Prawo rzymskie - odpowiedzi na pytania ze wszystkich rozdziałów podręcznika profesora Giaro PDF

Preview

Summary

Download Prawo rzymskie - odpowiedzi na pytania ze wszystkich rozdziałów podręcznika profesora Giaro PDF

Description

Rozdział 1. Historia i tradycja prawa rzymskiego." 1.

Przedstaw periodyzację państwowości rzymskiej.

— Królestwo Rzymskie – od początków miasta 753 p.n.e do 509 p.n.e" — Wczesna republika patrycjuszowska – do 367 p.n.e" — Późna republika pod hegemonią nobilitas 367-27 Przed Chrystusem" — Wczesne cesarstwo (pryncypat) 27 przed Chrystusem – 284 po Chrystusie" — Późne cesarstwo (dominat) 284-565

Historia prawa rzymskiego zaczyna się wraz z powstaniem państwa rzymskiego, jednak poszczególne okresy w rozwoju państwa nie pokrywają się z rozwojem prawa. Prawo prywatne rozwijało się niezależnie od form państwa, natomiast pod silnym wpływem sił wytwórczych (zwłaszcza niewolnictwa). Wyróżnia się następujące okresy: " Okres prawa archaicznego - (753 r. p.n.e. - połowa III w. p.n.e.). W tym okresie prawo obywateli to przede wszystkim prawo zwyczajowe, zastępowane stopniowo ustawami oraz działalnością magistratur jurysdykcyjnych." Okres rozwoju i prawa klasycznego - (połowa III w. p.n.e. - 235 r. n.e.). Dynamiczny rozwój produkcji, wymiany towarowej powoduje pojawienie się nowego systemu ius gentium. Zmiana ustroju państwa spowodowała pojawienie się nowych czynników prawotwórczych (senat, cesarz, nauka prawa). Nastąpił podział na podokresy: prawo przedklasyczne (pryncypat) i prawo klasyczne (dominat). Prawo osiągnęło wtedy szczyt swojego rozwoju." Okres schyłkowy (okres prawa poklasycznego) - (235 r. - 565 r. n.e.). Ogólny upadek gospodarczy Rzymu pociągnął za sobą kryzys we wszystkich dziedzinach życia społecznego, w tym prawa. Prawo klasyczne staje się niezrozumiałe, występują tendencje do jego unifikacji i wulgaryzacji. Jedynym źródłem prawa były konstytucje cesarzy. Upadek twórczej jurysprudencji i pozostałych czynników prawotwórczych spowodował wzrost znaczenia i aktywności szkół prawniczych."

2.

Zinterpretuj pojęcie rzymskiej konstytucji mieszanej.

Pierwszy teoretyk: Polibiusz, drugi: Cyceron. Zdaniem drugiego składała się z 3 elementów : magistratury jako dominującego czynnika monarchicznego, senatu jako czynnika arystokratycznego i zgromadzeń ludowych jako czynnika demokratycznego. Główne cechy magistratury: jednoroczna kadencyjność, kolegialność, prawo weta wobec decyzji kolegi, nieodpłatność. Kumulowanie urzędów i reelekcja były zabronione, ustawy zgromadzeń ludowych wymagały początkowo zgody (auctoritas) senatu. Tworzyło to system kontroli i równoważenia się władz (checks and balances), zapobiegający powrotowi monarchii."

3.

Wyjaśnij, jaką rolę wśród rzymskich źródeł prawa odgrywa jurysprudencja.

Jurysprudencja była dyscypliną intelektualną. Ulpian mówił: "sztuka tego co dobre i słuszne” oraz „wiedza o sprawiedliwości” . Była to interpretacja zwyczajów panujących w społeczeństwie i na ich podstawie budowano normy. Jurysprudencja stanowiła podstawę w stworzeniu prawa. Prawo jurysprudencyjne należy do gatunku case law, jednak w*odróżnieniu od anglosaskiego prawa sędziowskiego czynnikiem prawotwórczym był w*Rzymie nie wyrok, lecz porada*prawnika (responsum). Prawo jurysprudencyjne spoglądało zatem nie wstecz, lecz w*przyszłość. W*przeciwieństwie do sądu, związanego przedstawionym mu przypadkiem, a*zatem działającego retrospektywnie, prawnik mógł wykraczać poza postawione mu pytanie. Stanowiło ono dlań często tylko pretekst do ogólniejszych rozważań." Prawnik rzymski nie był ani urzędnikiem państwowym, jak pretor, ani osobą czysto prywatną, jak sędzia czy adwokat, którym był z*reguły mówca (retor). Z*drugiej strony ani pretor, ani sędzia nie byli prawnikami. Prawnik rzymski był prywatnym znawcą prawa, pełniącym publiczną funkcję bezpłatnego doradcy. Prawnik roztrząsał problemy prawne w*zaciszu domowym, niezależnie od konkretnej sprawy sądowej."

4.

Zanalizuj pojęcie interpretacji prawniczej

Interpretacja prawnicza to wydawanie opinii i zastanawianie się nad tym czy istniejące normy można wykorzystać w obecnie zaistniałych sytuacjach, odnajdywanie luk w prawie, zastanawianie się czy obecnie stosowane przepisy można użyć w sytuacjach nieobjętych prawem. To opiniowanie projektowanych aktów prawnych, ich skuteczność." August przyznał niektórym prawnikom przywilej udzielania opinii prawnych (responsa) z*upoważnienia samego pryncepsa." Prawnicy uprzywilejowani udzielali porad w*formie zapieczętowanego listu (responsum signatum), który w*zasadzie wiązał proszącego o*poradę sędziego tylko w*konkretnym przypadku procesowym. Dopiero cesarz Hadrian przyznał w*jednym ze swych reskryptów wielu prawniczym responsom o*zgodnej treści formalną moc ustawy." Prawdopodobnie w*związku z*wprowadzeniem ius respondendi powstały w*początkach pryncypatu szkoły prawa Prokulianów (wywodziła się od Marka Antistiusza Labeona) i*Sabinianów (od Atejusza Kapitona)." Spory szkół, które dotyczyły spraw tyle licznych, ile czysto technicznych i*często drugorzędnych z*punktu widzenia konstrukcji dogmatycznej, miały charakter głównie prestiżowy." 5.

Omów zagadnienie normatywności jurysprudencji

Stanowiska uczonych, choć są niewiążące dla sądów ani ustawodawców odgrywają ważną rolę w większości systemów prawnych. Głównym źródłem w tworzeniu prawa były opinie

prawników, wyniki ich interpretacji, spoglądali w przyszłość i na tej podstawie budowane były normy i zasady postępowania." Sposób powstawania norm – na początku tworzyli jurysprudencję pontyfikowie, potem powstała ustawa XII tablic, następnie powstał urząd pretora, którzy wydawali edykty, rosła rola profesjonalnych prawników (autorytet), którzy z czasem zaczynają pracować w kancelariach cesarskich. Hadrian nadał prawniczym responsom moc ustaw. Z czasem rolę tworzenia prawa przejęli cesarze." 6.

Co rozumiemy przez biurokratyzację jurysprudencji rzymskiej?

Prawnicy udzielający porad i opinii działali najczęściej w strefie prywatnej. Prawnicy zaczęli mimo początkowego uzależnienia od pryncepsa (obecnemu władcy) stawać się częścią cesarskiego aparatu administracyjnego. Etap wstępny biurokratyzacji to IUS RESPONDENDI, prawo nadawane przez cesarza prawnikom, prawo do publicznej wypowiedzi, udzielali oni opinii pod autorytetem cesarza ( pierwszy raz nadane przez Augusta). " Pogłębienie biurokratyzacji nastąpiło w*dwóch dalszych etapach: centralistycznoetatystycznych reform cesarza Hadriana (117–138) i*nieco bardziej rozciągniętego w*czasie procesu wyparcia prawniczego responsum przez reskrypt cesarski (w prawie rzymskim akt normatywny wychodzący z kancelarii cesarskiej, będącym odpowiedzią cesarza na zapytania urzędników)." Biurokratyzacja zawodu prawnika czyniła dalsze postępy za dynastii Antoninów." Cesarze z*dynastii Sewerów (193–235) jeszcze silniej włączyli jurysprudencję, która pochodziła już wyłącznie ze stanu ekwitów, w*struktury administracji imperialnej. Wybitni prawnicy stali się właściwie bez wyjątku wysokimi urzędnikami."

7.

Jaka jest istota ustroju pryncypatu?

PRYNCYPAT (27pne - 284) Prynceps był pierwszym obywatelem." Był to system usytuowany między republiką a monarchią." Władza skupiona była w rękach jednostki przy zachowaniu pozorów republikańskich. Cesarz bym pryncepsem obejmującym funkcję imperatora (rządził), przywódcy senatu, prokonsula zarządzającego 18 prowincjami, najwyższego kapłana (był*też kult cesarza), trybuna ludowego i cenzora ustalającego listy senatorów. Pryncypat nie był dziedziczny, ale władca mógł wyznaczyć swojego następcę. Do końca pryncypatu nie powstał*trwały porządek następstwa tronu. " 4 typy konstytucji cesarskich: a) edicta (zarządzenie) - ogólne normy prawa publicznego np. constitutio Antoniniana (212r. Karakalla). -> wszyscy wolni dostali obywatelami (tylko peregrini wojenni -> najgorszy sort)"

b) mandata - polecenie, instrukcje dla urzędników" c) rescripta - pisemne odpowiedzi na postawione cesarzowi zapytania" d) decreta, czyli wydawane w procesie nadzwyczajnym wyroki sądu cesarskiego. "

8.

Jakie zmiany ustrojowe nastąpiły w okresie późnego cesarstwa?

Powstał monarchiczny system zarządu cesarstwa w postaci czwór władzy- tetrarchia (284, Dioklecjan). Zapewniała ona stałą sukcesję tronu, gdyż każdy z dwóch współcesarzy wyznaczał swojego niższego rangą następcę, przy czym każdy z nich rządził jedną z czterech prefektur. Imperium rządzi dwóch augustów którzy mianują swoich zastępców cezarami (łącznie jest ich 4)" Właściwy podział cesarstwa polegał jednak – teraz nawet bardziej niż przedtem – na przeciwstawieniu Wschodu i*Zachodu. Wraz ze śmiercią Konstantyna w*337*r. nastąpił faktyczny podział cesarstwa na część wschodnią i*zachodnią, który uzyskał ostatecznie charakter prawny po śmierci Teodozjusza Wielkiego w*395*r. Od czasu objęcia władzy przez jego synów, Arkadiusza na Wschodzie (395–408) i*Honoriusza na Zachodzie (395–423), ustawy cesarskie wydane w*jednej części cesarstwa musiały być więc wyraźnie przejęte przez władcę drugiej." Powtórzony przez Konstantyna w*313*r. w*Mediolanie edykt tolerancyjny otworzył drogę monarchii de facto chrześcijańskiej, datującej się od przejęcia wyłącznej władzy przez Konstantyna w*325*r. Formalnie ogłosił chrześcijaństwo religią państwową dopiero Teodozjusz Wielki w*391*r." Doszło też*do barbaryzacji."

9.

Jakie zmiany systemu źródeł prawa nastąpiły w okresie późnego cesarstwa?

Biurokratyzacja jurysprudencji – zanik samodzielności, kodyfikacja dorobku jurysprudencji, Prawnicy udzielający porad i opinii działali najczęściej w strefie prywatnej. Prawnicy zaczęli mimo początkowego uzależnienia od pryncepsa (obecnemu władcy) stawać się częścią cesarskiego aparatu administracyjnego. Etap wstępny biurokratyzacji to IUS RESPONDENDI, prawo nadawane przez cesarza prawnikom, prawo do publicznej wypowiedzi, udzielali oni opinii pod autorytetem cesarza ( pierwszy raz nadane przez Augusta). " Wulgaryzacja prawa – zakazano interpretacji prawa, nowe ustawy i zawarte w nich przepisy musiały być bezwzględnie przestrzegane bez wcześniejszej interpretacji i opinii wydanej przez prawników."

W okresie dominatu nastąpił upadek nauki prawa. Na potrzeby praktyki zostały sporządzone zbiory prywatne, zawierające ustawy cesarskie oraz fragmenty prac jurystów okresu klasycznego." Juryści okresu dominatu, zazwyczaj anonimowi i niesamodzielni, pracowali w warunkach daleko mniej sprzyjających niż poprzednicy. Nie tworzyli już nowych dzieł, lecz nastawieni byli na przetwarzanie i dostosowywanie dzieł prawników klasycznych do współczesnych potrzeb społecznych i gospodarczych. W ten sposób powstawało prawo zwane wulgarnym, znacznie uboższe w treści mniej doskonałe co do formy niż prawo klasyczne. Cesarze zaprzestali nadawania ius respondendi i sami przejęli funkcje wyjaśniania wątpliwości natury prawnej." 10. Czym się różnił rozwój prawa na wschodzie i na zachodzie cesarstwa ? Za czasów Hadriana (117 - 138) responsum jako źródła prawa przez reskrypt cesarski = przyspieszenie załamywania się prawa jurysprudencyjnego (jego koniec wraz z wyparciem dynastii Sewerów). Ostatni prawnik poziomu „klasycznego” to uczeń Ulpiana - Modestyn. cały materiał jurysprudencyjny okresu pryncypatu = stare prawo tzn ius vetus. -> dalszy rozwój = legislacja cesarska, która tworzyła 2 masę ustaw (leges). Konstytucje cesarskie tworzyły głównie prawo publiczne. = nowe prawo tzn ius cesarski zakaz wykładni prawniczej (interpretacji prawa) = Na wschodzie zabroniona w 316 przez Konstantyna. potwierdzona w 454 przez Marcjana i w 533 przez Justyniana. 426 - ustawa o cytowaniu Teodozjusza II i Walentyniana III = powołała tzw. trybunał zmarłych złożony z 5 prawników: Papiniana, Paulusa, Ulpiana, Modestyna i Gaiusa. = w razie równości głosów rozstrzygać miało zdanie Papiniana. = kapitulacja biurokracji cesarskiej, która musiała tworzyć normy gotowe do bezpośredniego stosowania." Przez to na Zachodzie = wulgaryzacja prawa, bo: znajomość pism prawników klasycznych czerpano z powstałej w III - IV w. na Zachodzie uproszczonej literatury wczesnopoklasycznej (bo oryginałów nie rozumiano) tzw. florilegiów = zbiory cytatów, sporządzone z podaniem źródła. A właściwe prawo wulgarne zawierały powstałe w V w: wizygockie Interpretationes do sentencji Paulusa i do Kodeksu Teodozjańskiego + skrót gajusowych Instytucji - Epitome Gai." Wschód: Pozostaje klasycyzm prawa (brak wulgaryzacji prawa i najazdów barbarzyńców)." 11. Scharakteryzuj kompilacje justyniańską w kontekście nowożytnych kodyfikacji. Justynian chce dokończyć rozpoczęte w czasach wcześniejszych uporządkowanie porządku prawnego (w czasach poklasycznych bogactwo prawa stało się przecież w zasadzie problemem). Kompilacja idzie po części właśnie tymi drogami wcześniejszymi. Jest to zresztą element jego całościowej polityki odbudowy imperium zachodniego. Justynian jest też oczywiście cesarzem chrześcijańskim, więc bardzo zależy mu na jedności z kościołem. Justynian panuje nad ziemiami, na których panuje język i kultura Grecji, a sam Justynian jest przecież rzymianinem z krwi i kości, wykształconym w kulturze łacińskiej. Chce on zromanizować Wschód i chce żeby kompilacja wskrzeszała ducha prawa rzymskiego." Kompilacja Justyniana:

· Digesty/Pandekty – to samo znaczenie tylko digesta są po łacinie, a pandekty po grecku; zbiór wszystkiego co zostało napisane przez jurystów do epoki klasycznej, uporządkowane w księgach i pogrupowane tematycznie; są oczywiście przede wszystkim zbiorem responsów, czyli w zasadzie kazusów · Instytucje (institutiones) – podręcznik do prawa, będący „przepisanym” od Gaiusa, oczywiście uaktualnionym, ale jednak wziętym od niego; podręcznik miał oficjalną sankcję prawną (jego treść jest prawem) · Kodeks „powtórnego wyboru” zawierający zbiór konstytucji cesarskich (leges) od czasów Hadriana – 12 ksiąg, na wzór Ustawy XII Tablic" Tradycyjnie mówi się o „kodyfikacji” jako zbiorze prawa, jednak bardziej precyzyjne jest mówienie o „kodyfikacji” dopiero od czasów oświecenia, a tutaj mamy do czynienia z kompilacją. Nowoczesne kodyfikacje oprócz zupełności i niesprzeczności były również usystematyzowane – nowoczesna technika, z jednostkami redakcyjnymi, normy zarówno generalne i abstrakcyjne, a także nowoczesne kodeksy zawsze niosą ze sobą miana reformy (w pewnym sensie chcąc wyzerować poprzednia tradycję prawną). Cele, które założył sobie Justynian nie do końca spełnił. Nie udało mu się w zasadzie zachować postulatu zupełności – kilka lat po wydaniu kompilacji sam sobie zaprzecza wydając nowele (swoje konstytucje). Nie udaje mu się także chęć powrotu do ducha prawa rzymskiego – na rynku pojawiają się parafrazy jego dzieła w języku greckim, a zatem nie tłumaczenia tylko celowe zmiany treści na inny język."

Na całość ustawodawstwa justynianskiego składa się KOMPILACJA JUSTYNIAŃSKA WRAZ Z NOWELAMI." Nazywa się ona CORPUS IURIS CIVILIS (1583, Dionize Gothofredus). Rok wcześniej w Rzymie opublikowano CORPUS IURIS CANONICI - zbiór prawa kanonicznego. "

12. Co znaczy pojęcie „ prawa rzymskiego? Recepcja prawa rzymskiego począwszy od konsyliatorów po jego elementy w prawie współczesnym; stosowanie prawa rzymskiego subsydiarnie przez Sąd Rzeszy Niemieckiej i potem włączenie rozwiązań z prawa rzymskiego do kodyfikacji." Właściwa recepcja prawa rzymskiego miała miejsce tylko na terenie Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego za sprawą powołania tam w 1495r. Kameralnego Sądu Rzeszy, złożonego w połowie z doktorów prawa *" Jego zadaniem było stosowanie prawa rzymskiego jako subsydiarnego wobec rozdrobnionego przez polityczne podziały lokalnego prawa niemieckiego -

Kto powoływał się na prawo rzymskie, nie musiał go udowadniać, ponieważ stało za nim gruntowne domniemanie (fundata intentio), jest to podwalina pod zasadę „udowadniać trzeba fakty, prawo jest sądowi znane” (iura novit curia) " — Glosatorzy - Ireneusz - XI - XIII (między wierszami i na marginesach)" — Konsyliatorzy - porady" — Humanizm " Humanizm prawniczy (mos gallicus) rozwinął się na Uniwersytecie w Bourges. Humanizm pojmował prawo rzymskie jako „spisany rozum” (ratio scripta) i znacznie pogłębił historyczną znajomość prawa rzymskiego. Historyzacja prawa rzymskiego paradoksalnie pozwalała na jego swobodniejszą interpretację. "

13. Jaka jest różnica między recepcją prawa rzymskiego na wschodzie i na zachodzie Europy? Najważniejsze jest jednak to, że na Zachodzie następuje proces recepcji prawa rzymskiego, właśnie na podstawie kompilacji Justyniana. Plemiona barbarzyńskie zalały zachód:" • / Goci starają się żyć w zgodzie z kulturą Rzymską, a Król Alaryk, w plemieniu Wizygotów, wydaje „Brewiarz Alaryka”, ustanawiający tak naprawdę prawo rzymskie" • / Z drugiej strony na przykład Longobardowie kompletnie odrzucili to prawo – paradoksem jest to, że prawo rzymskie przetrwało lepiej na terenie Francji i Hiszpanii, a nie na terenie samych Włoch." W samym z kolei średniowieczu, na przełomie XI i XII w., tak naprawdę na dobre następuje „renesans” kultury europejskiej, antycznej. Ludzie, w szczególności ludzie kościoła, coraz bardziej zaczynają się interesować kulturą antyczną. Zaczynają uczyć się łaciny i greki i zaczynają czytać dzieła z okresu antycznego. Natykają się na kompilację Justyniańska co jest początkiem procesu recepcji prawa rzymskiego. To, że właśnie odczytują digesty, powoduje między innymi powstanie uniwersytetów, w tym pierwszego w Bolonii. Tak się właśnie rodzi dojrzałe średniowiecze, co ma zarówno w sferze prawnej jak i filozoficznej. Studia prawnicze rozpoczynały się właśnie od digestów."

14. Wymień kodyfikacje prawa natury Kodeks bawarski z 1756 r. CMBC (Codex Maximilianeus Bavaricus Civilis)" Kodeks niemiecki z 1794 r. ALR (Landrecht pruski)" Francuski code civile z 1804 r." Austriacki ABGB z 1811 r."

15. Z jakich źródeł doktrynalnych wywodzi się niemiecki kodeks cywilny BGB?

Z systematyki pandektowej, opartej na recepcji prawa rzymskiego. Już w połowie XIX w. sędziom zdarza się nie orzekać na podstawie kodeksu, a na podstawie książek pandektystów, w których opisywane były całe systemy prawa cywilnego. Ich podejście było wręcz przeintelektualizowane – ich dzieł nie da się czytać bez przygotowania prawniczego. Koniec końców pandektyści stworzyli BGB (niemiecki kodeks cywilny), niezwykle skomplikowany, bardzo trudny do czytania. A zatem pandektyści, którzy na początku się zapierali, że kodeks nie jest potrzebny, stworzyli kodyfikację. Niemieckie prawo cywilne jest najbardziej zteoretyzowane, ubrane w siatkę pojęciową, niezwykle skomplikowane. Od czasów kiedy BGB zaczęło rywalizować z kodeksem francuskim, a nawet go wypierać, okazało się, że tak naprawdę jedynie te 2 kodeksy były czymś innowacyjnym, a reszta państw tak naprawdę mieszała te dwa pomysły wraz z elementami prawa rodzimego, bądź wręcz przyjmowała wprost te kodeksy. "

Rozdział 2. Kształtowanie i ochrona praw prywatnych." 1.

Wymień elementy treściowe czynności prawnej.

Essentialia negotti – część która decydowała o istocie czynności prawnej. Np. przy kontrakcie kupna-sprzedaży należało określić towar i cenę, w testamencie określić dziedzica. Bez ich ustalenia nie można zawrzeć ważnej czynności prawnej." Naturalia negotti – postanowienia czynności prawnej wynikające z zasad słusznego, sprawiedliwego obrotu prawnego, które nie musiały być dokładnie określane, gdyż domniemywa się, że z daną czynnością związane są tego rodzaju elementy (np. odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne towaru)." Accidentalia negotti – dodatkowe, nietypowe postanowienia. Np. warunek, termin czy polecenie."

Czynność prawna: " — musiała być zgodna z prawem - nie mogła być dokonana contra legem, musiała zachować przewidzianą formę, a jej treść nie mogła naruszać porządku prawnego " — nie mogła być dokonana w celu obejścia ustawy ( taka uznawana była za nieważną) " — musiała być zgodna z dobrymi obyczajami, czyli społecznie uznanymi normami zachowania. "

2.

Scharakteryzuj warunek, termin i polecenie.

Warunek – zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego zależy skuteczność czynności prawnej. Czynność prawna zawarta z dodaniem warunku jest ważna od samego początku, ale jej skuteczność jest ograniczona w czasie. Warunkami nie są zdarzenia przeszłe, teraźniejsze oraz warunki ni...