RozdziaŁ 9 - Streszczenie Psychologia społeczna PDF

Preview

Summary

Podstawy moralności  Moralność jest systemem wzajemnie powiązanych wartości, norm, praktyk i instytucji społecznych oraz tożsamości osobistych ukierunkowanych na ograniczenie ludzkiego egoizmu i nakłonienie ludzi do współpracy, bez której niemożliwe by było życie społeczne  Dowolna ocena ma charak...

Description

1) Podstawy moralności  Moralność jest systemem wzajemnie powiązanych wartości, norm, praktyk i instytucji społecznych oraz tożsamości osobistych ukierunkowanych na ograniczenie ludzkiego egoizmu i nakłonienie ludzi do współpracy, bez której niemożliwe by było życie społeczne  Dowolna ocena ma charakter moralny, kiedy spełnia trzy warunki -Po pierwsze, dotyczy tego, czy jakiś postępek jest immamentnie, czyli sam w sobie, dobry lub zły, nie zaś tego, że jest pożyteczny, skuteczny czy ładny. -Po drugie, ocenie tej towarzyszy uniwersalizacja, czyli uznawanie, że czyn jest oceniony jako moralny lub niemoralny jest zawsze i wszędzie dobry lub zły, podczas gdy czyn oceniany z innych niż moralne względów czasami może być dobry, a czasami zły, zależnie od okoliczności, miejsca i czasu. -Po trzecie, ocena moralna jest opatrywana sankcją, czyli towarzyszy jej skłonność do nagradzania za uczynki dobre, a jeszcze bardziej do karania za uczynki złe.  Lawrence Kohlberg, twórca psychologii moralności, uważał, że ostateczny kryterium rozstrzygającym o tym co moralne, a co nie, jest ogólna zasada sprawiedliwości. KOD ETYCZNY Etyka sprawiedliwości Etyka troski Etyka kolektywistyczna

Etyka autorytetu

Etyka czystości



 



CNOTY KARDYNALNE Sprawiedliwość i wzajemność Troska o dobro, korzyści, autonomię i prawa jednostki Lojalność, konformizm i poświęcenie dla grupy własnej, szacunek dla symboli grupowych Respekt i uległość wobec autorytetów, spełnianie ich życzeń Czystość, kontrola popędów cielesnych, godność, duchowość

GRZECHY GŁÓWNE Niesprawiedliwość Krzywdzenie innego człowieka, łamanie praw jednostki Zdrada, opuszczenie, osłabianie grupy własnej, nieposzanowanie symboli grupowych Podważanie i sprzeciw wobec autorytetów, nieposzanowanie hierarchii Pokalanie się, utrata godności

EMOCJE Gniew, poczucie winy, wdzięczność Współczucie Duma, poczucie przynależności

Respekt, podziw, strach

Wstręt

Obowiązywanie wymienionych kodów etycznych zależy od kultury, klasy społecznej i światopoglądu. Liczne obserwacje psychologów kulturowych przekonują, że dwa pierwsze kody etyczne są szczególnie charakterystyczne dla współczesnych społeczeństw Zachodu oraz wyższych klas społecznych. Trzy pozostałe etyki są natomiast bardziej rozpowszechnione w kolektywistycznych kulturach dalekiego wschodu i Afryki, a także pośród niższych klas społeczeństw zachodnich. Zwolennicy poglądów liberalnych skłonni są zawężać moralność do dwóch pierwszych kodów, a trzy pozostałe traktują jako sprawę osobistego wyboru i konsekwencji. Gemeinschaft to tradycyjna społeczność oparta na osobistych relacjach poszczególnych jednostek tworzących razem wspólnotę, które jest dla nich nie tylko nadrzędnym dobrem, lecz sposobem istnienia. Owa wspólnota bazuje na- zwykle mitycznej- jedności pochodzenia, miejsca zamieszkania i światopoglądu, a jej prototypem jest wielopokoleniowa, patriarchalna rodzina, w której każdy ma swoje miejsce oraz zobowiązania wobec innych i stanowi zaledwie część całego organizmu. Gesellschaft to społeczeństwo obywatelskie, dobrowolne stowarzyszenie wolnych jednostek połączonych nie osobistą więzią, lecz nieco bezosobowymi relacjami opartymi na jednakich dla wszystkich zasadach. W społeczeństwie wspólnotowym jednostka istnieje po to, by służyć wspólnocie i być jej częścią, w społeczeństwie obywatelskim zaś organizacja społeczna istnieje po to, by służyć jednostce, chronić jej praw i interesów

2) Sprawiedliwość  Pojęcie to jest odnoszone do szerokiego zakresu kwestii, z których trzy wydają się najważniejsze. -Kwestia pierwsza to kryteria rozdziału, czyli dystrybucji dóbr (sprawiedliwość dystrybutywna) -Kwestia druga to metoda, czyli procedura ich podziału (sprawiedliwość proceduralna)















 



-Trzecia kwestia to karanie osób (retrybucja), które intencjonalnie dopuściły się niemoralnych, a szkodliwych czynów (sprawiedliwość retyrybucyjna) Sprawiedliwość dystrybutywna dotycząca kryteriów dobrego podziału dóbr stanowi przedmiot największej liczby sporów filozoficznych i politycznych, zarówno z powodu społecznej doniosłości problemu jak i dużej liczby kryteriów podziału, które można uznać za właściwe w różnych sytuacjach Liczne dane przekonują, że czynnikiem decydującym o uznaniu tego, a nie innego kryterium za sprawiedliwe jest kontekst społeczny, czyli rodzaj relacji bądź organizacji, w której podział dóbr ma miejsce W relacjach wspólnotowych, takich jak rodzina, częściej używane są kryteria równości i potrzeb. W relacjach wymiany, czyli kontraktu, częściej używane są kryteria wkładu, w organizacjach formalnych zaś, takich jak firma usługowa- wkładu i pozycji społecznej Sprawiedliwość proceduralna koncentruje się na wynikach podziału, lecz na sposobie jego dokonywania. Przekonanie o tym, że zostaliśmy potraktowani sprawiedliwie, zależy nie tylko od ostatecznego wyniku, lecz także od sposobu, w jaki do niego doszło. Kluczową rolę w takim przekonaniu o sprawiedliwości proceduralnej odgrywa stopień kontroli nad procesem podziału dóbr czy rozstrzygania racji. Szczególną odmianą sprawiedliwości proceduralnej jest sprawiedliwość interakcyjna, czyli potraktowanie pracownika, bądź drugiej strony sporu z troską i ze zrozumieniem, czego niezbędnym składnikiem jest przyznanie, że jego racje są zasadne, a przynajmniej- że istnieją. Wiele badań świadczy o silnych związkach sprawiedliwości proceduralnej z dystrybutywną- ludzie zadowoleni z wyniku podziału, są też na ogół zadowoleni ze sposobu, w jaki do niego doszło. Jednak sprawiedliwość proceduralna i dystrybutywna zależą od czego innego, a podobnie odmienne są ich konsekwencje. Sprawiedliwość dystrybutywna bardziej sprzyja zadowoleniu pracowników z płacy, sprawiedliwość proceduralna zaś silniej wiąże się z ogólnym zadowoleniem z pracy, zaangażowaniem pracowników i ich produktywnością (ibidem) Sprawiedliwość retrybutywna dotyczy kwestii karania ludzi za postępki niemoralne i szkodliwe dla innych. Liczne dane przekonują, że przedstawiciele różnych kultur są gotowi karać i faktycznie karzą innych za występki, nawet kiedy niesie to pewne koszty dla nich samych i kiedy inni nie dowiedzą się o karze lub jej braku Ludzie z tej samej kultury ujawniają dużą zgodność co do proponowanej kary za różne zachowania, zgadzają się bowiem co do stopnia w jakim te czyny są występne. Tak jak sprawiedliwość dystrybutywna dotyczy rozdziału nagród (dóbr pożądanych), tak sprawiedliwość retrybutywna dotyczy rozdziału kar. Niemniej reguły rządzące tymi podziałami są odmienne. Kluczową regułą sprawiedliwości retrybutywnej jest wymierzanie kary wprost proporconalnej do moralnego zła, czyli oburzenia moralnego, jaki karany czyn budzi. Inne reguły karania mają charakter bardziej użytkowy (utylitarny), takie jak zapobieganie podobnym czynom tego samego sprawcy, lub innych ludzi w przyszłości (odstraszanie) czy ich uniemożliwienie w przyszłości na przykład przez zamknięcie sprawcy w więzieniu.

3) Troska i krzywda  Empatia- wczuwanie się w innego człowieka- może być zarówno naszą reakcją na jego położenie, jak i stałą cechą, to znaczy skłonnością lub zdolnością do wczuwania się w położenie innych.  Empatia ludzi dorosłych ma charakter niejednorodny i oznaczać może trzy dość różne zjawiska, -Po pierwsze, emocjonalne współbrzmienie i współczucie dla innej osoby w opresji, czy wręcz odczuwanie tych samych emocji co ona. Sugeruje to, że reakcja empatyczna ma charakter natychmiastowych i automatyczny, nie wymaga więc żadnych przemyśleń i decyzji. -Po drugie, wczuwanie się w innego człowieka może oznaczać bardziej przemyślane przyjmowanie jego punktu widzenia i patrzenie na sprawy z cudzej perspektywy. Wymaga to pewnych zdolności intelektualnych i umiejętności „zawieszenia” własnej perspektywy, czyli jest reakcją rozwojowo późniejszą. -Po trzecie empatia oznacza własne cierpienie na widok innej osoby znajdującej się w opresji. Podobnie jak współczucie jest to nasza własna emocja, skierowana jednak na nas samych, nie zaś na znajdującego się w potrzebie człowieka, stąd też często hamuje ona pomaganie, zamiast je nasilać 4) Wspólnota  Empatia wyraźnie silniej wpływa na pomaganie ludziom, jeżeli są oni członkami grupy własnej niż obcej, czyli takiej do której jednostka nie należy  Ludzie są gatunkiem ultraspołecznym- wszystko co ważne, robią w obecności i z udziałem innych. Owa ultraspołeczność daje o sobie znać także w tym sensie, że są oni silnie motywowani do przynależności społecznej- chętnie należą do grup społecznych, z którymi się identyfikują, którym ulegają i na rzecz których podejmują wiele wysiłków, nierzadko kosztem osobistego interesu.



Konformizm, czyli uleganie większości jest znacznie silniejszy w odniesieniu do grup własnych (których jest się członkiem), niż grup obcych.

5) Autorytet i władza  Klasyczne eksperymenty Milgrama ujawniły zdumiewająco silną uległość ludzi wobec autorytetównawet gdy wypełnianie poleceń oznacza ewidentną krzywdę innego człowieka, większość ludzi wykonuje rozkazy autorytety. Jednym z powodów tej uległości jest moralna sankcja autorytetuwypełnianie rozkazów tych, którzy mają władzę, jest samo w sobie pożądane, podobnie jak okazywanie autorytetom respektu i poszanowania  Jedną z podstawowych relacji społecznych jest relacja hierarchiczna, której istotę stanowi to, że nieliczne jednostki na górze hierarchii mają nieograniczony dostęp do zasobów społeczności, podczas gdy inni, bardziej liczni, mają taki dostęp jedynie w ograniczonej ilości i za zgodą tych, którzy uplasowani są wyżej. Jednostki o wysokiej pozycji społecznej darzone są głębszym respektem o moralnym podtekście, mają większe prawa, ale też obowiązek troszczenia się o tych, którzy znajdują się niżej w hierarchii. 6) Oceny moralne  Psychologia społeczna najbardziej ceni sobie badanie wyznaczników zachowań społecznych, czyli ludzkiego postępowanie w kontaktach z innymi.  W dziedzinie moralności, kluczowy charakter mają nie tylko zachowania, lecz także oceny moralne. Ludzie są szczególnie mocno wyczuleni na informację o cudzej moralności, która jest najważniejszym czynnikiem kształtującym oceny i postawy interpersonalne. To właśnie oceny moralne decydują o tym, kogo akceptujemy, a kogo odrzucamy i to one przesądzają o skłonności do karania innych. 7) Model racjonalistyczny  Dla rozpoznania i charakterystyki oceny moralnej człowieka, który znajdzie się w sytuacji dylematu, ważniejsze od samego jej znaku (potępienie, lub pochwała) jest uzasadnienie oceny  Poznawczo-rozwojowa teoria moralności zakłada, że ludzie rozumieją moralność na co najmniej 5 sposobów. Stadium Stadium 1 Stadium 2

Stadium 3

Stadium 4 Stadium 5





Opis Moralność jest definiowana jako unikanie łamania reguł popartych groźbą kary, jako „posłuszeństwo dla samego posłuszeństwa” oraz „unikanie wyrządzenia szkody ludziom i szkód materialnych” Moralność jest definiowana w kategoriach wymiany instrumentalnej, jako „działanie we własnym interesie i zezwolenie na to samo innym” oraz „dokonywanie transakcji i angażowanie się w wymianę na zasadzie równości” Moralność jest definiowana w kategoriach podtrzymywania wzajemnych relacji, wypełniania oczekiwań, bycia spostrzeganym jako człowiek dobry oraz w kategoriach troski o innych; ważnym wartościami moralnymi są zaufanie, lojalność, szacunek i wdzięczność Moralność jest definiowana w kategoriach podtrzymania systemów społecznych, które są korzystne dla ich uczestników Moralność jest definiowania w kategoriach wypełniania zobowiązań społecznych wynikających z „dobrowolnie zawieranych” kontraktów społecznych w imię „racjonalnego kalkulowania ogólnej użyteczności” oraz „największej sumy dobra obejmującego największą liczbę osób”

Te sposoby rozumienia moralności zmieniają się od prostych i konkretnych do bardziej złożonych i abstrakcyjnych, układają się zatem w pewną sekwencję rozwojową. Sekwencja ta silnie się wiąże z ogólnym poziomem rozwoju poznawczego i ma niezmienny charakter; Wszyscy ludzie, niezależnie od klasy społecznej i kultury przechodzą przez te same stadia rozwoju moralnego, w tej samej kolejności. Stadia rozwoju moralnego wzajemnie się zastępują, co znaczy, że ktoś, kto osiągnął na przykład stadium 3, nigdy nie schodzi w swoich ocenach na niższe stadia np. 2 czy 1. Poszczególne stadia są też wewnętrznie spójne, czyli jednostka zdolna do rozwiązania jakiegoś problemu moralnego na stadium 4, rozwiązuje na podobnym poziomie abstrakcji także inne problemy moralne o odmiennej treści.

8) Model intuicjonistyczny





Model intuicjonistyczny zakłada, że w przeważającej części „oczywiste prawdy” są rezultatem automatycznego kontrolowania danych i opierają się na prostych odczuciach dobra i zła wywoływanych przez oceniany postępek. Mniej lub bardziej racjonalne uzasadnienia ocen odwołujące się do łamania norm czy innych przesłanek są natomiast przywoływane po dokonaniu oceny, zwykle nie są konieczne do jej sformułowania i stanowią raczej racjonalizację oceny niż jej rację (faktyczne uzasadnienie). Spór między racjonalizmem i intuicjonizmem bywa często ujmowany jako problem czy oceny moralne są uzasadnione od czynników emocjonalnych czy poznawczych (serce czy rozum). Takie postawienie sprawy ma jednak niewielki sens z uwagi na to, że emocje są zwykle silnie nasycone myśleniem. Zarówno rozumowanie, jak i intuicje moralne są reakcjami poznawczymi, przy czym zgodnie z tym co wiemy o ogólnych zasadach automatycznego przetwarzania informacji, oceny intuicyjne pozostają silnie nasycone naszymi emocjami.

9) Wyznaczniki postępowania moralnego.  Czy ludzie są uczciwi, czy nie? Na pewno sami siebie za takich uważają i jest to cech, którą przypisują sobie w największym stopniu spośród wielu- możliwe, że wszystkich. Badania reprezentatywnej grupy Polaków wykazały, że 97% uważa się za moralnych i to przeważnie w krańcowym natężeniu, choć za mądrych uważa się tylko 72% i to na ogół w umiarkowanym stopniu.  Na pytanie, dlaczego ludzie są nieuczciwie, zwykle udziela się czterech odpowiedzi -Po pierwsze, bywają oni niemoralni dlatego, że przynosi to korzyści, podczas gdy uczciwość powoduje ich przepadek i sama w sobie niesie koszty, -Po drugie, pokusa do nieuczciwego zachowania może mieć charakter impulsywny, ludzie zaś często nie są w stanie tego impulsu zahamować- niemoralność byłaby więc efektem braku samokontroli. -Po trzecie, ludzie postępują źle, dlatego, że nie znają norm moralnych, nie czują się zobowiązani do podporządkowania się im, bądź świadomie je odrzucają- niemoralność byłaby więc efektem ignorancji, braku sumienia lub wykluczenia moralnego - Po czwarte, złe postepowania wynika stąd, że ludzie naśladują niemoralność innych- niemoralność byłaby więc efektem popadnięcia w złe towarzystwo  Te cztery mechanizmy prowadzące do niemoralności są niezależne, choć się nie wykluczają, wręcz przeciwnie- często nawzajem się wspierają 10) Normy społeczne  Normy opisowe dotyczą tego, jak „się” w danej sytuacji postępuje, czyli jak postępuje większość ludzi, a ich motywujący wpływ na zachowanie może mieć źródło w dostarczaniu przez nie dowodów, że normatywny (tu: najczęstszy) sposób działania jest korzystny i skuteczny.  Normy powinnościowe mówią natomiast o tym, co człowiek powinien w danej sytuacji robić- jakie postępowanie jest społecznie pożądane i moralnie słuszne, a ich motywujący wpływ na zachowanie może mieć źródło w sankcjach społecznych (aprobacie- dezaprobacie innych) i w sankcjach własnego sumienia.  Istotnym problemem wyjaśniania zachowań moralnych w kategoriach norm jest ich wielość i nierzadko sprzeczność. Zapewne głównym czynnikiem decydującym o tym, która z możliwych norm wpłynie na zachowanie jest stopień jej aktywizacji. 11) Status ofiary.  Ofiara nie może być katem, kat nie może być ofiarą, a to samo dotyczy również pozytywnych czynów moralnych. To wykluczanie się pozycji sprawcy i biorcy w naszych umysłach ma paradoksalne konsekwencje w postaci „karania świętych” - większej skłonności do zadawania bólu sprawcom niż biorcom oraz do sprawiania przyjemności biorcom niż sprawcom, nawet gdy są to sprawcy moralnego dobra....