Konflikty w USA w XX i XXI w. - notatki zajęcia 5-14 PDF

Preview

Summary

Download Konflikty w USA w XX i XXI w. - notatki zajęcia 5-14 PDF

Description

Notatki - Konflikty w USA w XX i XXI w. 1) Wyjaśnij w krótkiej wypowiedzi (2-3 zdania) dlaczego amerykańska baza na Midway była tak istotna dla dalszego przebiegu działań wojennych? Amerykańska baza wojskowa znajdująca się na Midway, stanowiła jeden z kluczowych punktów strategicznych w tym rejonie. Zajęcie tego miejsca przez Japończyków umożliwiłoby poszerzenie ich dominacji oraz kontroli na obszarze Pacyfiku. 2) Skąd Amerykanie wiedzieli o poczynaniach Japończyków pod Midway? Amerykanie wiedzieli o planach Japończyków, ponieważ mieli umiejętność łamania japońskich szyfrów morskich. Umożliwiło im to dobrą orientację w położeniu okrętów wroga. 3) Podaj dokładną datę bitwy o Midway (dzień-miesiąc-rok)? 4-7 czerwca, 1942 r. 4) Dlaczego Amerykanie chcieli zająć Iwo Jimę i ile dni im to zajęło? Dla Amerykanów Iwo Jima miała strategiczne znaczenie, ze względu znajdujących się na niej lotnisk. Zajęcie jej przybliżyłoby ich do ostatecznego celu ofensywy; 

z wyspy można było wysyłać bombowce niszczące militarne obiekty w Japonii.

Amerykanie zdobywali Iwo Jimę przez 36 dni, od 19 marca do 26 lutego 1945 r. 5) Z jakiego powodu Okinawa stała się celem ataku sił USA i w jakim przedziale czasowym toczyły się 

tam walki? Okinawa stała się celem ataku sił USA z powodu ogromnego znaczenia militarnego; jej zdobycie dawałoby wojskom amerykańskim dogodną podstawę wyjściową do inwazji na centralną Japonię. Walki toczyły się podczas ostatnich miesięcy II wojny światowej, od 1 kwietnia do 21 czerwca 1945 r. 6) Z jakim problemem zetknęli się Amerykanie na Okinawie? Amerykanie nie docenili taktyki Japończyków, którzy 

zdecydowali się na dopuszczenie ich desantu oraz podjęcie działań zaczepnych w głębi

wyspy.

Dużym problemem były również trudne warunki podczas bitwy (fatalna pogoda, choroby tropikalne,

ulewne deszcze i błotniste tereny). 7) Uszereguj w kolejności (od najstarszej) poszczególne bitwy wojsk USA z Japończykami: 1. Pearl Harbor (7 grudnia 1941 r.) 2. Morze Koralowe (4-8 maja 1942 r.) 3. Midway (4-7 czerwca, 1942 r.) 4. Guadalcanal (7 sierpnia 1942 r. - 9 lutego 1943 r.) 5. Zatoka Leyte (23-26 października 1944 r.) 6. Iwo Jima (19 lutego - 26 marca 1945 r.) 7. Okinawa (1 kwietnia - 21 czerwca 1945 r.) 8) Jak nazywał się amerykański projekt atomowy oraz ile bomb atomowych zrzucono na Japonię (podaj gdzie i kiedy)? Projekt Manhattan, w roku 1945 r. na Japonię zostały zrzucone dwie bomby atomowe: 6 sierpnia o godzinie 8:15 w Hiroszimie oraz 9 sierpnia o godzinie 11:02 w Nagasaki. 9) Kiedy i gdzie podpisano bezwarunkową kapitulację Japonii? 2 września 1945 roku o godzinie 9:00 na pokładzie zakotwiczonego w Zatoce Tokijskiej pancernika USS „Missouri”. 1

Pytania dodatkowe: 10) Kim był porucznik Onodo Hiro? Był japońskim żołnierzem, podporucznikiem Cesarskiej Armii Japońskiej, znanym z pozostania w ukryciu przez 29 lat po zakończeniu wojny. 11) Wyjaśnij pojęcie „Latające Tygrysy” Latające Tygrysy (ang. Flying Tigers), to potocznie używana nazwa określająca 

Amerykańską Grupę Ochotniczą; składała się z pilotów myśliwskich, walczących w Birmie i

Chinach przeciw wojskom japońskim podczas II wojny światowej, a następnie regularnych jednostek lotnictwa amerykańskiego działających na tym obszarze. 12) Wyjaśnij pojęcie „Kempetai” Była japońską żandarmerią wojskową, istniejącą w latach 1881–1945 jako jednostka w Japońskiej Armii Cesarskiej, pełniła funkcje tajnej policji politycznej oraz służby kontrwywiadu 13) W jakiej bitwie Japończycy po raz pierwszy użyli pilotów „kamikadze” W bitwie w Zatoce Leyte.

1) Na jakiej z konferencji państw alianckich zapowiedziano powstanie niepodległego państwa koreańskiego: w Kairze (1943) 2) W którym roku nastąpił podział Korei i według jakiego równoleżnika ? Według 38 równoleżnika w roku 1945 3) Wyjaśnij pojęcie „Doktryna Trumana” Doktryna Trumana to program polityki zagranicznej USA , sformułowany przez prezydenta Harry'ego S. Trumana i przedstawiony 12 marca 1947 roku w orędziu do Kongresu . Doktryna głosiła, że USA powinny pomagać narodom, które przeciwstawiają się presji zewnętrznej lub próbom przejęcia siłą władzy nad nimi przez uzbrojone mniejszości. Choć nie było to powiedziane wprost, doktryna odnosiła się do Związku Radzieckiego . Odnosiła się pierwotnie do Grecji i Turcji – 22 czerwca 1947 roku Truman podpisał akt, przekazujący 400 mln dolarów na ekonomiczną i wojskową pomoc dla tych krajów (250 mln dolarów dla Grecji i 150 mln dolarów dla Turcji). Doktryna stała się trwałą zasadą polityki zagranicznej USA, oznaczała ostateczne zerwanie z odradzającą się po wojnie polityką izolacjonizmu USA. 4)

Podaj dokładną datę powstania, stolicę i nazwę przywódcy

- Republiki Koreańskiej 15 sierpnia 1948 r. - przywódca Li Syng Man - Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej 9 września 1948 r. Kim Ir Sen 5) Podaj kiedy rozpoczęła się wojna koreańska? 25 czerwca 1950 r. 6) W jakim miesiącu 1950 r. Truman zadecydował o wprowadzeniu do działań sił USA?Lipiec 7) Które z podanych krajów członkowskich ONZ wysłały swoje wojska do Korei? a) Polska, b) Węgry, c) Włochy, d) Luksemburg, e) Australia, f) Turcja, g) Wielka Brytania, h) RFN 8) Wyjaśnij pojęcie „worek pusański” Worek pusański, zwany także przyczółkiem pusańskim, to terytorium wokół południowokoreańskiego miasta i portu Pusan o powierzchni ok. 9,5 tys. km² ograniczone od

2

zachodu rzeką Naktong, które po ofensywie wojsk Koreańskiej Armii Ludowej w lipcu-sierpniu 1950 r. stało się jedynym terytorium znajdującym się pod jurysdykcją rządu Republiki Korei (Korei Południowej). W wyniku ofensywy wojsk koreańskiej, wojska broniące przyczółka obejmowały 91 tys. wojsk armii Południowej Korei, 87 tys. wojsk USA i 2 tys. żołnierzy brytyjskich. Obrona trwała od 4 sierpnia do 15 września. Zakończyła się udaną ofensywą wojsk ONZ i Południowej Korei skoordynowaną z lądowaniem wojsk sprzymierzonych pod Inczonem i przełamaniem frontu, co zmusiło wojska Korei Północnej do odwrotu. 9) Jak nazywali się trzej naczelni dowódcy armii USA podczas wojny w Korei ? Gen Douglas MacArthur, gen Matthew Ridgway, gen Mark Wayne Clark 10) Wyjaśnij pojęcie Inchon (Inczchon)? Bitwa o Inchon podczas wojny koreańskiej 15 - 17 (lub 19) września 1950 r. - desant morski i starcie zbrojne w trakcie wojny koreańskiej, które zakończyły się decydującym i strategicznym zwycięstwem sił ONZ. 11) Kiedy ONZ wydało zgodę na działania sił USA w Korei Północnej Październik 1950 r. 12) Jaki kraj włączył się do wojny (nieoficjalnie) po stronie KRLD w listopadzie 1950 r. Chińska Republika Ludowa 13) Wymień dwie przyczyny zakończenie konfliktu - wybór Eisenhowera na prezydenta USA i zmęczenie społeczeństwa amerykańskiego wojną - śmierć Stalina i walka o schedę po nim - brak znaczących efektów działań militarnych po obu stronach 14) Wojska jakiego kraju stacjonują do dziś w Korei Południowej? USA 1) Wyjaśnij pojęcie "teoria domina" Niektórzy eksperci w dziedzinie stosunków międzynarodowych efektem domina próbowali wyjaśnić masowe występowanie zjawisk politycznych, których źródła mają de facto charakter złożony i trudny do jednoznacznego określenia.W polityce prowadzonej przez amerykańską administrację na przełomie lat 60. i 70. XX wieku uznano, że wskutek efektu domina istnieje niebezpieczeństwo rewolucji komunistycznych w państwach sąsiadujących z wyzwolonym spod protekcji francuskiej Wietnamem. Próba zapobieżenia temu efektowi była pretekstem do amerykańskiej interwencji w Wietnamie, której efektem był kolejny etap wojny wietnamskiej. 2) Opisz Dowództwo Pomocy Wojskowej (MAC) utworzone w 1962 r. Ściśle tajny, wielozadaniowy oddział sił specjalnych Stanów Zjednoczonych, prowadzącym działania podczas konfliktu wietnamskiego. Oddział prowadził strategiczne działania wywiadowcze na terenie Republiki Wietnamu, Demokratycznej Republiki Wietnamu, Laosu i Kambodży; poszukiwał zestrzelonych lotników amerykańskich. Oddział uczestniczył w niemal wszystkich znaczących kampaniach wojny wietnamskiej, takich jak incydent w Zatoce Tonkińskiej, który przyspieszył wejście Stanów Zjednoczonych do wojny, operacjach Steel Tiger, Tiger Hound, Commando Hunt i Lam Sơn 719, a także w działaniach podczas ofensywy Tết, walk w 3

Kambodży i ofensywy wielkanocnej. W jej skład wchodzili specjalnie przeszkoleni żołnierze Zielonych Beretów, US Army Rangers oraz US Navy SEALs. Oddział został formalnie rozwiązany 1 maja 1972 roku, a jego miejsce zajął Strategic Technical Directorate Assistance Team 158. 3) Wyjaśnij pojęcie "Vietcong" Komunistyczne oddziały partyzanckie w Wietnamie Południowym. Nazwa „Vietcong”, w zamierzeniu obraźliwa, została im nadana przez przeciwników; popierane przez Wietnam Północny oddziały Vietcongu rozpoczęły w końcu lat 50. walkę z reżimem Ngo Dinh Diema; od 1961 pod oficjalną nazwą Ludowa Armia Wyzwoleńcza podlegały Narodowemu Frontowi Wyzwolenia Wietnamu Południowego; w czasie wojny wietnamskiej 1965–73 walczyły przeciwko wojskom USA; 1975 oddziały Vietcongu wspólnie z armią północnowietnamską zajęły Wietnam Południowy. 4) Bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny w Wietnamie to- niewykonanie przez Wietnam Południowy postanowień konferencji genewskiej 5) Czym była rezolucja Zatoki Tonkińskiej z 7 sierpnia 1964 r.? 7 sierpnia 1964 r. Senat USA zatwierdził rezolucję dającą prezydentowi przyzwolenie na eskalację działań zbrojnych przeciwko Demokratycznej Republice Wietnamu (zakładała ona możliwość odparcia każdego ataku na USA i zapobieżeniu dalszej agresji). Miała ona polegać na rozpoczęciu przez US Air Force dywanowych bombardowań terytorium Wietnamu Północnego. W Kongresie padło za rezolucją 416 „za”, nikt się nie wstrzymał i nikt nie był przeciw. W Senacie „za” głosowało 88 senatorów, a 2 było „przeciw”. 6) Wyjaśnij termin operacja Rolling Thunder Kryptonim kampanii powietrznej nad Wietnamem Północnym podczas wojny wietnamskiej, toczonej przez lotnictwo Stanów Zjednoczonych i Wietnamu Południowego, od 2 marca 1965 do

31 października 1968. Celem kampanii było zniszczenie infrastruktury,

zaplecza przemysłowego i obrony przeciwlotniczej Wietnamu Północnego, jak również przerwanie szlaku zaopatrzeniowego w Wietnamie Południowym, co w założeniu miało zmusić DRW do wycofania się ze wspierania partyzantów na Południu. Równolegle prowadzono również szeroko zakrojone bombardowania na terenie Wietnamu Południowego przeciwko działającym tam siłom Wietkongu. 7) W jakiej bazie i kiedy lądują w Wietnamie pierwsze oddziały armii lądowej USA 8 marca 1965 r. na plaży w Da Nang wylądowały pierwsze oddziały Marines 8) W kilku zdaniach scharakteryzuj wystąpienie Lyndona B. Johnsona wygłoszone na Uniwersytecie Johna Hopkinsa 24 kwietnia 1965 r. Johnson opisywał charakter konfliktu w Wietnamie, mówił o niesprawiedliwości wojny, na której giną także Amerykanie. Wyjśniał cel uczestniczenia USA w wojnie, którym jest obietnica każdego prezydenta od 1954 r., że bedą wspierać mieszkańców Wietnamu Południowego, a także wzmocnienie porządku światowego. Prezydent opowiadał o wysiłkach, jakie należy podjąć, aby kraj mógł się rozwijać. Nawiązał także do marzeń o ładzie światowym.

4

9) Kim był William Westmoreland? William Childs Westmoreland (ur. 26 marca 1914 r. - zmarł 18 lipca 2005 r.), oficer armii amerykańskiej , który dowodził siłami USA w Wojnie w Wietnamie od 1964 do 1968 r. Westmoreland przyjął strategię zniszczenia przeciwko Wietnamowi i armii Wietnamu Północnego , próbując pozbawić ich siły roboczej i zapasów. Wykorzystał także przewagę Stanów Zjednoczonych w artylerii i sile powietrznej, zarówno w taktycznych konfrontacjach, jak i w nieustannym strategicznym bombardowaniu Wietnamu Północnego. 1) Kim był Louis Jurkowlaniec? Był synem polskiego emigranta, który wraz z rodziną w 1950 roku znalazł się w USA. W wieku 19 lat wstąpił do armii, przez trzy lata walczył na wojnie w Wietnamie. 2) W jaki sposób Jurkowlaniec znalazł się w Wietnamie? Jurkowlaniec był młody oraz nie miał pieniędzy na studia. Dowiedział się o możliwości, która przewidywała, że za trzy lata służby armia opłacała rok dowolnie wybranych studiów. Wstąpił więc do armi w wieku 19 lat i został wysłany na wojnę w Wietnamie. 3) O jakich trofeach wojennych wspominał L. J.? - Medal za Chwalebną Służbę - Bojowa Odznaka Piechoty ( CIB - Combat Infantryman Badge) - 4 klastry liścia dębu 4) W jakim rodzaju sił zbrojnych USA służył L. Jurkowlaniec podczas wojny w Wietnamie? W wojsku lądowym Stanów Zjednoczonych (US Army), dowodził specjalnym oddziałem snajperów i sam był jednym z najskuteczniejszych strzelców. 5) Wyjaśnij pojęcie ściana wietnamska Narodowy pomnik w Waszyngtonie, czczący pamięć żołnieży amerykańskich sił zbrojnych, którzy zginęli w czasie wojny w Wietnamie. 6) Ile trwała zwyczajowa tura służby w Wietnamie 12 miesięcy w wojskach lądowych, marynarce wojennej i siłach powietrznych, 13 miesięcy w marines 7) Gdzie (w jakie miejsce ciała) strzelali strzelcy wyborowi USA do Wietnamczyków? W kolana 8) Jaką porą dnia (lub nocy) działali strzelcy wyborowi? W nocy 9) Jak odbierało, według Jurkowlańca, społeczeństwo amerykańskie powracających weteranów wojny wietnamskiej i jak oni sami starali się żyć i radzić po zakończeniu konfliktu? Według Jurkowlańca społeczeństwo amerykańskie „pluło w twarz” weteranom powracającym z wojny wietnamskiej. Oskarżano ich o zabijanie dzieci, określano mordercami. Jurkowlaniec wyznał, że po zakończonym konflikcie i powrocie do domu często czuł zapachy (np. spalonego ciała) towarzyszące mu na wojnie. Nie mógł poradzić sobie z problemami, uciekał w nałóg alkoholowy. Nic nie miało dla niego wartości, nie chciał żyć, zmagał się z powracającymi wspomnieniami z wojny. 1) Kiedy rozpoczęła się (d-m-r) ofensywa TET? 30 stycznia 1968 r. 5

2) Wyjaśnij w kilku zdaniach cele i istotę ofensywy TET Ofensywa TET była jednym z najważniejszych momentów wojny wietnamskiej. W lipcu 1967 roku komuniści zdecydowali o podjęciu ofensywy generalnej wymierzonej w południowowietnamskie miasta, dotychczas oszczędzone przez wojnę. Hanoi było zaniepokojone agresywną amerykańską taktyką, która wydawała się odsuwać w czasie perspektywę zwycięstwa. Sądzono, że udana ofensywa na południu wywoła ogólnonarodowe powstanie przeciw Amerykanom i rządowi w Sajgonie. Z wojskowego punktu widzenia ofensywa TET była porażką komunistów, mimo wsparcia ze strony ZSRR i ChRL w postaci sprzętu i doradców wojskowych. Ofensywa miała jednak duże znaczenie propagandowe i zadała ciężkie straty zarówno południowym Wietnamczykom, jak i Amerykanom. Opinia publiczna w USA przestała popierać udział US Army w wojnie wietnamskiej, co stopniowo doprowadziło do politycznej kompromitacji Stanów Zjednoczonych, a wreszcie wycofania jej wojsk z Półwyspu Indochińskiego. 3) Kto zastąpił generała Westmorelanda na stanowisku naczelnego dowódcy wojsk USA w Wietnamie? Creighton Abrams 4) W jaki sposób Amerykanie sprzeciwiali się wojnie w Wietnamie (wymień kilka możliwości)? Poprzez m.in. antywojenne marsze, powstawanie organizacji antywojennych np. Vietnam Veterans Against the War, wyrażano sprzeciw wykorzystując sztukę (utwory literackie i filmowe) oraz liczne protesty studentów 5) Kto w 1968 r. wygrał wybory prezydenckie w USA? Richard Milhous Nixon 6) Wyjaśnij pojęcie „wietnamizacja wojny” Projekt Richarda Nixona, który przewidywał rozpoczęcie procesu „wietnamizacji”, czyli dozbrajania i szkolenia armii południowo wietnamskiej przy jednoczesnym stopniowym wycofywaniu Amerykanów. 7) Co wydarzyło się w My Lai 16 marca 1968 r (opisz w kilku zdaniach)? Była to tak zwana „Masakra w My Lai”, czyli zbrodnia wojenna dokonana 16 marca 1968 roku przez amerykańskie wojska lądowe, które zmasakrowały w wiosce Mỹ Lai w południowym Wietnamie kilkuset nieuzbrojonych cywilów. Masakra wywołała oburzenie na całym świecie i przyczyniła się do spadku poparcia publicznego dla wojny wietnamskiej w USA. 8) Co oznaczało odwołanie przez Kongres USA w czerwcu 1970 r. Rezolucji Zatoki Tonkińskiej? W styczniu 1971 r. Kongres uchylił rezolucję Zatoki Tonkińskiej, ponieważ wzrosła popularność opinii publicznej przeciwko ciągłemu zaangażowaniu wojsk amerykańskich w Wietnamie. Kongres starał się uniknąć kolejnego konfliktu zbrojnego, w którym miał niewielki wkład. 9) Wyjaśnij pojęcia „Linebacker I” i „Linebacker II” Były to operacje podczas których, rozpoczęto masowe bombardowanie Wietnamu Północnego przez lotnictwo amerykańskie w 1972 r. Linebacker I - trwała od 9 maja 1972 do 23 października 1972 r., operacja był pierwszym ciągłym atakiem bombowym przeprowadzonym przeciwko Wietnamowi Północnemu od zakończenia operacji Rolling Thunder w listopadzie 1968 r., miała na celu zatrzymanie lub spowolnienie transportu materiałów do ofensywy Hue Nguyen, przez siły Ludowej Armii Wietnamu 6

Linebacker II -trwała od 18 grudnia do 29 grudnia 1972 r., kampania bombowa “maksymalnego wysiłku”, która miała na celu “„zniszczenie głównych kompleksów docelowych w obszarach Hanoi i Haiphong, co można było osiągnąć jedynie za pomocą bombowców strategicznych B-52” 10) Jak nazywał się jeden ze zwolnionych przez Wietnamczyków w 1973 r. jeńców amerykańskich, który w XXI wieku kandydował na urząd prezydenta USA? John McCain 11) Jak nazywała się amerykańska aktorka, znienawidzona po dziś dzień przez weteranów wojny wietnamskiej, która w czasie wojny odwiedziła jeńców amerykańskich w Wietnamie Północnym? Jane Fonda

1) Na jakie choroby byli narażeni żołnierze USA w Wietnamie – wymień co najmniej dwa przykłady Narażeni byli na malarię, czerwonkę, wszy, liszaj, świeżb 2) Drugie pod względem liczby ludności miasto Wietnamu Południowego to Da Nang 3) Co wydarzyło się 10 kwietnia 1975 r. w Kongresie USA? Prezydent Ford zwrócił się do Kongresu o przyznanie pomocy wojskowej Sajgonowi w wysokości 722 mln dolarów - Kongres zagłosował przeciwko. 4) Największy cmentarz wojskowy w USA to… Cmentarz Narodowy w Arlington (Wirginia) 5) Skąd (z jakiego miejsca) uciekli przed komunistami ostatni Amerykanie i Wietnamczycy z Południa? Z dziedzińca i dachu ambasady USA w Sajgonie oraz z dachów wyznaczonych budynków 6) Jak zmieniła nazwę (na jaką) stolica Wietnamu Południowego ? Ho Chi Minh 7) W jaki sposób komuniści usuwali ślady po Wietnamie Południowym (podaj co najmniej dwa przykłady) - „reedukacja” urzędników i współpracowników prezydenta Wietnamu Południowego w obozach - indokrynacja 1,5 mln osób - zniszczenie cmentarzy żołnierzy Wietnamu Południowego, aby wymazać pamięć o nich 8) Ilu Wietnamczyków zginęło w konflikcie a ilu zdecydowało się na emigrację (w tym do USA)? Zginęło: 3 mln ludzi na Północy i Południu, Emigracja: 1,5 mln ludzi (w USA 400 tys. Wietnamczyków) 9) Kto zaprojektował tzw. ścianę wietnamską

Maya Ling Lin, studentka architektury Yale

10) Kiedy „otworzono” Vietnam Wall i początkowo ilu poległych Amerykanów zostało nań uwiecznionych z imienia i nazwiska 13 listopada 1982 r. z nazwiskami 57 692 kobiet i mężczyzn poległych na wojnie w Wietnamie 11) W jakich latach po wojnie obowiązywało embargo USA na dostawy do Wietnamu ? 1975 r. - nałożenie embargo na Wietnam, 1994 r. - zniesienie embargo 12) Jaki prezydent USA przybył jako pierwszy z wizytą do Wietnamu po wojnie i kiedy? Listopad 2000 r. Bill Clinton 7

13) Czym był „środek pomarańczowy”? Agent Orange (z ang. czynnik pomarańczowy, środek pomarańczowy,

mieszanka

pomarańczowa)

to

oznaczenie

wojskowe

(USA)

preparatu fitotoksycznego stosowanego na masową skalę (ok. 10 mln galonów) podczas wojny w Wietnamie (w latach 1961–1971). W latach 1962-1971 w ramach operacji Ranch Hand amerykańskie wojsko zrzuciło na wietnamskie lasy i pola uprawne 72 mln litrów herbicydów, by pozbawić komunistycznych partyzantów Wietkongu schronienia i żywności. Najszerzej stosowana była mieszanka nazywana agent orange (czynnik pomarańczowy) od koloru oznaczeń na beczkach, w których ją przechowywano. Była ona skażona dioksyną TCDD - substancją określaną jako jedna z najpotężniejszych trucizn znanych nauce. 1) Wyjaśnij pojęcie „noktowizor” Noktowizor to przyrząd elektroniczny umożliwiający widzenie w ciemności lub we mgle (w półmroku). Jest ono wykorzystywane przez wojsko lub oddziały paramilitarne, służb...