Azja Wschodnia w polityce państw regionu Australii i Oceanii PDF

Preview

Summary

Azja Wschodnia w polityce państw regionu Australii i Oceanii Wprowadzenie Historia Oceanii. Od zasiedlenia do białej kolonizacji Guam Papua-Nowa Gwinea Wyspy Salomona Fidżi Tonga Północne Mariany Palau Rapa Nui Nauru Wyspy Marshalla Kiribati Tahiti (Polinezja Francuska) Wyspa Bożego Narodzenia Wyspy...

Description

Azja Wschodnia w polityce państw regionu Australii i Oceanii Wprowadzenie Historia Oceanii. Od zasiedlenia do białej kolonizacji Guam Papua-Nowa Gwinea Wyspy Salomona Fidżi Tonga Północne Mariany Palau Rapa Nui Nauru Wyspy Marshalla Kiribati Tahiti (Polinezja Francuska) Wyspa Bożego Narodzenia Wyspy Kokosowe Nowa Kaledonia Nowa Zelandia Midway Tuvalu Samoa Amerykańskie Samoa Vanuatu Mikronezja Wallis i Futuna Wyspy Pitcairn Norfolk Niue Tokelau Wyspy Cooka Hawaje Podsumowanie

1 3 5 6 7 8 9 9 10 10 11 12 12 13 13 14 15 15 16 16 17 18 18 19 19 20 20 21 22 22 23 23

Wprowadzenie 1

● Australia i Oceania ○ Powierzchnia – ok. 70 mln km² = 13% świata. Na Pacyfiku zmieściłyby się wszystkie lądy świata. ○ Ląd – 8,54 mln km² = 12% regionu = 5,7% świata. ○ Ludność – ok. 39 mln = 0,5% świata. ○ Światowe PKB – 1,6%. ○ Na Pacyfiku woda łączy, nie dzieli. ● Powierzchnia lądów regionu Australii i Oceanii ○ Melanezja (od gr. „czarne wyspy”) – 967 tys. km². ○ Mikronezja („małe wyspy”) – 2,5 tys. km². ○ Polinezja („wiele wysp”) – 26 tys. km². ○ Australia – 7 682 tys. km². ○ Nowa Zelandia – 270,5 tys. km². ● Początki osadnictwa ○ Eratostenes z Cyreny (275-194 p.n.e.) – Terra Australis Incognita („południowa nieznana ziemia”, na południu muszą być lądy, które równoważą te z północy dla zachowania równowagi kuli ziemskiej). ○ Ślady ludzkie w A. i O. datowane na 50 tys. lat (ludy melanezyjskie). ○ 5 tys. lat p.n.e. migracja z Azji Pd.-Wsch. (ludy polinezyjskie). ○ Kultura Lapita. W przeciwieństwie do Aborygenów osiadły tryb życia – uprawa (bananowce, taro, kasawa) i hodowla. Obie kultury zetknęły się na Papui, ale Aborygeni nie przejęli osiadłego trybu życia. ● Biała kolonizacja ○ XVI w. – Hiszpanie (m.in. Alvaro Mendana de Neyra, Luis Vaez de Torres), Portugalczycy (m.in. Ferdinand Magellan Pedro Fernandez de Quiros, Jorge de Menesses). ○ XVII w. – Holendrzy (m.in. Willem Janszoon, Dirk Hartog, Abel Tasman). ○ II poł. XVII w. – Brytyjczycy (m.in. Francis Drake, Samuel Wallis, James Cook, John Marshall) i Francuzi (m.in. Louis Antoine de Bougainville, Jean Francois de La Perouse, Jules Dumont d’Urville). ○ XIX w. – Amerykanie, Niemcy. ● Pod kontrolą na pocz. XX w. ○ Niemiec: Karoliny, Mariany, Wyspy Marshalla, Nauru, Pn.-Wsch. Nowa Gwinea, część Wysp Salomona, Zach. Samoa. ○ Holandii: Zach. Nowa Gwinea. ○ USA: Hawaje, Guam, Wsch. Samoa. ○ Francji: Polinezja Francuska, Nowa Kaledonia, Nowe Hybrydy (wspólnie z GBR). ○ Wielkiej Brytanii: Australia, Nowa Zelandia, Fidżi, Tonga, Pd.-Wsch. Nowa Gwinea, Wyspy Cooka, Gilberta, Ellice, Norfolk, Pitcairn, Tokelau. ● Pod kontrolą po II WŚ ○ USA: Hawaje, Guam,, Wsch. Samoa, Karoliny, Mariany, Wyspy Marshalla. ○ Francji: Polinezja Francuska, Nowa Kaledonia, Nowe Hybrydy (wspólnie z GBR). ○ Wielkiej Brytanii: Fidżi, Tonga, Wyspy Gilberta, Ellice i Pitcairn. ○ Australii: Norfolk, Pd.-Wsch. Nowa Gwinea (Papua), Pn.-Wsch. Nowa Gwinea. 2

○ Nowej Zelandii: Wyspy Cooka, Niue, Samoa Zach., Tokelau, Nauru (wspólnie z AUS i GBR). ● Dekolonizacja ○ 1962 – Samoa (Zachodnie). ○ 1968 – Nauru. ○ 1970 – Tonga, Fidżi. ○ 1975 – Papua-Nowa Gwinea. ○ 1978 – Wyspy Salomona, Wyspy Ellice (Tuvalu). ○ 1979 – Wyspy Gilberta (Kiribati). ○ 1980 – Nowe Hybrydy (Vanuatu). ○ 1986 – Wyspy Marshalla, Sfederowane Stany Mikronezji. ○ 1994 – Palau. ○ 2002 – Timor Wschodni. ● Gospodarka (1998) ○ Australia – 75% PKB ○ Nowa Zelandia – 12,5% PKB ○ Pozostałe kraje AiO – 12,2% PKB ● PKB na mieszkańca ○ Hawaje – 30,5 tys. $ ○ Australia – 20,1 tys. $ ○ Guam – 19 tys. $ ○ Nauru – 18,5 tys. $ ○ Nowa Zelandia – 17,5 tys. $ ○ … ○ Polinezja FRA – 8,3 tys. $ ○ … ○ Kiribati – 0,8 tys. $

Historia Oceanii. Od zasiedlenia do białej kolonizacji ● Kolonializm – zjawisko historyczne polegające na opanowaniu i utrzymaniu kontroli politycznej i gospodarczej przez jednej kraje nad innymi w celu ich eksploatacji. Z punktu widzenia procesu powstawania systemu światowego kolonializm stanowił jeden z jego etapów, który przejawiał się w rozciągnięciu dominacji politycznej przez najbardziej rozwinięte gospodarczo ośrodki cywilizacji euroatlantyckiej na obszary gospodarczych peryferii świata; z kolonializmem nierozerwalnie wiążą się zjawiska: ekspansji i rywalizacji. ● Nowożytny kolonializm europejski ○ Krzysztof Kolumb – 1492. ○ Vasco da Gama – 1497. ○ Budowa fortów, opanowanie wysp morza karaibskiego (1493-1512). ○ Traktat w Tordesillas – 7.06.1494 – podział świata pozaeuropejskiego, cz. I. ○ Malakka – 1511, 1641, 1824, 1942, 1948. ○ Traktat w Saragossie – 22.04.1529, cz. II. ○ Przeciwnicy traktatu: Holandia, Francja, Anglia. ● Ferdynand Magellan (1480 [Sabrosa] – 1521 [wyspa Mactan, Filipiny]) ○ Portugalczyk, od 1517 w służbie hiszpańskiej. 3

○ ○ ○ ○ ○

●

●

●

●

●

●

20.09.1519 – wypłynął z San Lucar dowodząc 5 okrętami, w sumie 265 osób. 28.11.1520 – wpłynął na Ocean Spokojny. 6.03.1521 – wyprawa osiągnęła Mariany (Wyspy Złodziejskie). 27.04.1521 – zginął na Filipinach interweniując w sporze między tubylcami. 6.09.1522 – do San Lucar dotarł jeden okręt pod dowództwem J.S. Elcano z 18 osobami na pokładzie oraz przyprawami. Alvaro Mendana de Neyra (1541 [Saragossa] – 1595 [wyspy Santa Cruz]) ○ Hiszpan, badacz Pd. Pacyfiku, planował odkrycie Terra Australis Incognita, ale błędy nawigacyjne. ○ 09.1567 – wypłynął z Callao (Peru), 01.1568 – odkrył wyspę Nui (część Tuvalu). ○ 02.1568 – odkrył wyspę Santa Isabel w archipelagu Wysp Salomona, odkrył jeszcze wyspy Guadalcanal i San Cristóbal. 08.1568 – Wyspy Marshalla i Wake. ○ 1595 – Markizy, Santa Cruz. Francis Drake (1543 [Tavistock] – 1596 [Portobello]) ○ Najsłynniejszy brytyjski korsarz, jak cała Anglia przeciwny POR -ESP podziałowi świata. ○ 2. po Magellanie opłynął świat w latach 1577-80. ○ Złupił wiele okrętów ESP i POR oraz miast Nowego Świata. ○ Przywiózł do GBR wiele przypraw i złota. ○ 1581 – podniesiony do rangi szlachcica (Sir). Perro Fernandez de Quiros (1565 [Evora] – 1614 [Panama]) ○ Portugalski nawigator w służbie hiszpańskiej. ○ Gorliwy katolik, szukający dla Hiszpanii Terra Australis Incognita. ○ 21.12.1605 z Callao wypłynął w II podróż po Pacyfiku. ○ W 01.1606 odkrył Henderson i Ducie Island, a w 05.1606 Vanuatu i następnie Samoa, wrócił w 11.1606 do Acapulco w MEX. ○ Z Vanuatu Luis Vaz de Torres popłynał w innym kierunku do Manili 1607, odkrywając po drodze cieśninę w rejonie płd. Nowej Gwinei w 07.1606. Abel Janszoon Tasman (1603 [Lutjegast] – 1659 [Batavia – Jakarta]) ○ Holenderski odkrywca. ○ Podczas wyprawy 24.11.1642 odkrył ziemię van Diemena (Tasmanię), 13.12.1642 dotarł do Staten Landt (Nowej Zelandii). W drodze powrotnej przepływał przez Tonga i dotarł na Fidżi, skąd wrócił do Batavii 06.1643. ○ Podczas II wyprawy w 1644 zbadał pn. wybrzeża Nowej Holandii (Australii). ○ Jacob Roggeveen 5.04.1722 odkrył Wyspę Wielkanocną. Samuel Wallis (1728 [Camelford] – 1795 [Londyn]) ○ Brytyjski żeglarz, odkrywca. ○ Podczas podróży rozpoczętej w 1766 dotarł 18.06.1767 na Tahiti, skąd odpłynął do Batavii, część jego załogi uczestniczyła w I wyprawie Jamesa Cooka na Pacyfik. James Cook (1728 [Marton] – 1779 [wyspa Hawaii]) ○ Brytyjski nawigator i odkrywca. ○ Jego 3 podróże po Pacyfiku udowodniły brak Terra Australis Incognita. ○ I wyprawa 1768-71 – dopłynął w 1769 na Tahiti, do Nowej Zelandii, 20.04.1770 osiągnął wsch. wybrzeże Australii. 4

○ II wyprawa 1772-75 – 17.01.1773 przekroczył koło podbiegunowe, przez Tahiti, Tonga, Wyspę Wielkanocną (1774) odkrył Norfolk, Nową Kaledonię i Vanuatu wrócił do Anglii (brak Terra Australis). ○ III wyprawa 1776-79 (w poszukiwaniu pn. przejścia z Atlantyku na Pacyfik – Henry Larsen, 1944). W 01.1778 odkryto wyspy Sandwich (Hawaje). Charles Clarke wrócił do Anglii w 1780. ● Louis Antoine de Bougainville (1729 [Paryż] – 1811 [Paryż)] ○ Francuski badacz Oceanii. ○ Po utracie Kanady przez FRA wyruszył na wyprawę dookoła świata 1766-69 w poszukiwaniu kolonii dla FRA. ○ Dopłynął do Archipelagu Tuamotu, Tahiti, Wysp Samoa, Vanuatu, Wysp Salomona i Wybrzeży Nowej Gwinei. ● Jean Francois de La Perouse (1741 [Albi] – 1788 [Wyspy Salomona]) ○ Francuski żeglarz, zasłynął z wyprawy naukowej na Pacyfik 1785-88. ○ Miał gł. rozpoznać pn. Pacyfik dla handlu FRA z Chinami. ○ Oba statki rozbiły się u wybrzeży wysp Santa Cruz (Wyspy Salomona), załoga zjedzona przez tubylców. ○ Jules Dumont d’Urville odbył w latach 1826-29 podróż dookoła świata. ● Kolonializm europejski na Pacyfiku ○ XVI w. – odkrycia geograficzne, hiszpańska i portugalska ekspansja ➢ Portugalia – działalność handlowa. ➢ Hiszpania – działalność osadnicza i plantacje, podlegające państwu. ○ XVII-XVIIIw. – ekspansja Holandii, Anglii i Francji.

Guam ● Guam ○ Pd. wyspa archipelagu Marianów. ○ Mt. Lamlam – ok. 400 m. ○ Governor: Eddie Baza Calva. ○ Stolica: Hagatna (Agana). ○ Powierzchnia: 540 km². ○ Ludność: ok. 160 tys. ○ Gł. kultura – Czomorro. ○ Religia: katolicy 75%. ○ US Army: 60% wpływów (kolejny po Hawajach „niezatapialny lotniskowiec”’. ● Czomorro ○ Haligi (Latte Stone) – kolumny, na których stały chaty. ○ Awunkulat (wuj – wysoka pozycja w rodzinie). ○ Język Chomorro. ○ Puntan and Fu’una. ○ Kult przodków. ○ Kastowość. ○ Zaciąg do wojska. ○ Walki kogutów. ○ Refulwasch. ● Historia Guam 5

○ Zasiedlona od ok. 4 tys. lat. ○ 1521 – odkryta przez „Białych” („wyspa złodziejska”). ○ 1668 – misjonarze hiszpańscy (Diego Luis de San Vitores). ○ 1672 – zabicie Jezuitów przez Hurao i Mata’pang. ○ 1771 – Don Mariano Tobias – złoty okres rozwoju. ○ 1898 – wydzielenie od Filipin. ○ 1898 – przejęcie Guam przez USA od Hiszpanii w wyniku wojny US-ES. ○ 1941 – zajęta przez JAP. ○ 1944 – odzyskana przez USA. ○ Baza lotnicza – Andersen Air Force Base. ○ Baza morska – Apra Harbor Naval Base Guam. ○ Próby niezależności – 1982, 1998, 2016 (fiasko). ● Relacje z Azją ○ Pracownicy: Filipiny, Hong Kong. ○ Export: Japonia, Singapur. ○ Import: Singapur, Korea Pd., JP, HK. ○ Dochody: wojsko (9 mld $), turystyka (1,3 mld $), budownictwo, rybołówstwo, przeładunek kontenerów. ○ Wojsko – nowe plany wzmocnienia potencjału obronnego Guam finansowane przez rządy USA i JAP. ○ Turystyka – Japonia (80%), Korea Pd., Tajwan, Chiny, Rosja (mogą przebywać bez wizy).

Papua-Nowa Gwinea ● Papua-Nowa Gwinea ○ 2. największa wyspa świata. ○ Melanezja. ○ Ok. 600 wysp. ○ Największy, poza Amazonką las deszczowy świata. ○ 800 języków, 1000 kultur (1/3 języków świata). ○ Część Pacyficznego Pierścienia Ognia. ○ Wojenny Szlak Kokoda. ○ Flaga autorstwa Susan Hareho Kerike z 1971. Rajski ptak. ● Obecność Polaków w PNG ○ Pierwsze potwierdzone przybycie polskiego misjonarza na Nową Gwineę – 1884 (misjonarz katolicki, ks. Drozdowski). ○ Polscy misjonarze przybywali w okresie międzywojennym ○ Bp. Leon Scharmach, Adb. Wilhelm Kurtz, Ks. prof. Wojciech Bęben, Beata Woźna. ● Bougainville ○ Archipelag Wysp Salomona. ○ Ląd – 9,3 km². ○ Góra Balbi – 2,7 tys. m n.p.m. ○ Zasiedlone 29 tys. lat temu. ○ Odkrycie: 1568 – de Neyra, 1768 – Bougainville. ○ 1899 – anektowana przez GER do ich Nowej Gwinei. 6

○ 1920 – przekazana jako mandat Ligi Narodów dla AUS. ○ 1942 – wejście wojsk JAP. ○ 1943 – wejście wojska USA. ○ 1949 – przekazana jako mandat ONZ dla AUS. ○ 1969 – Kopalnia miedzi w Panguna. ○ 1975 – Niepodległa Republika Płn. Salomonów (nieuznana). ○ 1976 – rebelia stłumiona przez wojska PNG. ○ 1988-98 – wojna o niepodległość (18 tys. zabitych). ○ Bougainville Revolutionary Army (BRA) Francis Ona. ○ 2001 – podpisanie rozejmu, z prawem do referendum niepodległościowego. ○ 2002-5 – likwidacja broni pod auspicjami ONZ. ○ Joseph Kabui – prezydent 2005-10. ○ Dr John Momis – prezydent ABG (2. kadencja). ○ Referendum Niepodległościowe najpóźniej 06.2020. ● Zachodnia Papua ○ Była kolonia holenderska, 422 tys. km², 2 mln osób, 253 plemiona. ○ Ahmed Sukarno po nieudanych rozmowach z ONZ powołuje w 1957 Front Narodowy Wyzwolenia Iranu Zachodniego (grupy dywersyjne). ○ Kongres Zachodniej Papui proklamował niepodległość 1.12.61 przyjęcie symboli niepodległościowych (Morning Star Flag) na Papui Zachodniej. ○ 1962 – Holendrzy za radą USA oddają teren pod tymczasowy zarząd ONZ. ○ 1962 – ONZ oddaje Zachodnią Papuę pod kontrolę Indonezji z zastrzeżeniem przeprowadzenia po 6 latach referendum niepodległościowego. ○ W latach 1963-69 Indonezja zabiła 30 tys. Papuasów w ramach akcji pacyfikacyjnych. ○ Papuaska partyzancka organizacja niepodległościowa – Ruch Wolnej Papui (OPM) działający w latach 60. XX w. ○ L. 70. i 80. XX w. – walki rozczłonkowanych plemion o niepodległość (papuaskie łuki i dzidy, kontra indonezyjskie karabiny). ● Relacje PNG z Azją ○ Kolejny szczyt APEC w PNG. ○ Australia mocno ingeruje w politykę PNG (dotacje).

Wyspy Salomona ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

Melanezyjczycy: 28 tys. lat (10% blond włosy). Kolonia: Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii. Blackbirding. 29 tys. km², 650 tys. osób. Ok. 70 języków żywych. Bitwa o Guadalcanal. Autonomia wewnętrzna: 1976. Niepodległość: 7.07.1978. Należą do brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Brak wojska, policja (granice, straż pożarna). Ogromne problemy z deficytem budżetowym. Powszechna korupcja. Problemy etniczne między rdzennymi mieszkańcami Guadalcanal a ludźmi z Malaita. 7

● Brak stabilności politycznej. Zagrożenie wojną domową (Guadalcanal Revolutionary Army – Malaita Eagle Force). ● 07.2003 – Gubernator Generalny Wysp Salomona prosi o pomoc międzynarodową. ● 08.2003 – ok. 2200 policjantów z regionów Pacyfiku (gł. z Australii i NZ) przybywa na Wyspy Salomona by zaprowadzić ład (RAMSI). ● 04.2006 – zamieszki związane z premierem Snyderem Rini. ● Trzęsienia ziemi 2007, 2013. ● Współpraca z Azją ○ Krytyka Indonezji. ○ Uznawanie Tajwanu (dotacje). ○ Turyści z ChRL mile widziani. ○ Turystyka główną gałęzią mogącą pomóc w rozwoju.

Fidżi ● Fidżi ○ Melanezja. 18,2 tys. km², 880 tys. osób. ○ Wojsko. Walka zakorzeniona w kulturze. Kanibalizm. ○ Uniwersytet (The University of the South Pacific), poszczególne jednostki w innych państwach Oceanii. ○ Kava Kava (pieprz metystynowy, jedna z głównych używek, powoduje senność, ospałość, omamy). ○ Tapa (mielona kora drzewa, używana do tworzenia mat pokrywanych wzorami). ○ W kulturze Fidżi bardzo ważna fryzura (przekonanie, że we włosach znajduje się cała mana => dotykanie włosów zakazane). ● Historia ○ Kolonia Brytyjska od 1874. ○ 1879-1917 – napływ Hindusów do pracy na plantacjach. ○ 1966 – Fidżi uzyskuje wewnętrzną autonomią. ○ 1970 – niepodległość. ○ 14.05.87 – I zamach stanu pułkownika Stiveni Rabuka. ○ Porozumienie z Debus – Rząd Jedności Narodowej z Sir Penaia Ganilau. ○ 28.09.87 – II zamach stanu płk. Stiveni Rebuka. ○ 7.10.87 – Fidżi republiką. ○ 1998 – wlk. strajk i koniec poparcia dla Rebuki i jego Fiji Christian Party. ○ 1999 – wybory wygrała Fiji Labour Party. Jej prezes Mahendra Chaudhry zostaje premierem. ○ 19.05.2000 – zamach George’a Speightsa, porwanie premiera i 25 członków parlamentu. ○ Wojsko pod dowództwem komandora Franka Bainimaramy tworzy rząd wojskowy i mianuje na premiera Laisenia Quarase. ○ 5.12.06 – zamach stanu pod dowództwe Franska Bainimaramy, obalenie rządu premiera Laisenia Quarase i zastąpienie na miesiąc prezydenta Josef Iloilo (2000-2009). ○ Gen. Epeli Nailatikau nowym prezydentem Fidżi.

8

○ 17.09.2014 – demokratyczne wybory wygrane (59,3% głosów), przez partię Fiji First Franka Bainimaramy, który został premierem, prezydentem wybrano George’a Konrote. ● Relacje z Azją ○ Misje wojskowe w Azji (siły pokojowe: Liban, Irak, Syria): 2015 – 140 mln USD. ○ Po 2006 polityka „Patrzenia na Północ” (RUS, ChRL, IND).

Tonga ● Tonga ○ Monarchia. ○ 177 wysp – w tym 36 zamieszkałych (gł. Tongatapu, Ha’apai, Vava’u, Eua), ○ Premier – Samuel Akilisi Pohiva. ○ 2019 – Pacific Games. ● Historia ○ Wg wierzeń Tongijczyków 1. królem został syn boga Polinezyjczyków i Tongijki ok. 950 r. Od tego czasu do dziś rządzą Tonga jego potomkowie. ○ Władcy Tonga kolonizowali Fidżi i Samoa. Imperium Tongijskie. ○ 1845 – Tonga zjednoczone. ○ 1875 – Monarchia Tonga. ○ 1900 – pod protektoratem UK. ○ 1970 – niepodległość. ○ Król zakazał handlu i wszelkiej pracy w niedziele (dzień dla religii i rodziny, zakaz pracy i sportu). ○ Wielki szacunek młodych dla starszych ludzi. ○ Królowa Salote – duma Tongijczyków. ● Relacje z Azją ○ Trzy pasy obrony USA (John Foster Dulles) – Tonga należy do ostatniego pasa (NZ – Hawaje). ○ Chiny, Indie. ○ Turystyka. Samolot od ChRL (cofnięcie dotacji NZ). ○ Pomoc.

Północne Mariany ● Północne Mariany ○ Terytorium stowarzyszone z USA. ○ Podlega MSW USA. ○ 470 km². ○ Ok. 55 tys. os. ○ „Stolica”: Saipan. ○ 3 duże lotniska. ● Historia ○ Mikronezyjczycy 3500 p.n.e. ○ 1521 – odkryte dla „Białych” przez Magellana. ○ Kolonia ESP. ○ 1668 – nazwa Mariany na cześć Marianny Austriackiej. ○ 1899 – GER. 9

○ 1914 – JAP. ○ 07.1944 – bitwa o Saipan (30 tys. JAP wojsk, przeżyło tysiąc). ○ 1944 – USA. ○ 1978 – autonomia wewnętrzna (terytorium stowarzyszone z USA). ● Czomorro. ● Relacje z Azją ○ Ok. 50% mieszkańców to imigranci z Chin, Filipin, Korei Pd., Japonii, Bangladeszu i in. państw Azji.

Palau ● Palau ○ Republika stowarzyszona z USA, ok. 250 wysp. ○ Negryci. ○ Shark Sanctuary (2009) – wielkości prawie Francji. ○ Religia: modekngei (8%, w wiosce Ikobang 100%). ○ Keskes – śpiewy (treść: legendy). ○ System matrylinearny. ○ Betel – używka. ○ Kamienne pieniądze. ○ Budowle – chaty bai. ○ Stolica: Ngerulmud. ○ Thomas Remengesau. ● Historia ○ Najstarszy człowiek Oceanii – 3300 p.n.e. ○ 1543 – odkryte przez „Białych” (R.L. de Villabos). ○ Kolonia ESP. ○ Do 1899 jako część Karolin. ○ Kolonia GER. ○ Kolonia JAP. ○ Rai/Fe – kamienne pieniądze wytwarzane od ok. 500 n.e. do 1931. ○ 10.1944 – bitwa o Peleliu. ○ Kolonia USA. ○ 1994 – niepodległość (państwo stowarzyszone z USA). ● Relacje z Azją ○ Ambasady: Tajwan, Filipiny, Japonia, USA. ○ Od 1995 relacje z Indiami. ○ Od 2006 relacje z Rosją. ○ Od 2011 relacje z Gruzją. ○ Od 2012 relacje z Polską.

Rapa Nui ● Rapa Nui ○ Territorio Especial de Isla de Pascua. ○ Pacyfik, ponad 2000 km od Wyspy Pitcairn, 2200 km od Polinezji Francuskiej, 3800 od Chile (najbardziej izolowana na Ziemi). ○ 163,6 km². Dł. ok. 15 km, szer. ok. 20 km. 10

○ Pochodzenie wulkaniczne wyspy: związane z aktywnością 4 wulkanów sprzed 750-100 tys. lat – Rano Kau, Rano Raraku, Puakatike i Terevaka. ○ Hanga Roa. ○ Język Rapa Nui (wschodniopolinezyjski), hiszpański, angielski. ○ Waluta: peso chilijskie. ○ Zmiany liczby ludności ➢ W momencie odkrycia 2-3 tys. mieszkańców, wcześniej nawet ok. 15 tys. osób. ➢ XIX w. – 4 tys. mieszkańców, w 1877 – 110 osób. ➢ 2011 – 5035 mieszkańców. ○ Chęć niepodległości. ○ Rongo rongo – nieodczytane pismo. ● Historia ○ Przybycie Długouchych? na wyspę, w 500 lat zmienili ją z raju w piekło. ○ Koniec walki, zawody Make Make o ptasie jajo, odrodzenie. ○ Holendrzy – choroby, Brytyjczycy, Hiszpanie.

Nauru ● Nauru ○ Naoero/Pleasant Island. ○ Najmniejsza republika świata – 21 km². Ludność: ok. 9 tys. ○ Najw. pkt – 70 m. ○ Problemy z wodą pitną. ○ Waluta: AUD. ○ Ojciec narodu: Hammer DeRoburt. ○ Prezydent: Baron Waqa. ○ 2001-2008 – Pacific Solution. ○ Gospodarka: fosforyty, tuńczyk. ○ 90% bezrobocie, otyłość. ○ 30% chorych na cukrzycę. ○ Angam Day – święto 26.10, zwycięstwo nad przeciwnościami losu. ● Historia ○ Mikronezja 3000 lat – 12 plemion. ○ 1798 – odkryta przez „białych” (John Fearn). ○ 1878 – wojna domowa. ○ 1888 – kolonia GER. ○ 1900 – A.F.Ellis – odkrył fosforyty. ○ 1914 – AUS. ○ 1920 – AU/NZ/UK. ○ 12.1940 – Nauru ostrzelane HSK „Komet”. ○ 1942-45 – JAP. ○ 1943 – przesiedlenie 1200 os. na Chuuk Is. (ok. 500 zginęło). ○ 1946 – AU/NZ/UK. ○ 1968 – niepodległość. ○ 1969 – pozwanie UK przez Nauru (1993 – rekompensata: 107 mln AU$). ○ 1999 – w ONZ. 11

○ 2002 – wstrzymane wydobycie (ponownie uruchomione 2006). ○ Nauru Airlines/Our Airlines/Air Nauru (1970) – ilość miejsc w samolotach = 10% populacji. ● Relacje z Azją ○ Stosunki dyplomatyczne z Tajwanem. ○ 1991 – w Azjatyckim Banku Rozwojowym. ○ 2002 – zerwanie stosunków z Tajwanem na korzyść ChRL (za 130 mln USD). ○ 2005 – zerwanie z ChRL na korzyść Tajwanu. ○ 2009 – uznanie Abchazji i Osetii Pd. (za 50 mln USD od RUS). ○ Licencje na połów ryb: ChRL, Tajwan, JP, AU, NZ.

Wyspy Marshalla ● W...