RI WYKŁAD+ Kolos - Agnieszka skorupa PDF

Preview

Summary

Agnieszka skorupa...

Description

Różnice indywidualne rozważamy w aspekcie psychologicznym i fizycznym. Występują zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Różnice indywidualne są: • •

Interindywidualne – międzyosobocznicze (ja różnię się od kogoś innego) Intraindywidualne – wewnątrzosobnicze (ja w toku rozwoju zachowuję się inaczej, pewne cechy się wzmacniają, inne słabną)

Determinanty przyczyn indywidualnych: • •

Geny Środowisko

Jest to jeden z najważniejszych dylematów. Cechy różnic indywidualnych: •

•

•

Powszechność – nie ma takiego człowieka, który nie różniłby się pod względem osobowości, każdy z nas ma jakąś osobowość – ta cecha jest powszechna u wszystkich przedstawicieli gatunku ludzkiego, każdy jakąś ma Uniwersalność – jako ludzie mamy zdeterminowany genetycznie pewien sposób ludzkiego zachowania, nasz genom determinuje, że przejawiamy pewne cechy ludzkich zachowań, to jest uniwersalne dla każdego z nas Niepowtarzalność – każdy ma trochę inną kombinację genów i ma inny wpływ środowiska, które na niego oddziałuje, jest więc niepowtarzalną jednostką pod kątem posiadanych przez siebie cech

CECHA To podstawowe pojęcie różnic indywidualnych, cecha związana z różnicami indywidualnymi jest: - względnie stała – nie jest to odpowiedź na daną sytuację, tylko jest stała, ktoś się zawsze tak zachowuje - mierzalna – musimy móc jakoś daną cechę zweryfikować, zmierzyć poprzez testy neurofizjologiczne czy testy psychologiczne Różnice indywidualne badają takie cechy jak: inteligencja, temperament, osobowość, style poznawcze – są to kluczowe cechy pod kątem których możemy ludzi różnicować.

Wszystkie cechy jakie mają ludzie rozkładają się z krzywą Gaussa - większość przypadków jest bliska średniemu wynikowi, a im dany wynik bardziej odchyla się od średniej tym jest mniej reprezentowany. Najwięcej jest przypadków blisko przeciętnej. Im dalej oddalamy się od średniego wyniku, tym przypadków jest mniej.

Prekursorzy psychologii różnic indywidualnych: 1. Platon („Państwo”) i Arystoteles („Polityka”) jako pierwszy opisują różnice indywidualne, szeregowali na podstawie różnic indywidualnych 2. Ayurveda 3. Hipokrates – cztery humory (krew, żółć, czarna żółć, flegma) – w zależności od stężeń mamy różne temperamenty 4. Galton – stworzył nazwy temperamentów na podstawie nauk Hipokratesa 5. Immanuel Kant – odwoływał się do temperamentów, mówił o energii życiowej (duża vs mała) i dominującej charakterystyce zachowania (emocje vs działanie) 6. Michał Wiszniewski – „Charakter rozmów ludzkich” Typy teorii osobowości: • •

Endogenne – skąd w człowieku biorą się z człowieka cechy, coś jest w nas co powoduje, że mamy takich typ osobowości Egzogenne – bardziej współczesne, czy to może środowisko wykształca typ osobowości

Początek badań empirycznych nad RI – XIX/XX w. 7. Charles R. Darwin – badania ewolucyjne, konkretni przedstawiciele danego gatunku różnią się między sobą 8. Francis Galton – geniusz jest odziedziczalny, śledził żywoty słynnych rodzin i badał metodą drzewa genealogicznego, dobre geny przekazują dobre geny 9. James Cattell – wprowadził narzędzie do pomiaru cech, zrobił test pomiarowy 10. Wilhelm Wundt – założył pierwsze laboratorium psychologiczne, jeśli na początku wchodziły różnice indywidualne w badaniach to było to traktowane jako błąd pomiaru i to Wundt wysunął wniosek, że to może nie być błąd, tylko to są różnice indywidualne między ludźmi 11. Alfred Binet – wprowadził termin wieku umysłowego, na jakim poziomie wieku umysłowego ktoś jest, to dało postawę później liczeniu ilorazu inteligencji, stworzył test dla dzieci szkolnych – skala Simona-Bineta 12. Wiliam Stern – pierwszy test do pomiaru inteligencji, wprowadził termin iloraz inteligencji 13. Iwan Pawłow – badania nad nerwizmem, badał siłę pobudzenia układu nerwowego 14. Gordon Allport – uważał, że wszystko jest w słowach, w języku, zapoczątkował nurt badań leksykalnych Początki psychologii różnic indywidualnych

15. Arystoteles – podział ludzi pod względem funkcjo pełnionych w państwie, które zależą od posiadanych przez osobę kompetencji intelektualnych 16. Hipokrates-Galen – różnice indywidualne wywodzą się z mechanizmów biologicznych, które tkwią w nas, każdy z nas bowiem posiada pewien określony temperament

17. Karol Darwin – to różnice indywidualne decydują o selekcji naturalnej jednostek i ich adaptacji do warunków środowiska 18. Francis Galton – twórca psychologii różnic indywidualnych, przy pomocy metody drzewa genealogicznego badał on przyczyny różnic indywidualnych osób szczególnie uzdolnionych – stwierdził on, że im bliższe podobieństwo genetyczne do osoby genialnej, tym większe prawdopodobieństwo bycia osobą wybitnie zdolną, to on sformułował pytanie „dziedziczność czy środowisko” – on sam twierdził, że geny mają decydujący wpływ na bycie uzdolnionym 19. James Cattell – pierwszy zastosował testy do pomiaru różnic indywidualnych, jako pierwszy użył terminu testu umysłowego 20. Charles Spearman – zwrócił uwagę na inteligencję ogólną 21. Iwan Pawłow – stworzył typologię układu nerwowego, będącą fizjologiczną interpretacją temperamentów Hipokratesa-Galena 22. Alfred Binet i Theodor Simon – twórcy pierwszego testu inteligencji, Binet jest twórcą terminu wieku umysłowego 23. William Stern – usystematyzował wiedzę na temat różnic indywidualnych, przez niektórych uważany za twórcę psychologii różnic indywidualnych; twórca pierwszego podręcznika z zakresu różnic indywidualnych, wprowadził pojęcie ilorazu inteligencji Nie ma konkretnej daty wyłonienia się różnic indywidualnych, ciężko stwierdzić czy ich twórcą był Galton czy też Stern. Przedmiot badań psychologii różnic indywidualnych Różnice indywidualne Jednostki (ludzie i zwierzęta) różnią się między sobą cechami fizycznymi i psychicznymi, mimo że należą do jednej populacji. Cechy różnic indywidualnych: •

•

•

•

Powszechność – nie ma takiego człowieka, który nie różniłby się pod względem osobowości, każdy z nas ma jakąś osobowość – ta cecha jest powszechna u wszystkich przedstawicieli gatunku ludzkiego, każdy jakąś ma Uniwersalność – jako ludzie mamy zdeterminowany genetycznie pewien sposób ludzkiego zachowania, nasz genom determinuje, że przejawiamy pewne cechy ludzkich zachowań, to jest uniwersalne dla każdego z nas Niepowtarzalność / Unikatowość / Indywidualność – każdy ma trochę inną kombinację genów i ma inny wpływ środowiska, które na niego oddziałuje, jest więc niepowtarzalną jednostką pod kątem posiadanych przez siebie cech Względna stałość – różnice indywidualne są powtarzalne i można je obserwować przez dłuższy czas, ważne są szczególnie te zjawiska i zachowania, które mają znaczenie dla funkcjonowania ludzi

Najważniejsze adaptacyjnie różnice indywidualne to: • •

Inteligencja i zdolności specjalne Osobowość, w tym temperament

•

Style funkcjonowania jednostki, zwłaszcza style poznawcze

Podstawowe kategorie opisu różnic indywidualnych

Cecha wg Allporta Jest to sposób reagowania w określony sposób, który jest wspólny dla wszystkich ludzi.

Dyspozycja osobista wg Allporta Jest to sposób reagowania w określony sposób, który jest niepowtarzalny i specyficzny dla danej jednostki.

Pojęcia te wprowadził Gordon Allport, jego zdaniem osobowość jednostki składa się z niepowtarzalnej struktury cech mających właściwości motywacyjne (ukierunkowujące zachowanie).

Rozróżnienie na cechę dało początek dwóm głównym podejściom badań nad osobowością:

a. Podejście uniwersalne (podejście nomotetyczne) – CECHA Dotyczy prawodawstwa, darzymy do stworzenia reguły – Wszyscy ludzie jak się stresują są nerwowi… Tworzymy ogólne prawidłowości reagowania wszystkich ludzi Najbardziej nomotetyczny jest psycholog reklamy – konstruując reklamę chcemy, by ona trafiła do każdego, nie podchodzimy do każdego człowieka, reklama ma zadziałać na masę ludzi

b. Podejście indywidualne (podejście idiograficzne) – DYSPOZYCJA OSOBISTA

Dotyczy jednostki, skupiamy się na unikatowej reakcji / zachowaniu danej jednostki Przykładowo: coach, psycholog szkolny, np. pracujący z dziećmi specjalnej troski

Cecha wg tradycyjnej psychologii osobowości Jest to niezmienna, dziedzicznie zdeterminowana predyspozycja do odpowiednich zachowań . Cecha posiada spójność czasową (stałość) i spójność sytuacyjną (ujawnia się niezależnie od specyfiki sytuacji).

Krytyka cech przyczyniła się do rozwoju interakcjonizmu – na różnice indywidualne w zachowaniu ma wpływ nie tylko osoba (cecha) i środowisko, ale również interakcja między nimi. Otoczenie również oddziałuje na osobę, która ma określone cechy i interakcja między nimi decyduje o następującym później zachowaniu.

CECHA to względnie stała, charakterystyczna dla jednostki, zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań, przejawiająca się w różnych ale spójnych z tą tendencją zachowaniach.

Przykład cechy wg Strelaua – przyspieszalności Nie ma miejsca przyspieszalności w samochodzie, ale jest to cecha, którą możemy porównywać między samochodami, cecha ta zależy od wpływających na nią czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Cecha ta nie jest realna,

Istnieje coś takiego w samochodzie jak przyspieszenie, ale nie ma jednej części w samochodzie, na którą by można wskazać i powiedzieć, że to właśnie jest sytuacja. Na tę przyspieszalność wpływają czynniki zewnętrzne (środowiskowe) oraz czynniki wewnętrzne (budowa silnika, co do niego wlewamy).

Są więc ludzie, jedni np. są bardziej lub mniej ekstrawertyczni – mają pewien pakiet genów, ale wpływają na nich też warunki środowiskowe (zmęczenie, pogoda itp.). Nie ma w nas

konkretnego miejsca ekstrawersji, ale szereg czynników, które na nas działają – wewnętrznych i zewnętrznych, warunkują daną cechę. One wpływają na to, czy w danej sytuacji nasza cecha się ujawni.

Charakterystyka cechy: 24. Cecha ma charakter latentny Nie można jej obserwować bezpośrednio, jest pomiędzy bodźcem a reakcją. Cechy, np. lękliwości, nie można zaobserwować dopóki nie powstanie sytuacja sprzyjająca ujawnieniu się tej cechy. 25. Cechy są zdeterminowane przez mechanizmy wewnętrzne wrodzone lub nabyte Cecha to tendencja do zachowania lub reagowania w określony sposób, może być uwarunkowana genetycznie lub środowiskowo. 26. Cecha ma podłoże biologiczne, ale wpływają na nią czynniki zewnętrzne (środowisko fizyczne i społeczne) 27. Cecha nie jest zlokalizowana w genach, nie dziedziczymy jej 28. Cecha to konstrukt hipotetyczny, abstrakcyjny, nieobserwowalny, może być oceniany jedynie drogą wnioskowania (pośrednio)

ZDOLNOŚĆ to potencjalne możliwości jednostki, przejawiające się w poziomie (stopniu trudności i szybkości) wykonywania zadań i rozwiązywania problemów.

Cechy wyrażane są na dwa sposoby – przez: • •

Zachowanie (lub poziom wykonania zadań) Stany (procesy) uczestniczące w wykonywaniu czynności fizjologicznej lub psychicznej

Zarówno stany, jak i zachowania można mierzyć.

Inne kategorie służące do opisu różnic indywidualnych

Pojęcia, inne niż cecha, służące do opisu różnic indywidualnych: 29. Czynnik 30. Wymiar – pojęcie wprowadzone przez Wilhelma Wundta, odzwierciedla różnice indywidualne w postaci przestrzennej, czyli punktu jaki zajmuje dana jednostka pod względem badanej charakterystyki na osi (jej bieguny wyznaczane są przez największe i najmniejsze nasilenie danego zjawiska) 31. Typ – jest to kategoria klasyfikacyjna, nie jest przypisany jednostce, ale stanowi kategorię, na podstawie której klasyfikujemy osoby wg konkretnego kryterium; jednostka należy do danego typu, czyli reprezentuje określony wzór zachowania / konkretną konfigurację cech psychicznych charakterystycznych dla danego typu. Typy używane są w celu uporządkowania występujących różni indywidualnych 32. Styl – związane ze względnie stałymi różnicami indywidualnymi w sposobie, w jaki przebiega dany proces, czynność czy działanie

Podstawowe typologie: c. d. e. f.

Koncepcja szufladkowa Koncepcja biegunowa Koncepcja wymiarowa Koncepcja modalna (podawana przez niektórych)

Koncepcja szufladkowa i biegunowa zostały poddane krytyce, gdyż obejmują one tylko przypadki skrajne, podczas gdy większość charakterystyk psychologicznych rozkłada się zgodnie z krzywą Gaussa.

Niektóre książki podają, że są 3 podstawowe typologie, inne podają 4 typologie.

Style poznawcze wg Czesława Nosala

Dotyczą one różnic indywidualnych w sposobach przetwarzania przez nas informacji. Na style poznawcze wpływają czynniki umysłowe, temperamentalne oraz cechy danej sytuacji. Style nie ujawniają się, gdy zachowanie jest regulowane poprzez dobrze utrwaloną wiedzę, silne nawyki lub wyuczone strategie działania. Fakt, iż ludzie posiadają różne style poznawcze świadczy o różnym przebiegu czynności umysłowych.

Kategorie stylów poznawczych i ważniejsze wymiary szczegółowe

KATEGORIA Style percepcyjne Style pamięciowe Style pojęciowe Style kontroli

WYMIAR Zależność / Niezależność od pola percepcyjnego Zaostrzanie / Wygładzanie śladów pamięciowych Szerokość kategorii pojęciowej Ekwiwalentność pojęciowa Prostota / Złożoność pojęć Zewnętrzne / Wewnętrzne Umiejscowienie wzmocnienia impulsywność / refleksyjność

Chronobiologia

Nauka zajmująca się wpływem upływu czasu, stanu czuwania i snu, na fizjologię i zachowanie człowieka.

Chronotyp, czyli nasz preferowany typ aktywności dobowej, tzw. zegar biologiczny to ten element, który możemy badań i porównywać.

Chronopsychologia Dział psychologii porównujący to w jakich cyklach dnia preferujemy prowadzenie różnych czynności życia.

Chronobiotyki Synchonizatory (dawcy czasu). Pozwalają nam się orientować, czy jest rano czy jest późno. Największym chronobiotykiem jest słońce.

Chronopatologia Konsekwencje dostępu do sztucznego światła, nie synchronizujemy się już ze światłem dziennym. Dwie największe chronopatologie to otyłość i depresja.

Normalni ludzie bez snu umierają po 4 dniach, ale rekordzista wytrzymał 9 dni bez snu! Wanda Ciarkowska jest najsłynniejszą badaczką zajmującą się chronopsychologią.

Optimum snu wynosi 7 godzin, jest to najbardziej optymalny czas snu. Jeśli śpimy krócej niż 5 godz. 35 minut to jest chroniczne niedospanie, koreluje to ze wzrostem depresyjności. Jeśli śpimy powyżej 9-10 godzin to jest to już hipersomnia, następuje wtedy zasypianie swojego stanu psychicznego (nie rozwiązujemy swoich problemów), świadczy to o zaburzeniach.

Badania pokazują, że na przestrzeni lat studenci zmienili tendencje z bycia skowronkami do bycia sowami, nastąpiła duża desynchronizacja. Zmiana ta była spowodowana tym, że pojawiły się komputery – emitują one takie światło, które trzymają nas dłużej w stanie czuwania, długość tej fali wychwytywana jest również przez osoby niewidome!

2005 2011

Skowronki

Sowy

22,5% 6,5%

15,5% 27,5%

Pytania do tekstu – platfoma – wchodzi do kolokwium: 33. Scharakteryzuj chronotyp wieczorny o Budzą się w godzinach przedpołudniowych o Mają wtedy najgorszy nastrój o Największa efektywność przypasa na godziny wieczorne i nocne 34. Scharakteryzuj chronotyp poranny o Budzą się wcześnie o Godziny przedpołudniowe szczególnie sprzyjają pracy, najlepsze wyniki o Lepszy nastrój emocjonalny rano o Potrafią się budzić spontanicznie bez pomocy budzika 35. Jakie rytmy występują w organizmie człowieka? o Rytmy ultradobowe o Rytmy infradobowe o Rytmy okołodobowe 36. Jaki jest związek snu z chronotypem? o Ranny ma krótszą latencję snu (jak długo się przewracamy w łóżku zanim zaśniemy) o Ranni bardziej przestrzegają rytmu snu i czuwania, zwykle idą o tej samej godzinie spać, a wieczorni różnie o Jeśli robimy drzemki to dla osób w trybie wieczornym, drzemki w ciągu dnia są równowartościowe jak spanie w nocy, ale poranni w trakcie drzemki w ciągu dnia się nie zregenrują tak jak oni 37. Jaki jest związek emocji z chronotypem? o Brak różnicy negatywnego nastroju rano i wieczorem o Chronotyp wpływa jednak na zmianę pozytywnych reakcji emocjonalnych – osoby ranne mają bardziej pozytywne reakcje emocjonalne rano, a osoby wieczorne wieczorem, jednak pozytywny nastrój u osób chronotypem wieczornym jest porównywalny do osób z chronotypem porannym (ze względu na silną skłonność do odczuwania depresji) 38. Jaki jest związek wieku z chronotypem? o Starszy człowiek – raczej chronotyp ranny o Osoby młodsze – raczej chronotyp wieczorny o Osoby do 15 r.ż. – przewaga chronotypu wieczornego o Osoby powyżej 50 r.z. – przewaga chronotypu rannego o Z wiekiem naturalna zmiana w stronę wieku rannego 39. Jaki jest związek płci z chronotypem i dlaczego w Polsce jest inaczej? o Większa poranność u kobiet (z powodu życia rodzinnego) o W Polsce to mężczyźni mają częściej chronotyp ranny????? – powód: rola synchronizatorów społecznych, jakim podlegają aktywni zawodowo mężczyźni i kobiety, konieczność podejmowania pracy w godzinach porannych i przedpołudniowych 40. Czy chronotyp pojawia się w odpowiedzi na czynniki psychospołeczne? o Tak, np. godziny aktywności zawodowej, narzuconej oranizacji życia społecznego

o Rytm społeczny jest zsynchronizowany z chronotypem porannym Czy ludzie tak kształtują czynniki psychospołeczne, żeby funkcjonować w zgodzie ze swoim chronotypem? Jest pewna baza genetywczna, jakaś skłonność do bycia bardziej porannym i wieczornym. Jeśli środowisko nam sprzyja to działamy zgodnie z chronotypem. • Ale jeżeli środowisko z nami nie współpracuje, np. praca w konkretnych godzinach, to wówczas siłą rzeczy zmieniamy nasz chronotyp 41. Jakie grupy społeczno-zawodowe mają chronotyp poranny, a jakie wieczorne? o Ranne: żołnierze, pacownicy banków, pracownicy fizyczni zatudnieni na rano i popołudnie, rolnicy o Wieczorni: pracownicy dizyczni zatrudnieni w godzinach nocnych, studenci, przedstawiciele wolnych zawodów, licealiści i maturzystów nie można porównywać, bo to nie jest grupa zawodowa, tylko grupa społeczna •

WYKŁAD 2

Nie mówimy obecnie tyle o inteligencji, co o zdolnościach – jest to mnie kategoryzujące. Zdolności przejawiają się w konkretnych sferach. Jest to tylko etykieta, ale te wpływają na nastroje społeczne.

Prof. Jan Strelau • • • • • • • • • •

Urodzony w Gdańsku przed wojna Mama – Matka – nie był wychowywany przez biologicznych rodziców, matka oddała go na wychowanie swojej siostrze, nigdy się nie dowiedział dlaczego Bardzo kiepski z historii Przymusowa edukacja w języku niemieckim (problem tożsamościowy) Za czasów licealnych robił wszystko, tylko się nie uczył – harcerz, ministrant, świetny pływak, dorabiał grając na weselach Wyrzucono go ze szkoły ze względów politycznych Ukończył edukacje w Seminarium Duchownym w Słupsku, bo tylko tam mógł ukończyć naukę Do czasów seminarium był przeciętnym studentem, ale na studiach zaczął się dobrze uczyć, bo miał dużo czasu Studiował na KULu Potem studiowałteż i pracował na Uniwersytecie Warszawskim

Bliźniaczki syjamskie Laleh i Ladean Bliźniaczki mające tę samą pulę genową, były wychowywane razem, a miały dwa zupełnie różne temperamenty.

Różnice indywidualne występują w zakresie: • • • •

Anatomii Fizjologii Behawioru Biochemii – każdy z nas ma różne potrzeby biochemiczne, komórkowe, np. potrzebę na różną dietę (indywidualność biochemiczna)

Podstawowe kategorie do opisu różnic indywidualnych: • • • • •

Cecha – jedna z najważniejszych Typ – jedna z najważniejszych Wymiar Czynnik Styl

CECHA

Godon Allport mówił o cechach w kontekście ich zawarcia w języku.

Cecha to: • • • • • •

Predyspozycja do pewnych zachowań U jej podstaw leżą mechanizmy neurofizjologiczne Ujawnia się w kontekście sytuacyjnym Pełni funkcję adaptacyjną Częściowo dziedzicznie zdeterminowana, jest duży wpływ czynnika środowiskowego na cechy Niezmienna na przestrzeni życia – ten element jest już nieakt...