H1 perifeer en centraal zenuwstelsel PDF

Preview

Summary

Download H1 perifeer en centraal zenuwstelsel PDF

Description

Hoofdstuk 1: centraal en perifeer zenuwstelsel Cellen, weefsels en organen In de anatomie spreken we van orgaanstelsels of -systemen, organen en weefsels. Verschillende orgaanstelsels bestaan uit organen die functioneel samenwerken bijvoorbeeld het spijsverteringsstelsel die bestaat uit slokdarm, maag, … Organen hebben een specifieke functie en zijn opgebouwd uit verschillende weefseltypes. Met weefsel bedoelen we verzamelingen van gespecialiseerde cellen die een gemeenschappelijke functie vervullen. Weefsels bestaan uit cellen, intercellulaire substantie en weefselvocht. Weefsels worden bestudeerd in de histologie (kijken naar structuur en de studie van levensprocessen in de fysiologie (+ anatomie kijken naar de functie). Delen van het zenuwstelsel Menselijk lichaam bestaat uit centrale (=hersenen en ruggenmerg) en perifere zenuwstelsel (= alle zenuwcellen of neuronen en zenuwuitlopers buiten de hersenen en ruggenmerg). Het centrale zenuwstelsel ontvangt informatie door de afferente (aanvoerende) zenuwen van het perifeer zenuwstelsel, die zintuigcellen in verschillende organen en weefsels met het centrale zenuwstelsel verbinden. De efferente (wegvoerende) zenuwen van het perifeer zenuwstelsel sturen prikkels vanuit het centrale zenuwstelsel naar de rest van het lichaam. Het perifeer zenuwstelsel scheiden we in het somatisch en autonoom gedeelte. Autonoom staat in voor neuronale connecties naar klieren en gladde spieren van de inwendige organen. Somatisch omvat afferente en efferente zenuwen die zorgen dat sensorische en motorische prikkels van en naar het centrale zenuwstelsel worden geleid. Craniale zenuwen (zijn ofwel gemengd, ofwel uitsluitend motorisch of sensorisch) ontspringen in de hersenen en spinale (zijn steeds gemengd) zenuwen staan in verbinding met het ruggenmerg. Efferente zenuwen zijn motorisch en transporteren impulsen van centraal zenuwstelsel naar de spieren en afferente zenuwen zijn sensorisch en vervoeren informatie vanuit zintuigreceptoren naar centraal zenuwstelsel. Het zenuwstelsel in beeld Assen van de hersenen: - Rostraal: in de richting van de neus - Caudaal: in de richting van de voeten - Ventraal of anterieur: voorzijde van lichaam - Dorsaal of posterieur: achterzijde van het lichaam - Lateraal: zijkant van het lichaam Snijvlakken van de hersenen: - Coronale vlak: van het ene oor tot het andere - Sagittaal vlak: van voren naar achteren Sagittaal vlak snijdt de hersenen in een linker- en rechterhelft, dat bilateraal symmetrisch is.

Verschillende delen van het centraal zenuwstelsel Hersenen bevatten ca. 100 miljard zenuwcellen. We onderscheiden witte stof (= zenuwuitlopers of axonen omringd met myelineschede) en grijze stof (= cellichamen van de zenuwcellen en gliacellen). De cortex (= buitenste schorslaag) bestaat uit grijze stof, maar ook in de diepte van hersenen vinden we grijze stof. De hersenen worden beschermd door hersenvliezen en het bot van de schedel. Het telencephalon en het diencephalon vormen samen het prosencephalon (=voorhersenen). Het eerste stukje van de hersenstam is het mesencephalon (=middenhersenen). Hersenstam bestaat verder nog uit pons en medulla oblongata. Het cerebellum (kleine hersenen) zit gehecht op de hersenstam. De hersenstam gaat over in het ruggenmerg (= medulla spinalis), dat omringd is door ruggenmergvliezen en ruggenwervels.

Telencephalon of grote hersenen Bestaat uit twee hemisferen die verbonden zijn door het corpus callosum en gescheiden door de grote longitudinale fissuur. De cortex (bevat veel bloedvaten en cerbrale zenuwcellen) bevat diepe groeven (=fissuur) en groeven (= sulcus) en windingen (=gyrus). Onder cortex zit witte stof die bestaat uit uitlopers van zenuwen en informatie van en naar cortex transporteren. Ze zijn georganiseerd in zenuwbanen (baan of tractus). Associatievezels verbinden verschillende delen van de cortex binnen dezelfde hemisfeer, terwijl commissurale vezels de twee hemisferen verbinden bv corpus callosum. Projectievezels verzorgen de verbindingen tussen de hersenstam en de cortex. De vier hersenkwabben en de drie fisuren: Rolando

Sylvius

Functies van verschillende hersenkwabben: -

-

Frontale: spraak en redeneren, emoties en controle van bewegingen Prefrontale cortex (in verbinding met thalamus en limbisch systeem: hogere geheugen- en denkprocessen, emotioneel gedrag, motivatie en keuze en planning ifv omgevingscontext (=executieve functies) Anterieure deel van partiële kwab (=somatosenorische cortex): ontvangt en interpreteert gewaarwordingen zoals tast, temperatuur en pijn Posterieure deel: controle van bewegingen Occipitale kwab: ontvangen en verwerken visuele input Temporale kwab: begrijpen van gesproken taal, gehoor en geheugen

Cerebrale cortex De cortex bestaat uit gelaagd hersenweefsel, de neocortex, die instaat voor hogere functies zoals uitvoeren van complexe bewegingen, informatieverwerking, redeneren, abstract denken en spreken. Hij bestaat uit zes lagen. Het bestaat uit piramidecellen (projecteren hun efferente uitlopers naar ruggenmerg en andere corticale gebieden) en korrelcellen (maken meer lokale contacten. Hersenvliezen Drie hersenvliezen omgeven de hersenen en zetten zich verder rond het ruggenmerg waar ze de ruggenmergvliezen vormen.

Hersenventrikels en cerebrospinaal vocht (CSV) De hersenventrikels (=ruimte ruimtes tussen hersenvliezen) en kanaal van ruggenmerg zijn gevuld met CSV. Laterale ventrikels komen samen in derde ventrikel en deze staat in verbinding met vierde ventrikel dmv aquaduct van Sylvius. CSV wordt aangemaakt door de plexus choroideus, een bloedvatrijke structuur aan de rand van de ventrikels, waar de pia mater en hersenweefsel elkaar raken en in geringere mate in het derde en vierde ventrikel. Cellen van de plexus choroideus filtreren hersenvocht uit bloed en scheiden vervolgens het CVS uit in de ventrikels. Het CVS houdt de hersendruk op peil, fungeert als schokdemper en zorgt voor transport van voedingsbestanddelen en afvalstoffen.

Hersendoorbloeding Grote hersenslagaders staan in voor de cerebrale bloedvoorziening en vertakken verder om elk stukje van de hersenen van bloed te voorzien. Een beroerte of herseninfarct wordt veroorzaakt door een onderbreking in de bloedvoorziening, waardoor zuurstoftekort ontstaat en een stukje hersenweefsel afsterft (=cerebrovasculair accident of CVA). Hersencellen raken snel beschadigd als de bloedtoevoer stilvalt (=ischemie). Toevoer van bloed naar hersenen gebeurt door grote halsslagaders (=carotiden) en wervelslagaders (arteriae vertebrales). De twee wervelslagaders vormen de arteria basilaris, deze voorziet het binnenoor en delen van de hersenen van bloed en occlusie veroorzaakt blindheid en verlamming. De carotiden en wervelslagaders sluiten aan op de cirkel van Willis, die het telencephalon en diencephalon van bloed voorziet en de hersenen tegen ischemie beschermt. Deze vaatkring zorgt ervoor dat bij blokkade er toch een verbinding blijft. Grote hersenslagaders (=arteriae cerebri) ontspringen uit de cirkel van Willis. De voorste herselslagader voorziet de mediale en dorsale zijden van de frontale en partiële kwab van bloed. De middelste hersenslagader voorziet de laterale zijde en de diep gelegen delen van de frontale, de partiële en de temporale kwab van bloed + hypothalamus en hypofyse. Vertakkingen van deze hersenslagader verzorgen de basale ganglia en de capsula interna. De achterste hersenslagader zorgt voor doorbloeding van de occipitale en de temporale kwab en de thalamus.

Diepe structuren van het telencephalon De basale ganglia (bestaat uit nucleus caudatus, putamen en globus pallidus) bestaan uit kernen van grijze stof rond de thalamus. Ze maken deel uit van het extrpiramidale systeem, een controlesysteem en spelen een rol in bepaalde cognitieve en emotionele functies). Het striatum (bestaat uit nucleus caudatus en putamen) zal bewegingscommando’s versterken, verhinderen of aanpassen. Je hebt ook het limbisch systeem (bestaat uit hippocampus en amygdala) dat een rol speelt in het geheugen en de expressie van emoties. Het limbisch systeem wordt soms ook tot de archicortex gerekend. De hippocampus zorgt voor inprenting van nieuwe informatie en vormen van herinneringen. De amygdala speelt een rol in sociaal gedrag en in controle, uitdrukking en interpretatie van emotionele reacties bijvoorbeeld angst.

Diencephalon Bevat thalamus (ontvangt zenuwbanen van de somatosensorische en motorische systemen) en hypothalamus. De thalamus bevat verschillende zenuwkernen zoals de nucleus dorsomedialis (reuk), de – geniculatus lateralis (visueel) en de – geniculatus medialis (auditief), die een rol spelen in de verwerking van auditieve en visuele informatie en verwerking en onthouden van sensorische informatie en gewaarwording van sensorische informatie en richten van aandacht. De thalmus (=schakelstation) dat informatie doorstuurt naar gespecialiseerde telencephale gebieden. De hypothalamus (deel van limbisch systeem) zorgt voor de koppeling tussen het centrale zenuwstelsel, het autonome zenuwstelsel en het endocriene systeem (via hypofyse). Hij is verantwoordelijk voor de regulering van metabole processen en activiteiten van het autonoom zenuwstelsel, synthetiseert en secreteert neurohormonen en hypothalamische hormonen, regelt functies die verband houden met homeostase en voortplanting, ouderzorg en -binding, slaap en circadiane ritmes. Hij maakt deel uit van de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as (=HPA-axis), een belangrijke psychoendocriene systeem. Kernen in de hypothalamus controleren fysiologische aspecten zoals lichaamstemperatuur, bloeddruk, groei,…

Hersenstam Bestaat uit mesencephalon, pons (=brug) en medulla oblongata (=verlengde merg). De mesencephalon bevat de substantia nigra. Neuronen van deze vormen verbindingen met cerebellum en basale ganglia en maken deel uit van het extrapiramidale systeem dat samen met het corticospinale systeem instaat voor gecontroleerde bewegingen. In het mesencephalon onderscheiden we het dak (tectum of vierheuvelplaat) en de bodem (tegmentum). Het dak heeft vanboven twee uitstulpingen, de colliculi superiores en ontvangen informatie uit de retina van het oog en verwerken visuele informatie. De onderste uitstulpingen, de colliculi inferiores, zijn verantwoordelijk voor auditieve informatie. Zo wordt in het mesencephalon motoriek gekoppeld aan visuele en auditieve informatie. De bodem heeft homeostatische en motorische functies (zie onder voor meer). De pons bestaat voornamelijk uit witte stof. Het ventrale deel stuurt waarnemingsinformatie van de cortex naar het cerebellum. Het dorsale deel zorgt voor regulatie van ademhaling, slaap en smaak. De medulla oblongata staat in voor regulatie van bepaalde vitale functies (bloeddruk, ademhaling, spijsvertering en hartritme). • Tegmentum (bodem van het mesencefalon) – Beweging van ogen en ledematen (nucleus ruber; substantia nigra) – Automatische gedragingen – Pijnperceptie Periaqueductaal grijs (PAG)

Cerebellum of kleine hersenen =oudste deel van de hersenen Omvat twee hemisferen en een centraal deel, de vermis. De cortex is fijn gegroefd itt die van de andere hersenen hun cortexen. Het bevat zeer veel neuronen. Purkinje-cellen en granulaire cellen zijn hier de belangrijkste neuronen. Door de organisatie van de neuronen heeft het cerebellum een zeer goed signaalverwerkingsvermogen. Het cerebellum zorgt dat bewegingen gecontroleerd en gecoördineerd verlopen en is betrokken bij cognitieve en emotionele functies. Het krijgt somatosensorische input vanuit het ruggenmerg, motorische informatie vanuit de cortex en over het lichaamsevenwicht uit het binnenoor, zorgt voor lichaamsevenwicht en contractie van spiergroepen. Cerebellaire schade veroorzaakt stoornissen in fijne beweging, evenwicht, houding en motorisch lezen. Traag bewegende dieren hebben een relatief kleiner cerebellum. Een andere deel is de formatio reticularis: (Reticulaire formatie) – Reticular activating system (RAS) – Netwerk van neuronen (grijze stof) en zenuwvezels (witte stof) – Stimulatie van de voorhersenen • Regulatie van slapen-waken en arousal (wekrespons & waakzaamheid)

Craniale zenuwen We hebben er 12. Nervus vagus (10) is een erg complexe zenuw met talrijke vertakkingen, die een groot aantal lichaamsfuncties controleren. Van motorische aansturing van de stembanden tot het uitsturen van impulsen van het parasympatisch zenuwstelsel.

Ruggenmerg en spinale zenuwen Ontvangt sensoriële informatie van zintuigen in de huid, gewrichten en spieren en ontvangt informatie van inwendige organen waarvan het de functie controleert en zorgt voor vrijwillige bewegingen en reflexen. De dorsale wortels bundelen afferente vezels die sensorische informatie vanuit de periferie aanvoeren en de ventrale wortels bevatten axonen van de motorneuronen en dus een efferente functie vervullen. Het ruggenmerg bevat grijze stof met daaromheen witte stof. Grijze stof heeft zelfde functie als de dorsale en ventrale wortels en witte stof die opwaartse (sensorische informatie) en neerwaartse (motorische commando’s) richtingen gaat.

Perifeer zenuwstelsel Netwerk van zenuwen en zenuwknopen (ganglia waarin cellichamen van de perifere neuronen zich bevinden). Het somatisch zenuwstelsel omvat de sensorische en motorische neuronen die de huid, spieren en gewrichten en de inwendige organen bezenuwen, zo krijgt het centraal zenuwstelsel informatie en staat in voor lichaamsbewegingen. Het autonome of vegetatieve zenuwstelsel bezenuwt de exocriene klieren, de ingewanden en de gladde spieren. Het is gericht op het bewaren van evenwicht of homeostase dmv onvrijwillige en onbewuste reacties. Het autonome perifere zenuwstelsel kan onderverdeeld worden in de sympathische, parasympathische en enterisch onderdeel. • Sympathische ZS – bereidt het lichaam voor op actie bij stress – mobilisatie van reserves (fight or flight) • Paraympathische ZS – herstelt en behoudt de lichaamsfunctie (rest en digest) • Enterische ZS – neuronaal netwerk in darmen voor spiercontracties...