Experiëntiële en cliëntgerichte benadering PDF

Preview

Summary

Download Experiëntiële en cliëntgerichte benadering PDF

Description

Psychologie

Experiëntiële en cliëntgerichte benadering Inleiding Cliëntgerichte therapeuten zijn optimisten. Zij gaan ervan uit dat elk mens een aangeboren kracht heeft om zichzelf te ontwikkelen in een richting die goed is voor hemzelf en anderen. Mensen willen zichzelf ontplooien. Met cliëntgericht wil men aangeven dat de unieke manier waarop de cliënt de dingen beleeft, centraal staat in de therapie en dat de cliënt de therapie stuurt. De weg die je aflegt is belangrijker dan het doel. Experiënteel  lichamelijk gevoelde ‘experience’ ofwel de persoonlijke ervaring. Van Patiënt naar cliënt : Rogers en Maslow vonden dat de psychoanalytische therapeuten een te sterk accent legden op gestoord en destructief gedrag. Mensen zijn geen machines, maar levende subjecten die betekenis geven aan hun ervaringen en die keuzes kunnen maken. Vandaar de term humanistisch. Men spreekt niet van patiënt maar van een cliënt, omdat het woord patiënt te veel de nadruk legt op ziek en beperking en te weinig op de beschikbare mogelijkheden. Zelfontplooiing Rogers zag een mens met problemen als iemand die tijdelijk is vastgelopen in zijn ontwikkeling. Geen stoornis, maar een persoon: De cliëntgerichte benadering gelooft in een positieve kern, het zelf, waarmee elk mens wordt geboren. Het zelf is wat je werkelijk, diep vanbinnen, echt bent. Cliëntgerichte therapeuten richten zich op de hele persoon, op de manier van denken, voelen en doen geïntegreerd zijn in het zelf en op de unieke betekenis die het zelf aan het leven geeft. Als alles goed gaat, ontwikkelt het zelf zich tot een volledig gefunctioneerd persoon die openstaat voor nieuwe ervaringen, die autonoom is, maar ook rekening met anderen houdt. Het zelf heeft een actualiseringstendens die zijn verborgen talenten wil actualiseren. Mensen ontwikkelen zich dus voortdurend. je kan een persoon niet definitief ergens indelen cf. diagnostiek, benoemen van stoornissen. blokkades in ontplooiing kunnen verdwijnen. Cliëntgerichte hulpverlening richt zich op de persoon en niet op de stoornis, de hele persoon, op de manier waarop het denken, voelen en doen geïntegreerd zijn in het ‘zelf’ en de unieke betekenis die het ‘zelf’ aan het leven geeft. Onvoorwaardelijke acceptatie Het zelf heeft positieve onvoorwaardelijke acceptatie nodig om zich te kunnen ontwikkelen. Het is niet nodig dat we altijd voor iedereen onvoorwaardelijk geaccepteerd worden. Het is echter wel belangrijk dat je in de kindertijd ervaart dat je door opvoeders geaccepteerd wordt als persoon. Iedereen heeft behoefte aan positieve waardering  universele behoefte. Voorwaardelijke acceptatie: het verliezen van je zelf: Als er sprake is van onvoorwaardelijke acceptatie, zullen de meeste mensen zich naar deze voorwaarden gaan gedragen, omdat ze behoefte hebben aan liefde en waardering. Hierdoor, de over aangepast gedrag, kun je van jezelf vervreemden; Je ontwikkelt dan een fale self, een onecht ik, en het ware zelf raakt op de achtergrond. Je zelfbeeld wordt bepaald door de voorwaarden die de omgeving stelt en niet meer door je ware zelf.

Psychologie Incongruentie: vervreemd van anderen en van onszelf Als we incongruent zijn en onszelf anders voordoen dan we ten diepste zijn, staat dit het contact met andere in de weg. Als we allerlei gevoelens niet toelaten, is het contact met anderen ook niet open en onbevangen. En doordat we ervaringen en feedback die ons zelfbeeld aantasten buiten moeten sluiten, zijn we vaak star in ons gedrag. In feite is er bij incongruentie sprake van een communicatiestoornis in onszelf. Als het zelf en het ideaal-ik uiteenlopen, kun je allerlei problemen tegenkomen, bijvoorbeeld een willen-moeten-dilemma. Wat je zelf wilt, staat dan op gespannen voet met wat je moet vanuit je ideaal-ik (vanuit verwachtingen van anderen). Moeilijk om eigen doelen te stellen. een mens hoeft deze conflicten niet te ervaren: mens kan in harmonie leven met zijn omgeving. Geen eigen doelen: Freud beschreef ook willen-moeten-dilemma’s, maar hij zag ze als een conflict tussen de behoeften uit het es en de eisen vanuit de omgeving en vanuit het superego. Het ego moest hierin bemiddelen. Het superego bevat een ideaal-ik waar het ego naar moet streven. Positieve mogelijkheden Rogers zag incongruentie als het centrale probleem bij alle vormen van gedragsproblemen en bij alle stoornissen. Iemand met een stoornis is volgend hem van zichzelf vervreemd en ontwikkelt zich daarom op een onevenwichtige manier. De therapie is erop gericht het zelf en het ideaalbeeld zichter bij elkaar te brengen. Het gaat erom dat je je zelf weer ontdekt en je weer doelen stelt die passen bij je zelf. Gedrag kan gecorrigeerd en begrensd worden maar de persoon mag zich niet afgewezen voelen in zijn beleving. Om congruent te blijven of opnieuw congruent te worden, zijn 3 zaken nodig: onvoorwaardelijke positieve acceptatie, echt contact en empathie. Destructie gedrag als geblokkeerde groei: Freud ging ervan uit dat een mens altijd in conflict is met zichzelf. Roger ging ervan uit dat bij een gezond mens innerlijke conflicten niet aanwezig hoeven te zijn. Destructieve kanten zijn geen natuurlijke neigingen, maar komen voort uit blokkades van de persoonlijke groei. Men kan destructief gedrag aanpakken door: na te gaan waarin de persoon zich geblokkeerd of afgewezen voelt en de persoon hierin te begrijpen. Uitgangspunten van de cliëntgerichte benadering -

Denken, doen, voelen, geïntegreerd in “ware zelf” Natuurlijke neiging tot zelfactualisatie “Zelf” heeft acceptatie, empathie en echt contact nodig om te kunnen groeien Leven betekent altijd in ontwikkeling zijn Persoonstyperingen / classificaties = momentopnames Leven is een proces: doel bereiken is minder belangrijk Menselijke vrijheid Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun keuzes Unieke beleving & betekenisgeving van elke mens Begeleiden veronderstelt begrip van hoe hij “zelf” het leven ervaart Als zelfbeeld afwijkt van het “ware zelf” is er incongruentie Naast “zelfbeeld” vaak ideaalbeeld: omvat alle geïnternaliseerde “moetens” uit omgeving Als “ideaalbeeld” te sterk afwijkt van “zelf” ontstaat ook incongruentie Nodig om te kunnen groeien: accepterend, empathisch contact nodig om incongruentie op te lossen

Psychologie Onvoorwaardelijke acceptatie, echtheid en empathie De hulpverlener ondersteunt de cliënt bij het ontdekken en accepteren van zichzelf. Hij geeft de cliënt datgene wat hij heeft gemist, namelijk positieve onvoorwaardelijke acceptatie, empathie en een echt contact. Positieve onvoorwaardelijke acceptatie wil zeggen dat de therapeut alles accepteert wat de cliënt ervaart. De therapeut biedt een veilige sfeer waarin de cliënt zich uitgenodigd voelt. Empathie wil zeggen dat de therapeut probeert de cliënt gedetailleerd te begrijpen. Het wil zeggen dat je je concreet inleeft in de belevingswereld van de cliënt. Het gaat om nauwkeurige empathie, dus om het genuanceerd en fijnzinnig begrijpen van wat de ander bedoelt. Tot slot is het belangrijk dat de therapeut echt is. Echtheid kan ook betekenen dat de therapeut iets laat merken van zijn eigen gevoelens over de cliënt. De therapeut laat zich kennen als een echte mens die betrokken is vanuit zichzelf, niet uitsluitend vanuit zijn rol als therapeut. Een therapeut oordeelt nooit over een cliënt Lietaer stelt dat de therapeut volledig moet openstaan voor zichzelf, maar dat hij niet volledig transparant moet zijn ten opzichte van de cliënt: hij hoeft dus niet volledig open te zijn tegen de cliënt. Zelfonthulling moet gedoseerd gebeuren en de cliënt moet er verder mee geholpen worden. Zelfonthulling door ervaringsdeskundigen: Specifieke vorm van zelfonthulling: delen van ervaringsdeskundigheid. Ervaringsdeskundigen delen eigen ervaringen met herstel van een stoornis of beperking. Kenmerken: Minder wij-zij denken tussen hulpverlener en cliënt, Relatie gelijkwaardiger, Schaamte rond kwetsbaarheid wordt minder bij cliënt. Valkuilen: Projectie van eigen verhaal door deskundige, Te weinig oog voor andere perspectieven. Nodig: reflectie op relatie met cliënt. Niet adviseren, maar begrijpen en verhelderen In de traditionele cliëntgerichte therapie worden geen oplossingen aangedragen, geen adviezen gegeven, geen vaste theorieën, interpretaties of diagnoses aangedragen. De therapeut doet niets anders dan verhelderen en reflecteren wat de cliënt zegt, verbaal en non-verbaal. proberen de beleving van de persoon te begrijpen. Op een accepterende manier. De therapie is erop gericht het zelfbeeld dichter bij het zelf te brengen. Gesprekstechnieken voor proces zelfexploratie bevorderen. - Doorvragen, vooral op gevoelens - Samenvatten: zowel inhoudelijk als gevoelsmatig - Aanmoedigen: bevestigen, woorden herhalen, hummen - Spiegelen: het in andere woorden teruggeven wat de cliënt verbaal en non-verbaal zegt. - Confronteren: met een verschil tussen de inhoud van wat er gezegd word en op welke manier. - Benoemen van gevoelens: bv. Dat lijkt me heel pijnlijk voor je - Zelfonthulling door de therapeut - Verhelderend reflecteren: daardoor kreeg je… - Exploreren: wat gebeurde er nog meer? - Zoeken naar betekenis van ervaringen - Bevestigen: dat kan ik me voorstellen De behoeftepiramide van Abraham Maslov Ook Maslov geloofde in een innerlijke groeikracht waardoor mensen zichzelf kunnen ontplooien. Maslov spreekt van zelfactualisatie. Zelfactualisatie houdt in dat je het maximaal

Psychologie mogelijke uit jezelf haalt. Net als Freud gaan Maslov ervan uit dat de basisbehoeften bevredigd moeten worden voordat verdere ontwikkeling mogelijk is. Hij geeft in de piramide weer hoe de verschillende behoefte gestapeld zijn. De behoefte onder inde piramide zijn meestal basaal. Die staan voorop en dan komen de andere. Helemaal in de top staat zelfactualisering. De onderste 4 komen voort uit een tekort, het zijn deficiëntiebehoefte. Zelfactualisatie komt niet voort uit het opheffen van een tekort, maar is gericht op de groei. Het is een voortdurend proces, het gaat altijd door. Het gaat erom die keuzes te maken die goed voor ons zijn en goed voor anderen. Directievere technieken, ervaringsleren en existentiële dilemma’s Rogers begon met een nog-directieve benadering, waarbij niet de therapeut, maar de cliënt het verloop van de therapie bepaalt. In de loop van de tijd werden er directievere interventies toegevoegd. Bij sommige problemen bleken non-directieve interventies onvoldoende effect te hebben. Er gebeurde weinig bij de cliënt. In die gevallen moet de therapeut zich dus actiever opstellen. Gestalttherapie De grondlegger van deze therapie is Frits Perls. Ook deze therapie benadrukt het proces van betekenisgeving door het individu. De nadruk ligt hierbij op het vormen van allerlei gebeurtenissen en situaties tot 1 betekenisvol geheel. Dit geheel wordt een gestalt genoemd. In de gestalttherapie wordt er nagegaan in welke zin een individu zichzelf ervaart als onderdeel van dit geheel. Doel is het ‘geheel’ op te sporen en bij te sturen indien nodig rekening houdend met eigen behoeftes en deze van de omgeving. Met maakt gebruik van veel ‘uitbeelden’: psychodrama en rollenspelen. Experiëntiële benadering De experiëntiële benadering betrekken sterker de lichamelijke ervaringen bij het exploreren van iemands beleving. Gendlin werkte deze lichaamsgerichte benadering verder uit. Hij gebruikt de techniek van het focussen, een proces waar de cliënt de aandacht naar binnen richt en zich concentreert op alle ervaringen in het lichaam. Vanuit wat men lichamelijk voelt proberen meer duidelijkheid te krijgen door er woorden en beelden bij te zoeken. Op deze wijze probeert men iemand beter in contact te brengen met zijn ervaringen. Existentiële benadering Naast vrijheid ook beperktheid, keuzes maken . Kiezen = verliezen. Openheid van menselijk bestaan verdwijnt doordat we keuzes maken, maar blijft op achtergrond. bestaan als beeld van niet gerealiseerde mogelijkheden. Ook taal beperkt ons, reduceert beleving, schiet tekort. Mensen leven in aangezicht van de dood  angst Thema’s: dood, vrijheid, eenzaamheid, zinloosheid Psychische problemen = vastlopen in existentiële thema’s door ontkennen van 1 pool (bvb. leven – dood) Therapie = balans leren vinden tussen tegengestelden / polen waarmee we moeten leren omgaan Soms confrontatie met existentiële thema’s nodig in therapie, soms ook minder ermee bezig leren zijn. Link acceptance and commitment therapy (ACT). Authentieke ontmoeting, ervaringsdeskundigheid. Ook aanwezig in coaching: mogelijkheden zoeken, beperktheden leren aanvaarden.

Psychologie Taakgerichte en cognitieve aanvullingen De cliëntgerichte benadering werd aangevuld met een taakgerichte en cognitieve interventies. Greenberg, Rive en Elliott gaan ervan uit dat incongruente cliënten last hebben van disfunctionele schema’s over zichzelf. Disfunctionele schema’s bevatten opvattingen die niet bij de cliënt passen en hem blokkeren. De schema’s komen voort uit voorwaardelijke acceptatie in de jeugd. De cliënt moet zich bewust worden van deze schema’s en ze bijstellen in schema’s die bij hem passen. Andere, nieuwere, directievere benaderingen gebruiken ook actieve methodes, zoals het rollenspel of het tweestoelendialoog. Bij een tweestoelendialoog gaat de cliënt afwisselend op 2 stoelen zitten en vertolkt dan een bepaalde gedachte of gevoel. Een verschil met de cognitieve benadering is dat de cliëntgerichte aansluiten bij emotionele ervaringen. De cognitief therapeuten proberen vooral via het verstand aan te tonen dat sommige gedachten irrationeel of gezond zijn. Cliëntgerichte therapeuten leren je sterker te vertrouwen op je gevoel. De psychodynamische zelfpsychologie ligt heel dicht tegen de cliëntgerichte benadering aan. Het belangrijkste verschil is dat er bij de zelfpsychologie naar word gestreefd om alsnog een goed ontwikkeld zelf op te bouwen. De cliënt gerichte benadering veronderstellen dat er in aanleg een gezond zelf aanwezig is waarbij men kan aansluiten en waar men kan op vertrouwen. Cliëntgerichte en experiëntiële benadering in zorg en welzijn Basishouding: empathisch, accepterend contact , Aansluiten bij vraag en beleving van cliënt, Gesprekstechnieken: luisteren , Transparant uiten van boodschappen: ik-boodschappen. Creatieve technieken: Doel: op creatieve wijze subjectieve beleving van cliënt ruimte geven Motiverende gespreksvoering (zie cognitieve gedragstherapie) Directieve methode die oproept om keuzes te maken en zich daarnaar te gedragen, Hoe groter de incongruentie die iemand ervaart, hoe groter de intrinsieke behoefte en motivatie om te veranderen, Deze motivatie tracht men in MGV te vergroten door het aansporen van zelfonderzoek om zo de discrepantie te vergroten, Verantwoordelijkheid ligt bij cliënt: autonomie, Vanuit samenwerkingsmodel: coöperatie en Bruikbaar bij elke gewenste verandering van levensstijl, o.a. verslaving. Belevingsgerichte begeleiding en liefdevolle communicatie: Bij cliënten met ernstige beperking of terminale patiënten, Vriendelijk en bevestigend leefklimaat en Validation: in psychogeriatrie: vriendelijke aandacht, menslievende, warme zorg, belevingsgerichte begeleiding. Cliëntregie en herstelondersteunende zorg: Cliëntregie: vraaggestuurd werken en ondersteuning vanuit referentiekader van cliënt. Herstelondersteunende zorg: bij mensen met ernstige aandoeningen, werken aan persoonlijk en maatschappelijk herstel, aansluitend bij eigen levensstijl en kracht van cliënt en omgeving. Kanttekeningen -

Non-directief maar wel ‘sturend’ Empathisch ingaan kan verwarrend en versterkend werken bij sommige cliënten Weinig aandacht voor oorsprong van problemen Weinig aandacht voor differentiële diagnostiek Onvoorwaardelijke acceptatie versus morele afkeuring samenleving Onvoorwaardelijke acceptatie versus verwachtingen omgeving

Psychologie -

Weinig oog voor mogelijke belangentegenstelling Vrijheid van cliënt en eigen verantwoordelijkheid voor geluk wordt overschat Soms sprake van bepaalde pathologie en kan het vermogen tot zelfontplooiing beschadigd zijn; dan meer directievere aanpak nodig Inzicht en zelfacceptatie is niet altijd voldoende, soms is er ook een ander leerproces nodig...