Prawo rzymskie Instytucje 6. wydanie PDF

Preview

Summary

Download Prawo rzymskie Instytucje 6. wydanie PDF

Description

Prawo rzymskie Instytucje 6. wydanie Rozdział II " Rzymskie definicje prawa , systematyzacje prawa i pojęcia prawne" 1. Prawnicy rzymscy nie pozostawili po sobie wyczerpującej definicji prawa, ale zachowały się określenia prawo (ius,fas), sprawiedliwość (iustitia) i słuszność (aequitas). Na ujmowanie tych terminów wpłynęła szczególnie filozofia stoicka (Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz)." 2. Idea prawa naturalnego (ius naturale) - „prawem naturalnym jest to prawo, którego wszelkie stworzenia nauczyła sama natura: to bowiem prawo nie jest jedynie właściwe rodzajowi ludzkiemu, lecz wspólne jest wszystkim stworzeniom, które rodzą się na ziemi i morzu, a także ptakom” (Ulpian)." 3. Postulat Seneki „z zastrzeżeniem” (cum exceptione)- szacunek dla dla naturalnego porządku i biegu rzeczy nad którym człowiek nie ma władzy. Czyli uwzględnienie przyczyn, które w pewnych okolicznościach mogą przeszkodzić działającemu w osiągnięciu zamierzonego celu (np. uwolnienie stron umowy od odpowiedzialności za skutki siły wyższej)." 4. Superficies solo cedit- ponieważ naturalną jest rzeczą, że to co znajduje się na powierzchni ziemi, przynależy do niej. 5. Ius gentum- wprowadza regułę( wyzwolenia z niewoli, chociaż ludzie z natury są wolni. Jest to rozwiązanie wprowadzone przez ludzi sprzeczne z naturą. " 6. Samo stosowanie się do przyrody było traktowane jako jedna z podstawowych cnót człowieka uczciwego. Trzeba było również naśladować( ład i harmonię jakie rządzą w naturze (Marek Aureliusz). W tym też(kontekście należy rozumieć sprawiedliwość i równość. " 7. Według Cycerona norma prawa naturalnego powinna znaleźć swoje znaleźć swe odbicie w prawie pozytywnym (zgodne z ogólnymi zasadami moralnymi, rozróżnienie dobra i zła). Ustawy, które będą pomijały tę zasadę nie mogą być uznawane za słuszne i mieć mocy prawnej. Złe prawo, stworzone przez tyrana nie mogłoby mieć mocy obowiązującej nawet wtedy, gdyby było akceptowane przez ogół społeczeństwa." 8. Sprawiedliwość%(iustitia) dystrybutywna rozdzielenie każdemu tego co mu się należy." 9. „termin prawo (ius) wywodzi się od sprawiedliwości (iustitia)”- Ulpian, pierwszy fragment Digestów justyniańskich." 10. „sztuka stosowania tego co dobre i słuszne”- powszechnie uznana rzymska definicja prawa, Ulpian, paremia Celusa." 11. „określona i stała wola rozdzielnia każdemu tego co mu się należy”- definicja sprawiedliwości Ulpiana w Digestach justyniańskich." 12. „żyć szlachetnie, innym nie szkodzić , dać każdemu co mu się należy”- nadrzędne zasady prawa wedle Ulpiana." 13. Nauka prawa „jest znajomością spraw boskich i ludzkich, wiedzą o tym co słuszne i niesłuszne’." 14. Ius (prawo)- sfera działań dozwolona i chroniona przez państwo. " 15. Iniuria- bezprawie, upoważniało poszkodowanego do reakcji." 16. Fas- sfera działań dozwolona i chroniona przez religię. " 17. Nefas- wykroczenie poza sferę fas, ściągało na sprawcę sankcję z zakresu prawa sakralnego. "

18. Ius oznaczał również prawo rozwijane przez jurystów, prawo stanowione (leges) i prawo zwyczajowe (mos maiorium). " 19. Zasada terytorialności prawa- norma prawna obowiązuje osoby znajdujące się( lub nawiązujące stosunki prawne na obszarze suwerenności danego państwa." 20. Zasada personalności (obowiązywała w Rzymie)- oznaczała, że obywatel danego państwa, niezależnie od tego gdzie się znajdował, musiał posługiwać się prawem swojej civitas. Normy prawne określonego państwa obowiązywały tylko jego obywateli (civies). Stąd też system prawny danego państwa stanowił prawo jego własnych obywateli i był określany mianem ius civile (prawo obywateli). Przeciwieństwem było ius peregrinorum (prawo cudzoziemców)." 21. Ius gentium (prawo narodów)- wykształciło się w okresie rozwoju i ekspansji Rzymu, wywodziło się z ochrony prawnej między Rzymianami i obcymi i przekonania o istnieniu pewnych wspólnot. 22. Ius honorarium- do przejmowania nor ius gentium przez ius civile przyczyniła się działalność pretorów i edylów kurualnych. Prawo wynikające z wydanych edyktów przez pretorów i edylów kurualnych." 23. Ius vetus- prawo dawne." 24. Ius novum- prawo nowe. " 25. Ius strictum- normy prawne, które powinny być przestrzegane bardzo rygorystycznie." 26. Ius aequum- normy prawne, przy których stosowaniu należało uwzględnić kryteria z pogranicza prawa i etyki. Takie jak zasada słuszności (aequitas) czy dobrej wiary (bona fides). " 27. Prawo publiczne (ius publicum)- obejmowało całokształt norm dotyczących organizacji i działalno ści pa ństwa. W sferze zainteresowa ń prawa publicznego znajdowały się takie zagadnienia, jak: zakres kompetencji organów pa ństwa, organizacja jego administracji, zapewnienie porządku wewnętrznego oraz bezpieczeństwa wewnętrznego, określanie funkcji państwa. " 27. Prawo publiczne (ius privatum)- dotyczy interesu poszczególnych jednostek. Sferę zainteresowań prawa prywatnego stanowiły stosunki między osobami (własność, zaciąganie zobowiązań, dziedziczenie itp.)." 28. Stosunki chronione za pomocą skarg-powództw rzeczowych (actiones in rem)- jest stosowane wtedy, gdy powód zmierza do wykazania w procesie, że przysługuje mu skuteczne wobec wszystkich prawo władania rzeczą materialną lub jakieś inne prawo, skuteczne wobec wszystkich. Prawo to jest skonstruowane władczo i bezwzględnie. Uprawniony na podstawie prawa władczego może uzyskać ochronę prawną w stosunku do każdego, kto prawo to aktualnie narusza, jest ono skuteczne wobec wszystkich (erge omnes)." 29. Meum esse aio- określona rzecz osoba lub prawo przysługuje powodowi." 30. Stosunki chronione za pomocą skarg- powództw osobowych (actionees in personam)były stosowane w przypadku niewywiązania się przez dłużnika z różnego rodzaju obowiązków prawnych wobec wierzyciela. Były to uprawnienia, które przysługiwały wobec ściśle oznaczonej osoby. Prawo to chroniło prawa podmiotowe o charakterze względnym, określane mianem zobowiązań. " 31. W prawie rzymskim okresu republiki i pryncypatu można spotkać jedynie dwa kompleksowe urzędowe zbiory (kodyfikacje) prawa: ustawę XII tablic i edykt pretorski. 32. Systematyka ustawy XII tablic- poznanie jej może nastręczyć poważnych trudności. Tekst tej ustawy nie zachował się. Nasze wiadomości o ustawie XII tablic opierają się jedynie na

przekazach po ś rednich, pochodz ą cych od staro ż ytnych autorów dzie ł prawniczych, historycznych, antykwarycznych. Przekazów takich zachowało się kilkaset. Dają one możliwość wyrobienia sobie obrazu prawa w archaicznym Rzymie, a także pewne wyobrażenie o treści ustawy XII tablic. Znacznie trudniejszym zadaniem jest odtworzenie systematyki ustawy XII tablic. Wśród przekazów źródłowych, na podstawie, których liczni badacze usiłowali dokonać rekonstrukcji układu ustawy, znajduje się 5 źródeł. Drugą podstawą rekonstrukcji układu ustawy XII tablic stanowiło 19 fragmentów, zachowanych w Digestach justyniańskich. Tego rodzaju postępowanie odtwarzające zaginiony tekst na podstawie przekazów pośrednich jest ustalone terminem „palingenezja”. Publikowane w naszych czasach rekonstrukcję przyjmują schemat układu ustawy: " I-III prawo procesowe " IV i częściowo V wewnętrzna organizacja rodziny rzymskiej" V spadkobranie " VI stosunki gospodarcze między rodzinami rzymskimi " VII prawa sąsiedzkie " VIII przestępstwa naruszające interes obywatela " IX i X niektóre normy prawa sakralnego i publicznego " XI i XII różne normy. " 33. Systematyka edyktowa- systematyka edyktu pretorskiego wywodziła się z bieżącej działalności pretora jako urzędnika jurysdykcyjnego, przygotowującego postępowanie sądowe. Pierwsza część edyktu zawierała zasady dotyczące zakresu działania pretora i postępowania przed jego urzędem, druga oraz trzecia część przedstawiały poszczególne przypadki udzielania przez pretora ochrony prawnej przez udzielenie skargi-powództwa, część czwarta przedstawiała sposoby egzekwowania orzeczeń sądowych, piąta część zajmowała się udzielaniem ochrony prawnej przez pretora w trybie pozaprocesowym. Była to systematyka wyrosła z praktyki, mało przejrzysta i nieoparta na przesłankach naukowych. " 34. Idee Cycerona dotyczące sposobu przedstawiania prawa polegała na zgodności z zasadami systematyki naukowej. Według niego całe prawo cywilne powinno zostać podzielone na niewielką liczbę kategorii, które następnie powinny zostać dalej podzielone i doprowadzone do elementów nadających się do opisania i zdefiniowania. " 35. Systematyka Instytucji Gaiusa- w nauczaniu prawa największym powodzeniem cieszył się opracowany w II wieku n.e. podręcznik Gaiusa, zwany Instytucjami. Zastosowana przez Gaiusa metoda przedstawiania prawa stanowi doskonały przykład definiowania poprzez podziały, zgodnie z postulatami wysuwanymi przez Cycerone. Gaius podzielił całe prawo na dotyczące osób, rzeczy i skarg (personae, res, actiones). Wśród sukcesywnych podziałów szczególna rola przypada podziałowi rzeczy na materialne i niematerialne (res corporales i res incorporales). Systematyka Instytucji oddziaływała na późniejsze dzieje systematyki prawa." 36. Systematyka pandektowa- sposób przedstawienia współczesnego prawa rzymskiego (usus modernus pandectarum). Charakteryzował się on wyodrębnieniem „części ogólnej prawa cywilnego”, pojęcie rzeczy oraz czynności prawne. Część szczegółowa zawierała: prawo rodzinne, prawo rzeczowe, zobowiązania i prawo spadkowe. " 37. Zdarzenia prawne- zdarzenia wywołujące określone skutki prawne. Mogą(być niezależne od woli ludzkiej np. upływ czasu lub zależne od woli ludzkiej (nazywane działaniami)." 38. Czyn niedozwolony- działania niezgodne z obowiązującym prawem, wówczas skutki, jakie wiąże z nimi prawo (np. obowiązek zapłaty kary prywatnej) powstają niezależnie, a nawet wbrew woli działającego. " 39. Czynność prawna- oświadczenie woli zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych. " 40. Czynności formalne- to czynności, w których oświadczenie woli musiało być złożone w ściśle określonej formie. Uchybienie tej formie powodowało nieważność czynności. "

41. Czynności nieformalne- do swojej ważności nie wymagały odpowiedniej formy, ale porozumienia, konsensusu stron. " 42. Czynności jednostronne- do dokonania danej czynności wystarczy oświadczenie woli tylko jednej strony np. sporządzenie testamentu, porzucenie rzeczy, zawłaszczenie. " 43. Czynności dwustronne- wymagają zgodnego oświadczenia woli dwóch stron. Wśród czynności dwustronnych największe znaczenie mają umowy np. stypulacja, kupno-sprzedaż, pożyczka. " 44. Czynności między żyjącymi (inter vivos)- wywołują skutki za życia stron np. kupnosprzedaż, pożyczka. " 45. Czynność na wypadek śmierci (mortis causa)- czynności na wypadek śmierci np. legatum. " 46. Czynności rozporządzające- powodują bezpośrednią, natychmiastową zmianę w majątku osoby dokonującej czynności: zmiejszenie majątku poprzez przeniesienie, obciążenie lub zniesienie istniejącego prawa np. przeniesienie prawa własności, ustanowienie prawa na rzeczy cudzej, zrzeczenie się wierzytelności. " 47. Czynności zobowiązujące- rodzą zobowiązania do dokonania w przyszłości czynności rozporządzającej (np. dotis promissio, czyli przyrzeczenie posagu w formie stypulacji) lub spełnienia innego świadczenia (np. mandatum, czyli zobowiązanie do wykonania zlecenia). " 48. Czynności odpłatne- na ich podstawie obie strony uzyskują wzajemne korzyści majątkowe np. w umowie kupna-sprzedaży (empatio venditio) kupujący otrzymuje towar, zaś sprzedawca cenę. " 49. Czynności nieodpłatne- gdy tylko jedna ze stron czynności odnosi korzyści majątkowe np. commondatum, darowizna. " 50. Czynności przyczynowe (kazualne)- ich ważność uzależniona jest od istnienia przyczyny ich dokonania (causa), czyli celu gospodarczego, chronionego przez prawo, odzwierciedlającego istotę gospodarczą danej czynności prawnej. Typową czynnością kazualną było traditio. " 51. Czynność abstrakcyjna- ważne są niezależnie od istnienia causa, czyli są „oderwane” od przyczyny ich zawarcia. Czynnościami abstrakcyjnymi w Rzymie były czynności formalne oraz stypulacja" 52. Czynności fiducjarne (czyli powiernicze)- oparte na fides, to jest na zaufaniu, odgrywały w prawie rzymskim dużą rolę. Polegały one na tym, że strony przenoszące za pomocą mancipatio lub in iure cessio własności rzeczy, prawo lub władztwo nad osobą dodawały do tej czynności zastrzeżenie, iż nabywca zachowa się w określony sposób w stosunku do nabytej rzeczy, prawa czy osoby. " 53. Elementy czynności prawnej Essentialia negotti- istotna treść danej czynności prawnej, która powodowała, że czynność tę zaliczano do tego, a nie innego typu." Naturalia negotti- wynikające z zasad słusznego, sprawiedliwego obrotu prawnego. Nie muszą( być( one wyraźnie określone przez strony, gdyż dorozumiewa się, że z określoną czynnością związane są milcząco tego rodzaju elementy, które mogą być przez strony rozszerzone lub wyłączone. " Accidentalia negotti- dodane przez strony postanowienia nietypowe, dodatkowe. Treść tych dodatkowych postanowień może być najróżniejsza, jednak w praktyce najczęściej dodawany był warunek, termin i polecenie. " 54. Warunek (condicio) to zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego zależy skuteczność (powstanie lub ustanie skutku) czynności prawnej. "

55. Warunek zawieszający- powoduje, iż skutki czynności prawnej powstają dopiero po ziszczeniu się przyszłego niepewnego zdarzenia np. otrzymasz podarek, jeśli szczęśliwie powrócisz z podróży morskiej. " 56. Warunek rozwiązujący- powoduje, iż czynność prawna jest od razu skuteczna, ale jej skuteczność ustaje po spełnieniu się przyszłego niepewnego zdarzenia np. możesz korzystać z pracy niewolnika, dopóki moja córka nie wyjdzie za mąż. " 57. Warunek potestatywny- kiedy spełnienie się tego przyszłego niepewnego tego zdarzenia zależy od woli warunkowo uprawnionego np. dostaniesz pierścień, jeśli pojedziesz do Rzymu." 58. Warunki kazualne- czyli przypadkowe, gdy spełnienie się przyszłego niepewnego zdarzenia nie zależy w ogóle od woli warunkowo uprawnionego np. będziesz mógł korzystać z pracy mojego niewolnika, jeśli wybuchnie zaraza." 59. Warunki mieszane- częściowo zależne od woli warunkowo uprawnionego, a częściowo nie np. dostaniesz dom, jeśli się ożenisz. " 60. Warunki dodatnie- polegają na zmianie dotychczasowego stanu rzeczy np. dostaniesz niewolnika, jeśli wyjdziesz za mąż. " 61. Warunki ujemne- polegają na utrzymaniu dotychczasowego stanu rzeczy np. dostaniesz niewolnika, jeśli nie wyjdziesz za mąż. " 62. Termin (dies)- zdarzenie przyszłe, ale zawsze pewne. " 63. Polecenie (modus)- nakłada obowiązek określonego zachowania się np. wyzwolenia niewolnika. Modus był dodawany dodawany do czynności nieodpłatnych, jak darowizna, rozporządzenie ostatniej woli i różnił się od terminu czy warunku tym, że nie powodował ograniczenia skuteczności czynności prawnej. " 64. Symulacja (simulatio)- czynność pozorowana ma miejsce wówczas gdy strony umawiaj się między sobą, że dokonana czynność prawna nie będzie wywoływać dla nich skutków prawnych. Dopiero kiedy zaczęto brać pod uwagę przede wszystkim rzeczywistą wolę stron, czynność symulowana uważana była za nieważną." 65. Reservatio mentalis- jednostronnie zamierzona, nieujawniona jednak na zewnątrz niezgodność woli z oświadczeniem, polegająca na złożeniu tego oświadczenia bez zamiaru wywołania skutków prawnych, nie miały żadnego znaczenia prawnego (dokonana czynność prawna była ważna)." 66. Error (błąd)- mylne wyobrażenie o istniejącej rzeczywistości. Błąd mógł dotyczyć mylnego wyobrażenia co do obowiązującego prawa (error iuris) bądź polegać na jego nieznajomości (ignorantia iuris)." 67. Ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi)- nie można było uchylić się od skutków czynności prawnej dokonanej pod wpływem nieznajomości prawa. Jedynie minores, kobiety, żołnierze i rustici mogli powołać się na ignorantia iuris. " 68. Error facti- błąd dotyczący okoliczności faktycznych. Prawo najdawniejsze przywiązywało wagę wyłącznie do oświadczenia woli. Ewentualny błąd przy podejmowaniu czynności nie miał wtedy wpływu na jej ważność. Możliwość uchylenia się od skutków czynności zawartych pod wpływem błędu pojawia się najpierw przy kontraktach konsensualnych, gdzie błąd świadczył o braku porozumienia stron (dissensus)." 69. Dolus (podstęp)- zachodził wtedy gdy strona dokonywała czynności prawnej pod wpływem podstępnych zachowań i fałszywych informacji strony przeciwnej. Czynność prawna zawarta pod wpływem dolus była pod względem ius civile ważna, natomiast prawo pretorskie dawało poszkodowanemu ochronę przed niekorzystnymi skutkami takiej czynności. "

70. Metus (groźba)- zachodził wtedy gdy ktoś dokonywał czynności prawnej pod wpływem uzasadnionej obawy spowodowanej bezprawną groźbą innej osoby. Również i w tym przypadku w świetle ius civile ważna, a ochrony udzielał pretor, za pomocą środków analogicznych jak przy dolus. " 71. Konwersja aktu prawnego- „wstawienie” w miejsce nieważnej czynności prawnej, innej czynności zmierzającej do podobnych skutków, o ile to odpowiada woli stron. " 72. Ratohabitio- kiedy czynność prawna stawała się skuteczna dopiero po zatwierdzeniu jej przez samego działającego lub inną osobę np. zatwierdzenie czynności przez pupila, który doszedł do dojrzałości." 73. Skutkiem zdarzeń prawnych, a zwłaszcza czynności prawnych jest powstanie, zmiana lub zgaśnięcie stosunku prawnego. Czynności prawne mogą m.in. prowadzić do nabycia praw. " 74. Nabycia pierwotne- nie wywodzi się ich z praw poprzednik np. zawłaszczenie dzikiego zwierzęcia." 75. Nabycie pochodne- gdy prawo wywodzi się(z praw poprzednika np. przy mancipatio." 76. Nabycie pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna)- gdy za pomocą jakiejś czynności prawnej nabywa się jedno wyodrębnione uprawnienie. " 77. Nabycie pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna)- gdy za pomocą jednego zdarzenia prawnego nabywa się ogół praw i obowiązków, jakie przysługiwały poprzednikowi np. spadkobranie." 78. Pochodne nabycie praw może mieć charakter translatywny, jeśli uprawnienie przechodzi z jednej osoby na drugą w całości bez zmian (np. własność rzeczy zostaje przeniesiona z osoby A na osob ę B), lub konstytutywny gdy nabywca uzyskuje nowe prawo, dotychczas niewyodrębnione z ogółu uprawnień, jakie miał do danej rzeczy zbywca np. właściciel gruntu ustanawia służebność, prawo emfiteuzy. " 79. Zastępstwo bezpośrednie- to co nabył niewolnik lub osoba allieni iuris, wchodziło z mocy prawa w majątek jego właściciela lub zwierzchnika familijnego. Czynności przysparzające dokonane przez niewolnika i osoby allieni iuris wykonały skutki bezpośrednio dla ich zwierzchnika. " 80. Zastępstwo pośrednie- kiedy osoby spoza familia dokonywały określonych czynności prawnych w swoim imieniu i dopiero w drodze nowej czynności prawnej przenosiły skutki tych działań na osobę zastępowaną. "...