Wat is ethologie + De evolutionaire benadering van gedrag PDF

Preview

Summary

Samenvatting cfr vragen handboek op het einde van het elk hoofdstuk...

Description

Ethologie

Wat is ethologie Gedragsbiologie

Ethologie: biologische benadering van gedrag. Studie van gedrag vanuit de evolutietheorie. Darwin, Charles o Grondlegger evolutietheorie. o Cruciaal voor ethologie. Zonder hem geen evolutietheorie dus ook geen ethologie. o Natuurlijke selectie; mens als onderdeel van diersoort i.p.v. boven de natuur staand. o Schrijver van o.a. ‘On the Origin of Species’ The Expression of the Emotions in Man & Animals Tinbergen, Nikko o Ontwikkelaar ethologie als objectivistische studie van dierengedrag. 4-vragen mbt veroorzaking gedrag; ontwikkeling gedrag; functie en evolutie van gedrag. o Nobelprijswinnaar 1973 samen met Lorenz en Von Frish o Zilvermeeuwen, bijenwolf, stekelbaars o Schrijver van oa ‘The Study of Instinct’, ‘The Herring Gull’s World; The Theory of Instict; Early childhood Autism: an ethological approach. Inuit Eskimo’s van Groenland en Canada Lorenz, Konrad o Gans o Inprenting, hechtingsmechanisme o Grondlegger ethologie o Intern Release Mechanism da teen Fixed action Pattern uitlokt o Nobelprijswinnaar 1973 samen met Tinbergen en Von Frish. Von Frish, Karl o Communicatie over voedsel bij bijen: bijendans o Nobelprijswinnaar 1973 samen met Tinbergen en Konrad o Zoöloog en etholoog Watson, John o Liet de Vergelijkende Psychologie in Noord-Amerika bloeien. o Studie van het aangeleerde aspect van gedrag en kadert niet binnen de evolutie (in tegenstelling tot ethologie). Skinner o Radicale behaviorisme. o Focuste vooral op het leergedrag en zocht naar toepassingen van kennis vh diergedrag op de mens. o Studie was sterk antropocentrisch. o Uitgangspunt is dat het gedrag beïnvloed wordt door leerprocessen. Skinner box Onderzoek naar de operante conditionering met bhelp van een door hem zelf ontworpen instrument: de operante kamer. Leakey, Louis o Brits antropoloog die onderzoek naar primaten opstartte vanuit de antropologie. o Stuurde 3 vrouwen (Goodall, Fossey en Biruté naar Tanzania (chimpansee), Rwanda (berggorilla) en Borneo (Oerang oetan) het veld in om de mensapen te gaan bestuderen. Goodall, Jane Eén van Leaky’s angels, Trimates. Chimpansee onderzoek Tanzania. Eén van de eerste onderzoekers die dieren namen gaf ipv nummers. Fossey, Dian Eén van Leaky’s angels, Trimates. Berggorilla’s Rwanda Galdikas, Biruté Eén van Leaky’s angels, Trimates. Oerang oetan Borneo On the origin of species Boek die Charles Darwin schreef over de evolutietherie Page 1 of 11

Ethologie

The Expression of the Emotions in Man & animal Smith, John

Morris, Desmond

Trivers, Robert

Van Hooff, Jan

De Waal, Frans

Charles Darwin boek

o o o o o o o o o o o o o o o o o o o

Krebs & Davies

o

Wilson, E.O.

o

Gould, Stephen Jay

o o o o

Dawkins, Richard

o o o

Engelse evolutiebioloog en geneticus. Cruciale rol in het toepassen vd speltherorie op de evolutieleer. Theoriën op gebied van evolutie seksuele voortplanting en de sein theorie. Bestudeerderde vnl fruitvliegjes Leerling Tinbergen (werkte mee aan voortplantingsgedrag stekelbaarzen). Zoo Time presentator. Onderzocht mee het talent van chimpansees om te schilderen. Boek: The Naked Ape: beschrijving menselijk gedrag vanuit het standpunt van een zoöloog. Amerikaans evolutionair bioloog en sociobioloog. Theorie van recipcrook altruïsme, ouderlijke investeringen en het ouderkind conflict. Inpiratiebron voor oa Wilson en Dawkins. Ouders directeuren Burgers Zoo, NL Bioloog: onderzoek naar sociaal gedrag & communicatie bij mensapen. Vergelijkende studies van gelaatsexpressies (lachen en glimlachen) bij apen en mensapen. Hoogleraar ethologie en socio-ethologie. Leerling van Van Hooff. Bioloog: onderzoek naar apenkolonies Burgers Zoo. Hoogleraar psychologie, Atlanta USA. Internationale aandacht met boek Chimpansee-politiek: gedrag van apen als intelligent, sociaal strategisch en emotioneel gedreven. Boeken: ‘Primates & Phylosophers’; ‘Are we smart enough to understand animals’; Schrijvers van ‘Behavioural ecology: an Evolutionary approach’.Gaat over de invloed van natuurlijke selectie op de overleving en reproductie van dieren. Amerikaans bioloog en onderzoeker naar sociobiologie en biodiversiteit en auteur. Gespecialiseerd in myrmecologie: studie van de mieren. Amerikaans paleontoloog, geoloog en evolutiebioloog. Essays en populaire boeken, over evolutie. ‘Wonderful Life’over fossielen in Burgess Shale. Concludeerde dat: mocht de evolutie nogmaals plaatsvinden, dat de kans zeer klein is dat de huidige phyla weer zouden overleven: evolutie is nl onvoorspelbaar. Brits etholoog, evolutiebioloog en popular wetenschappelijk schrijver. ‘The Selfish Gene’: begrip meme: culturele eenheid die overgedragen wordt naar de volgende generatie. ‘God Delusion’: biologische benadering van godsdienst. Bestaan van God aanziet hij al een hypothese die onderzocht kan worden. Zoekt naar Page 2 of 11

Ethologie

Kern gedragsbiologie/ ethologie

o o o o

Geschiedenis ethologie / gedragsbiologie kunnen weergeven

biologische verklaring van het godsgeloof. biologische benadering van gedrag studie van gedrag vanuit evolutietheorie. Studie van het dier om het dier zelf. Geen antropomorfisme Bestudeert niet de emotie & het bewustzijn 1. Oude Grieken: Aristoteles: groeperen van levende organismen op basis van gemeenschappelijke kenmerken. Scala naturae: ladder van het leven waarop levende wezenes werden gerangschikt: van simpel naar complex met God helemaal bovenaan 2. 1890: Geoffrey St. Hillaire: gebruikte als 1e het woord ethologie. Zag eenheid in ontwerp dierenrijk. Pleitte voor onderzoek in natuurlijk milieu ipv experimentele onderzoeken zoals Cuvier. 3. 1930: Oskar Heinroth: herontdetke de term ethologie. Studie dierengedrag waarbij hij zich richtte op erfelijke aspecten. Vooral ganzen en eenden. Herontdekte het fenomeen inprenting. Werd beschouwd als oprichter vd ethologie als onderdeel van de zoölogie. Was mentor van Lorenz Konrad. 4. Niko Thinbergen - Ontwikkelaar ethologie als objectivistische studie van dierengedrag. - Veldwerk - 4-vragen mbt veroorzaking gedrag; ontwikkeling gedrag; functie en evolutie van gedrag. -Zilvermeeuwen, bijenwolf, stekelbaar -Schrijver van oa ‘The Study of Instinct’, ‘The Herring Gull’s World; The Theory of Instinct; Early childhood Autism: an ethological approach. 5. Carl Von Frish - Communicatie over voedsel bij bijen: bijendans Rondedans 50m: afhankelijk van hoe ver voedsel verwijderd is van het nest gaan ze op een andere manier ‘dansen’. Dit werd aangetoond door een doorzichtige bijenkorf te maken, bijen te markeren wanneer ze het voedsel hadden waargenomen. - Nobelprijswinnaar 1973 samen met Tinbergen en Konrad -Zoöloog en etholoog 6. Konrad Lorenz - Gans - Inprenting, hechtingsmechanisme - Grondlegger ethologie - Intern Release Mechanism dat een Fixed action Pattern uitlokt - Ik sprak met viervoeters, vogels en vissen. 7. 1973 Nobelprijs 8. Etholgie was Europese wetenschap met in Noord-Amerika de vergelijkende psychologie onder invloed van Watson. Page 3 of 11

Ethologie

Verschillen: Ethologie Gedrag grotendeels aangeboren Vanuit de evolutie Verschillende soorten Natuurlijk milieu

Vergelijkende psychologie (behaviorism) Gedrag grotendeels aangeleerd Vanuit de psychologie Enkele soorten (duif, rat) In labo

9. Na WOII sterft behaviorisme een stille dood in Noord-Amerika.

Antropocentrisme blijft drijfveer in gedragsbiolgie Onderzoek naar primaten van antropologie: wat kunnen apen (en andere dieren) ons leren over de mens (die centraal blijft staan). Jane Goodall naar Tanzania (Chimpanzee); Dian Fossey naar Rwanda (berggorilla) en Biruté Galdikas naar Borneo (oerang oetan). 10. Na WOII leeft ethologie verder in Europa. 11. Tinbergen naar Oxford: ethologie verspreidt zich in Angelsaksische wereld (Morris, Trivers, …). 12. Via NL (Van Hooff, De Waal) verspreidt ethologische gedachtengoed naar Amerika en België 13. Start ‘70 o °cognitieve theorie o Oog voor perceptie gevoelens en kennis dier o Ontwikkeling tak toegepaste ethologie o Dierenwelzijnsevaluatie met als basis de 4 vragen van Tinbergen Leg de kern van gedragsbiologie uit

o o o o

biologische benadering van gedrag studie van gedrag vanuit evolutietheorie. Studie van het dier om het dier zelf. Geen antropomorfisme Bestudeert niet de emotie & het bewustzijn

Beschrijf de belangrijkste figuren uit de gedragsbiologie en hun bijdrage

Charles Darwin o Zonder Darwin geen evolutietheorie  zonder evolutietheorie geen ethologie o Grondlegger theorie dat evolutie van soorten wordt gedreven door natuurlijke sleectie o Belangrijkste kernfiguur binnen de ethologie - John Maynard Smith o Evolutiebioloog en geneticus o Cruciale rol in toepassen van de speltheorie op de evolutieleer - Desmond Morris o Leerling van Tinbergen o Boek: the naked ape - Robert trivers o Evolutionair bioloog o Gekend om theorie reciprook altruïsme, ouderlijke investering Page 4 of 11

Ethologie

- Jan Van Hoof o Studies naar sociale communicatie, sociaal gedrag en sociale organisatie van dieren - Frans De Waal o Onderzoek binnen primatengemeenschap naar conflictoplossing, empathie en evolutie van de mortaliteit - John Krebs en Nick Davies o Boek: behavioural ecology: an evolutionary approach  Basishandboek voor gedragdsonderzoeken  handelt over de invleod van natuurlijke selectie op de overleving en reproductie van dieren - Edward Osborn Wilson o Boek: sociobiology  De evolutionaire wortels van sociaal gedrag bij dieren en mensen - Stephen Jay Gould - Richard Dawkins o Boek: the selfish gene o Kwam als eerste met begrip ‘meme’ = culturele eenheid die overgedragen wordt naar de volgende generatie o 2de boek: the god delusion  God als misvatting Beschrijving van het ontstaan van de moderne gedragsbiologie

Bespreek de drie grondeleggers van de ethologie Tinbergen Lorenz Von Frisch Zie hierobven Geef relatie aan tussen gedragsbiologie en andere gedragswetenschappen

Ethologie Behaviorisme: vergelijkende psychologie Grotendeels aangeboren Grotendeels aangeleerd Natuurlijk milieu Laboratorium Verschillende soorten Enkele soorten Vanuit evolutie Vanuit psychologie Ken alle namen van de kernfiguren + kernwoord (watson, smith,… Dawkins Zie hieroboven Situeer de verschillende culturele accenten binnen gedragsbiologie Europa vs US: Ethologie vs behaviorisme Japan vs Westen: lange termijnonderzoek; reconstructie van de gemeenschap; variabiliteit in tijd & ruimte: beschrijven; empathisch en anekdotisch; Gedragsecologie = studie van de ecologische en evolutionaire basis van diergedrag en de rol van gedrag bij het aanpassen aan een ecologische niche Page 5 of 11

Ethologie

De evolutionaire benadering van gedrag SIR-model

Black Box Natuurlijke selectie

Variatie

Erfelijkheid

Verschil in voortplaningssucces

competitie Groepsselectie

Wynne-Edwards Fitness

Gen

Allel Adaptatie Proximaal Ultiem Causaal Mechanistisch

Vroeger benadereden ethologen gedrag vanuit dit model. Gedrag werd ontleed als opeenvolgende sequenties van:  Waarnemen Stimulus of prikkel vanuit de zintuigen  Waarna het Integreren van deze prikkel  Leidt tot een Reactie Plaats waar Stimulus tot Reactie werd gevormd. Dit werd in het verleden vaak onbenoemd omdat het niet kon waargenomen worden vb emoties. Organismen die het best zijn aangepast aan hun omgeving, hebben de meeste kansen om te overleven en voor nakomelingen te zorgen. Dit in tegenstelling tot minder aangepaste organismen. Eén van de voorwaarden waaraan moet voldaan worden over evolutionaire veranderingen te kunnen spreken. Hierbij verschillen leden van een soort in één of andere eigenschap. Eén van de voorwaarden waaraan moet voldaan worden over evolutionaire veranderingen te kunnen spreken. Hierbij geven ouders hun kenmerken door aan hun nakomelingen. Eén van de voorwaarden waaraan moet voldaan worden over evolutionaire veranderingen te kunnen spreken. Sommige individuen hebben meer overlevende nakomelingen dan anderen uit de populatie, dankzij hun specifieke kenmerken. Selectie op niveau van het individu vd soort, niet op niveau van de soort. Voorbeelden die dit groepsselectie kunnen beïnvloeden: gezamenlijke jacht bij bv leeuwen, wilde honden; gezamenlijk voor de jongen zorgen; waarschuwen voor gevaar door een lid op de uitkijk te laten staan prairiehonden, eekhoorns, … Britse zooligst die groepsselectie binnen de evolutie heeft naar voren gebracht. Reprodctief success (wordt vaak gemeten op niveau van genvormen of allelen). Niet noodzakelijk gelijk aan welzijn. Een dier met een hoge fitness (dus veel nakomelingen), kan een slechter welzijn hebben dan dieren met een lage fitness. Segementen van DNA die de info coderen voor de synthese van eiwitten. Doordat deze gecopieerd kunnen worden en doorgegven woren aan de nakomelingen, kunnen ouders info doorgeven voor de ontwikkeling van belangrijke kenmerken vb neiging tot monogamie bij mannelijke prairiewoelmuizen. Gen dat uit twee of meer vormen bestaat binnen de genpool van de soort. Process waardoor een dier aangepast raakt aan de omgeving als gevolg van natuurlijke selectie die inwerkt op erfelijke eigenschappen. De twee HOE? Vragen van Tinbergen: Oorzaak: waardoor en Ontogeniet: waarlangs De twee WAAROM? Vragen van Tinbergen: Fuctie: waartoe? En Evolutie: waaruit? Mechanisme. Wat is de oorzaak (de machinerie) vb waardoor zingt de vogel? Idem als causaal Page 6 of 11

Ethologie

Ontogenetisch Functioneel Fylogenetisch Nulhypothese

Alternatieve hypothese Spaarzaamheid Ethogram Holisme Reductionisme

Hoe ontwikkelt zich bv de zang tijdens het leven van een vogel (waarlangs)? Wat is de functie? Vb waartoe zingt de vogel Wat is de oorsprong van het gedrag? Statistische toets. Basisveronderstelling waarin wordt gesteld dat er geen verband is tussen twee grootheden of dat bv een behandeling geen effect heeft. Verwerpen van de nulypothese Darsimonie: basisprincipe in de wetenschappelijke methode wanneer twee verklaringen aanneembaar zijn, heeft de eenvoudigste de voorkeur. Inventaris van alle gedragselementen van een bepaalde soort. Alles willen verklaren en de interacties tussen alle facetten proberen te verklaren. Tegenovergestelde van holisme: opvatting die stelt dat de natur van complexe entiteiten steeds kan herleid worden tot meer fundamentele entiteiten

Page 7 of 11

Ethologie

Page 8 of 11

Ethologie Definieer gedrag

Gedrag is de verzameling van animale functies die een organisme in staat stelt snel te reageren op en zich aan te passen aan (plotse) veranderingen in de leefomgeving

Omschrijf het concept black box in de gedragsbiologie

Plaats waar Stimulus tot Reactie werd gevormd. Dit werd in het verleden vaak onbenoemd omdat het niet kon waargenomen worden vb emoties. Speelt zich af in het brein, waardoor met niet kon zien wat er juist aan het beuren was. Het gebeurde in de zogenoemde zwarte doos. Omschrijf de evolutieleer en het niveau van selectie

De evolutietheorie is gebaseerd op het feit dat evolutionaire veranderingen onvermijdelijk is wanneer er aan 3 voorwaarden voldaan is - Variatie: waarbij leden van een soort in een of andere eigenschap verschillen - Erfelijkheid : waarbij de ouders hun kenmerken aan hun nakomelingen kunnen doorgeven - Verschil in voortplantingssucces: waarbij sommige individuen meer overlevende nakomelingen hebben dan andere uit de populatie, dankzij hun specifieke kenmerken Niveau Selectie:

- Selectie op niveau van het gen: binnen 1 genoom worden verschillende conflicten uitgevochten tussen de samengestelde genen Vb sommige vrouwelijke meeltorren dragen een gen die alle nakomelingen van de moeder vernielt die het gen niet hebben. - Selectie op niveau van individuele organismen: elk fysisch identificeerbaar individu heeft een uniek diploïde genotype, gevormd door de samenstelling van 2 haploïde gameten die elk getrokken werd uit de genenpoel. Op individueel niveau heeft natuurlijke selectie de meeste effecten veroorzaakt - Bestaat groepsselectie? In een altruïstische groep, die zich inhoudt en niet maximaal voortplant, zal elke egoïstische mutant, die zich wel voortplant, snel verspreiden. Al snel zal de hele populatie uit egoïstische individuen bestaan suïcidale lemuren met 1 individu met zwemband - wetenschappelijke methode: systematische manier om kennis te vergaren, gebaseerd op waarnemingen, metingen, voorspellingen en experimenten. Die worden gebruikt om theoretische veronderstellingen (= hypothesen) te verifiëren en falsificeren Omschrijf de problemen van groepsselectie

In een altruïstische groep, die zich inhoudt en niet maximaal voortplant, zal elke egoïstische mutant, die zich wel voortplant, snel verspreiden. Al snel zal de hele populatie uit egoïstische individuen bestaan suïcidale lemuren met 1 individu met zwemband . De altruïstische suïcidale lemmingen in de figuur zullen geen nakomelingen hebben, het egoïstische individu met de zwemband mogelijk wel. Groepsselectie staat zwak t.o.v. individuele selectie

Omschrijf de wetenschappelijke methode, nulhypothese, alternatieve hypothese, holistische en Page 9 of 11

Ethologie reductionistische aanpak en het belang van spaarzaamheid wetenschappelijke methode

Deze wordt gebruikt door de ethologie. Is de systematische manier om kennis te vergaren, gebaseerd op waarnemingen, metingen, voorspellingen en experimenten. Die worden gebruikt om theoretische veronderstellingen (= hypothesen) te verifiëren en falsificeren Statische toets

methode om na te gaan of een bepaalde veronderstelling, de nulhypothese, in het licht van de waarnemingen verworpen dient te worden nulhypothese

basisveronderstelling waarin wordt gesteld dat er geen verband is tussen 2 grootheden, dat een bv een behandeling geen effect heeft alternatieve hypothese hiertegen wordt de nulhypothese getoetst, die stelt dat er wel een effect is. holistische aanpak Wetenschap met als doel alles te willen verklaren en de interacties tussen alle facetten proberen verklaren. Is zeer hoog gegrepen en op dit moment nog niet haalbaar. reductionistische aanpak de opvatting die stelt dat de natuur van complexe entiteiten steeds herleid kan worden tot meer fundamentele entiteiten. Is het tegenovergestelde van holistische aanpak. het belang van spaarzaamheid als 2 verklaringen plausibel zijn, heeft de eenvoudigste de voorkeur. parsimonie = basisprincipe in de wetenschappelijke methode Geef de werkwijze weer van gedragsbiologie 1. Bestudeer het fenomeen dat je wil beschrijven, verzamel gegevens en doe metingen (vaak moet je dan werken met een ethogram = omschrijving van bepaalde gedragselementen van een soort) 2. Denk na over metingen, stel een hypothese op die metingen en gegevens kan verklaren 3. Voorspel op basis van de hypothese iets dat je nog niet eerder hebt gemeten 4. Controleer voorspellingen door nieuwe metingen uit te voeren in experimenten 5. Evalueer aan de hand van meetresultaten of hypothese juist kan zijn 6. Observaties 7. Werken met de vragen van Tinbergen Geef de eigenheid van gedragsbiologie weer Biologische benadering van gedrag. Is grotendeels aangeboren. Wordt bekeken vanuit de evolutie. Speelt zich meestal af in een natuurlijk milieu ipv labo Verschillende diersoorten Formuleer de vier vragen van Tinbergen + toepassen op om het even welk gedrag van om het even welke diersoort. Zie schema’s pagina 4 Page 10 of 11

Ethologie

Enkele voorbeelden

Waarom zingt een vogel in het voorjaar Mechanisch causaal = Waardoor zingt de vogel Lengen van de dagen beïnvloedt de hormonenhuishouding van de vogels Ontogenie = hoe ontwikkeld da zang zich tijdens het leven van de vogel Mannetjes zingen omdat ze zang geleerd hebben van de andere soortgenoten Functie = waartoe zingt de vogel, wat is de functie Wat is de fitnesswaarde van het ...