomisch analyseren: 1. Beschrijvend: a. Theoretisch: is B theoretisch te bereiken als je de bepalingen van GDPR analyseert? b. Empirisch: bereikt de GDPR in de praktijk het punt B? 2. Voorschrijvend: wat zijn de extra kosten die GDPR veroorzaakt om punt B te bereiken vgl. de winsten die het bereiken van punt B via GDPR veroorzaakt -> Efficiëntie analyse

Voorbeeld: Wat is het gevolg van verbod op reclame door advocaten? In de VS is het toegelaten voor advocaten om reclame te maken verboden in België -> Deze beslissing heeft gevolgen in de maatschappij Enerzijds: verbod op reclame? - Nadeel voor advocaten: o Jonge advocaten en kleinere kantoren kunnen moeilijker klanten werven, omdat je geen reclame mag maken o Bestaande advocaten en grote kantoren worden bevoordeeld, want zij blijven bekend - Nadeel voor maatschappij: o Minder concurrentie -> monopolies o Duurdere toegang tot advocaten (hoe minder concurrentie, hoe minder prijsconcurrentie) -> Dit blijkt uit empirisch onderzoek: duurdere advocaten als er een verbod op reclame is Anderzijds: reclame toegestaan? - Voordeel: o Lagere prijzen (er zijn vooral prijsreclames) o Dienst advocaat is een ‘credence good’ (d.i. een goed waarvan de consument niet kan inschatten wat de waarde ervan is, omdat deze niet genoeg expertise heeft i.t.t. ervaringsgoederen) Gevolg: reclame geeft informatie over goedheid, men gaat geen reclame maken voor een slecht product - Nadeel: vaak gekoppeld aan contingency fees (d.i. premie betalen bij winst zaak), waardoor zaken met weinig kans moeilijker aan een advocaat raken Dus: door advocatenlobby -> ijveren voor verbod niet altijd beter voor maatschappij Wat is het nut van rechtseconomische perspectief voor de actoren? 1. Wetgever Tweërlei: - Ex-ante: bij het opstellen van wetgeving kan theoretisch onderzocht worden of wetgeving efficiënt is om bepaalde doelstellingen te behalen - Ex-post: empirisch onderzoek kan nagaan of wetgeving doelstelling bereikt Voorbeeld: collectieve vorderingen tot schadevergoeding voor consumenten Zeer veel in VS: class action law suits niet mogelijk in België, er is wel wetgeving over collectieve vordering, maar zeer streng gereguleerd (bv. moet door belangenvereniging) Is collectieve vordering een goede zaak of slechte zaak? Effect nagaan!

Defect product -> schade voor consumenten, opties: - Naar rechtbank gaan om procedure in te leiden - Helemaal niets doen Wat doet de consument? Kosten-batenanalyse maken Grootte van de schade VS. kosten om het proces te voeren (vb. advocaat, rolrecht…) -> er zijn schadegevallen waarbij schade kleiner is dan proceskosten = processen van negatieve waarde België: eiser heeft wel valabele claim, maar er komt geen compensatie, want te duur om proces in te leiden. Dus men stelt niets in. VS: advocaat kan alles bundelen (vb. 10 000 claims van €50 samengevoegd) => processen van negatieve waarde worden gebundeld en krijgen positieve waarde => producenten zullen voorzichtiger zijn 2. Rechter Nieuwe fenomenen in de samenleving moeten plaats krijgen in wetgeving (zie verbod op rechtsweigering) (= gap in de wetgeving) Nut rechtseconomie: interpretatie zoeken die in lijn is met de maatschappelijke doelstellingen Voorbeeld: ‘Cybersquatting’ = registratie van domeinnaam. Regel: wie het eerst registreert, heeft recht op de naam. Wat gebeurt vaak: persoon te kwader trouw gaat naam onderneming als eerste registreren, waardoor dit bedrijf dit niet meer kan -> daarna domeinnaam doorverkopen aan bedrijf Dit is een vorm van ‘renting’ (d.i. louter individuele productieve meerwaarde, geen meerwaarde voor de samenleving) Rechtspraak: hoe aanpakken? Diefstal? Ongerechtvaardigde verrijking? 3. Jurist Enerzijds: Rechtseconomie gaat maatschappelijke doelstellingen wetgever analyseren -> kan advocaten extra argumenten geven in een geschil, zijn oplossing in overeenstemming maatschappelijke doelstelling wetgever Anderzijds:

Rechtseconomisch effect van een interpretatie van de wetgeving analyseren

1.2. Geschiedenis Law & economics FASE 1: ‘Old’ law & economics (1960 - …) = De markt is het doel -> rechtseconomie geeft informatie over hoe markt te reguleren Voorbeelden: 1. Europees mededingingsrecht: predatory pricing (paper 1) Predatory pricing = bedrijven die prijs zodanig verlagen dat ze met verlies verkopen. Probleem/gevaar met predatory pricing: concurrentie kan weggedreven worden, want consumenten kiezen voor het goedkoopste MAAR: als de concurrenten weggedreven zijn, zullen de prijzen drastisch stijgen doordat de concurrenten weggedreven zijn. -> Dan ontstaat er een marktopportuniteit: een andere onderneming kan die producten aan een lagere prijs verkopen, want iedereen kan vrij toetreden tot markt (vrije markt). 2 mogelijkheden op dit moment: - Als bedrijven vrij kunnen toetreden tot de markt dan ispredatory pricing geen probleem, bedrijf zal nadien namelijk geen hogere prijzen kunnen vragen = contestable market vb. voeding, schoonmaak… - Predatory pricing is wél een probleem als er beperkte markttoegang is (vb. omdat er hoge vaste kosten zijn) = entree barriers vb. luchtvaart (zeer hoge vaste kosten voor landingsrechten, piloten…), elektriciteitsleverancier… Doel mededingingsbeleid: gezonde concurrentie Reden? Concurrentie -> lagere prijzen = goed voor consumenten Mededingingsrecht zal dus optreden tegen predatory pricing in markten met hoge entree barriers 2. Ontslagvergoedingen in het vennootschapsrecht (paper 2) Bedoeling vennootschapsrecht: ervoor zorgen dat markt goed werkt Veel kritiek op hoge ontslagvergoedingen voor ceo’s (golden parachute) want dit zou nefast zijn. Voor wie? Bedrijf zelf, maatschappij, aandeelhouders? -> Raad van Bestuur kent deze ontslagpremie toe, ten nadele van aandeelhouders aandeelhouders zouden kunnen bestraffen door aandelen te verkopen, maar dit gebeurt niet. Bedrijf bestaat uit stakeholders (belanghebbenden) - Investeerders -> Gouden regel: investering spreiden om risico te spreiden Dus: portefeuille met verschillende bedrijven -> diversifiëren van aandelen Gevolg: Aandeelhouders zijn risk-minded -> willen dat bedrijf risico’s neemt - Ceo’s: leiders bedrijf -> gaan geen grote risico’s nemen, want anders zijn ze hun job kwijt Nuttige functie ontslagvergoeding: aandeelhouders ervan verzekeren dat ceo niet bang is om job te verliezen want hij krijgt dan hoge premie, zodat hij dus meer risico zal nemen.

FASE 2: ‘New’ law & economics (1980 - …) = De werking van de markt is belangrijk -> goede kennis van de marktwerking verkrijgen Voorbeelden: 1. ‘Credit card policy regulation’ (paper 3) Hoe werkt het in België? Vroeger: enkel bij bank waar je al klant bent Kentering: dit is niet meer vereist -> consument kijkt wie beste voorwaarden heeft (afweging tussen abonnementskosten en interesten die je moet betalen als je te laat bent) Hoe reageert de markt? Uniforme aanbiedingen in veel landen, nl.: Zo goed als geen instapkosten of jaarlijkse betalingsverplichting MAAR zeer hoge interestvoeten bij laattijdige betaling! (tot 20% per week te laat) -> Dit is vaak oorzaak voor faillissementen bij consumenten (consumenten die schuldeisers niet meer kunnen betalen) Zeer negatief vanuit sociaal perspectief - Alle SE’s ondervinden daar nadeel van, want niet iedereen kan terugbetaald worden - Alle consumenten ondervinden nadeel, want ze gaan failliet Oorzaak? Vanuit rechtseconomisch opzicht: Consumenten zijn overoptimistisch wat betreft eigen wilskracht en eigen controle over situaties. Ze willen dus een kaart zonder instapkosten want ze vrezen de hoge interesten niet. Dit zal hen toch niet overkomen. Gevolg: Banken gaan geen andere kaarten aanbieden, want deze zouden nooit gekozen worden door de consument. Banken die dit aanbieden gaan failliet Hoe kun je deze fouten van de consument rechtzetten? => regulering - Duidelijke informatieverlening: informatie door banken aan consument zodat consument zich bewust is van gevaren Vb. in vet zetten wat interest is, statistiek toevoegen - keuzes wegnemen (ingrijpender) -> wetgever kan dan bepalen dat verplicht is om bepaalde instapkost vereist is + maximale interest o Nadeel: je neemt ook keuzes weg voor intelligente consument die er wel altijd in slaagt om zijn rekening te betalen. 2. Arbeidsdiscriminatie (paper 4) Arbeidsdiscriminatiewetgeving: bepaalde preferenties bestrijden die niet aanvaardbaar zijn Vb. veel genderdiscriminatie o.a. bij zwangerschap -> bij jobinterview: zwangere vrouw wordt bijna nooit aangenomen

Dit wil men bestrijden, Hoe? 1) Werkgever mag hier GEEN rekening mee houden Maar problemen: WG zal dit nooit letterlijk zeggen, maar altijd wat inpakken en andere reden geven (vb. minder gekwalificeerd) -> Moeilijke bewijsprocessen Zoeken naar middelen om deze discriminatie uit te sluiten => game theory 2) “don’t ask, don’t tell!” = interviewer mag niets vragen over persoonlijke situatie van sollicitant Maar probleem: sollicitant kan het zelf meedelen op sollicitatie (als bv. geen kinderwens of al oudere kinderen) Als je het niet meedeelt dan zal je job ook niet krijgen, omdat je in riskante groep zit. Op deze manier ontstaat er toch weer een onderscheid tussen twee groepen = seperating equilibrium 3) Pooling equilibrium creëeren Er voor zorgen dat twee groepen gelijk zijn zodat WG geen onderscheid kan maken -> recht om te liegen bij sollicitatie (update van don’t ask, don’t tell) Gevolg: immuniteit over iedere uitspraak over familieleven, op deze manier zijn beide groepen weer gelijk aan elkaar FASE 3: ‘Newest’ law & economics = Onderzoek van hypothetische markten, d.i. op rechtsdomeinen die normaal niets met markten te maken hebben markte ‘inbeelden’ Voorbeelden: 1. Aansprakelijkheidsrecht Probleem van judgement proofness = wanneer slachtoffer van schade een rechtelijk oordeel verkrijgt dat dader zijn schade moet vergoeden, maar slachtoffer kan schade niet vergoed zien omdat dadere deze niet kan betalen Bedrijf heeft risico dat activiteit ongevallen meebrengt. Bedrijf heeft de keuze tussen: - Geen extra voorzorgen nemen - Extra voorzorgen nemen Indien geen extra voorzorgen: Preventiekost = 0 2% kans op 5.000.000 schade (voorziene kost = 100.000) Indien extra voorzorgen: Preventiekost = 20.000 1% kans op 5.000.000 schade (voorzien kost = 50.000)

Indien recht zegt dat bedrijf objectief aansprakelijk is voor de schade -> bedrijf zal preventiekost maken Want: besparing van 30.000 (voorziene kost daalt 50.000 via investering van 20.000 -> 30.000 winst) MAAR stel dat kapitaal van bedrijf slechts 100.000 euro bedraagt ( 20.000 (kost voorzorg), terwijl het maar 1.000 oplevert Wanneer bedrijven ondergekapitaliseerd zijn -> bedrijven zullen minder voorzorgsmaatregelen nemen want sowieso zal je kosten van slachtoffers niet allemaal kunnen betalen. DUS: bij onder-kapitalisatie mogen we een gebrek aan voorzorg verwachten Mogelijke maatregelen: - Verplichte verzekering: zorgt dat men voorzichtiger is want dan moet men een lagere premie betalen - Voorafgaande waarborg eisen - Ex-ante veiligheidsregulering i.p.v. aansprakelijkheid ex-post: bv. verplichting om veiligheidssysteem te instaleren .

Economische analyse van de rol van verlovingsringen (paper 5)

Er is een verband tussen het recht en de hoogte van de prijs die echtgenoten uitgeven aan een verlovingsring Piek in jaren na WOII (1948-1950): verband? Correlatie met wijziging in het recht in verschillende staten van VS -> als respons: mensen geven meer uit aan verlovingsringen Namelijk: wijzigingen in het contractenrecht (bescherming van verloofde bij mogelijke breuk) - Voor jaren ‘50: zware schadevergoeding betalen bij breken van verloving - Wijziging in jaren ‘50: veel beperktere schadevergoeding bij breken verloving: enkel nog kosten die je al gemaakt hebt (bv. drukken van uitnodigingen) Gevolg: verloofden hadden juridisch geen bescherming meer Verlovingsring was onderpand (soort verzekering) tegen verbreken van verloving -> aantonen dat persoon die verloving aangaat het serieus neemt Vandaar dat nu 3/12 van jaarwedde is -> is voor iedereen veel, ongeacht hoeveel je verdient FASE 4: ‘Allernieuwst’

= Behavioral law & economics, gaat meer uit van empirische vaststelling van hoe mensen zich gedragen dan van concept ‘homo economicus’ 1.3. Methode Rechsteconomie gaat uit van enkele assupties: Assumptie (a): rationaliteit = homo economicus Assumptie (b): methodologisch individualisme = Gedrag wordt bepaald door de constante afweging van marginale baten en marginale kosten Voorbeeld: rationele misdadiger Dief zal een misdrijf slechts plegen als de kans om gepakt te worden is lager is dan de potentiële winsten die hij kan behalen bij de diefstal (d.i. wanneer marginale baten diefstal hoger zijn dan marginale kosten diefstal) Opmerking bij (a) en (b): bijstelling door cognitieve psychologie -> Berperkte rationaliteit mens: nadruk op komen te liggen door behavioral law and economics Voorbeeld: “Sticky defaults” (extra paper) - Keuze wordt beïnvloed door het het standaardbeding/default - Gevolg: “privacy paradox” Assumptie (c): Rechtsregelen werken als prijzen = Juridische regelen en sancties werken als prijzen -> dus vatbaar voor wetten van vraag en aanbod: Als p stijgt => q daalt Voorbeelden: - Teveel misdaad, zwaardere bestraffing -> minder misdaad - Teveel vervuiling, belasting -> vervuiling is duurder, minder vervuiling - Aansprakelijkheidsrecht: aansprakelijkheid bij riskant gedrag duurder maken, waardoor personen voorzichtiger worden - Verbintenissenrecht: bestraft de breuk van juridische verbintenissen Maar noodzaak aan balans: zie octrooien, zie ongevallen “rechtsregelen werken als prijzen”: voorspelling van incentive effects (impact op gedrag) kan moeilijk zijn, “bredere” context is van belang: met name inzichten uit andere sociale wetenschappen (psychologie, sociologie)

Voorbeeld: Haifa kinderopvang

Stel, je bent de manager: - Regel: kinderen moeten om 16u opgehaald worden - Echter: ouders zijn vaak te laat - Probleem: Wat nu? - Oplossing: boete voor laatkomers. Gevolg: meer mensen komen te laat Reden? Nu ze weten hoeveel hun gedrag ‘kost’ zijn ze sneller bereid die prijs te betalen Zie tevens paper 6 Legal endowment effect = a tendency for an individual to state a minimum amount for which he might be willing to sell an item that is greater than the amount the same individual is willing to pay for the same item as a buyer 1.4. Functies van het recht Coase-theorema: (paper 7) Voorbeeld: burenhinder A: fabriek die B hindert B: hinder uit fabriek A Mogelijke oplossingen: - A kan systeem installeren die hinder stopt (a) - B kan systeem installeren die hinder stopt (b) (b) is goedkoper dan (a) B stapt naar de rechter om A te laten veroordelen voor burenhinder Oordeel rechter? Meest efficiënt indien B de rechtszaak verliest en zelf systeem analyseert Wat als partijen A en B nu eens zouden onderhandelen en niet naar de rechter zouden stappen? -> Meest efficiënt Coase theorema = het goedkopere middel is ook het meest efficiënte middel Marktfalingen en recht: 1. Transactiekosten = Het recht moet zoveel mogelijk proberen om transactiekosten tussen partijen zo laag mogelijk te houden Voorbeeld: functie van aanvullend recht: “Wanneer een schuldeiser geconfronteerd wordt met een wanprestatie van zijn contractant, heeft hij twee opties: ofwel kan hij de uitvoering van het contract vorderen ofwel de ontbinding” (art. 1184 lid 2 B.W). Reden? Transactiekost van partijen laag houden -> ze moeten niet over alles onderhandelen

2. Externaliteiten = kosten van een transactie worden niet gedragen door de contractspartijen maar afgewenteld op derden Voorbeeld: milieuvervuiling Fabriek vervuilt de rivier. Hierdoor moet de stad extra kosten maken om deze terug veilig te maken. Probleem: private marginale kosten voor fabriek zijn niet gelijk aan de sociale marginale kosten

Voorbeeld: SUV’s en verkeersveiligheid (paper 8) SUV = dikke auto, gevolg: - Bestuurder/inzittende zijn veiliger, maar - Externe slachtoffers zijn meer kwetsbaar Weegt voordeel voor bestuurders op tegen nadeel voor slachtoffers? = vraag naar marginaal nut stevigere auto Indien grotere algemene kost bij stevigere auto (wat het geval is) -> externaliteit Afweging interne baten en externe kosten => SUV’s zijn voordeling wat betreft fatale ongevallen: - SUV’s redden het leven van 1800 inzittenden - MAAR leiden tot een extra verlies van 800 slachtoffers = verschil - 1000 fataliteiten Mogelijke beleidsaanpassingen: - Verhogen van minimumvoorwaarden verzekering - Strengere verkeersvoorschriften voor SUV’s - Aanpassing voorzichtigheidscriterium/foutbegrip, want ALS ongeval, hogere schade 3. Asymmetrische informatie = Onbalans van informatie tussen partijen die zo ernstig is dat uitwisselingen worden belemmerd

Voorbeelden:

1. Second hand car markets (paper 9) Koper van auto maakt inschatten over waarde auto 10.000 ----- 16.000 Gemiddelde: 13.000 -> bereidheid tot betalen Voor welke verkopers van auto’s is het dus de moeite om hun auto te verkopen? Voor deze met een auto tussen 10.000 en 13.000 Gevolg: enkel overgewaardeerde auto’s op de markt = adverse selections Na een tijdje weten kopers dit ook -> ze gaan hun verwachtingen aanpassen 10.000 ----- 13.000 Gemiddelde: 11.500 -> bereidheid tot betalen Gevolg: proces blijft zich voortzetten = unraveling In de toekomst zal de markt verdwijnen Oplossing? Informatie-assymetrie aanpakken Bv. systeem van garanties: op deze manier weet consument dat auto goed is, want verkoper slechte auto zal zijn auto niet verkopen door de garantie die hij moet bieden 2. Degrees and certificates (paper 10) Intake gesprek zegt niet veel over kwaliteit werknemer -> informatie-assymetrie Functie van diploma: deze informatie-assymetrie oplossen Niet welk diploma maar duur & moeilijkheidsgraad is belangrijk om info te geven aan het werkveld 3. Aankoop van een huis (paper 11) Wat met verborgen gebreken? Moeilijk te spotten bij eerste keer dat men naar een huis komt kijken.Hoe aanpakken? (1) Mededelingsverplichting voor verkoper Of (2) Caveat Emptor (= koper draagt verantwoordelijkheid) Redenen voor (1): - Marginal costs of information: makkelijker voor verkoper om informatie te delen - Cheapest cost avoider: persoon die minst kosten moet maken op kost te vermijden, moet deze kost dragen Andere voorbeelden: reclame voor advocaten (supra) & voorbeeld arbeidsmarkt 4. Bilaterale monopolie-situaties = Er zijn maar twee partijen en deze zijn verplicht om met elkaar te onderhandelen Bv. Faillisement (SE en SA), echtscheiding, erfenis… -> Sceptisch zijn t.o.v. resultaat van deze overeenkomsten, want machtsonevenwicht (paper 12) Voorbeeld: eenzijdige wijziging van een afspraak

Werkgever investeert in bijscholing werknemer (afspraak) Deze stelt na scholing: ofwel betaal je me nu hoger loon, ofwel ben ik weg -> werkgever moet wel hoger loon betalen anders is zijn investering voor niets geweest In dit geval werknemer = rent-seeker Gevolg: wetgeving gaat dit niet meer toelaten

2. Aansprakelijkheidsrecht 2.1. Doel aansprakelijkheidsrecht Feiten over ongevallen in de maatschappij: - 10-15% kans/jaar op ongeval waarbij medische zorgverlening vereist is - Types ongevallen: o Verkee...