9. Czynności pamięciowe - Streszczenie IX rozdziału literatury obowiązkowej - Psychologia Poznawcza PDF

Preview

Summary

9. Czynności pamięcioweZapamiętywanie - czynność pamięciowa, polegająca na wprowadzeniu informacji do jednego z systemów pamięci;wymaga kodowania informacji i utrwalenia zapisuPrzechowywanie - czynność pamięciowa, która polega na przeciwdziałaniu zanikowi albo utracie dostępu dozapamiętanej informac...

Description

9. Czynności pamięciowe Zapamiętywanie - czynność pamięciowa, polegająca na wprowadzeniu informacji do jednego z systemów pamięci; wymaga kodowania informacji i utrwalenia zapisu Przechowywanie - czynność pamięciowa, która polega na przeciwdziałaniu zanikowi albo utracie dostępu do zapamiętanej informacji; w trakcie przechowywania zapisy pamięciowe mogą być rekodowane, co prowadzi do zmian w zakresie ich treści albo sposobu uporządkowania Odpamiętywanie - czynność polegająca na wykorzystaniu wcześniej zapamiętanych informacji; może się dokonać poprzez odtwarzanie (przypominanie), rozpoznawanie lub niejawny wpływ na zachowanie

Fazy procesu pamięciowego: prawda czy złudzenie? Podstawowy podział czynności - fazy procesu pamięciowego: • zapamiętywanie • przechowywanie • odpamiętywanie Jest to podział niewystarczający, ponieważ: • każda z faz wiąże się z szeregiem procesów przetwarzania stanowiących poznawcze podłoże pamięci człowieka

- każdą z faz można opisać w kategoriach bardziej elementarnych czynności pamięciowych - podstawą zapamiętywania są mechanizmy kodowania (uwarunkowane rodzajem i treścią materiału, sposób obróbki)

- odpamiętywanie przebiega odmiennie w zależności od metody wydobycia informacji • każda z faz nie wydaje się monolityczną i niepodzielną „cegiełką” poznawczą

- Tulving postulował - w trakcie przechowywania może dojść do rekodowania - dekodowanie - fazy: przywołanie, modyfikacja, ponowne kodowanie (Tulving); przeszukiwanie i rozpoznawanie (Loftus)

- lista czynności pamięciowych jest dłuższa niż się wydaje - mechanizmy obróbki przy kodowaniu i odpamiętywaniu też są liczne • zdarzają się przypadki, w których model 3 faz pamięciowych okazuje się nieadekwatny

- najczęściej - brak fazy odpamiętywania, mechanizm zapominania - konfabulacja - „odpamiętanie” informacji wcześniej nie zapamiętanej, może być jako produkt wnioskowania, zaburzenia myślenia

- deja vu - rozpoznanie, forma opamiętania bez uprzedniego kodowania i przechowywania śladu pamięciowego ->

rozpoznanie sytuacji jako doskonale znanej, a obiektywnie jest ona nowa (wy jaśnienie - typowość nowej sytuacji

pozwana na konstruowaniu „wspomnienia” z udziałem skryptów poznawczych)

Różnica między zapamiętywaniem i przechowywaniem - o zapamiętywaniu wnioskujemy na podstawie manipulacji dokonywanych w obrębie materiału, a o przechowywaniu - manipulując w obrębie przechowywanych śladów pamięciowych. Trudno jest precyzy jnie oddzielić wynikające z nich wpływy.

Barlett opisuje wiele sposobów, wg których przekształcono wy jściową opowieść, mimo że badani mieli ją powtórzyć: • kolejne wersje opowieści pozbawiono elementów niezrozumiałych w kulturze zachodniej • opowiadania były coraz krótsze, co w połączeniu ze zmianą treści, prowadziło do wypracowania takiej wersji historii, którą przekazywano już bardzo wiernie • skracanie opowieści polegające na usuwaniu kolejnych wątków, odbywało się w określonej kolejności (najpierw eliminowano elementy niezrozumiałe, a nie poboczne dla głównego wątku) Fazowe ujęcie wydaje się trafne, nie precyzując ani liczby, ani kolejności, ani uogólnionych charakterystyk wyróżnianych faz. Z w łaściwości tego ujęcia pozostaje fazowość - ma charakter bardziej porządkujący niż wy jaśniający.

Zapamiętywanie PROCESY KODOWANIA

Kodowanie to automatyczny proces tworzenia reprezentacji informacji w pamięci. 2 ujęcia teoretyczne procesu kodowania: • teoria poziomów przetwarzania - Craik i Lockhart • teoria podwójnego kodowania - Paivio Podstawowym celem badań było poszukiwanie czynników mających wpływ na przebieg pierwszej fazy procesu pamięciowego. Są to czynniki, których planowe wykorzystanie może usprawnić zapamiętywanie, a co najmniej osłabić wpływ czynników zakłócających. Herman Ebbinghaus jest uznawany za pioniera eksperymentów nad pamięcią, głównie zapamiętywaniem i odpamiętywaniem. Wprowadził paradygmat, gdzie pamięć bada się z użyciem bezsensownego materiału - uzyskanie dostępu do „naturalnych” procesów pamięciowych. Dzięki niemu można wyeliminować wpływ uprzedniej wiedzy. Wyłącza czynnik kluczowy dla nabywania sensownej dla podmiotu wiedzy. Pierwsze prawo ustanowione w ten sposób dot. związku liczby powtórzeń niezbędnych do zapamiętania. Jako kryterium zapamiętania przy jęto jedno bezbłędne powtórzenie. Wyniki wskazywały na krzywoliniowy związek długości listy z liczbą powtórek.

Wg Tulving’a Ebbinghaus poddając się długim seriom badań nabywał wiedzę semantyczną dot. symbolicznej reprezentacji listy sylab (to co było właściwym przedmiotem jego badań) oraz wiedzę proceduralną dot. szybkiego „deklamowania” zestawu sylab. Wyniki były rezultatem interakcji obu rodzajów wiedzy.

Wg Tulving’a wyniki Ebbinghaus’a świadczą o udziale w odtwarzaniu wiedzy semantycznej i proceduralnej, bo rozbieżność semantyczna list identycznych i zmienionych była mała, a różnica w zaoszczędzonym czasie bardzo duża. Słabszy był efekt oszczędności przy ponownym uczeniu się zmienionej listy - wg Tulvinga to skutek używania tylko semantycznej, nabytej przy zapamiętywaniu oryginalnych list w I dniu. Efekt oszczędności to skutek wykorzystania proceduralnej.

Rozłożenie powtórzeń w czasie wykazało istotny wpływ na zapamiętywanie. Jako pierwszy zajął się tym Jost. Sformułował prawo:

Kolejnym kluczowym czynnikiem o wpływie na zapamiętywanie jest organizacja materiału. Badanie Bousfield’a: • prezentacja 2 grupom listy 60 słów • w I grupie - słowa o kategorii ogólnej, w II - kategorie: zwierzęta, imiona, zawody, warzywa • prezentacja słów - porządek losowy • w II grupie osoby odtwarzały słowa wg kategorii, poziom odtworzenia wyższy Taki efekt nazwano grupowaniem kategorialnym. Jego mechanizm polega na kojarzeniu słowa ze strukturami wyższego rzędu. Wystarczy przypomnienie jednego pojęcia, aby aktywować całą kategorię do którego należy. Deese wykrył, że związki skojarzeniowe między słowami z listy są predyktorem liczby opamiętanych słów i liczby intruzji (wtrąceń słów), które wiążą się z daną kategorią, a nie były prezentowane. Intruzje pojawiają się częściej przy materiale dającym się skategoryzować - dowód na koncepcję grupowania wg Bousfield’a.

Organizacja materiału wynika z uprzedniej wiedzy jednostki. Bez wiedzy niemożliwe byłoby włączenie kategorii semantycznych przy zapamiętywaniu. Materiał składający się z egzemplarzy kategorii nie wychwyconych przez badanych, byłby trudny do odpamiętania (jak be grupowania). Dowiedli tego Bower, Clark, Lesgold i Winzenz, prezentując badanym listę z nazwami minerałów.

Kolejny czynnik wpływający na zapamiętywanie to elaboracja - opracowanie materiału polegające na dodaniu do informacji czegoś, czego w niej oryginalnie nie było. Opracowaniem może być samo powiązanie materiału z posiadaną wiedzą - tym czego w niej nie było to nowe związki semantyczne. Elaboracja może wyzwolić poszukiwanie dodatkowej informacji (deprecyzowanie materiału). Specyficzna odmiana elaboracji to poszukiwanie wy jaśnień (aby lepiej zrozumieć materiał). Elaboracja służy nadaniu głębszego znaczenia informacji podlegającej kodowaniu - pogłębienie przetwarzania.

Z kontekstem zapamiętywania wiąże się efekt specyficzności kodowania - Tulving i Thomson.

Badani rozpoznali poprawnie 22% słów docelowych, a w odtwarzaniu na podstawie wskazówki opamiętały 59%. Rezultaty są interesujące, bo: • wskazują wyraźnie na specyficzność kodowania dwuznacznych słów, które w I fazie (dzięki wskazówce w I słowie) kodowane były tylko w jednym znaczeniu • kiedy w ostatniej fazie powrócono do znaczenia aktywowanego przy kodowaniu, odtwarzając oryginalny kontekst zapamiętywania, poprawność odpamiętywania była niemal 3-krotnie wyższa w porównaniu z III fazą Badacze pokazali, że w pewnych warunkach rozpoznanie może okazać się trudniejsze niż przypominanie. W większości badań wyniki są przeciwne. Wg Fisher’a i Craik’a wynika to z braku specyficznych wskazówek przy kodowaniu i dlatego wydobywanie odbywa się na podstawie klucza semantycznego.

Badanie Fisher’a i Craik’a:

INTERFERENCJA PROAKTYWNA

Zjawisko to ujawnia się, kiedy dochodzi do zakłócenia procesu nabywania, utrwalania albo przechowywania nowej wiedzy, wywołane wiedzą wcześniej nabytą, jeśli między tymi dwoma rodzajami wiedzy występuje jakiś związek. Zjawisko to dot. również wiedzy o charakterze semantycznym. O ile podobieństwo bodźców wyzwalających różne reakcje jest podłożem interferencji w odniesieniu do procedur, o tyle podobieństwo znaczenia różnych treści powoduje interferencję w pamięci semantycznej.

KONSOLIDACJA ŚLADU PAMIĘCIOWEGO

U pacjentów, głównie z objawami padaczki skroniowej, podawano elektrowstrząsy w celach terapeutycznych. Zaobserwowano, że nie pamiętali oni niczego sprzed zabiegu, ale wszystkie pozostałe zapisy pamięciowe były nienaruszone. Wywnioskowano, że nośnikiem zapisów długotrwałych muszą być trwałe zmiany zachodzące w komórkach nerwowych mózgu. Proces tych zmian nazwano konsolidacją śladu pamięciowego. Mechanizm konsolidacji, łączący powtarzanie w STM z powstawaniem śladów długotrwałych, opisali McClelland, McNaughton i O’Reilly. Założyli, że jak krótkotrwale przechowywana informacja jest powtarzana, to w trakcie

powtórek dochodzi do reaktywacji śladów. Tak ślad ulega stopniowemu utrwaleniu - prowadzi do zmian na poziomie neuronalnym. Reaktywacja sprzy ja tworzeniu trwałych zapisów i ich integracji z uprzednią wiedzą.

Konsolidacja jest opisywana przez biologów w kategoriach trwałego wzmocnienia lub osłabienia transmisji synaptycznej. Proces ten wymaga udziału jądra komórkowego neuronu oraz zmian w ekspresji genów i w syntezie aminokwasów. Najbardziej popularna teoria opisuje mechanizm konsolidacji jako proces dwufazowy. • faza I: przesyłanie sygnału z synaps do jądra komórkowego, co prowadzi do ekspresji genów • faza II: informacja z jądra jest przekazywana zwrotnie do synaps, powodując w nich zmiany strukturalne Często są to zupełnie inne synapsy niż pierwotnie angażowane w odbiór. Dlatego hipokamp (udział w nabywaniu i wzmacnianiu śladów we wczesnych fazach przechowywania) nie musi brać udziału w magazynowaniu. Wczesna obróbka i magazynowanie mogą odbywać się w zupełnie różnych, odrębnych strukturalnie i oddalonych od siebie obszarach mózgów.

TECHNIKI MNEMONICZNE

Są to sformalizowane metody wspomagania zapamiętywania. Można je podzielić na dwie grupy w zależności od mechanizmów poznawczych, do których się odwołują. • grupa I - teoria podwójnego kodowania Paivio

- wykorzystanie >1 kodu reprezentacji w trakcie nabywania - najczęściej zapamiętujemy materiał werbalny - łączenie go z wyobrażeniami wzrokowymi - kodowanie w systemie werbalnym i obrazowym - zwiększa szansę odtworzenia

• grupa II - polega na różnych sposobach organizowania informacji

- nieuporządkowanym informacjom nadawana jest pewna struktura - wspomagają znalezienie sposobu kategoryzacji lub odwołują się do wcześniej nabytej wiedzy jako szkieletu dla zapamiętywanych informacji

- jak nowy materiał będzie właściwie „nałożony” na materiał istniejący, przywołanie drugiego wspomaga odpamiętanie pierwszego Są też techniki odwołujące się do obu mechanizmów jednocześnie. Skuteczne stosowanie mnemotechnik wymaga właściwego ich doboru do materiału. Najważniejsze mnemotechniki: • metoda obrazów interaktywnych

- zapamiętywanie luźnej listy słów - polega na powiązaniu wyobrażeń wywołanych słowami, aby powstała historia (nawet nierealna)

- najbardziej skuteczna przy konkretnym materiale werbalnym (bo łatwiej stworzyć image dla logogenu pojęcia o dużym potencjale wyobrażeniowym)

- najbardziej praktyczny przy nauce słówek języka obcego • system słów-wieszaków

- polega na użyciu jakiegoś dobrze znanego tekstu, jako „wieszaka” albo szkieletu dla nowej informacji

- odwołuje się do wyobrażeń, bo powiązania między starym a nowym materiałem dokonują się dzięki obrazom interaktywnym

- można użyć wierszyka, rymowanki czy wyliczanki (jeśli istotna kolejność słów)

- badania Roediger’a -> przyrost odtworzonych słów wyniósł 62% w porównaniu do kontrolnego • metoda miejsc

- wymaga nałożenia nowego materiału na znany (skojarzony z konkretnymi miejscami) - z każdym z miejsc trzeba skojarzyć jeden z zapamiętywanych elementów - tworząc pary - w odtwarzaniu wystarczy wyobrazić sobie miejsca zyskując w ten sposób dostęp do drugiego elementu

- nadaje się do zapamiętywania materiału w określonej kolejności, bo w „szkielecie” kolejność jest z góry ustalona - najskuteczniejsza z omówionych mnemotechnik

- badania Roediger’a -> przyrost odtworzonych słów wyniósł 100% w porównaniu do kontrolnego

- przyrost odtworzonych słów wyniósł 62% w porównaniu do kontrolnego • mapa poznawcza

- technika pisemno-graficzna (notowanie to podstawowa mnemotechnika)

- łączy zalety technik organizacji i wizualizacji - polega na hierarchicznym uporządkowaniu złożonej informacji w postaci specyficznego diagramu

- centralna część mapy - istota zagadnienia - gałęzie - najważniejsze aspekty opisane etykietą lub zilustrowane

- niżej w hierarchii - istotne informacje bardziej szczegółowe

- odzwierciedla strukturę w sposób przypominający sieć semantyczną - postać hierarchiczna, węzły to słowa kluczowe lub ich wizualizacje

Przechowywanie ZAPOMINANIE

Herman Ebbinghaus wykrył, że proces zapominania listy bezsensownych sylab przebiega bardzo szybko - większość zapominamy po kilkudziesięciu minutach, po czym tempo zapominania spada. Inaczej jest z listą sensownych słów. W badaniu Bellard’a zostało porównane tempo zapominania w zależności od sensowności. Zastosował 3 rodzaje materiału: • fragment prozy -> poprawność odpamiętywania: po tyg. spadła do 90% (w stos. do poz. wy jściowego) • wiersz -> poprawność odpamiętywania: po tyg. spadła do 90% (w stos. do poz. wy jściowego) • bezsensowne sylaby (kontrolnie) -> poprawność odpamiętywania: po tyg. spadła do 70% (w stos. do poz. wy jściowego) Manipulował odstępem czasu między zakończeniem nauki a testem odtworzenia (1-7 dni). Ograniczył czas uczenia się - nie dało się opanować w pełni materiału.

Zapominanie jest procesem powszechnym i dot. wszystkich rodzajów pamięci, każdego w różnym stopniu. Jedną z propozycji wy jaśnienia mechanizmów zapominania jest interferencja retroaktywna.

INTERFERENCJA RETROAKTYWNA

Zjawisko to ma miejsce, kiedy dochodzi do zakłócania procesu przechowywania wcześniej nabytej wiedzy, wywołane wiedzą nabytą później, jeśli występuje między nimi jakiś związek. Interferencja jest tym silniejsza: • im bardziej podobne są oba rodzaju materiału • im szybsze było opanowanie pierwszego materiału • im bardziej obszerny jest drugi materiał

Interferencja jest większa, jeżeli: • proporcjonalnie do A rośnie B • proporcjonalnie do B rośnie A McGeoch i Irion tłumaczyli to zjawisko zwiększeniem odporności dłuższej listy na interferencje, wynikające z „przeuczenia”. Jednak może chodzić o wpływ statyczny - krótsza lista B słabiej wpływa na dłuższą A (prawdopodobieństwo związków między listami jest mniejsze). ZANIKANIE ŚLADU KONTRA UTRATA DOSTĘPU

2 teorie zapominania: • zanikania śladu pamięciowego

- pochodzi od Ebbinghaus’a - podstawowy czynnik wpływający na trwałość śladów - interwał czasu między jego utworzeniem a próbą uaktywnienia

- wzmocnienie śladu - powtórka materiału - nieodświeżony materiał - dostępność z czasem spada aż do całkowitego zaniku • utraty wskazówek dostępu

- autor - Tulving - informacja potencjalnie dostępna, ale w danym momencie nieosiągalna

- jest skutkiem braku właściwego klucza wydobycia lub niezgodności kontekstu odpamiętywania z kontekstem kodowania

- klasyczny przykład - zjawisko „końca języka” Trzecią propozycją odwołuje się do interferencji retroaktywnej. Byłaby mechanizmem odpowiedzialnym albo za zanikanie śladu (jeśli nie ograniczymy się do upływu czasu jako jedynego czynnika), albo utratę dostępu. Ta propozycja jest niezależna od obu powyższych - opisuje mechanizm zapominania, nie rozstrzygając co się z nią dzieje (znika bezpowrotnie, czy staje się nieosiągalna). To badanie ma jedną wadę. Wykryto, że w trakcie snu, zwłaszcza w REM, zachodzi proces konsolidacji śladów. Może się ona wtedy odbywać bez większych przeszkód, bo interferencja jest wtedy minimalna. Tego czynnika nie uwzględniono w badaniu, więc wynik mógł być skutkiem konsolidacji i braku czynników interferujących z wyuczonym materiałem.

REMINISCENCJA

Jest zjawiskiem - raczej nieoczekiwanego - wzrostu poziomu odtworzenia zapamiętanego materiału, bez jego dodatkowego uczenia się. Pod tym pojęciem kry ją się 3 fakty empiryczne, o być może różnych mechanizmach poznawczych.

Te 2 przypadki reminiscencji uzyskano w inny sposób, a ich mechanizm wydaje się podobny. Wyniki Balladr’a wy jaśniono wpływem kolejnych powtórzeń przy odtwarzaniu, które powodowały lepsze utrwalenie. Wpływ powtórek jest pewny, bo reminiscencja utrzymywała się kilka dni. U Ward’a znikała po kilki minutach. W obu przypadkach czas od momentu uczenia się pozwalał na proces konsolidacji. Badani Bard’a wielokrotnie powtarzali materiał, więc powtórki i rozłożenie w czasie mogło powodować wzrost poprawności. Spadek w kolejnych pomiarach ilustruje koncepcje zapominania. Mechanizm tego zjawiska jest zagadkowy. Wspólnym elementem spekulacji jest twierdzenie, że zmianie nie ulega sprawność pamięci starszych osób, ale zmiana w ich otoczeniu i korzystania z pamięci. Zmiana wynika z uregulowania trybu życia, co powoduje spadek liczby przełomowych czy niespodziewanych wydarzeń. Nie doświadczają, ale przypominają sobie, a im więcej o tym myślą, tym łatwiej są dostępne. Trudno ocenić na ile szczegóły są wiarygodne. Wydaje się, że w epizodycznej może występować częste sięganie po rdzeniowe elementy skryptów poznawczych określających typowy przebieg jakiegoś zdarzenia. Luki mogą być wypełniane na drodze interferencji.

Odpamiętywanie RODZAJE ODPAMIĘTYWANIA

2 podstawowe rodzaje odpamiętywania: • przypominanie -> bezpośrednie przywoływanie zapamiętanej treści • rozpoznawanie -> wśród przedstawionego materiału należy wskazać to co się zapamiętało 3 najważniejsze metody badania przypominania: • odtwarzanie w kolejności -> odpamiętanie materiału zgodnie z kolejnością prezentacji (uczenie się list, najczęściej mat. werbalny) • odtwarzanie swobodne -> przypominanie materiału w dowolnej kolejności (uczenie się list, najczęściej mat. werbalny) • odtwarzanie ukierunkowane -> w teście odtwarzania prezentowane jest pierwsze słowo z pary, trzeba sobie przypomnieć drugie (materiał, którym są pary bodźców) Różnice między metodami nie są tak zasadnicze, chociaż metoda może przyjmować różne formy. Najprostsza to rozpoznanie, czy prezentowany element był przedmiotem zapamiętania. W trudniejszych testach manipuluje się liczbą członów alternatywy - im więcej, tym trudniej. Testy rozpoznania mogą być jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru. Odtwarzanie i rozpoznawanie są miarami pamięci jawnej - jedynym wy jątkiem jest odtwarzanie ukierunkowane, może aktywizować niejawną. Badanie odpamiętania z niejawnej ma wiele metod - Wierzchoń wyróżnia kilkanaście, najważniejsze to: • klasyfikacja materiału • uzupełnianie fragmentów • poziom wykonania zadań wymagających kontrolowania złożonych systemów dynamicznych

Podstawową różnicą między rozpoznawaniem a odtwarzaniem jest dostępność wskazówek wydobycia. Odtwarzanie wymaga odwołania się do wskazówek wewnętrznych, które muszą być samodzielnie przywołane. Rozpoznanie opiera się na wskazówkach zewnętrznych w prezentowanym materiale. Jak materiał testowy jest identyczny z zapamiętanym, są w nim wszystkie możliwe wskazówki. Zapamiętanie jednej wystarczy do rozpoznania, a może się okazać nieprzydatne do przypomnienia. Rozpoznanie w zmienionej prezentacji będzie mniej skuteczne, bo czasem jedna wskazówka b...