Wolność i wolna wola w filozofii Immanuela Kanta PDF

Preview

Summary

Praca z filozofii - "Wolność i wolna wola w filozofii Immanuela Kanta"...

Description

WOLNOŚĆ I WOLNA WOLA W FILOZOFII IMMANUELA KANTA

Postać

Immanuela

Kanta

kojarzona

jest

najczęściej

z

filozofią

krytyczną

(transcendentalną), która zakładała, że podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. Na potrzeby sformułowania własnej koncepcji Kant zanegował dotychczasowe osiągnięcia filozofii i stworzył swój własny język filozoficzny. Ta praca poświęcona jest ujęciu wolności i wolnej woli w filozofii Kanta. Wolność ma bardzo wiele definicji, zależnych od poglądów osoby, która je tworzyła. Na ten moment najbardziej uniwersalną definicją wolności jest ta, która stawia znak równości pomiędzy nią samą, a brakiem przymusu1. Jest to tak zwana wolność negatywna. Obok wolności negatywnej wyróżniamy także wolność pozytywną, która jest, mówiąc najprościej, sprawowaniem pełnej kontroli nad naszym życiem. Z kolei wolna wola określana jest jako zdolność podmiotów do dokonywania wyborów bez ograniczeń ze strony różnych czynników. Kant w swoim dziele „Krytyka czystego rozumu” ujmuje wolność jako tezę trzeciej antynomii czystego rozumu: „Przyczynowość zgodna z prawami przyrody nie jest jedyną [przyczynowością], z której dadzą się wyprowadzić wszystkie zjawiska w świecie. Do ich wyjaśnienia trzeba jeszcze koniecznie przyjąć przyczynowość [dokonującą się] przez wolność”2. Filozof uzależnił od siebie wolność i moralność: „Autonomia woli jest jedyną naczelną zasadą wszystkich praw moralnych i odpowiadających im obowiązków; przeciwnie zaś wszelka heteronomia samowoli nie tylko nie ustala żadnego zobowiązania, lecz jest raczej jego zasadzie i moralności woli przeciwna”3. Umieścił wolność pomiędzy bytem a wartościami. Pojawienie się wartości i racji unieważnia wolność. Prawa moralne prowadzą do wolności, ponieważ bez tych praw (w tym także wartości) człowiek nie jest w stanie rozpoznawać wolności.

1 Gdzie przymus rozumiany jest jako robienie czegoś wbrew naszej woli, jesteśmy ograniczeni w naszym działaniu przez warunki naturalne, nakazy, zakazy, instytucje, inne osoby czy też różnego rodzaju indoktrynacje i manipulacje. 2 I. Kant: Krytyka czystego rozumu. Tłum. R. Ingarden. Kęty 2001, s. 392 (A 444, B 472). 3 I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, przeł. B. Bronstein, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2002, s. 49

Kant nie ogranicza się do jednego nazewnictwa dotyczącego wolnej woli. Wyróżnić można wolę (Wille), samowolę4 lub wolę arbitralną5 (Willkür), wolną wolę (freier Wille), czystą wolę (reiner Wille), dobrą wolę (guter Wille) oraz świętą wolę (heiliger Wille). W opisie świętej woli wyróżnić można, iż nie może ona działać wbrew prawu moralnemu6. Wojciech Kozyra w swoim artykule „Kant o woli i wolności”7 wnioskuje, że byt posiadający świętą wolę znajduje się poza dobrem i złem. W „Uzasadnieniu krytyki moralności” czytamy, że czyn posiada wartość moralną, tylko jeśli jest wykonany z poczucia obowiązku8, a ponieważ byt posiadający wolną wolę nie może doznawać tego poczucia, dlatego żadne z jego działań nie może posiadać wartości moralnej. Byt obdarzony świętą wolą nie zawiera w sobie niczego ze zmysłowości, co mogłoby spowodować zakłócenia nadzmysłowej (wolnej) przyczynowości wyznaczanej przez prawo moralne, dlatego też człowiek nie jest doskonale wolny, ponieważ może popaść w niewolę zmysłów. Według Kanta wola człowieka może być co najwyżej czysta9, ale nigdy święta. Wojciech Kozyra definiuje czystą wolę, jako „wolę ludzką, która działa z wolności, przy czym wartość moralna jest jej cechą przypadłościową, nie zaś konieczną”10. Według Kanta wolna wola może wyznaczać prawo moralne. Kant zaznaczył, że „może”, ponieważ wolna wola ludzka podlega determinacji, więc zawsze będzie działała z wolności albo w wyniku przyrody. Samowola należy do porządku natury zmysłowej, jest częścią przyrody. Kant charakteryzuje ją jako właściwą człowiekowi zdolność do urzeczywistniania przedmiotów przedstawień, która ma na celu osiągnięcie przez człowieka stanu szczęśliwości, gdzie szczęśliwość rozumiana jest jako przyjemność płynąca z zaspokojenia potrzeb zmysłowych.

4 Według tłumaczenia Benedykta Bronsteina 5 Według tłumaczenia Ewy Nowak 6 I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, tłum. B. Bronstein, Wydawnictwo Marek

Derewiecki, Kęty 2015, s. 48. 7 WOJCIECH KOZYRA KANT O WOLI I WOLNOŚCI Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego EDUKACJA FILOZOFICZNA VOL. 65 2018 ARTYKUŁY I ROZPRAWY doi: 10.14394/edufil.2018.0005 8 I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 201715, s. 24 9 Gdzie czystość oznacza brak empirycznego uwarunkowania. 10 WOJCIECH KOZYRA KANT O WOLI I WOLNOŚCI Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego EDUKACJA FILOZOFICZNA VOL. 65 2018 ARTYKUŁY I ROZPRAWY doi: 10.14394/edufil.2018.0005

Do samego pojęcia woli Kant w „Uzasadnieniu metafizyki moralności” używa poniższej definicji,: „Wola [Wille] jest rodzajem przyczynowości istot żyjących, o ile są rozumne, a wolność byłaby własnością tej przyczynowości, dzięki której może ona działać niezależnie od obcych skłaniających ją przyczyn: tak jak przyrodzona konieczność jest [tą] właściwością przyczynowości wszystkich istot bezrozumnych, że do działania skłania je wpływ obcych przyczyn”11. Mówiąc prościej, wola jest to przyczynowość odmienna od przyrodniczej, a wolność jest jej właściwością. Kant twierdził, że wolna wola musi istnieć, ponieważ gdyby jej nie było, to nie byłoby również odpowiedzialności. Dla filozofa odpowiedzialny jest po prostu ten, kto dokonuje jakiegoś czynu na podstawie aktu wolnej woli – ten, kto mógłby był postąpić w inny sposób, niż postąpił. Kant łączy wolę z władzą wytyczania sobie celów, gdzie cele przyczyniają się do naszej cnoty i szczęśliwości, czyli do dobra najwyższego. Jednocześnie filozof nie określił jednoznacznie, czy wolna wola istnieje, czy też nie. Bo jeśli wolna wola jest faktycznie wolna, to nie podlega żadnym ograniczającym ją prawom, ale jednocześnie wola podlega niezdefiniowanym prawom przyrody, które ją determinują. Wolę można uznać za wolną wtedy, gdy nie podlega prawom przyczynowym, ale zauważyć można, że przecież wola podlega pewnym prawom. Kwestię, w jaki sposób idea życia zgodnego z prawami moralności uzgadnia się z ideą szczęśliwości Kant rozwiązuje zakładając regulatywną ideę Boga i nieśmiertelność duszy. Kant rozumie ludzką wolność jako wyzwolenie się od praw przyrody i podporządkowanie się prawom rozumu, które są konieczne z racji swej ogólności i powszechności (konieczności). W ujęciu Kanta konieczność i wolność wzajemnie się uzupełniają: konieczność praw rozumu wyzwala człowieka z determinizmu przyrody, dając mu wolność działania rozumnego i moralnego jednocześnie. „Jeżeli rozum skłania wolę nieodparcie, to czyny takiej istoty, poznane jako obiektywnie konieczne, są także koniecznie subiektywne, tzn. wola jest władzą wybierania tego tylko co rozum poznaje niezależnie od skłonności, jako praktycznie konieczne, tj. jako dobre”12. Wola zdeterminowana prawem moralnym, oprócz tego, że jest wolna, jest również dobra. Według Kanta człowiek nie może

11 I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg, Wydawnictwo Marek

Derewiecki, Kęty 201715 12 I. Kant: Uzasadnienie metafizyki moralności..., Kęty 2001 s. 30 (412)

być więc wolny poza moralnością, a wolna wola oznacza jednocześnie wolę moralną, bądź dobrą. Jak widać na podstawie powyższej pracy, Kant nie określa jednoznacznie czym jest wolność i wolna wola, a także czy w ogóle istnieją. Filozof robi swoje własne założenia, według których stara się tłumaczyć różne zjawiska i sytuacje, który mogłyby świadczyć o istnieniu wolnej woli i o formie jej istnienia. Logicznym było założenie Kanta o determinizmie wolnej woli i jej podporządkowaniu się prawom przyrody. Dyskusje na temat wolności i wolnej woli przetrwały do dziś i nadal są one nierozstrzygnięte, mimo wielkich wysiłków wielu filozofów.

BIBLIOGRAFIA 1. I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 201715 2. I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, przeł. B. Bronstein, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2002 3. WOJCIECH KOZYRA KANT O WOLI I WOLNOŚCI Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego EDUKACJA FILOZOFICZNA VOL. 65 2018 ARTYKUŁY I ROZPRAWY doi:10.14394/edufil.2018.0005

4. I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, tłum. B. Bronstein, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2015 i 2017 5. I. Kant: Krytyka czystego rozumu. Tłum. R. Ingarden. Kęty 2001 6. I. Kant: Uzasadnienie metafizyki moralności..., Kęty 2001...