Samenvatting Maatschappelijke tandheelkunde II: - overzichtelijk PDF

Preview

Summary

overzichtelijk...

Description

Maatschappelijke Tandheelkunde I. Principes van eerstelijnszorg PHCdeel 2 alma Ata The practice of public health s6 Gezondheid op populatieniveau monitoren om maatschappelijke noden in te schatten  mondgezondheidspromotie en preventie  determinanten voor goede mondgezondheid aanwezig? (= common risk)  ontwikkelen, prioriteiten bepalen en evalueren van diensten (= planning & beleid) op basis van evidence-based onderzoek (klinische efficiëntie)

Competenties binnen de maatschappelike tandheelkunde -

multidisciplinair werken evidence based werken inzicht hebben in maatschappelijke gezondheidsproblemen: sociale ongelijkheid, multiculturaliteit, toegankelijkheid in staat zijn mondgezondheidspromotie te implementeren en te evalueren gezondheidsnoden en belang van omgevingsfactoren inschatten impact van gezondheid inschatten op levenskwaliteit

The primary Health care approach s9 Eerstelijnszorg is zorg in de buurt. Als iemand zorg nodig heeft, is de eerstelijnszorg het eerste aanspreekpunt. Het gaat dus om laagdrempelige zorg’.  nood aan - gelijkmatige distributie - gemeenschappelijke betrokkenheid - aangepaste technologie - samenwerking vanuit verschillende sectoren (vb. Onderwijs en gezondheidszorg) - solidariteit - toegankelijkheid  moet gericht zijn op preventie en op personen (ipv ziekte)

Verklaring van Alma Ata 1978

s10

Eerstelijnszorg is de essentiële gezondheiszorg gebaseerd op practische, wetenschappelijk onderbouwde en sociaal aanvaardbare methodes, algemeen toegankelijk voor individuen en families, dit met participatie vn de basie en aan een kostprijs haalbaar voor de gemeenschap in elke fase van zijn ontwikkeling in een geest van onafhankelijkheid en zelfbeschikking  Eerstelijnszorg is een belangrijke schakel in de gezondheidszorg  Eerstelijnszorg is een set van activiteiten  Eerstelijnszorg als filosofie : meer dan door de gezondheidszorg wordt de gezondheid beïnvloed door sociale, economische & omgevingsfactoren.

1

(ipv het vroegere paternalistische model is dit een model gebaseerd op sociale rechtvaardigheid en gelijkheid, empowerment & holisme)  5 basisprincipes: - gelijkmatige distibutie - betrokkenheid van de gemeenschap - focus op preventie en gezondheidspromotie - aangepaste technologie - multisectoriële aanpak  problemen bij de bestaande benadering van mondgezondheidszorg: - beperkte financiële middelen - het doel is vaak eerder behandelen dan mondgezondheid bevorderen - determinanten eng benaderd zonder aandacht voor zociale en omgevingsfactoren - afstand tussen mondgezondheiswerkers en patiënten met de hoogste nood

Projectie op mondgezondheidszorg s15 - studies tonen aan dat zij die arm zijn, minder opgeleid, deel uitmaken van minderheden en ouderen die leven in moeilijke omstandigheden, allen tandheelkundig verwaarloosd worden(Vanobbergen 2001) - hoge (cariës)prevalentie  impact op maatschappij en levenskwaliteit oorzaken gekend en gemeenschappelijk met andere aandoeningen relatief eenvoudige preventie: tanden poetsen, waterfluoridering behandeling (vulling) weinig efficiënt (secundaire cariës) en duur - goede gezondheidsverlening rust op een accurate diagnose, een goede preventie, just in time restauratie, minimaal invasieve procedures, preventie van secundair herval - er is evidentie voor de effectiviteit en efficiëntie van de eerstelijnszorg op micro-, middle- en macro-level.

OCH II: Primary Health Care Approach p17-19

Principes van de gezondheidspromotie Deel 2 Ottawa Charter WHO Ottawa Charter WHO 1986

s19

- gezond ondersteunend leefmilieu waterfluoridering, schoolprogramma’s in kansarme wijken rond voeding & roken, rookverbod op openbare plaatsen, verplicht mondmasker & beschermbril - overheidspolitiek met oog voor gezondheid productie en distributie van voeding & drank, fluoridetandpasta’s BTWvrij, antitabakscampagnes, richtlijnen voor maaltijden in rusthuizen & scholen - kansen voor kennis en vaardigheden geïntegreerde mondgezondheisvoorlichting (vb. Deel van het leerpakket) opleiding van verzorgenden, uitbouwen van basispijlers - heroriënteren gezondheidszorg beter evenwicht tussen curatieve en preventieve zorgen, regionaal georganiseerde mondgezondheidsprogramma’s, continue screening naar mondgezondheid, heroriënteren naar risicogroepen

2

- versterken van maatschappelijke gezondheidszorg vb. maatschappelijke THK in THKopleiding, sociale druk verhogen, health promoting schools (s5)

OCH XI: principles of Oral Health Promotion p300-306 OCH XIV: practical aspects of Oral Health Promotion p365375

Globaal programma voor mondgezondheid van de WHO

prevalentie*?! socio‐economische! factoren?! minderbedeelden!&! sociale!marginalen?!!

levensstijl:!dieet,! tabak,!alcohol,! ?luoride,! mondhygiëne!

nieuwe! preventiestrategiën! (common!risk! approach)!

minder!sociale! ongelijkheid!&! betere! levenskwaliteit!

*prevalentie: gezondheidsenquête, DMFT

artikel: The world oral health report 2003 - orale gezondheid is afhankelijk van suikerrijk dieet, tabak, alcoholconsumptie, fluoridegebruik en goede mondhygiëne - orale aandoeningen  vooral minderbedeelden en de marginalen van de maatschappij - basis voor WHO oral health care programme orale gezondheid is essentieel voor algemene gezondheid (geen mondkankers, schysis…) orale gezondheid is een determinant voor de levenskwaliteit orale gezondheid beinvloed de algemene gezondheid (diabetes moeilijker te regelen bij paropatiënten) goede mondgezondheid vermindert vroegtijdige dood (slikpneumonie) aandacht voor signifecante rol van sociaal gedrag en omgevingsfactoren

3

- common risk approach heeft als voordeel dat het de gezondheidstoestand van de gehele bevolking en zeker die van de hoog risicogroepen tracht te verbeteren - milleniumdoelstellingen: kinderen van 12 zouden een DMFT van 3 of lager moeten hebben maken van een database die de orale gezondheid wereldwijd registreert - strategie = 1) verminderen van orale ziekete vooral in arme en gemarginaliseerde bevolking 2) gezonde levensstijl promoten (risicogedrag doen dalen) 3) financiaal haalbaar 4) integreren in nationale of gemeenschapsprojecten - wat loopt er mis? Te duur, te weinig tandartsen, te weinig preventie - oplossingen: waterfluoridering, fluoridering van melk en zout, betaalbare fluoridetandpasta, aangepast dieet - “think globally, act locally”  indentificatie van determinanten  implementaite van community-based demonstaties voor gezondheidspromotie  methodes ontwikkelen om impact van project te analyseren  netwerken oprichten om (inter)nationale steun te vinden voor projecten - prioriteiten betaalbare tandpasta op de markt brengen in ontwikkelingslanden gezonde voeding: borstvoeding, minder frisdrank, verse groene: gele vruchten bevatten Vit A C E tegen mondkanker tabakconsumptie doen dalen health promoting schools jong geleerd…rekening houden met hun leefwereld speciale aandacht voor de ouderen aangepast gezondheidssysteem nodige research moet gebeuren

Maatschappelijke impact van mondaandoeningen Prevalentie en incidentie van Cariës - prevalentie staat in rechtstreeks verband met leeftijd, onderwijsniveau, inkomen, rookgewoonten, gezondheidsbeleving - WHO : DMFT bij 12 & 35-44 jarigen uitgezet op een wereldkaart (hoogste DMFT in de armste landen van Zuid-Amerika), laagste verzorgingsgraad in Zuid-Amerika en de Afrikaanse gebieden, DMFT stijgt met de leeftijd

Maatschappelijke aspecten van mond- tandziekten - kostprijs voor tandzorg is een substantieel deel van het GNP (Gross National Product) - extension for prevention (vroeger)  minimale interventie (nu) s51 - Benadering van behandeling en preventie van cariës: Bacteriologie, rol van fluoride, progressie van cariës, remineralisatie, risk assessment, diagnostiek, extension s52 - verfijning van de diagnostiek: D1 (24%), D2 (18%), D3 (57%) s53 - polarisatie: grootste aandeel bij kleine groep van de bevolking s54 - whole population ↔ high risk stratetgy s55

4

Prevalentie en incidentie van Gingivitis/Parodontitis - parodontale gezondheid symptomen: bloedend tandvlees, verlies van aanhechting, recessie, abcesvorming, mobiliteit en migratie van tanden, verlies van tanden, halitose, discomfort meten: C I P T N (community periodontala index of treatment needs s57)  score van 0-4 D P S I (dutch periodontal screening index) een systeem voor eenvoudig periodiek parodontaal onderzoek in de algemene praktijk, voorheen gemodificieerde CPITN s59  score van 0-4 , score van hoogste sextant  behandeling maatschappelijke impact: breed verspreid, impact op QOL, effectieve preventie s66 risicofactoren: roken, mondhygiëne, diabetes, genetische factoren, osteoporosis, stress, etniciteit, iatrogeen (prothese, overhangende vulling, tandsteen), SES (socio-economische status) s69 algemene gezondheid: CVA, vroeggeboorte, chronische longaandoening, diabetes preventie: primair: gingivitis & cariës voorkomen  poetsen, interdentaal, niet roken… secundair: tandsteen weghalen  aan de hand van genetische factoren, systemische aandoeningen, SES s73

Prevalentie en incidentie van trauma & mondkankers s74/81 - trauma: kan teken zijn van mishandeling ! bij melkgebit meest necrose + luxatie, bij blijvend gebit meest kroonfracturen indien wortel meegekomen is in melk of vershoudfolie bewaren preventie: mondbescherming tijdens sport - mondkankers: incidentie en mortaliteit stijgen, prognose ongustig preventie: primair: geen risicogedrag  common risk approach secundair: vroegtijdige detectie

OCH IX: Public Health Aspects of Oral Diseases and Disorders (Dental Caries, Periodontal Diseases, Oral Cancer, Dental Trauma, development of enamel defects,dentofaciol irregularities, tooth wear) p165-250

Inschatting van de noden - risicoinschatting Noden - Needs assesment= afwegen van een nood ten behoeve van een behandelplan s3,4 - Normatieve nood = objectieve nood (door professionelen gedefinieerd  iemand anders beslist over wat jij nodig hebt) kwantitatief uitgedrukt in aantal personen, werkuren, kost  Gebrek aan objectiviteit en betrouwbaarheid verwaarlozen van psycho-sociale aspecten QOL te weinig beschouwing inzake gezondheidgedrag en compliance te weinig eerbied voor patiëntenrechten gevaar voor behandelplannen

5

- Perceived need = subjectieve nood (door patiënt gedefinieerd) - Emancipatorische nood = noodperceptie is afhankelijk van de mogelijkheid tot realisatie - Demand (“wil” die worden omgezet naar reële vraag naar behandeling) - Clinical Encounter s9: r ight s11, virtue s13, subjective need, objective need, emancipatory need

tandarts!

patiiënt! bureaucraat!

burger!

supermarkt!

koper!

Plopsaland! Therapie! Mens!

verwend!nest! professionele! patiënt! Mens!

Stappen - De klinische dimensie (normatieve nood)  Oral Health related Quality of Life s16 - aandacht voor sociale dysfunctie - aandacht voor de perceived need van de persoon - inschatten van de geneigdheid (dental mindedness) van de persoon naar preventief handelen - inschatting van de nodige vaardigheden & mankracht

Caries risk assesment (CRA) = Cariës risico bepaling (CRB) - wordt veelal door de algemeen tandarts gebruikt , dagelijks en op een intuïtieve manier. Hier is het vooral de bedoeling het risico te kwantificeren. - simpele en snelle manier waar een nummer toegekend wordt aan een patiënt, naar gelang zijn risico op cariës - handige data in preventieve en restauratieve programma’s objectiever (niet meer enkel gebasseerd op intuitie en ervaring) men kan kiezen voor high risk strategie ( intensieve, gepersonaliseerde programma) of common risk approach ( algemene, basispreventie) door indeling zal men vroeger cariës detecteren, een accuratere diagnose stellen, remineralisatie bewerkstelligen of cariës laten arresteren, primaire preventie toepassen - Identificatie van hoog risicogroepen a.d.h.v. socio-economische en demografische variabelen - Identificatie van hoog risicoindividuen a.d.h.v St.Mutans concentratie en eerdere/huidige cariëstoestand (DMFT)

6

- Risicoprofiel bepalen van nieuwe patiënt: te wijzigen risico-factoren s26, moeilijk te wijzigen risico-factoren s27, gastheerrisicofactoren s28 klinisch onderzoek  DMFT, diepe putten & fissuren (zonder sealer), monhygiëne, viscositeit & flow van het speeksel anamnese  voedingsgewoonten, mondhygiene, topisch/systemisch fluoridegebruik, medische voorgeschiedenis en huidige toestand, socio-economische achtergrond bijkomende informatie: voedingsdagboek, bacteriële telling (St. Mutans, lactobacillen), buffercapaciteit van het speeksel, speekselanalyse, plaque-analyse  invullen van formulier s29, 31 geeft CRA-score: 0-4 = laag risico (nieuwe evaluatie na 12 maand), 5-8 = matig risico (nieuwe evaluatie na 6 maand), > 8 = hoog risico (nieuwe evaluatie na 3 maand) - cariogram s33: nieuwe interactieve manier om cariës risicofactoren persoonlijk te visualiseren

cariogram(

kans!dat!nieuwe!caviteit!vermeden! wordt!

dieet!(suikergehalte!&!frequentie)!

bacteriën!(hoeveelheid!St.!Mutans!en! plaque)!

vatbaarheid!voor!nieuwe!cariës!(op! basis!van!?luorid,!speekselsecrectie!&! buffercapaciteit)! DMFT!

Periodontal risk assesment (PRA) S46: leeftijd, aantal tanden, bloeding na sonderen, botverlies, pocketdiepte, aantal verloren tanden, systemische/algemene gezondheid, rokee  kleur diagram verandert met de ernst (blauw  groen  rood)

OCH IV: Oral Health Needs assesments p59-77

7

II. Gerodontologie: het effect van de vergrijzing Bevindingen & voorgesteld zorgplan -

anamnese: biomedico – psycho – sociaal polyfarmacie Preventieadviezen en instructies naar het verzorgend personeel: hygiëne tong, prothese, tanden en slijmvlies, advies inzake inkleven bovenprothese Aanpassing medicatie in overleg met de arts controle & recall

demografische trends -

vergrijzing  meest uitgesproken in Italië en Japan, België is n°5

 -

vergrijzing binnen de vergrijzingen (meer extreem oude mensen) compressie van morbiditeit mongezondheid: behoud van eigen tanden ∼ complexere restauraties gemiddeld 4,7 verschillende geneesmiddelen per 75+’er gemiddeld 8 medicijnen per bejaarde in tehuis (maximum 22) het aantal ouderen per tandarts in vlaanderen neemt toe

Problemen binnen de mondgezondheid -

-

slechte mondhygiëne  plaque  cariës / tandsteen / gingivitis restauraties, kronen, prothesen recessies, (wortel)cariës gingivitis, parodontitis handigheid & zicht ⇓ ziekte u l c e r a t i e v e l e t s e l s m u c o s a : traumatisch, radiotherapie, chemotherapie, mucositis, chemische letsels, afteuse ulceratie i n f l a m m a t o i r e l e t s e l s m u co sa sa: slecht passende prothese  hyperplasie cadidiase (C. Albicans)  60% van de prothesedragers  verhoogd risico: dysfunctie van de speekselklier, antibiotica, mondhygiëne, immunosuppresiva, diabetes  behandeling: mondhygiëne, hygiëne prothese, CHX 0.12%, nystatine cheilitis angularis (slechte beethoogte, candida, vitB/Fe-tekort) h y p o s i a l i e  xerostomie  medicamenteuze oorzaak: anticholinergica, antihypertensiva, diuretica, antidepressiva, antianxiolitica, anti-parkinsonmedicatie, antihistaminica  andere oorzaken: speekselstenen, ontsteking speekselkier, verwijderde speekselklier, atrofie speekselkleir, diabetes, stress, angst, depressie  behandeling: speekselstimulatie & speekselsimulatie (vb. Biotène, oasis, xialine, bioXtra)

8

-

halitose versterkene factoren: droge mond, roken, koffie, gekruid eten, wijn & eieren

oorzaak!

behandeling!

parodontitis!

mondhygiëne!+!saneren!

tongrug!

mond‐tong!hygiëne!/!CHX!

tonsillen!

mondspoelmiddel!/!overweeg! tonsillectomie!

candidiase!

nystatine!

plaque!

mondhygiëne!

Belang van mongezondheid voor de algemene gezondheid -

cardio-vasculaire aandoeningen: endocarditis zwangerschap (vroeggeboorte) & pasgeborenen (laag gewicht) diabetes  bij slechte insulineregeling verhoogd risico op candidiasis, burning mouth syndrome, cariës, gingivitis, parodontitis, xerostomie… (insulineregeling wordt nagegaan adhv het geglycosyleerd haemoglobine-gehalte in het bloed, hoe hoger, hoe slechter geregeld)  glycemieprobleem wordt verder in de hand gewerkt door parodontitis  hogere prevalentie van orale candida, zeker als men ook nog rookt - respicatoire aandoeningen: VAP (ventulator associated pneumonia)  in 23% van de slikpneumoniën zijn plaque-bacteriën terug te vinden + verdubbeling van mortaliteit AP (aerosolized pneumonia) COPD (chronic obstructive pneumonia) - kwaliteit van leven: spreken, eten, smaken, lachen, sociale contacten…  meetbare impact - symptomen: comfort & ademgeur - fysisch: uitzicht - psychologisch: vertrouwen

9

Belemmerende factoren voor mondzorg in woon- en zorgcentra -

-

zorgvrager: lage subjectieve nood (demand), lage motivatie (prioriteit), comorbiditeit (meerdere aandoeningen tegelijk, synergetisch) – polyfarmacie, beperkte mobiliteit, lage zelfredzaamheid, verminderd cognitief vermogen (dementie), verzwakt sociaal netwerk zorgverlener (instelling): mankracht, werkdruk, expertise, vaardigheden, kennis, prioriteiten, accommodatie, toegankelijkheid: patiënt ↔ arts, (terug)betaling, honorarium, accommodatie, opleiding, negatieve attitude, weinig flexibel afspraaksysteem

Organisatie van de zorg -

-

woonzorgcentra: OCMW, VZW, commercieel thuiszorg : familiehulp, provinciale familiezorg, OCMW, thuishulp, huisarts, thuisverpleging + thuiszorgondersteunende diensten: alarmsysteem, warme maaltijd, minder mobielencentrale, dagverblijf, nachtverblijf… leefsituatie: thuis, bejaardenttehuis, woonzorgcentrum, serviceflat, assistentiewoning, PVT (psychiatrisch verzorgingstehuis) mobiele tandheelkundige eenheid  volledig uitgeruste bus  verplaatsbare uitrusting tijdelijk te plaatsen in zorgcentrum

Zorgverlener!aan! huis/instelling!

1.!geen!frustraties!voor!niet! nagekomen!afspraken! 2.!patiënt!observeren!in!eigen! milieu! 3.!contact!met!andere!leden!van!het! zorgteam!

huisgebonden/! geïnstitutionaliseerde! patiënt!

1.!verhoogde!toegankelijkheid! 2.!verhoogde!ona?hankelijkheid! t.o.v.!mantelzorgers! 3.!zorg!in!vertrouwelijke!thuissfeer! 4.!gevoel!van!meer!controle!en! vertrouwen!

1.!tijdsrovend! 2.!dure!uitrusting! 3.!slechte!vergoeding! 4.!klinische!restricties! 5.!infection!control!

1.!beperkt!aanbod!zorgverleners! 2.!beperkt!aanbod!prestaties! 3.!versterking!van!isolatie!

10

conclusie Iedere behandeling zou gebaseerd moeten zijn op een filosofie van continue zorg en preventie van tandziekten. 1. doel: optimale mondgezondheid, algemene gezondheid, levenskwaliteit 2. middel: dagelijkse mondzorg, professionele 1e lijnszorg, gezondheidspromotie 3. diensten: private praktijk, zorg aan huis, mobiele units, CDS (community dental services), cyberspace

4. mankrachten: tandarts, arts, denturis, mantelzorg, mondhygiëniste, verpleekundige, directie  multidisciplinair & interdisciplinair

Mondgezondheid en voeding Demineralistatie (pH= 5,5) Ca5(PO4)3(OH) + 4 HB + 5 H20  3 CaHPO4.2H20 + 2 Ca2+  5 Ca2+ + 3 HPO42- + 2 H20 Remineralisatie 5 Ca2+ + 3 HPO42- + F-  Ca5(PO4)3F (Demineraliseert nu bij pH=4,5) (kritische pH voor blootliggende wortelvlakken is pH=6)

Caries - Terminologie: nutrition (voeding) – nutrient (voedinsstof) – food (voedsel) – dieet  voeding op zich heeft effect op cariës, belangrijk is het dieet: voedselcombinaties, frequentie en mannier van eten

- Key’s venn diagram s14: tand, mondflora, fermenteerbare su...