Notatka do pierwszego rozdziału książki \"Rzymskie prawo prywatne\" Antoni Dębiński PDF

Preview

Summary

Notatka do pierwszego rozdziału, zawiera streszczenie i garść niezbędnych informacji, które przydadzą się przy przygotowywaniu i nauce na pierwsze zajęcia z prawa rzymskiego....

Description

1.Prawo rzymskie-dziedzina wiedzy, przedmiot nauczania i badań naukowych Rzym powstał ok 753r.p.n.e. Cesarstwo zachodnio rzymskie upadło w 476r. Justynian umarł w 565. Bizancjum upadło w 1453r. Wyróżniamy prawo rzymskie: -archaiczne -przedklasyczne -klasyczne -poklasyczne -justyniańskie Ius commune i Ius modermus pandecratorum -Ius commune-prawo powszechne -Ius modermus pandecratorum-synteza prawa rzymskiego i innych systemów prawnych opracowana w średniowiecznej Europie przez glosatorów i komentatorów. Dostosowane i zmodyfikowane do innych systemów prawych. Recypowanie prawa-przyjęcie prawa (prawo rzymskie po odnowieniu obowiązywało przez 4 wieki w Europie i było prawem pomocniczym w kościele) Rzymskie pojęcia prawa i sprawiedliwości: Ius i Fas -Ius-prawo w znaczeniu zbioru norrm oraz prawo w znaczeniu uprawnień -Fas-prawo boskie, religijne -Iniuria-naruszenie prawa, bezprawie, sankcja ze strony państwa -Nefas-bezbożność, niegodziwość, sacer-sprawca, przeklęty Wg Ulpiana: Prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i słuszne dobro-bonnum, słouszność-eaquitas Wg Ulpiana prawo (ius) pochodzi od sprawiedliwości (iusticia) Sprawiedliwość wg Ulpiana jest stałą wolą oddania każdemu tego co mu się należy Istota prawa: -podstawowe zasady prawa, nauki prawa, wiedza prawnicza -Wg cesarza Konstantyna- sprawiedliwość i słuszność mają zastosowanie przed literalnym brzmieniem przepisu

2.Podzialy prawa 2.1.Ius publicum-Ius privatum Ius publicum-prawa publiczne, normy które dotyczyły interesu ogółu (reguluje organizację i funkcjonowanie państwa, jego organów, działalność administracyjna), bezwzględnie wiążące Ius privatum-prawo prywane, normy, które dotyczy interesu jednostek, reguluje uprawnienia jednostek w zakresie osobowym i majątkowym, względnie wiążące Utilitias-korzyść/interes

2.2.Ius civile-zespół norm prawnych obowiązujących w państwie rzymskim, którym mogli się posługiwać tylko obywatele rzymscy. Częściowo zwyczajowe, częściowo stanowione. Charakteryzuje się formalizmem i surowością -zwyczaj -uchwały senatu -rozporządzenia cesarskie -działalność jurysprudencji

2.3.Ius gentium-prawo wspólne dla wszystkich ludów, obowiązujące wszystkich ludzi np. prawo nad życiem i śmiercią niewolnika Edykt cesarza Karakali-wszyscy mieszkańcy imperium są jego obywatelami

2.4.Ius honorarium- inaczej ius pretorium- przepisy zawarte w etyktach. Celem prawodawczej działalności było: -adiuvare-wspomaganie -supplere-uzupełnienie -corrigere-poprawienie prawa cywilnego Np. bonitarny typ własności lub dziedzidzenie wg ius honorarium Od edyktu salwińskiego prawotwórcza rola pretora znikła.

2.5.Ius naturale-prawo naturalne-powstało pod wpływem filozofii greckiej, podstawą jest wrodzony rozsądek. Wg Ulpiana jest to to czego natura nauczyła wszystkie istoty ludzkie. Wg Justyniana prawo naturalne zostało nadane człowiekowi przez istotę boską i pozostaje stałe i niezmienne 2.6.Ius commune-Ius singulare Ius commune-przysługuje szerokiej grupie osób, ma generalny charakter Ius singulare-prawo szczególne odnoszące się do konkretnych zdarzeń lub grup osób np. testament żołnierski mógł być zawarty bez konieczności zachowania formy

2.7.Ius vetus-Ius novum Ius vetus-w okresie dominatu nazywano tak dawne przepisy, prawo z poprzednich stadiów rozwoju Ius novum-nowe prawo, zawarte w konstytucjach cesarskich

2.8.Ius strictum-eaquum Ius strictum-prawo, którego należy przestrzegać rygorystycznie, zgodnie z literą prawa, cechy charakterystyczne to formalizm i uzależnienie skuteczności czynności prawnej od konkretnych słów Ius eaquum-prawo, które należy stosować z uwzględniniem dobrej wiary i słuszności Np. w prawie cywilnym istniały skargi prawa ścisłego i te oparte na dobrej wierze.

3.Systematyka prawa rzymskiego Rzymianie byli niechętni do prawa stanowionego. Do źródeł prawa stanowionego zaliczamy uchwały senatu, konstytucje cesarskie, edykty magistratur Prawotwórcza działalność jurystów miała charakter kazuistyczny.

3.1.Systematyka Ustawy XII Tablic Najstarszy rzymski zbiór prawa. Ma układ asocjacyjny-skojarzeniowy, łączenie podobnych przepisów. Można przyjąć podział: proces cywilny (I-III), prawo rodzinne i spadkowe (IV, V), majątkowe (V-VIII), karne (VIII, IX) sakralne (X) uzupełniające (XI, XII) Jest to pierwszy zapis prawa zwyczajowego. Powstała w wyniku walk Plebejuszy i Patrycjuszy. Zgromadzenie ludowe powołało komisję 10 obywateli (początkowo sami patrycjusze, potem dopuszczono też plebejuszy). Przed utworzeniem Tablic miano wysłać komisję 3 obywateli do Aten. Utsawa XII Tablic była na drewnie, wsytawiona na Forum Romanum. Była źródłem wszelkiego prawa publicznego i prywatnego.

3.2.Systematyka edyktu pretorskiego Dotyczy procesu cywilnego i można wyróżnić 5 rozdziałów 1.-Kompetencje pretora i zasady postępowania przed nim 2. i 3.-Powództwa, o które można się ubiegać w celu realizacji roszczeń 4.-Egzekucja wyroku 5.-Środki ochrony pozaprocesowej

3.3.Systematyka „Instytucji” Gajusa Trójczłonowa systematyka-prawo dotyczy osób, rzeczy i powództw Podzielił prawo prywatne na: -personae-dotyczy osób -res- dotyczy rzeczy -actiones-dotyczy powództw

3.4.Systematyka Pandektowa Powstała na przełomie XVIII i XIXw. Pandektyci mieli przystosować prawo rzymskie do współczesnych potrzeb. Np. prawo prywatne zostało ograniczone do materialnego, zrezygnowano natomiast z procesowego; wyodrębniono część ogólną (Część ogólna: podmioty, ogólne pojęcie rzeczy i czynności prawne; Część szczegółowa:prawo rodzinne, rzeczowe, zobowiązania, spadkowe)

4. Źródła prawa rzymskiego: Są to sposoby powstania prawa (oriundi) i sposoby poznania prawa (cognescendi) Społeczeństwo lub jego część-zwyczaj (mos) Zgromadzenie ludowe-ustawy (leges rogatae) Zgromadzenia plebejskie-plebiscyty (plebicita) Magistratury (pretor, edyl)-edykty (edicta) Senat-uchwały senatu (senatus consulta) Cesarz-konstytucje (constitutiones) Juryści-odpowiedzi, opinie (responda prudentium)

Źródła poznania prawa: -literackie-dzieła pisarzy, historykow, retoryków -epigraficzne-napisay na trwałym materiale np. na nagrobku -papirologiczne-grupa źródeł epigraficznych, zapisy na papirusie -jurydyczne-akty ustawodawcze, zbiory prawa np. Kodeks Justyniana lub pisma jurystów rzymskich

5.Prawo archaiczne (starorzymskie) 5.1.Okres królewski, prawem były zwyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenie. Dano wtedy początek takim instytucjom jak małżeństwo, władza ojcowska. Istotne były sankcje sakralne. Przepisy prawne i religijne nie były oddzielone. !Sądy królewskie i kolegia pontyfików miały kluczową rolę w kształtowaniu się prawa zwyczajowego.)? Prawo zwyczajowe spisano w V wieku przed Chrystusem- Ustawa XII Tablic

5.2.Legas regiae-ustawy z czasów kórlewskich, zebrać je miał Papiriusz, ustawy zawierać miały stare przepisy (sprzed Ustawy XII Tablic). Dotyczyły prawa sakralnego, ustroju, rodzinnego i karnego

5.3.Ustawa XII Tablic-pierwszy zapis prawa zwyczajowego. Powstała w wyniku walk Plebejuszy i Patrycjuszy. Zgromadzenie ludowe powołało komisję 10 obywateli (początkowo sami patrycjusze, potem dopuszczono też plebejuszy). Przed utworzeniem Tablic miano wysłać komisję 3 obywateli do Aten. Utsawa XII Tablic była na drewnie, wsytawiona na Forum Romanum. Była źródłem wszelkiego prawa publicznego i prywatnego. Najstarszy rzymski zbiór prawa. Ma układ asocjacyjny-skojarzeniowy, łączenie podobnych przepisów. Można przyjąć podział: proces cywilny (I-III), prawo rodzinne i spadkowe (IV, V), majątkowe (V-VIII), karne (VIII, IX) sakralne (X) uzupełniające (XI, XII)

5.4.Początki rzymskiej jurysprudencji-nauka prawa. Znajomość przepisów była znana tylko kapłanom, nie wystarczyło znać samych przepisów-konieczna była znajomość kalendarza, formuł i rytuałów. Pierwszy ponifex maximus, Korunkaniusz pochodzenia plebejskiego zaczął udzielać porad prawnych za darmo (koniec fazy eterycznej)

5.5.Legas rogate-w okresie wczesnej republiki, były to ustawy wydawane przez zgromadzenia ogółu pełnoprawnych obywateli, zwane komisjami. Zwoływano na wniosek (rogatio) magistratury, publicznie ogłaszano gdzie i kiedy odbędzie się głosowanie, wniosek był dyskutowany (triundium-24 dni), potem w dniu głosowania jeszcze go odczytywano. Początkowo wymagana była zgoda senatu a potem nie (Publicia Philonis) Ustawa składała się z: -wstęp-preasumptio (nazwiska, data i miejsce głosowania)

-właściwa część-rogatio -sanctio-dolegliwość za złamanie (doskonałe-czynność niezgodna była nieważna i przewidywano sankcje karne) (mniej doskonała-czynność niezgodna ważna, przewidziane sankcje karne) (niedoskonała-mimo zakazu lub nakazu czynność niezgodna z brzmieniem ustawy nie wiąże się z sankcjami)

6.Prawo przedklasyczne II i I wiek przed Chrystusem Źródła prawa: -prawo pretorskie -zwyczaj -ustawy zgromadzeń ludowych -ustawy zgromadzeń plebejskich -uchwały senatu -jurysprudencja

6.1.Edykty-rozporządzenia wydawane przez wysokie magistratury republiki, naważniejsze były rozporządzenia pretorów oraz pretora dla cudzoziemców. Początkowo edykty były ustne, potem pisemne. Edykci wygłaszali program (fedictum perpetuum)- formalnie pretorowie nie mieli właściwości ustawodawczych. Edykt wieczysty obowiązywał w trakcie kadencji (1 rok), ale następcy często przyjmowali część postanowień swoich poprzedników (edykt przenośny-edictum tralaticium) 6.2.Ustawy-tworzyło zgromadzenie ludowe. Przyjęto zasadę, że ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą. Prawo nie działa wstecz.

6.3.Jurysprudencja-Świeccy prawnicy z wyższych warstw społecznych, działali nieodpłatnie, działalność o charakterze dydaktycznym -respondere-opinia i odpowiedź -cavere-praktyczna pomoc -agere-porady przy tworzeniu formuł procesowych...