Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego wykłady Motek PDF

Preview

Summary

GOSPODARKA FINANSOWA TERYTORIALNEGO Plan i znaczenie terytorialnego publicznych stosunki a terytorialnym decentralizacja dochody jednostek terytorialnego powiaty, gminy podatki i lokalne wydatki terytorialnego deficyt i publiczny procedura nad finansami terytorialnego koncepcje i teorie terytorialne...

Description

GOSPODARKA FINANSOWA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Plan wykładów: - pojęcie i znaczenie samorządu terytorialnego - pojęcie finansów publicznych - stosunki między państwem a samorządem terytorialnym – decentralizacja - dochody jednostek samorządu terytorialnego – województwa, powiaty, gminy - podatki i opłaty lokalne - wydatki samorządu terytorialnego - deficyt budżetowy i dług publiczny - budżet – uchwała budżetowa, procedura budżetowa - nadzór nad finansami samorządu terytorialnego - koncepcje i teorie dotyczące finansów samorządu terytorialnego

Literatura: - Borodo A. „System finansowy samorządu terytorialnego w Polsce” - Swianiewicz P. „Finanse samorządowe. Koncepcje, realizacja, polityki lokalne” - Gaudemet P.M, Molinier J. „Finanse publiczne” - Owsiak S. „Finanse publiczne. Teoria i praktyka”

Podstawowe akty prawne: - Konstytucja RP, Dz. U. z 1997r., nr 79, poz. 483 - Ustawa z dnia 27.08.2009r. o finansach publicznych - Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, Dz. U. z 1994r., nr 124, poz. 607 - Ustawa z dnia 13.11.2003r. o dochodach jednostek ST - Ustawa z dnia 12.01.1991r. o podatkach i opłatach lokalnych 1

WYKŁAD 10.03.16r. POJĘCIE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO: 1. Ustawa o miastach królewskich z 18.04.1791r. pt: „Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej” 2. Konstytucja z 3 maja 1791r. 3. Okres rozbiorów 4. 1918 – 1939 5. 1950 – 1989 6. 1990 Tadeusz Bigo przez pojęcie „samorząd terytorialny” rozumiał korporacje będące osobami prawnymi, zdecentralizowanymi, odrębnymi od państwa, które zostały powołane przez ustawy do wykonywania obowiązków i praw z zakresu administracji publicznej. Korporacjom tym przysługiwało władztwo administracyjne. Z. Niewidomski – samorząd terytorialny jest korporacją lokalnego społeczeństwa, o własnej wewnętrznej organizacji, wykonującą zadania państwowe, wyposażoną w przymiot osoby prawnej, podlegającą nadzorowi państwa. Przepisy Konstytucji RP do cech charakterystycznych samorządu terytorialnego zaliczają to, iż: 1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową 2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność 3. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe 4. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej 5. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i kontrolnych 6. Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH Finanse – proces gromadzenia i rozdziału zasobów pieniężnych przez różne podmioty

2

Finanse prywatne: - finanse przedsiębiorstw - finanse banków i instytucji bankowych (funkcja kredytowa i oszczędnościowa) - finanse ubezpieczeń - finanse gospodarstw domowych

Przychód (wynagrodzenie za pracę, emerytura, renta, itp.) - ZUS/OFE (ok. 20%) - ubezpieczenie zdrowotne (ok. 10%) - PIT (ok. 18%, 32%) - podatki samorządowe m.in. od nieruchomości (ok. 1%) - VAT (ok. 23%, 8%, 0%) - akcyza Finanse publiczne obejmują zasoby pieniężne związków publicznoprawnych oraz operacje tymi środkami. Definicja finansów publicznych (ustawa z 2009r. o finansach publicznych): Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, w szczególności: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych Wydatkowanie środków publicznych Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne Zarządzanie środkami publicznymi Zarządzanie długami publicznymi Rozliczenia z budżetu UE

3

Sektorami finansów publicznych są sektory: o rządowy o samorządowy o ubezpieczeń społecznych Sektor rządowy tworzą przede wszystkim:  organy władzy publicznej, tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały  NFZ  Polska Akademia Nauk  państwowe fundusze celowe  Uczelnie publiczne Sektor ubezpieczeń społecznych obejmuje:  Zakład Ubezpieczeń Społecznych  Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego  Zarządzane przez nie fundusze Finanse samorządu terytorialnego można ujmować w sensie podmiotowym i przedmiotowym 1. W sensie podmiotowym są to finanse województw, powiatów, miast na prawach powiatu, gmin oraz związków międzygminnych, a także m.in. samorządowych zakładów budżetowych, samorządowych instytucji kultury 2. Ujęcie przedmiotowe odnosi się do procesów związanych z gromadzeniem środków publicznych i ich rozdysponowaniem na zadania publiczne STOSUNKI MIĘDZY PAŃSTWEM A SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM Decentralizacja: - ustrój państwa - terytorialna organizacja - stosunki społeczne i gospodarcze - uwarunkowania polityczne Decentralizacja – rodzaje: o ustrojowa o administracji o finansowa

4

Decentralizacja administracji: Przekazanie zadań, kompetencji i odpowiedzialności za te sfery administracji państwowej na szczeble administracji samorządowej.

Zadania państwa: - równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej - zapewnienie każdemu prawa do zabezpieczenia społecznego w razie choroby, inwalidztwa, bezrobocia - prowadzenie polityki zmierzającej do pełnego zatrudnienia - świadczenie bezpłatnej nauki - ochrona środowiska

Zadania województw: - określenie strategii rozwoju województwa - edukacja publiczna - promocja i ochrona zdrowia - ochrona kultury i zabytków - modernizacja terenów wiejskich - ochrona środowiska - kultura fizyczna i turystyka - obronność - bezpieczeństwo publiczne - przeciwdziałanie bezrobociu 5

Zadania powiatów: - edukacja publiczna - pozwolenia na budowę - promocja i ochrona zdrowia - pomoc społeczna - polityka prorodzinna - transport zbiorowy i ochrona dróg publicznych - kultura i ochrona dóbr kultury - geodezja i kartografia - gospodarka nieruchomościami - administracja architektoniczno – budowlana - gospodarka wodna - porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli - przeciwdziałanie bezrobociu - promocja powiatu Zadania gmin: - ład przestrzenny - gospodarka nieruchomościami - ochrona środowiska i przyrody - gminne drogi i ulice - wodociągi i zaopatrzenie w wodę - oczyszczanie ścieków i unieszkodliwienie odpadów komunalnych - lokalny transport zbiorowy - ochrona zdrowia - pomoc społeczna - edukacja publiczna - kultura - porządek i bezpieczeństwo obywateli - polityka prorodzinna - promocja gminy

Decentralizacja finansowa: Przekazanie ze szczebla administracji państwowej jednostkom samorządu terytorialnego źródeł dochodów oraz możliwości decydowania o nich i ich przeznaczeniu.

6

Podział dochodów: 1. pionowy państwo podatki, subwencje, dotacje samorząd terytorialny 2. poziomy gmina gmina powiat powiat województwo województwo Bogatsi przekazują biednym, tzw. janosikowe

PODATKI – zagadnienia wstępne Art. 6 Ordynacji podatkowej Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

7

WYKŁAD 31.03.16r. POJĘCIE I KLASYFIKACJA DOCHODÓW SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Subwencja z budżetu państwa to bezzwrotna pomoc udzielana przez państwo samorządowi terytorialnemu, które uzupełnia dochody jednostek samorządu terytorialnego i przeznaczona jest na finansowanie zadań samorządu. Funkcje subwencji: 1. regulacyjna 2. pobudzająca Dotacje celowe są to środki przekazywane JST na realizację konkretnych zadań. Dotacje celowe: - dotacje z budżetu państwa (najważniejsze!) - dotacje do innych jednostek samorządu terytorialnego - dotacje z funduszy celowych Środki z UE: 1. programy przedakcesyjne 2. fundusze strukturalne 3. Fundusze Spójności ad. 2. Fundusze strukturalne Najistotniejsze dla samorządu terytorialnego, np.: - Europejski Fundusz Społeczny - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ad. 3. Fundusze Spójności Kierowany do państw Dochody województw: 1. Ustawa o finansach publicznych z 2009r. 2. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 2003r. 3. Ustawa o samorządzie województwa z 1998r. Dochody własne (wybrane): - dochody uzyskiwane przez wojewódzkie jednostki budżetowe oraz wpłaty od wojewódzkich zakładów budżetowych - dochody z majątku województwa 8

- spadki, zapisy i darowizny na rzecz województw - dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach - odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody województwa - dochody z budżetów innych jednostek samorządy terytorialnego Do dochodów własnych ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zalicza się także: - wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze województwa wynosi ok. 1,6% - wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze województwa, wynosi ok. 14,8% Subwencja ogólna: - część wyrównawcza subwencji ogólnej - część oświatowa subwencji ogólnej - część regionalna subwencji ogólnej Część wyrównawcza subwencji ogólnej - składa się z kwoty podstawowej i uzupełniającej - kwotę podstawową otrzymują województwa, w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w województwie (W) jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich województw (Ww) - dochody podatkowe to łączne dochody z tytułu: - udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych - udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych - wysokość należnej województwu kwoty podstawowej oblicza się mnożąc liczbę mieszkańców województwa przez liczbę stanowiącą 72% różnicy między wskaźnikiem Ww, a wskaźnikiem W - kwotę uzupełniającą otrzymuje województwo, w którym wskaźnik W jest niższy od 125% wskaźnika Ww i liczba mieszkańców nie przekracza 3mln Część regionalna subwencji ogólnej - w latach 2015 i 2016 wpłat do budżetu państwa, z przeznaczeniem na część regionalną subwencji ogólnej dla województw, dokonują województwa, w których wskaźnik W jest większy niż 125% wskaźnika Ww 9

- kwotę stanowiącą 52% części regionalnej dzieli się między województwa, w których stopa bezrobocia jest wyższa niż 110% średniej stopy bezrobocia w kraju - kwotę stanowiącą 48% części regionalnej dzieli się między województwa, w których dochody podatkowe za rok poprzedzający rok bazowy, powiększone o część wyrównawczą subwencji ogólnej, w przeliczeniu na jednego mieszkańca są niższe od 125% Ww Część oświatowa subwencji ogólnej - wielkość te części dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa budżetowa - podział tej kwoty, w drodze rozporządzenia dokonuje minister właściwy do spraw oświaty i wychowania z uwzględnieniem w szczególności: - typów i rodzajów szkół i placówek - stopni awansu zawodowego nauczycieli - liczby uczniów w szkołach i placówkach Dotacje z budżetu państwa: - zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami - zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej - usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i innych klęsk żywiołowych - finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych - realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych WYKŁAD 7.04.16r. Powiaty: - powiaty ziemskie - miasta na prawach powiatu (tzw. powiaty grodzkie) Zgodnie z art. 91 ustawy o samorządzie powiatowym, prawa powiatu przysługują miastom, które 31.12.1998r. liczyły więcej niż 100tys. mieszkańców, a także miastom, które z tym dniem przestały być siedzibami województw, chyba, że na wniosek właściwej rady miejskiej odstąpiły od nadania miastu praw powiatu. Dochody powiatów: 1. Ustawa o finansach publicznych z 2009r. 2. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 2003r. 3. Ustawa o samorządzie powiatowym z 1998r. 10

Dochody własne: - dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych - dochody z majątku powiatów - spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatów - dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach - odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu - dochody z budżetów innych jednostek samorządy terytorialnego Do dochodów własnych ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zalicza się także: - wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu wynosi ok. 10,3% - wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze powiatu, wynosi ok. 1,5% Subwencja ogólna: - część wyrównawcza subwencji ogólnej - część oświatowa subwencji ogólnej - część równoważąca subwencji ogólnej Część wyrównawcza subwencji ogólnej - suma kwoty podstawowej i uzupełniającej - kwotę podstawową otrzymują powiaty, w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w powiecie (P) jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich powiatów (Pp) - dochody podatkowe to łączne dochody z tytułu: - udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych - udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych - wysokość należnej województwu kwoty podstawowej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 90% różnicy między wskaźnikiem Pp, a wskaźnikiem P przez liczbę mieszkańców

11

- kwotę uzupełniającą otrzymuje powiat, w którym wskaźnik bezrobocia w powiecie, obliczony jako iloraz stopy bezrobocia w powiecie i stopy bezrobocia w kraju, zwany „wskaźnikiem B” jest wyższy od 1,10 Część oświatowa subwencji ogólnej - wielkość te części dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa budżetowa - podział tej kwoty, w drodze rozporządzenia dokonuje minister właściwy do spraw oświaty i wychowania z uwzględnieniem w szczególności: - typów i rodzajów szkół i placówek - stopni awansu zawodowego nauczycieli - liczby uczniów w szkołach i placówkach Część równoważąca subwencji ogólnej - ustala się ją w wysokości łącznej kwoty wpłat powiatów - powiaty, w których wskaźnik P jest większy niż 110% wskaźnika Pp, dokonują wpłat do budżetu państwa, z przeznaczeniem na część równoważącą subwencji ogólnej dla powiatów - podział: - 9% - rozdziela się z uwzględnieniem wydatków na rodziny zastępcze - 7% - rozdziela się między powiaty wskazane przez ministra właściwego do spraw pracy, w których w roku budżetowym nie działa powiatowy urząd pracy, a jego zadania są realizowane przez inny powiat - 30% - rozdziela się między powiaty, w których długość dróg powiatowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca powiatu jest wyższa od średniej długości dróg powiatowych w kraju w przeliczeniu na 1 mieszkańca kraju - 30% - rozdziela się między miasta na prawach powiatu, w zależności od długości dróg wojewódzkich i krajowych znajdujących się w granicach miast na prawach powiatu - 24% - rozdziela się między powiaty, w których kwota planowanych dochodów powiatu na rok budżetowy jest niższa od kwoty planowanych dochodów powiatu w roku bazowym Dochody gmin 1. 2. 3. 4.

Ustawa o finansach publicznych z 2009r. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 2003r. Ustawa o samorządzie gminnym z 1991r. Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych z 1991r.

12

Dochody własne: - wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportu, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych, dochodowego od osób fizycznych, opłaconego w formie karty podatkowej - wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, od posiadania psów, reklamowej, eksploatacyjnej (Prawo geologiczne i górnicze Dz. U. z 1994r. nr 27 poz. 96 z poźn. zm.), innych stanowiących dochody gmin uiszczonych na podstawie odrębnych przepisów - dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych - dochody z majątku gminy - spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy - dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach Do dochodów własnych ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zalicza się także: - wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze gminy wynosi ok.39,5% - wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze gminy, wynosi ok. 6,7% Subwencja ogólna: - część wyrównawcza subwencji ogólnej - część oświatowa subwencji ogólnej - część równoważąca subwencji ogólnej Część wyrównawcza subwencji ogólnej - suma kwoty podstawowej i uzupełniającej - kwotę podstawową otrzymuje gmina, w której wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w gminie (G) jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich gmin (Gg) - dochody podatkowe to łączne dochody z tytułu: - podatki od nieruchomości - podatek rolny - podatek leśny - podatek od środków transportu - podatek od czynności cywilnoprawnych 13

- podatek od osób fizycznych - wpływy z opłaty skarbowej - wpływy z opłaty eksploatacyjnej - udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych - udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych - kwotę uzupełniającą otrzymuje gmina, w której gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju Część równoważąca subwencji ogólnej - gmina, w której wskaźnik G jest większy niż 150% wskaźnika Gg, gmina ta nie otrzymuje kwoty uzupełniającej. Kwota uzupełniająca zwiększa wówczas część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin - podział: - 50% - rozdziela się między gminy o statusie miasta, zwane dalej gminami miejskimi, w których wydatki na dodatki mieszkaniowe, wykonane w roku poprzedzającym rok bazowy, w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy - 25% - rozdziela się między gminy wiejskie i miejsko-wiejskie, w zależności od wydatków na dodatki mieszkaniowe - 25% - rozdziela się pomiędzy gminy wiejskie i miejsko-wiejskie, w oparciu o dochody uzyskiwane z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz dochodów z podatku rolnego i leśnego Część oświatowa subwencji ogólnej - wielkość te części dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa budżetowa - podział tej kwoty, w drodze rozporządzenia dokonuje minister właściwy do spraw oświaty i wychowania z uwzględnieniem w szczególności: - typów i rodzajów szkół i placówek - stopni awansu zawodowego nauczycieli - liczby uczniów w szkołach i placówkach PODATKI I OPŁATY LOKALNE Podatek od nieruchomości Podmiotami podatku są: - osoby fizyczne - osoby prawne 14

- jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej Które są: - właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych - posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych - użytkownikami wieczystymi gruntów - posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność m.in.: Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego na podstawie umowy zawartej z właścicielem Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają (przedmioty opodatkowania): 1. Grunty 2. Budynki lub ich części 3. Budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Podstawę opodatkowania stanowi powierzchnia, w przypadku gruntów, powierzchnia użytkowa w odniesieniu dla budynków i ich części. Natomiast dla budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, podstawę opodatkowania wyznacza się na podstawie zasad wykorzystywanych dla celów amortyzacji. Stawkę podatku uchwala rada gminy, lecz jej wysokość nie może przekroczyć np. w przypadku: 1. Gruntów związanych prowadzeniem działalności gospodarczej 0,80zł od 1m2 powierzchni * 2. Budynków lub ich części o charakterze mieszkalnym 0,67zł od 1m2 powierzchni użytkowej * 3. Budynków lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz budynków mieszkalnych lub ich części zajętych na prowadzenie działalności...