Praca Magisterska prawo prywatne miedzynarodowe PDF

Preview

Summary

Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny w prawie prywatnym międzynarodowym...

Description

PLAN PRACY „Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny w prawie prywatnym międzynarodowym” /Marek Mikosza/

I. 1.

Zagadnienia ogólne Określenie zakresu pojęcia „odpowiedzialności za produkt”

2.

Geneza kwestii odpowiedzialności za produkt niebezpieczny

3.

Ewolucja rozwiązań w zakresie odpowiedzialności za produkt

a)

Reżim kontraktowy

-

przesłanki odpowiedzialności

-

Zasada privity

-

Koncepcja umowy o ochronnym działaniu

-

Teoria zaufania i teoria przyrzeczenia gwarancyjnego

b)

Reżim deliktowy

-

przesłanki odpowiedzialności/

-

podmiotowy zakres odpowiedzialności

-

Podmioty uprawnione

-

Okoliczności egzoneracyjne

-

Koncepcja winy bezimiennej

-

Zasada ryzyka

II.

Dotychczasowe próby ujednolicenia norm o odpowiedzialności za produkt oraz norm kolizyjnoprawnych dotyczących

tego zagadnienia 1. Przedstawienie i charakteryzacja dyrektywy 85/374 EWG z dnia 25 lipca 1985r. w sprawie ujednolicenia prawnych i administracyjnych przepisów państw członkowskich o odpowiedzialności za wadliwe produkty a)

Podstawowe pojęcia

-

Produkt

-

Producent i pozostałe podmioty zobowiązane

-

Wada

-

Szkoda

-

Poszkodowany i inne osoby uprawnione do rekompensaty

b)

Zasady odpowiedzialności i ich uzasadnienie, oraz przesłanki zwalniające

2. Podobieństwa i różnice tytułu VI1 KC w zestawieniu z dyrektywą 85/374 EWG w sprawie ujednolicenia prawnych i administracyjnych przepisów państw członkowskich o odpowiedzialności za wadliwe produkty 3.

Konwencja o prawie właściwym dla odpowiedzialności za produkt (Haga, 1973r.)

4.

Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (Rzym, 1980r.)

III.

Prawo właściwe dla ustalenia odpowiedzialności za produkt

1.

Wybór prawa właściwego dla oceny odpowiedzialności za produkt w świetle obowiązującego stanu prawnego, na tle porównawczym

a)

Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny jako odrębna podstawa odpowiedzialności a Ustawa Prawo Prywatne Międzynarodowe

(w świetle konwencji rzymskiej i haskiej) /wyważenie interesu stron/

-

podstawa kontraktowa

-

podstawa deliktowa

-

praktyka orzecznictwa w zakresie wyboru właściwej podstawy odpowiedzialności za produkt

2.

Postulaty de lege ferenda

b)

Kwestia wyboru łącznika

-

łącznik miejsca zamieszkania (lex domicili)

-

łącznik charakterystycznego świadczenia

-

łącznik miejsca wystąpienia zdarzenia

-

prawo najkorzystniejsze dla konsumenta

c)

Wykorzystanie klauzuli porządku publicznego dla ochrony konsumenta

d)

Zastosowanie przepisów wymuszające swoją właściwość

e)

Dopuszczalność umownego wyboru prawa właściwego /nie plusy i minusy/

IV.

Podsumowanie /wnioski, ocena/

I. Zagadnienia ogólne Jedną z zasadniczych cech charakteryzujących współczesny obrót gospodarczy jest jego masowość i coraz większa specjalizacja poszczególnych podmiotów profesjonalnie w nim uczestniczących. Również skala produkcji a także szeroko pojętej wymiany towarowej, jest tak ogromna, iż łatwo może dojść do nadużyć i pokrzywdzenia przeciętnego „szarego” odbiorcy towaru, który niestety często przegrywa walce o swe prawa z gigantami przemysłowymi czy dystrybucyjnymi, co łatwo zauważyć choćby na przykładzie procesu uchwalenia dyrektywy EWG w sprawie ujednolicenia odpowiedzialności za wadliwe produkty, oraz przyjmowania do systemów prawnych poszczególnych państw członkowskich jej wytycznych. We wszystkich tych procesach dało się zauważyć silne oddziaływanie lobby przemysłowego na ostateczny kształt uregulowań. Wyrosła na gruncie dziewiętnastowiecznej transakcji kupna – sprzedaży „teoria zaufania” do sprzedawcy, który z reguły był równocześnie producentem towaru, zawodzi w realiach gospodarki rynkowej nastawionej na maksymalizację zysku, często za wszelką cenę. Dodatkowo oprócz takich zjawisk jak bardzo silna konkurencja, stałe obniżanie kosztów produkcji, i wyścig w celu jak najszybszego wprowadzenia towaru na rynek, aktualne procesy produkcji stały się nieporównywalnie bardziej skomplikowane technologicznie i konstrukcyjnie. Również łańcuch dystrybucji uległ ogromnemu wydłużeniu i komplikacji w postaci całej sieci dystrybutorów i pośredników. Jednakże tym co wyróżnia wymianę towarową w obecnych czasach, jest niezaprzeczalnie jego globalizacja, za którą unormowania prawne, dotyczące ochrony szeroko rozumianego konsumenta nie nadążają, dlatego tak ważne stało ujednolicenie międzynarodowych standardów prawnych w tym zakresie. W całym systemie norm chroniących bezpieczeństwo konsumenta można wyróżnić dwie zasadnicze grupy. Pierwsza to różnego typu wymogi jakościowe, standardy i kryteria bezpieczeństwa regulujące od strony technicznej poziom bezpieczeństwa produktów za pomocą środków typu administracyjnego tj. certyfikaty, normalizacje, zakazy używania określonych substancji itd.

Druga grupa to

środki cywilnoprawne, związane z

odpowiedzialnością odszkodowawczą, do nich zaliczamy właśnie odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt, a także odpowiedzialność kontraktową na zasadach ogólnych, oraz gwarancję i rękojmię. Kwestia odpowiedzialności za produkt istnieje w umowie sprzedaży a także innych umowach wprowadzających towar do obrotu. Dotyczy ona również kilku typów podmiotów

uczestniczących w kontrakcie tj. Konsumenci, nabywcy profesjonalni, czy nabywcy dalsi a nawet osób nie będących stronami umowy, ale będących poszkodowanymi w następstwie zetknięcia się z wadliwym produktem. Dyskusyjny jest także krąg podmiotów, obciążonych odpowiedzialnością za produkt oraz beneficjentów tejże odpowiedzialności (zagadnienia odpowiedzialności importera, sprzedawcy przypadkowego, dostawcy, pośredników, dalszych nabywców itd.). Problem również stwarza zdefiniowanie pojęcia „produktu”. W dobie dynamicznego rozwoju technologii komputerowych, telekomunikacyjnych i teleinformatycznych coraz częściej mianem „produktu” określa się twory o charakterze niematerialnym np. programy komputerowe czy wręcz pewne typy usług z zakresu szeroko pojętego e-biznesu. Dodatkowo również pewne oryginalne typy czynności bankowych

o charakterze usługowym tj.

specyficzne rodzaje kont, lub kredytów nazywane są potocznie „produktami”. Tak więc przymiot materialności czy też namacalności przestaje być nieodłącznym atrybutem produktu jako wytworu świadomej działalności człowieka. Kwestią oczywistą jest słabsza pozycja kupującego, w umowie sprzedaży a także innych zbliżonych umowach, dlatego też uregulowania prawne, większości państw europejskich, a także dyrektywy Unii Europejskiej zmierzają od końca lat 60 – tych dwudziestego wieku do objęcia silniejszą i sprawniejszą ochroną strony biernej takich umów. Jednak zbyt daleko idąca ochrona nabywców, może z kolei prowadzić do negatywnych skutków w postaci osłabienia lub wręcz wyeliminowania części producentów lub nawet całych gałęzi przemysłu, gdyż wytwórcy obciążeni zbyt dotkliwą odpowiedzialnością zmuszeni zostaną do ubezpieczania towarów na wypadek wad, dodatkową będą mniej zainteresowani inwestowaniem w nowe technologie, a wreszcie zbyt wysokie kwoty odszkodowań mogą doprowadzić do bankructwa część firm, co równocześnie może spowodować monopolizację pewnych dziedzin produkcji i w ostateczności negatywnie odbić się na samych konsumentach, choćby przez wzrost cen. Stąd też powtarzający się w literaturze postulat starannego wywarzenia interesu obu stron. Pojęcie „odpowiedzialności za produkt” jest ściśle związane z zagadnieniem wadliwości produktu, przy czym cechą odróżniającą ten specyficzny typ odpowiedzialności od innych mających na celu ochronę konsumenta tj. rękojmia, gwarancja, jest oddziaływanie na otoczenie zewnętrzne wady obciążającej produkt. W dodatku obszar regulacji jest z reguły znacznie węższy od rozmiaru powstałych szkód. Uregulowania odpowiedzialności za produkt dotyczą szkód w mieniu lub osobie wyrządzonych przez wadę zawartą w produkcie, pozostawiając unormowanie odszkodowania za uszkodzenie samego produktu wspomnianym

wyżej instytucjom gwarancji, rękojmi, czy przepisom o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania. Z kolei od odpowiedzialności deliktowej odpowiedzialność za produkt odróżnia się wyraźnym zobiektywizowaniem, a więc uniezależnieniem od winy za spowodowanie szkody i oparciem na zasadzie, różnie ujmowanego, ryzyka. Krótkiego wyjaśnienia wymaga również terminologia, ponieważ w praktyce spotyka się obok „odpowiedzialności za produkt” takie określenia jak „odpowiedzialność producenta”, „odpowiedzialność za produkt niebezpieczny”, „za wyprodukowanie rzeczy z wadami”, a nawet „odpowiedzialność za produkt wadliwy”. Jednakże w każdym przypadku chodzi o ten sam typ odpowiedzialności zobiektywizowanej i niezależnej od kwestii zawinienia, ponoszonej w konsekwencji spowodowania przez rzecz, a raczej niebezpieczną wadę w niej tkwiącą, szkody w mieniu „zewnętrznym” lub osobie. Najtrafniejszą nazwą wydaje się jednak być „odpowiedzialność za szkodę”, gdyż inne określenia bądź to sugerują znacznie

węższy

zakres

podmiotowy

(np.

„odpowiedzialność

producenta”)

bądź

przedmiotowy (np. „odpowiedzialność za wyprodukowanie rzeczy z wadami”), lub też nawet zupełnie rozmijają się z istotą problemu tj. „odpowiedzialność za produkt wadliwy” co wskazuje raczej na odpowiedzialność w ramach rękojmi czy gwarancji. Z kolei określenie „odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny” wydaję się być nieco mylące ze względu na skojarzenia z wyrobami z natury swej niebezpiecznymi tj. broń, materiały wybuchowe, trucizny czy nawet alkohol lub papierosy. W przypadkach produktów tego typu odpowiedzialność za ewentualną szkodę spowodowaną ich użyciem, opiera się z reguły na braku odpowiedniego poinformowania klienta o ich przeznaczeniu, sposobie użycia i stopniu grożącego z ich strony niebezpieczeństwa. Polecamy stronę prace mgr z prawa- serwis z materiałami z prawa całkowicie za darmo

Ewolucja rozwiązań w zakresie odpowiedzialności za produkt

a) Reżim kontraktowy Z historycznego punktu widzenia odpowiedzialność oparta na umowie wiążącej strony, wydaje się być pierwotna, choćby z powodu wspomnianego wyżej zaufania do sprzedawcywytwórcy. Uszczerbki spowodowane wadą produktu uznawano za efekt nienależytego wykonania kontraktu – jako że to właśnie strona od której produkt pochodził, ze względu na swą podwójną rolę miała największe możliwości kontroli jakości rzeczy i to zarówno jeśli

chodzi o stronę technologiczną procesu produkcji, jak i o nadzór nad osobami trzecimi wykonującymi bezpośrednio pracę wytwórczą. Z reguły odpowiedzialność kontraktowa występuje w oparciu o zasadę winy. Reguła węzła prawnego łączącego strony kontraktu (tzw. privity of contract) będąca istotą reżimu kontraktowego, stanowi równocześnie największe ograniczeniu dochodzenia roszczeń w oparciu o ten reżim, ponieważ znacznie zawęża krąg podmiotów uprawnionych i zobowiązanych do odszkodowania. Zasada privity powoduje iż związane ze sobą zostają tylko te podmioty, które bezpośrednio zawarły umowę, tzn. sprzedawcy i nabywca, wyłączając jednocześnie odpowiedzialność wytwórcy towaru, czy też kolejnych pośredników wobec konsumenta z którym nie łączy ich w świetle tej konstrukcji żaden węzeł prawny – jest to ograniczenie odpowiedzialności za produkt w aspekcie pionowym. Z kolei w ujęciu poziomym powyższa zasada ta powoduje iż podmiotem uprawnionym do dochodzenia odszkodowania jest wyłącznie strona umowy czyli kupujący. Aby uniknąć wad konstrukcji privity skonstruowano wiele koncepcji pozwalających poszerzyć zakres podmiotowy odpowiedzialności za produkt zarówno w aspekcie wertykalnym jak i horyzontalnym. Początkowo kierowano się względami słusznościowymi, w celu przypisania odpowiedzialności za produkt jego wytwórcy. Podkreślano najlepszą znajomością towaru przez producenta, możliwością sprawowania przez niego nadzoru, a przede wszystkim tym, iż to właśnie on czerpie największe zyski ze sprzedaży rzeczy. W drodze ustanawia kolejnych precedensów, praktyka orzecznictwa sądów w Stanach Zjednoczonych w latach trzydziestych, zaczęła stopniowo wpływać na coraz znaczniejsze odbieganie od klasycznych zasad reżimu kontraktowego na rzecz reżimu deliktowego. Jednakże dopiero koncepcja umowy o ochronnym działaniu (1971r) profesora Franza Bydlińskiego stworzyła teoretyczne podstawy do modyfikacji założeń kontraktowych. Koncepcja ta zakładała rozszerzenie skuteczności pierwszej umowy z łańcucha dystrybucji towaru, zawartej między producentem a pierwszym z pośredników handlowych, na ostatecznego nabywcę. Rozwiązanie to motywowane było m.in. tym że, dopiero dzięki prześledzeniu całego łańcucha umów możliwe jest określenie ostatecznego nabywcy produktu, oraz zaufaniem jakie konsument okazuje w pierwszym rzędzie producentowi a dopiero w dalszej kolejności sprzedawcy. Trzecia racja uzasadniająca tą koncepcję jest natury ekonomicznej – dopiero od ostatecznego nabywcy producent faktycznie otrzymuje zapłatę za wytworzony produkt. Teoria profesora Bydlińskiego niejako rozsadza reżim deliktowy poprzez wprowadzenie opartego na zasadzie winy tzw. stosunku ochronnego, istniejącego pomiędzy producentem a nabywcą, mimo braku bezpośredniej więzi umownej. Kolejnymi teoriami ułatwiającymi dochodzenie roszczeń w oparciu o podstawę

kontraktową są – teoria zaufania i zbliżona do niej teoria przyrzeczenia gwarancyjnego. Obie one zakładają iż nabywca kupując towar pokłada w nim zaufanie, wypływające z ogłoszeń, reklam a także w symbolach towarowych i fabrycznych, które w zamierzeniu maja przekonać konsumenta o jakości produktu i skłonić go do jego nabycia. Z tego też powodu producent powinien ponosić wobec kupującego pełną odpowiedzialność kontraktową za wszelkie szkody wyrządzone przez wadliwy towar. Drugim po zasadzie privity, poważnym mankamentem reżimu kontraktowego, który może prowadzić do pokrzywdzenia konsumenta, jest możliwość umownego regulowania zakresu odpowiedzialności, przez strony. W praktyce zastosowanie klauzul umownych, może niekiedy prowadzić do wyłączenia odpowiedzialności wytwórcy. Stąd też często w ustawodastwach wielu państwach przyjmuje się, iż niedopuszczalne jest ograniczenie odpowiedzialności w odniesieniu do szkód na osobie, oraz uszczerbków wywołanych umyślnie Innym minusem podstawy kontraktowej, są wątpliwości dotyczące uzyskania w tym reżimie zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, szkody moralne, czy ból, gdyż odpowiedzialność kontraktowa kładzie nacisk głównie na uzyskanie należnego świadczenia, lub jego równowartości, oraz rekompensatę za korzyści które wierzyciel mógłby osiągnąć, gdyby świadczenie zostało wykonane zgodnie z umową. Tak więc wady kontraktu utrudniające dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z zakresu odpowiedzialności za produkt, wynikają z samej istoty reżimu kontraktowego, są to przecież swoboda zawierania umów – umożliwiająca zastosowanie umownego wyłączenia odpowiedzialności, węzeł prawny – ograniczający kwestie odszkodowawcze jedynie do sprzedawcy i kupującego. Dlatego też modyfikacje tego reżimu w postaci różnych koncepcji polepszających sytuację poszkodowanego, jakkolwiek pozytywne, nie są wstanie w pełni naprawić zasadniczych niedogodności umownej podstawy odpowiedzialności.

b) Reżim deliktowy Rozsadzenie reżimu kontraktowego przez potrzeby praktyki zadecydowały o poszukiwaniu innej podstawy odpowiedzialności, w ten sposób zarówno doktryna jak i orzecznictwo ewoluowały w kierunku reżimu deliktowego, z którego z kolei wykształciła się konstrukcja odpowiedzialności za produkt. Upraszczając rzec można że podstawowymi pojęciami w zakresie odpowiedzialności deliktowej są : szkoda, zasada odpowiedzialności

zobowiązanego,

oraz

związek

przyczynowo-skutkowy,

ze

względu

na

specyfikę

odpowiedzialności za produkt, należy dodać jeszcze czwarty element – wadę towaru. Od strony podmiotowej konstrukcja deliktu obejmuje znacznie szerszy krąg osób niż kontraktu. Abstrahując od kwestii zawinienia, zobowiązanym może być praktycznie każdy, najczęściej będzie to wytwórca, jednakże może to być także któryś z pośredników dystrybucyjnych, hurtownik, importer lub kolejni sprzedawcy. Niewykluczona jest także odpowiedzialność podmiotów współuczestniczących w procesie produkcji, takich jak projektanci, czy dostawcy surowców lub komponentów. Jakkolwiek pozycja poszczególnych zobowiązanych może być różna, to niewątpliwie takie ujęcie, znacznie ułatwia dochodzenie roszczeń poszkodowanemu. Istnieje również szereg koncepcji (szczególnie w Stanach Zjednoczonych) umożliwiających pociągnięcie do odpowiedzialności określonego uczestnika łańcucha produkcji i dystrybucji, w sytuacji niemożności ustalenia sprawcy szkody. Koncepcje te wyrosły na gruncie założenia iż producentów i dystrybutorów stać za wzięcie na siebie odpowiedzialności za produkt ponieważ to oni ciągną zyski z prowadzonej działalności (tzw. „teoria głębokiej kieszeni”, zasada „czyj zysk, tego ryzyko”). Do najpopularniejszych należą: teoria odpowiedzialności alternatywnej – przyjmująca że gdy zachowanie kilku osób stanowi delikt, a szkodę wyrządziła tylko jedna z nich, lecz nie wiadomo która, wszystkie ponoszą odpowiedzialność za uszczerbek, chyba że któraś z nich udowodni, że nie jest sprawcą,

teoria

odpowiedzialności

gałęzi

przemysłu

–

obarczająca

solidarną

odpowiedzialnością za szkodę, wszystkich wytwórców danego towaru, i wreszcie najdalej idąca teoria rynkowej współodpowiedzialności w myśl której w razie niemożności wskazania konkretnego producenta, należy pozwać tych producentów, którzy mają istotny udział na rynku danego produktu. Postępem w stosunku do umownej podstawy roszczeń jest także zasadniczo szersze określenie zbioru osób uprawnionych do ubiegania się o odszkodowanie, ponieważ osobą taką jest każdy poszkodowany przez wadliwy produkt, bez względu na sposób w jaki nastąpiło wejście w posiadanie danej rzeczy a także bez względu na istnienie więzi umownej z zobowiązanym. Kluczowym i charakterystycznym dla tego reżimu pojęciem jest szkoda, pomijając szereg zawiłych koncepcji dotyczących tego zagadnienia, można wyróżnić podstawowe rodzaje szkód wywoływane przez niebezpiecznie wadliwe przedmioty są to: szkody na osobie i na majątku, a także szkody majątkowe i niemajątkowe mogące przybrać postać szkody moralnej, krzywdy itp. O tym które z tych uszczerbków zostaną zrekompensowane decydują w pierwszej kolejności obowiązujące w konkretnym systemie prawnym przepisy. Z reguły

podstawa deliktowa zapewnia rekompensatę za szkody na osobie i istniejącym majątku poszkodowanego. Natomiast wątpliwości może budzić otrzymania wyrównania szkód czysto ekonomicznych, co z kolei łatwiejsze jest w ramach reżimu kontraktowego. W świetle odpowiedzialności za produkt należy zwrócić uwagę na kwestie związane z faktem wyrządzającym szkodę, leżącym po stronie zobowiązanego. Wyróżnia się dwie podstawowe teorie, dla których głównym kryterium jest czas. Pierwsza z nich za czyn niedozwolony uznaje już samo wyprodukowanie towaru, a więc za miarodajny uznaje moment wytworzenia rzeczy wadliwej, druga zaś jako delikt określa fakt wprowadzenia rzeczy do obrotu towarowego, przy czym za chwilę od której zostaje na...