1848-1849 Tarihli Halep Nüfus Defterlerinin Tahlili, XVIII. Türk Tarih Kongresi III. cilt, -Osmanlı Tarih ve Medeniyeti, e-kitap, Ankara 2022 PDF

Preview

Summary

1848-1849 Tarihli Halep Nüfus Defterlerinin Tahlili Mustafa Öztürk* Giriş 19. Yüzyıla Kadar Halep’in Nüfusu Halep, Osmanlı Devleti’nin en önemli vilayetlerinden ve nüfus bakımından İstanbul’dan sonra en kalabalık şehirlerdendir. Barkan, Halep’in nüfusunu 1481-1520 yani 1519 tahriri ile 11.224, 1521-...

Description

1848-1849 Tarihli Halep Nüfus Defterlerinin Tahlili Mustafa Öztürk* Giriş 19. Yüzyıla Kadar Halep’in Nüfusu Halep, Osmanlı Devleti’nin en önemli vilayetlerinden ve nüfus bakımından İstanbul’dan sonra en kalabalık şehirlerdendir. Barkan, Halep’in nüfusunu 1481-1520 yani 1519 tahriri ile 11.224, 1521-1530 döneminde 10.342, 15311570 döneminde 8.888, 1581-1700 yılları arasında da 8430 hane olarak tespit etmektedir1. 1520-1530 döneminde İstanbul 400.000 iken Halep 56.881, 1580 sonrasında ise 46.365 idi. Bu tarihte Şam’ın nüfusu 57.326’dır. Şam’ın nüfusu 1580’de 42.779 olmuşt2. Görüldüğü gibi Halep Osmanlı coğrafyasında İstanbul’dan sonra en önemli şehirlerdendir. Halep tahrirlerinin etraflı incelemeleriyle elde edilen yeni bilgilere göre 16. yüzyılda Halep’in nüfusu aşağıda verilmiştir. Elimizdeki kaynaklara göre 16. yüzyılda Halep şehir nüfusu aşağıdaki gibidir. Tablo 1: 16. Yüzyılda Halep Şehrinin Nüfusu3 1520

1526

1536

1550

1570

1584

Müslüman

74.963

68.047

61.558

64.704

50.869

53.662

Hıristiyan

1.561

1.771

1.428

3.220

3.136

2.163

Yahudi

2.058

2.576

-

-

2.009

1.631

Askerîler Yekün

∗

1 2

3

7.875

7.875

7.875

7.875

7.875

7.875

86.457

80.269

70.861

75.799

63.889

65.331

Prof. Dr., İzmir Demokrasi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, İzmir/TÜRKİYE [email protected] ORCID: 0000-0002-6808-8788 Ömer Lütfi Barkan, Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi, İstanbul 1953, s. 22. Numan Elibol, “Osmanlı İmparatorluğunda Nüfus Meselesi ve Demografi Araştırmaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C XII, S. 2, 2007, s. 143. Enver Çakar, 16. Yüzyılda Halep Sancağı 1516-1566, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yay., Elazığ 2004, s. 141.

1196

Mustafa Öztürk

Görüldüğü gibi Halep şehrinin gerçek tahmini nüfusu, dalgalanmalar olmakla birlikte, 1520-1584 yılları arasında %24 oranında azalmıştır. Bunun sebebi, 1524, 1532, 1544 ve 1555 yıllarında meydana gelen veba salgınlarıdır. Bu salgınlarda pek çok insan ölmüş, çoğu da daha emin yerler bulmak amacıyla başka beldelere göç etmişlerdi4. Yukarıda Halep’te gayr-i Müslim unsurların da varlığından bahsedilmişti. Şimdi nüfusun dinî dağılımını vermek konuya açıklık getirecektir. 1520-1584 döneminde Müslüman haneleri şöyle idi. Tablo 2: 16. Yüzyılda Müslüman Nüfus5 Yıl

Hane

İmam

Mücerred

Yekün

1520

10.709

1.077

-

11.786

1526

9.721

120

-

9.841

1536

8.531

1.012

250

9.793

1550

9.092

2.238

152

11.482

1570

7.154

1.550

113

8.817

1584

7.573

928

93

8.594

Tablo 3: Gayr-i Müslim Nüfus (Hane) Yıl

Hıristiyan

Yahudi

Yekün

1520

223

204

427

1536

253

368

621

1536

204

-

204

1550

460

-

460

1570

448

287

735

1584

309

233

542

Dönem içinde Hıristiyanların 147, Yahudilerin de 38 mücerred haneleri vardır. Enver Çakar, vergi hanelerine mahkeme görevlileri, kale erleri, mimarlar, asesler, vakıf görevlileri, kapı halkı ve gönüllüleri de toplam olarak 1125 hane olarak tahmin etmekte, buna göre şehir nüfusunu sırasıyla 86.457, 80.269, 70.861, 75.803 ve 65.331 olarak hesaplamaktadır. Bunu yaparken her haneyi 7 rakamı ile 4

Çakar, Halep Sancağı, s. 141.

5

Çakar, Halep Sancağı, s. 140.

1848-1849 Tarihli Halep Nüfus Defterlerinin Tahlili

1197

çarpmıştır ki, bu çok yüksek bir rakamdır. Çünkü özellikle terekeler üzerinde gerek bizim yaptığımız ve gerekse başka yazarların yaptıkları çalışmalarda, bir ailenin ortalama çocuk sayısının 2-3 olduğu tespit edilmiştir. Yani bir hane ortalama 5 kişidir. O halde bir hanenin 7 yerine 5 ile çarpılması daha sağlıklıdır. Buna göre 1520’de 11.786 hane olan Halep nüfusunun 58.930, yaklaşık olarak 59.000 olması gerekir, ama 7 ile çarpılınca 82.502 olmaktadır. Halil Sahillioğlu, Halep’in vilayet nüfusunu 36.217 ve Müslüman hanelerini de 1.126 olarak hesaplamıştır. Yüzyılın sonlarında vilayet nüfusunun 200.000’i geçtiğini ifade etmektedir6. Nüfusun birbirine mukayesesine gelince; 1520’de toplam 11.786 hane olan Müslüman nüfusa karşılık 427 hane ve 38 mücerred gayr-i Müslim nüfusu mevcuttur. Mücerredleri de hane olarak kabul edersek, bütün gayr-i Müslim hanesi 465 olmaktadır. Bu, nüfusun %2,53’ünü oluşturmaktadır, Müslüman nüfusu da %97,47 demektir. 1584’te Müslümanların toplam haneleri 8.504’tür. Gayr-i Müslimlerin ise 542’dir. Buna göre Müslümanların oranı %98,41, gayr-i Müslimlerin oranı %1,56’dır. 17. yüzyılda önemli bir değişiklik olmamıştır. 1616’da Halep’in 3.576 avârız hanesi vardır. Kaza ve nahiyeleriyle birlikte vilayetin toplam avarız hanesi 4.982’dir. 1653’te Halep merkezinde 3.657,25, kaza ve nahiyeleriyle birlikte 4.443,5 hane sayılmıştır ki, bu 1616’ya göre %9,25’lik bir düşüş demektir7. Bu dönemde mahalleler sokaklara bölünmüş ve toplam 75 mahalle ile 22 zokak-sokak vardı8. Mahallelerde çoğunlukla Müslümanlar sakindir. Sadece Yahudi Mahallesi ayrıca gösterilmiştir. Yahudi mahallesinde 50, Bahsita mahallesinde 30 ve Müslümanlarla karışık olmak üzere toplam 116 Yahudi avarız hanesi vardır. Debbağa-i Atik, Süveykat-ı Ali mahallelerinde Yahudi nüfus mevcuttur. Hıristiyanlar çoğunlukla Cüdeyde, Şeriatlu, Erbaîn, Ekrad, el-Hazan, el-Ka’ki ve Zokak-ı Abdurrahim mahallelerinde oturmaktadırlar9. Bilindiği gibi avârız hanesi, itibarî-malî bir birimdir. Bir avarız hanesinin kaç gerçek haneden ibaret olduğu kesin olarak belli değilse-ki çoğu zaman belli değildir- nüfus 6

Halil Sahillioğlu, “Nisbeti Adedi’s-Sukkâni’l-Mudun ilâ Adedi’s-Sukkân fî Ba’zı Vilâyâti’lArabiyye fî Hukmi’l-Osmanî”, Arab Hictorical Review for Ottoman Studies, Num. 1-2, Tunus 1990, s. 139, 149.

7

Öztürk Mustafa, “1616 Tarihli Halep Avarız Hane Defteri”, Ankara Üniversitesi OTAM, C 8, S. 8, Ankara 1997, s. 254.

8

Geniş bilgi ve mahallelerin listesi için bk. Öztürk, Halep Avarız Hane Defteri, s. 270-273.

9

Öztürk, Halep Avarız Hane Defteri, s. 262-63.

1198

Mustafa Öztürk

hesaplamalarında kullanmak doğru değildir. Tahriri yapılan sancağın iktisadî ve sosyal vaziyetine göre takdir edilen bir birimdir. Gene de nüfusun genel vaziyeti hakkında bir fikir vermektedir. 17. yüzyıl ortalarında avarız hanelerinde %9,25’lik bir düşüş tespit edilmektedir. Bu gerçek nüfusun göçlerle düşüşünü ifade ettiği gibi, halkın vergileri ödeme güçlüğü çektiği için merhameten yapılmış bir düşüşü de ifade edebilir. Halep’te genellikle mahalleler nüfus bakımından karışıktır, Müslim-gayr-i Müslim birlikte yaşamaktadırlar. Ancak birbirinden ayrı sadece Müslümanların veya gayr-i Müslimlerin meskûn oldukları mahalleler de vardı. Gayr-i Müslimlerin oturdukları mahalleler Hıristiyan Mahallesi olan Cüdeyde (bugün de aynıdır) ve Yahudiyan mahalleleridir. Bahsita, Haric-i Bâbu’n-Nasr, Kızılca Oba ve Şeriatlu mahallelerinde de Müslim gayr-i Müslim birlikte yaşamaktaydı10. I. 19. Yüzyılda Halep’in Mahalleleri 19. yüzyıla gelindiğinde nüfusun önemli miktarda arttığı görülmektedir. Bu dönemin en önemli kaynakları Nüfus Defterleridir. Halep Nüfus defterleri 18481849 (h.1265) tarihlidir. Tanzimat ile başlayan yeni uygulamalardan olan nüfus tahririnin Halep’te 1848-49 tarihlerinde başladığı anlaşılmaktadır. 3726 numara ile kayıtlı defter Halep merkezine aittir. Bu defterde yukarıda bahsettiğimiz geniş mahalle-semtlerinin içinde bulunan mahallelerin nüfusu, Müslim-Reaya olarak ayrılmış ve Müslümanlar mahalleler itibariyle Tuvane11, Sıbyan, Musin12, Nizamiye13, İstibdal14, Yabancı, Hane ve Yekün olarak verilmiştir. Reaya ise Alâ, Evsat, Edna, Sıbyan, Mande15, Murahik16, Sinni nâ-malum, himaye-i düvel, himaye iddia eden başlıklarıyla hane ve yekün nefer verildikten sonra umumi yekün verilmiştir17. Müslim ve reaya defterleri ayrı ayrı kaydedilmiş ve numaralandırılmıştır. Şimdi nüfus defterlerini daha yakından takip edebiliriz. 10

Çakar Enver, Halep Sancağı, s. 118; ayrıca bk. Andre Raymond, Osmanlı Döneminde Arap Kentleri, çev. Halil Berktay, İstanbul 1995, s. 139, 210.

11

Harbe-darbe kâr u kisbe kadir, güçlü kuvvetli kimse.

12

Yaşlı.

13

Askerlik çağına gelmiş.

14

Askerliğe bedel olabilecek, bedelli olarak başkasının yerine gidebilecek kimse.

15

İş-güç yapamayacak derece yaşlı olanlar.

16

Büluğun alt yaş sınırı olan dokuz-on iki yaş arasındaki kimseye Murahik denir. Buna göre murahik fiilî olarak büluğa ermemiş veya büluğu sabit görülmemişse, üst yaş sınırına ulaşıncaya kadar hükmen baliğ olur. Ali Bardakoğlu, “Büluğ”. TDV İslam Ansiklopedisi, C VI, İstanbul 1992, s. 414.

17

BOA, NFS, 3726 Numaralı Halep Nüfus Defteri, Müslim 1 ve Reayanın 1 numaralı defterleri.

1848-1849 Tarihli Halep Nüfus Defterlerinin Tahlili

1199

Osmanlı döneminde Halep şehir merkezi, bugün Bölge-Semt olarak adlandırabileceğimiz büyük ünitelere bölünmüştür. Her ünite de kendi içinde sayıları değişebilen mahallelere ayrılmıştı. Günümüzdeki Büyükşehirlerin ilçelere ayrılmasına benzer bir düzen vardı. Halep’te hem büyük ünitelere hem de onu meydana getiren küçük ünitelere Mahalle denmektedir. 16. yüzyılda Halep, Bankusa ve Tatlar olmak üzere iki büyük üniteye bölünmüştür. Daha sonra bu büyük semtler 9 üniteye ayrılmıştır. Meselâ, Bankusa Mahallesi şu mahallelerden oluşuyordu18: Akyol, Anter, Bendere, Beyyada, Burclar, Cisrü’z-Zelahif, Cüdeyde, İbni Malik, Çukur Kastel, Çukurcak, Dâhil-i Bâbu’n-Nasr, Dellâlîn, Dudu, Ekrad, Elmacı, Ferâfire, Ferrâbin, Göllüce, Hacılar, Hamza Bey, Hendek-i Bâluc, Han-ı Sebil, Harab Hanı, Haric-i Babü’l-Cinan, Haric-i Bâbu’n-Nasr, İbni Cüneyd, İbni Mar’aşî, Kadıasker, Kara Resul, Karlık, Kastel-i Mâverdî, Kastel-i Yakub, Kavansa, Kellâse, Makam-ı Halil, Mekâbir, Mekâbirü’l-Gureba, Melendî, Maşârika, Meşâtî, Muhammed Bey, Nûhiyye, Oğul Bey, Saçlı Hân-ı Fevkânî, Saçlı Hân-ı Tahtanî, Safsafa Sahtîn, Süveyka, Ali Şeri’atlu, Şeyh Yaprak, Sümeysatiye, Tatarlar Harabı, Tell Arrânîn ve Zâviye. Halep’in ikinci büyük mahallesi Tatlar Mahallesidir ki, buna bağlı mahalleler de şunlardır: Akabe, Bâb-ı Kınnesrîn, Bahsita, Cellum, Cübbü Esedullah, Dâhil-i Bâbü’n-Neyreb, Kal’atü’ş-Şerif, Kasila, Me’âdî, Haric-i Bâbu’l-Makam maa Dâhil-i Bâbu’l-Makam, Musâbin, Sâhat-ı Altun Boğa, Sâhat-ı Biza, Süveyka-i Hatim maa Kayseriye-i Şeyh Said ve Kayseriye-i Dekte Civar19. Esas kaynağımız olan Nüfus Defterlerinde de Halep 9 büyük mahalleye ayrılmıştır. Her mahallenin

18

19

Halep’teki bu mahalle taksimatına benzer bir uygulama 19. yüzyılda Şam’da görülmektedir. 1845 tarihli taksimatta Şam şehri 8 ana bölgeye ayrılmış ve her bir bölgeye de 1/8 anlamına gelen Sümn adı verilmiştir. Şam şehri, Kanavat, Kaymeriye/Kimeriye, Meydan-ı Tahtanî, Meydan-ı Fevkanî, Amarateyn, Şağur, Saruca ve Salihiye Sümnlerine ayrılmıştır. Her Sümn de farklı sayılarda mahallelere ayrılmıştır. Bu sistemin bugünkü büyük şehir uygulamalarının ilk defa Halep ve Şam’da uygulandığı açıktır. Mustafa Öztürk-Deaa Headr, “19. Yüzyılda Şam’da Farklı Bir İdarî Birim: Sümn/Sümün Sistemi”, Canik Belediyesi-Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk I, (Ed. Osman Köse), Samsun 2016, s. 133-138. Napolyon tarafından yapılan ve günümüze kadar gelen planına göre Paris’in 23 bölgesi vardır. Aynı şekilde Viyana da 21 bölgeye ayrılmıştır. Keza İstanbul’un da 20 Daireye ayrılması hususu, 16 Nisan 1877 tarihli Mebuslar Meclisi toplantısında tartışmaya açılmıştı. Bk. İhsan Güneş, Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci; I. ve II. Meşrutiyet I, Ankara 1996, s. 118 vd. Nihayet ilan edilen Der-Saadet Belediye Kanunu’nda İstanbul 20 Belediye dairesine taksim edildi. Bk. Tarkan Oktay, “Osmanlı İstanbul’unda Bir Yönetim Reformu Önerisi: Rıfat Müeyyid’in 1914 Tarihli Kanun Tasarısı”, Çağdaş Yerel Yönetimler, C XV, S. 4, İstanbul 2006, s. 52. Görülüyor ki, büyük şehirlerin geniş semt-dairelere bölünmesi daha 16. yüzyılda Şam ve Halep’te başlamıştır. Çakar, Halep Sancağı, s. 116.

1200

Mustafa Öztürk

altında bağlı mahalleler kaydedilmiş ve bu mahallelerin nüfuslarına dair ayrıntılı bilgiler ekteki tablolarda verilmiştir20. Sahatü Biza: Sahatü Biza, Cami-i Anber, Bâbu’l-Makam, Halkatü’ş-Şerif, Me’adî, Dehriye, Beyyada, Şekerci, Gattas. Akyol: Akyol, Anter, Kastelu’l-Haram, Küçük Kellâse, Kavas, Turabu’l-Ferabe, Kır-Kuseyr, Cisr-i Kekese, Bulgurlu, Şimalî, Zokaku’l-Erba’în, Çukur Kastel, Kastel-i İbni Maşat, Beyt-i Muhib nam-ı diğer Bankusa, Abdurrahim, Elmacı, Hezaza, Maraşlı, Mağribiye, Atavî-yi Kebir, Mâverdî, Banene, Şar’us, İbni Yakub, Atavî-yi Sağir, Harab Han, Nûsiye-Nûhiye, Zayla, Bâbü’l-Küttâb. Cellûm-u Kübra: Cellûmu’l- Kübrâ, Cellûmu’s-Suğra, Bâb-ı Kınnesrîn, Debbağa-i Atik, Cübbü Esedullah, Akabe. Kadıasker: Kadıasker, Melendi nâm-ı diğer Kozanlı, Karabaş-ı Tahtanî, Karabaş-ı Fevkânî, Ebrac, Hânı’s-Sebil, Bolatı’t-Tahtanî, Bolatu’l-Fevkanî, Saçlı Hân-ı Tahtanî nâm-ı diğer Ağacık, Saçlı Hân-ı Fekanî nâm-ı diğer Herule Dede. Cübbü Karaman: Cübbü Karaman, Sathâne, Bedincik, Tell Aran, Mehmed Bey, Kettân, Dudu, Çukurcak. Kellâse: Kellâse, Cisr-i Zelâhik, Ayn, Şemâ Ayn, Maşarika, Kavânise, Makâbir, Ferdus, Makamat Karlık: Karlık, Dellâlîn, Maşatiye, Tatarlar, Hamza Bey, İbni’n-Nusayr, Şakir Ağa, Süveysatiye nâm-ı diğer Tavuk Bazarı Bâbu’n-Neyreb: Dâhil-i Bâbu’n-Neyreb, Oğulbeg, Bostan, Altunboğa, A’câm, Kasîle, Ferâfire Ferâfire: Ferâfire, Ferâfire Mahallesine dahil İç Kaledeki nüfus, Dâhil-i Bâbu’nNasr Hâretü’l-İslam, Behista, Yahudi, Yahudun İslamı, Masâbire, Süveyka Hanım, Süveyka Ali, Şahin Bey, Cemile-Cümeyle, Müstedam Bey, Sabliye-Sayliye, Tumayat tabi-i Sayliye, Abdu’l-Hayy, Şeyh, Yahudi, Hâretü’l-Yahud. Hem buradaki bağlı mahalle sayılarından hem de aşağıdaki nüfus rakamlarından anlaşılacağı gibi, en büyük mahalleler Akyol ile Ferâfire mahalleleridir. Mahallelerin adlarına dikkat edilirse Türkçe adlar önemli bir yekün teşkil etmektedir. Şekerci, Akyol, Maraşlı, Çukur Kastel, Elmacı, Harap Han, Saçlı Han, Ağacık, Dudu, 20

BOA, NFS 3726, 1,2,3,4,5,6,7, 8, 10,12 ve 13 numaralı Halep Nüfus Defterleri (1848/1265 tarihli).

1201

1848-1849 Tarihli Halep Nüfus Defterlerinin Tahlili

Çukurcak, Kadıasker, Kozanlı, Karabaş, Oğul Beg, Altunboğa, Karlık, Tatarlar, Şahin Bey, Tavuk Pazarı mahalleleri ilk göze çarpan mahallelerdir. Eklerde verilen tablolarda bütün mahallelere bağlı olan mahallelerin nüfus dağılımları verilmiştir. (bk. Ekler) II. Halep Nüfusunun Tahlili 19. yüzyılın ilk yarısına ait nüfus rakamları bazı seyyah ve yazarların bilgilerine dayanmaktadır. Bayraktar, 1790-1800 yılları arasında Halep’in nüfusunu 100.000 ve 1827-1828’de de 75.000 olarak vermektedir21. 1867 tarihinde Halep vilayetinin toplamı 115.377 hanedir. Bunun 99.436 hanesi Müslim, 1544 hanesi Hıristiyan ve 724 hanesi de Yahudidir. Buna göre Halep eyaletinin nüfusunun %85,8’i Müslüman, %13,7’si Hıristiyan ve %0,5’i Yahudidir. Hane itibariyle nefs-i Halep’in 10.180 hanesi Müslüman, 1.978 hanesi Hıristiyan ve 500 hanesi Yahudidir. Gayr-i Müslimlerin oranı %19,5’tur. İzziye, Harim, Reyhaniye, Osmaniye kazaları ile Ceyhan nehri boyundaki muhacirlerin arasında gayr-i Müslim bulunmamaktadır. Nüfus defterlerinin verilerine göre Halep’in merkez mahallelerinin nüfus dağılımları aşağıda verilmiş olup, nüfusun birbiri ile mukayesesini görmek mümkündür. Tablo 4: Mahallelere Göre Müslim-Gayr-i Müslim Dağılımı22 23 Müslim Mahalle Sahatü Biza Akyol22

Hane

Nefer

Reaya Hane

Yahudi

Nefer

Hane

Toplam

Nefer

Hane

Nefer

1.012

2.469

40

204

1.052

2.673

949

2.704

1.219

6.691

2.168

9.395

Cellum-u Kübra

945

2.219

77

804

1.055

3.160

Kadıasker

963

2.300

2

9

965

2.309

Cübbü Karaman

835

2.227

0

0

835

2.227

Kellâse

615

2.689

18

79

712

2.768

Karlık

931

2.559

14

109

945

2.668

Bâbu’n-Neyreb

876

2.258

0

1

876

2.259

Ferâfire

812

2.265

293

1.508

899 4.68423

2.004

8.457

7.938 21.690

1.663

9.405

932

Genel Toplam

21

33

137

4.821 10.610 35.916

Hilmi Bayraktar, XIX. Yüzyılda Halep Eyaletinin İktisadî Vaziyeti, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yay., Elazığ 2004, s. 27.

22

Geçmişte ve günümüzde Gaziantep’te de Akyol Mahallesi vardır ki, bu gayet tabiîdir.

23

Yerli Yahudi nüfusu 357 hane ve 1900 neferdir. Yabancı Yahudi 338 hane ve 1763 neferdir.

1202

Mustafa Öztürk

Mahallelerdeki nüfusun dışında valinin konağında ve fırın, cami, mescid, medrese gibi mekânlarda da meskûn nüfus vardı. Halep Valisi Hacı Kâmili Paşa’nın sarayında oğlu ile damadından başka görevlileri ve sayılarını, yaş, fizikî özellikleri ile memleketlerini tespit etmek mümkündür. Bunlar Hazinedar, Mektubî, Divan Efendisi, 7 Kâtip, Divan Çavuşu, Çamaşırcıbaşı, Çamaşırcı, Kahvecibaşı, Kahveci, Tütüncü, Sofracı, Seccadeci, Köle, Cürm Ağası Zenci Habeşi (cellat olması muhtemeldir), Harem Ağası, Çarşı Ağası Yamağı, Anahtarcı, Lala, İmam ve Seyisbaşıdır. Bu görevlilerin yaşları ile memleketleri de kaydedilmiştir. Meselâ; Mektubî Bursalı, Kâtipler Üsküdar, Eğin, Arapkir, Sivaslı, bir İmam Kilisli, diğeri İstanbullu, Kahveci Sofyalı, Emir-i Ahur İstanbulludur. Vali konağında toplam 147 kişi bulunmaktadır24. Bu nüfusu da genel toplama ilave etmek gerekir. Mahallelerdeki toplam nüfus 35.916’dır. Müslüman nüfus, 7.938 hane 21.690 nüfustur. Gayr-i Müslimler ise 1.663 hane Hıristiyan, 9.405 nüfus ve Yahudiler ise 899 hane ile 4.821 nüfusa sahiptir ki gayr-i Müslimlerin toplam nüfusu 14.226’dır. Gayr-i Müslimlerin yoğun olarak meskûn oldukları mahalleler Akyol ve Ferafire mahalleleridir. Akyol’da Hıristiyanlar, Ferafire’de de Yahudiler yoğundur. Cübbü Karaman’da hiç gayr-i Müslim yoktur. Bâbu’Neyreb’te sadece 1 kişi vardır. Halep’teki cami, mescit, medrese, han, kayseriye, fırın, değirmen, sabunhane, kârhane, kahvehane gibi mekânlarda meskûn olan nüfus da 743’tür25. Bunların 288’i Müslim, 455’i gayr-i Müslimdir. Buna göre Müslüman nüfus 21.690+288= 21.978, gayr-i Müslimlerin de 14.681...