Prawo Rzymskie, notatki 2021/22 PDF

Preview

Summary

Prawo Rzymskie, notatki 2021/22. Dwa pierwsze wykłady...

Description

PRAWO RZYMSKIE Spis treści WYKŁAD I

2

Prawo rzymskie - podstawy 2 Paremie

2

WYKŁAD II

4

Gajusz

4

Wpisz tytuł rozdziału (poziom 3)

6

1

2

3

Wykład I 22.02.2022r. 1. Prawo rzymskie – to termin, który jest stosowany w różnych znaczeniach: - odrębna dziedzina wiedzy, przedmiot nauczania i badań naukowych uprawiana w różnych ośrodkach wiedzy na całym świecie. Pierwszy uniwersytet znajdował się w Bolonii (XI w.) i zasadniczo był szkołą prawa. Wykładano prawo kanoniczne oraz prawo rzymskie - robiły to dwie szkoły glosatorów i komentatorów. - Prawo, które zostało stworzone i obowiązywało w starożytnym państwie rzymskim (753r. przed Chrystusem; 476r.; 565r.; 1453r.). Obowiązujące na dużym obszarze w okresie wielu stuleci nie było jedynym „prawem rzymskim”, podlegało różnym przeobrażeniom. Wyróżnia się: prawo rzymskie archaiczne; przedklasyczne; klasyczne; poklasyczne oraz prawo rzymskie justyniańskie. Najpierw prawo rzymskie upadło na zachodzie natomiast na wschodzie przyjmuje się, że istniało do śmierci Justyniana Wielkiego. Państwo rzymskie jako organizm wytworzyło prawo, które obsługiwało potrzeby zmieniającego się państwa rzymskiego oraz społeczeństw. Prawo było również narzędziem organizacji życia miedzy innymi gospodarczego czy społecznego. W pewnym momencie państwo rzymskie przestało funkcjonować – państwo upadło ale prawo rzymskie NIE (nie zostało wycofane z obiegu). Po upadku państwa prawo rzymskie było wykorzystywane. - Prawo, które odżyło i znalazło zastosowanie w późniejszych epokach (XI – XIV w.); to tak zwane prawo rzymskie powszechne lub pospolite. - Prawo recypowane – przyjęte przez konkretne porządki prawne; uznane za prawo obowiązujące i było stosowane w praktyce wymiaru sprawiedliwości. - Usus modermus pandectarum – współczesne zastosowanie pandektów - Romanitas:  Jeden z fundamentów kultury zachodniej  ZWIĄZEK ETYKI Z PRAWEM RZYMSKIM  Paremie oddające ducha praw  Związek jest nadal aktualny  Akropol, Golgota i Kapitol – metafora prawa ludzkiego i sprawiedliwości  „prawo rzymskie przestało istnieć” – Louis Aragon, Mieczysław Jastrun  Ius Romanum – propedeutyka współczesnego prawa cywilnego ( terminologia, definicje, paremie) Paremie – zostały wykształcone na podstawie prawa rzymskiego i niektóre obowiązują do dziś. 1920r. wtedy w Polsce nastąpił rozkwit korporacji akademickich – powstała korporacja zwana konkordia (powstała w Lublinie przy KUL-u). Korporacja ta miała swoją dewizę: konkordia res parve cres sunt discokrdia maksime dila buntum(nie winem czy dobrze napisałam) - w zgodzie małe rzeczy wzrastają w niezgodzie nawet największe rzeczy upadają.

4

Paremie możemy znaleźć między innymi na gmachach sądów, uczelni. Również wiele korporacji, stowarzyszeń, uniwersytetów ma pewne elementy kultury antycznej. Obrazuje to między innymi, że spuścizna rzymska/ antyczne nadal jest obecna w naszym życiu. Przykłady: - Si vis pacem, para bellum - „Jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny” – przysłowie łacińskie. Sparafrazowane zdanie z prologu do dzieła O sztuce wojennej Wegecjusza, historyka rzymskiego z IV w. n.e. - Dura lex, sed lex - Twarde prawo, ale prawo – rzymska zasada prawnicza wyrażająca absolutną nadrzędność norm prawa, zgodnie z którą należy bezwzględnie stosować się do przepisów ustawy niezależnie od ich uciążliwości oraz konsekwencji dla zobowiązanego. Słowa te są skrótem wypowiedzi Ulpiana. - Audiatur et altera pars, znana też jako Audi alteram partem - należy wysłuchać drugiej strony. - Pecunia non olet - pieniądze nie śmierdzą. łacińska sentencja, której autorstwo rzymscy historycy Swetoniusz i Kasjusz Dion przypisali Wespazjanowi, który według nich wprowadził około 70 roku n.e. podatek od toalet publicznych. Według Żywotów cezarów, rozdział Boski Wespazjan, po krytyce przez między innymi własnego syna Tytusa za zajmowanie się tak niepoważnymi aspektami gospodarki, miał on odpowiedzieć łac. pecunia non olet. Według innych źródeł sentencja ta miała zostać wypowiedziana w kontekście podatku nałożonego na garbarzy gromadzących mocz do celów przemysłowych, w tym do oczyszczania skór. Powiedzenie to ma swoje przetłumaczone odpowiedniki (w postaci utartych związków frazeologicznych) w wielu innych językach. - Per fas et nef as - wszelkimi dozwolonymi i niedozwolonymi środkami – nieuczciwy zabieg erystyczny. Występuje wtedy, gdy postulowana jest jakaś teza i przytaczanych jest kilka argumentów, które ją uzasadniają. Dyskutant obala jeden z argumentów, a następnie triumfalnie oświadcza, że teza nie ma podstaw, chociaż nie powiedział ani słowa o innych przytoczonych argumentach.

5

Wykład II 01.03.2022r.

PRÓBY DEFINICJI PRAWA I SPRAWIEDLIWOŚCI 1. Gajusz - żył w II w. po Chrystusie, kiedy prawo rzymskie był w szczycie swojego rozwoju - niewiele wiemy skąd pochodził, przyjmuje się, że z Azji Mniejszej (okolice Troi) - jest myśl, że Gajusz był kobietą – jest to odrzucane - nie wiemy jak się nazywał - jest uznawany w środowiskach naukowych za postać bardzo tajemniczą i kontrowersyjną - jurysta rzymski, znany głównie jako autor Instytucji Gajusza - napisał również Libri ex Q. Mucio, De verborum significatione oraz komentarze: do edyktu miejskiego i prowincjonalnego, do ustawy XII tablic - zajmował się głównie nauczaniem prawa rzymskiego - nie piastował funkcji publicznych - nigdy nie był też cytowany przez współczesnych mu jurystów klasycznych - dopiero po śmierci doceniono jego dorobek prawny. * Instytucje Gajusza - podręcznik do nauki prawa napisany przez Gajusza około 160 roku n.e. Składa się z czterech ksiąg. Przełomowa była zastosowana w nim systematyka prawa, które zostało podzielone na trzy działy:  ius quod ad personas pertinet (dotyczące osób) księga I  ius quod ad res pertinet (dotyczące rzeczy) księgi II i III  ius quod ad actiones pertinet (dotyczące powództw) księga IV. Do XIX wieku Instytucje Gajusza znane były wyłącznie dzięki fragmentom z Digestów i Instytucjom Justyniana. Dopiero w 1816 roku w bibliotece kapituły w Weronie zostały one odkryte przez Bartholda Niebuhra na pergaminowym palimpseście z V/VI wieku, publikacja drukiem nastąpiła w 1820 roku. To wydarzenie miało ogromny wpływ na rozwój wiedzy na temat prawa rzymskiego, szczególnie okresu prawa klasycznego. Tekst oryginalny odtworzono w ok. 80%, reszta została utracona na skutek błędnych technik konserwatorskich. Dwa brakujące fragmenty odnaleziono na papirusach w Egipcie w 1927 i 1933 roku. Palimpsest– rękopis spisany na używanym już wcześniej materiale piśmiennym, z którego usunięto poprzedni tekst, najczęściej w celu zmniejszenia kosztów nowego materiału.

6

2. Ius i fas - terminem tym oznaczano zarówno prawo w znaczeniu przedmiotowym (prawo przedmiotowe – zespół norm prawnych) jak też w znaczeniu podmiotowym (prawo podmiotowe – uprawnienie) - słowo ius oznacza sferę działania dozwoloną i chronioną przez państwo (prawo ludzkie) - fas oznacza sferę działania dozwoloną i osłanianą przez religię (prawo boskie) 3. Ulpian I. - rzymski jurysta i pisarz epoki cesarstwa - fragmenty oraz wyciągi jego pism stanowią znaczną część kodyfikacji prawa rzymskiego podjętej przez cesarza Justyniana I Wielkiego w VI wieku naszej ery, znanej pod nazwą justyniańskich Digestów - był jednym z pięciu wielkich rzymskich autorytetów prawniczych, których pisma zostały zrównane z ustawami na mocy konstytucji raweńskej - został jednym z głównych doradców młodego cesarza Aleksandra Sewera - mianowany w 222 r. n.e. na urząd prefekta pretorianów próbował ograniczyć rolę wojskowych w państwie - rok po objęciu urzędu został zamordowany przez pretorianów, którzy brutalnie sprzeciwili się próbom ograniczenia ich przywilejów - Ulpian występuje, jako uosobienie starorzymskiej cnoty i surowości obyczajów, przeciwstawne rozwiązłości cesarza Heliogabala, w dramacie Zygmunta Krasińskiego Irydion Ulpian, D. 1, 1, 1 pr.: II. - Publiusz Juwencjusz Celsus: […] ut eleganter Celsus definit, ius Est ars boni et aequi. Tłumaczenie: […] jak trafnie zdefiniował Celsus prawo jest sztuką stosowania tego, co dobre i słuszne. Opisuje prawo jako umiejętność, biegłość, kunszt, sztukę stosowania oraz podkreśla etyczne podstawy każdego prawa, tj. jego związki z pojęciem dobra i słuszności. - Iuri operam daturom prius nosse oportet, unde nomen Iris descendat. Est autem a iustitia appellathum. Tłumaczenie: Przed podjęciem nauki prawnej należy wiedzieć, skąd pochodzi nazwa „prawo” (ius). Jego nazwa pochodzi mianowicie od słowa „sprawiedliwość” (iustitia). - Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi Tłumaczenie: Sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą oddania każdemu tego, co mu się należy.

7

Objaśniając znaczenie słowa ius poprzez wprowadzenie jego etymologii do wyrazu iustitia, prawnik wskazywał na szczególnie ważny związek prawa ze sprawiedliwością. *W innych tekstach odwołał się do pokrewnych pojęć: podstawowych zasad prawa i nauki prawa, wiedzy prawniczej *Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere Tłumaczenie: Zasady prawa są następujące: żyć szlachetnie, innym nie szkodzić, oddać każdemu, co mu się należy. -Fragment konstytucji cesarza Konstantyna Wielkiego: Placuit, in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris kationem Tłumaczenie: Przyjęło się we wszystkich sprawach bardziej uwzględniać sprawiedliwość i słuszność niż ścisłe brzmienie przepisu. III. Cicero, De officiis 1, 10: - Rzymska zasada: Summum ius summa iniuria Tłumaczenie: Najwyższe prawo jest bezprawiem. Juryści rzymscy mieli świadomość, że zgodność przepisów prawa z zasadami etycznymi nie zawsze ma miejsce oraz, że dokładne zastosowanie przepisów prawa może niekiedy prowadzić do krzywdy i nieprawości. IV. Sprawiedliwość przykład: Salomonowy wyrok – przysłowiowe rozstrzygnięcie dokonane przez Salomona, słynącego z mądrości władcę Izraela, w sprawie o fałszywe macierzyństwo. Potocznie: zaskakująca rozwiązaniem, mądra i sprawiedliwa decyzja, kończąca spór w sposób niekrzywdzący. (Salomon odkrył prawdziwą matkę dziecka) *Salomon - prorok biblijny oraz Koranu - król Izraela - syn i następca króla Dawida - tzw. "wielki budowniczy", ze względu na wybudowanie wielkiej świątyni w Jerozolimie - swój dwór uczynił ośrodkiem kultury, głównie literatury - według tradycji biblijnej słynął z mądrości. - należy zauważyć, że niemal wszystko, co wiadomo o Salomonie, pochodzi z Biblii (głównie z Pierwszej Księgi Królewskiej 1-11 i Drugiej Księgi Kronik 1-9); inne źródła historyczne są nieliczne i niepewne 4. Podział prawa

8

I.

Ius publicum (prawo publiczne) – ius privatum (prawo prywatne) Liwiusz (59r. p.n.e. – 17r. n.e.) *Ustawa XII tablic była „źródłem całego prawa – tak bulicznego jak prywatnego” – fons omnis publici privatique Iris (Ab Urbe condita, 34, 5) Dla Liwiusza Ustawa XII tablic była źródłem całego prawa. - Kryteria podziału na prawo publiczne i prywatne podał Ulpian w słynnej definicji: „Prawem publicznym są te normy, które odnoszą się do ustroju państwa rzymskiego, prawem prywatnym zaś te, które dotyczą interesu poszczególnych jednostek; niektóre normy są bowiem stanowione w interesie ogółu, inne zaś w interesie jednostek. Prawo publiczne opiera się na obrzędach, kapłanach i magistraturach. Prawo prywatne jest trójdzielne, składa się bowiem z przepisó prawa naturalnego, przepisów prawa narodów (ius Pentium) oraz z przepisów prawa obywatelskiego (ius civile)”. (Magistratury to urzędy rzymskie)

II. Systematyka rzymskiego prawa prywatnego 5. Systematyka Gajusa - Gajus, Instytucje 1, 8: „Omne […] ius, que Timur, vel ad personas pertinet vel ad action es” Tłumaczenie: „Wszelkie prawo, którym się posługujemy, dotyczy albo osób, albo rzeczy, albo powództw”.

9...