Jądro Ciemności - Notatka z lektury PDF

Preview

Summary

Notatka z lektury. ...

Description

Jądro ciemności - Joseph Conrad

Geneza

Utwór ukazał się w 1899 roku w prasie, a wydanie książkowe w 1902 r. Źródłem „Jądra ciemności” były wspomnienia Josepha Conrada z pobytu w Kongo w 1890 r.. Przebywał tam jako kapitan statku spółki handlowej, a w swoim dzienniku relacjonuje przerażające stosunki pomiędzy białym przybyszami a rdzennymi mieszkańcami Afryki. Podróż ta również spowodowała u autora poważną depresję oraz w nastepstwie chorobę. Wszystkie te okoliczności wpłynęły znaczaco na problemtykę „Jądra ciemności”.

Znaczenie

Utwór ten jest trudny do jednoznacznego odczytania. Z jednej strony jest to opowieść o podróżowaniu i odkrywaniu nieznanego, a z drugiej jest to metaforyczny opis podróży człowieka w głąb siebie samego. Brak jednoznaczności skłania czytelnika do zadania sobie pytań o tożsamość, moralność człowieka czy o sens dążenia do władzy i bogactwa.

Gatunek

Minipowieść/rozbudowane opowiadanie.

Czas i miejsce akcji

Można założyć, że wydarzenia z powieści mają miejsce około roku 1890. Miejscem akcji opowieści Marlowa jest pokład statku zakotwiczonego przy ujściu Tamizy. „Miasto grobów” można przypisać Brukseli, a „ta rzeka” to Kongo w Afryce. Celem tej tajemniczości jest próba skonstruowania utworu jako symbolicznej powieści o duchowej podróży poza czasem i poza przestrzenią.

Kompozycja i styl

• kompozycja ramowa oparta na opowieści dwóch narratorów (pierwszy narrator rozpoczyna i kończy utwór, a drugi to bohater wydarzeń - Marlow, który w pierwszoosobowej, retrospektywnej wypowiedzi prezentuje własną podróż do Afryki, narrator pierwszy nie komentuje jego opinii), • forma otwarta - mimo że wspomnienia marynarza dobiegają końca, to czytelnik pozostaje z wieloma wątpliwościami, nie ma jednoznacznej oceny bohaterów, • symbolizm - istota zdarzeń nie leży w samej treści opowiadania, ale we wszystkich jej kontekstach: kulturowym, społecznym, metafizycznym; fabuła jest pretekstem do głębokich przemyśleń,

1

2

Kompozycja i styl

• impresjonizm - elementy opisujące rzeczywistość są ukazane za pomocą tego kierunku; dominuje ciemność, senność czy mgła; można odnieść wrażenie, że wszystko jest zatarte, niejasne czy wieloznaczne; wszystkie opisy, zarówno krajobrazu i postaci, są oparte na subiektywnym uchwyceniu chwili, czyli na ulotnej impresji (czarnoskóra kochanka Kurtza jest zarówno dostojna i pełna odwagi oraz uosabia dzikość, grozę i tajemniczość puszczy, charakterystyka samego Kurza to zarazem uznanie go za wybitną jednostkę, jak i udowodnienie mu najgorszych zbrodni. • elementy ekspresjonizmu czy naturalizmu

Bohaterowie

• Charlie Marlow - marynarz, podróżnik, narrator opowieści ramowej, mówi przez 3 godziny na statku na wodach Tamizy o swej wyprawie do Konga; wspomina kolejne poznawane przez siebie stacje spółki handlowej nad rzeką, pieszą wędrówkę, aż wreszcie punkt kulminacyjny spotkanie z Kurtzem. Jest to podróż jego życia, która go zmieniła - wraca stamtąd z depresją (tak jak Conrad), zawodzi się na każdym polu, pod wpływem tego co zobaczył, czyli okrucieństwa wobec rdzennych mieszkańców Afryki, uświadamia sobie, że w każdym człowieku tkwi drzemiące zło; w każdym jest tytułowe jądro ciemności; gdy odkrywa prawdę o okrucieństwie kolonizatorów, nabiera dystansu do przekonań białych ludzi.

Bohaterowie

3

• Kurtz - kierownik stacji w samym sercu Konga, ma wybitne osiągnięcia w handlu kością słoniową, jego matka była na wpół Angielką, a tata na wpół Francuzem, pochodził z biedne rodziny, ale zdołał zdobyć wykształcenie. Bezpośrednią przyczyną jego przyjazdu to zarobienie pieniędzy żeby dowieść, że jest warty by poślubić swoją narzeczoną. Czytelnik poznaje Kurtza na podstawie opinii innych bohaterów. Kiedy Marlow w końcu dociera do stacji Kurtza, ten jest ciężko chory; okazuje się, że utworzył własną armię z członków plemienia, wprowadził rządy okrucieństwa i terroru, by wymuszać dostawy drogocennej kości słoniowej (symbolem tego są głowy pokonanych tubylców ponabijane na pal). Jest to człowiek, który zachłysnął się władzą, uważa, że jest ponad ludźmi innej rasy, traktowany przez siebie i innych jak bóstwo, inteligentny, zapatrzony w siebie, potrafiący manipulować ludźmi, brutalny i okrutny, będący wyśmienitym oratorem. Żył poza granicami cywilizacji, był uosobieniem zła. Kiedy okazało się, że jego czyny są bezkarne, hamulce moralne przestały działać, a do głosu doszły drzemiące w każdym człowieku pierwotne instynkty. • Podobieństwo pomiędzy bohaterami - Marlow, tak jak Kurtz, miał ambicje kolonizacyjne, jechał do Konga z podobną mentalnością co Kurtz. Narrator zaznacza, że mógłby być na miejscu Kurtza. • Kurtz i Marlow dochodzą do wniosku, że człowiek nie zmienił się od wieków, jest takim samym barbarzyńcą, jakim był setki lat temu. Końcowe słowa Kurtza to refleksja nie tylko nad jego życiem, ale również nad każdym człowiekiem.

Problematyka i motywy

4

• polifoniczność utworu - wielogłosowość powieści, perspektywy narracyjne zmieniają się, • motyw homo viator (wędrówki) - podróż w głąb Afryki i w głąb ludzkiej duszy; Marlow wyrusza na wyprawę, żeby poznać tajemnice i odrębność innej kultury; wkracza w nieznany, dziki ląd w sensie dosłownym, ale gdy poznaje Kurtz, poznaje też nowe obszary ludzkiej psychiki, • jądro ciemności - symbol najbardziej mrocznych i złych tajemnic ludzkiego postępowania; w poczuciu bezkarności, człowiek jest w stanie dopuścić do najbardziej niemoralnych czynów; jądro ciemności, więc, jest miejscem pełnym zła, które znajduje się w każdym człowieku, • problem stosunków polityczno-społecznych w koloniach pokazuje prawdę o bezwzględności kolonizatorów, którzy pod pozorami przynoszenia nauki i cywilizacji niszczyli tryb życia rdzennych mieszkańców, • destrukcyjna siła zła - Kurtz przybywa do Afryki jako pełen ambicji i idei młody podróżnik, ale szybko jego szlachetne motywy zmieniają się w poczucie własnej wyższości; staje się szaleńcem, który grabi, morduje i czuje się bezkarny w swoim postępowaniu, • powieść inicjacyjna - przedstawienie procesu dojrzewania bohatera, • podróż do źródeł - Marlow wyrusza w podróż, w której zastanawia się nad wartościami moralnymi, które pod wpływem tego co widzi, okazują się bardzo pierwotne, człowiek okazuje się być barbarzyńcą; nie zmienił się, nadal jest motywowany tymi samymi pobudkami co kiedyś, • dantejska podróż po piekle - Marlow na wzór Dantego wchodzi coraz głębiej do najciemniejszych głębin ludzkiej moralności; pokonuje kolejne kręgi by w końcu dotrzeć do celu; jest to proces odchodzenia od wartościowych zdobyczy świata na rzecz „wolności”, która tak naprawdę jest krainą bez moralności i wypełnia ją zło.

Czas Apokalipsy - Francis Ford Coppola • Tytuł -> tak jak Conrad w „Jądrze ciemności”, Coppola w tytule swojego filmu nawiązuje do potwornego i nieludzkiego aspektu cywilizacji prawdziwego obrazu wojny. Apokalipsa nie zostaje pokazana we współczesnym sensie zagłady i katastrofy, ale w sensie pierwotnym: objawienia, odsłonięcia pewnej prawdy o naturze ludzkiej. Jest to także nawiązanie do biblijnego motywu - tak widzi przepowiednie apostolską człowiek XX w. kiedy trafia do egzotycznej Azji.

• Estetyczne założenia filmu -> film jest apokaliptyczną wizją wojny, która jest opisana za pomocą obrazów płonącego napalmu i słów ballady grupy The Doors (This is the end, my friend). Widzowie są wprowadzani w „senne królestwo śmierci”, gdzie mord wiąże się rytuałem magicznym. „Czas Apokalipsy” ma także operową budowę patetyczność, forma, nieustanne napięcie, muzyka zaczyna i kończy film. • Opozycja: kultura - natura filmu -> reżyser dociera do pierwotnych ludzkich instynktów, wykorzystując realistyczną rzeczywistość wojny w Wietnamie, bo właśnie na przykładzie działań militarnych najprościej sporządzić listę grzechów głównych, które ciążą na człowieku. Głosy o powrót do natury, które pojawiają się kiedy rozwija się kultura i technika, może okazać się zgubny, ponieważ trend ten cechuje brak umiaru i niepełne zrozumienie. Natura - to pierwotność; wyrażenie to może być nacechowane dodatnie lub ujemnie. • Interpretacja finału filmu -> królestwo Kurtza zostaje zniszczone, więc może się nam wydawać, że zło zostaje pokonane. Lecz Kurtz nie był jedynym źródłem zła w tym filmie. Coppola, tak samo jak Conrad, zwraca uwagę, że zło siedzi głęboko w każdym z nas, więc wszystko zależy od nas samych.

5

Nawiązania: - Dziecię Europy Czesław Miłosz -> utwór apostroficzny zwracający się do każdego Europejczyka; tekst ma charakter rady, instrukcji; jest ironiczny; podmiot pisze z perspektywy świadka wydarzeń II wojny światowej. „Jądro Ciemności” wydaje się zapowiadać mroczne i rozliczne tragedie XX wieku, natomiast poemat Miłosza jest już spojrzeniem na nie po tym jak się wydarzyły.

6...