Lalka - Notatka dotycząca Lalki - lektury obowiązkowej w liceum. PDF

Preview

Summary

Notatka dotycząca Lalki - lektury obowiązkowej w liceum. ...

Description

Lalka - Bolesław Prus

Geneza

• początkowano ukazywana w odcinkach w Kurierze Codziennym • książka wydana w 1890 r. w Warszawie • pomysł fabuły zaczerpnięty z notatki prasowej o procesie młodej kobiety oskarżonej o kradzież lalki (Prus zatytułował dzieło Lalka, chociaż przyznał, że do treści pasowałoby Trzy pokolenia)

• powieść zrodziła się z rozczarowania pisarza kondycją polskiego społeczeństwa. • określony czas - 1878-79 r. (czas narracji) Czas i miejsce • czas fabularny (czyli retrospekcje) sięga do Wiosny Ludów w 1848 r., powstania styczniowego w 1863 r. akcji czy kampanii napoleońskich (przełom XVIII i XIX w.) • miejsca akcji: Warszawa, Zasławek, Paryż. • powieść realizmu krytycznego • przedstawia dojrzały realizm, występujący w późnym pozytywizmie, ukazujący rzeczywistość w sposób pogłębiony i kładący nacisk na prawdę psychologiczną postaci oraz na obiektywizm obrazu świata; narracja czasami 3-osobowa, a czasami 1-osobowa (Pamiętnik Starego Subiekta); bywa subiektywna; Gatunek i jego mowa pozornie zależna - narrator wchodzi w rolę cechy Wokulskiego, świat przedstawiony naśladuje rzeczywistość, jest prawdopodobny; ma określony czas, bohaterowie bardziej skomplikowani - nie reprezentują jednej cechy lecz wiele; nie są stereotypowi i jednoznaczni, fabuła, układ zdarzeń -> nie wszystkie wydarzenia wynikają z logiki; bohaterowie skłonni do podejmowania decyzji na podstawie subiektywnych emocji,

1

indywidualizacja języka i dostosowanie go do środowisk i narodowości, z których pochodzą bohaterowie (Wokulski wypowiada się rzeczowo, Izabela czasami w sposób egzaltowany, Tomasz Łęcki w sposób majestatyczny, gwara prostych warszawiaków), styl bardzo konkretny; szczegółowe opisy kompozycja otwarta, chaos kompozycyjny wynika z tego, że powieść była wydawana w odcinkach, - powieść wielowątkowa i panoramiczna, pozwalająca na pokazanie obrazu i przemian w społeczeństwie polskim na przestrzeni kilku pokoleń, - Prus zastosował technikę kilkukrotnego przedstawienia tych samych lub podobnych sytuacji z rozmaitych punktów widzenia.

Cytaty

Ważne ulice

2

• stopiło się w nim dwu ludzi: romantyk sprzed roku sześćdziesiątego i pozytywista z siedemdziesiątego; Czystej krwi polski romantyk, co to wiecznie szuka czegoś poza rzeczywistością (Szuman) • Farewell, miss Iza, farewell! (Wokulski) • Stare Miasto - rodzinna dzielnica Rzeckiego, • Plac Zamkowy - miejsce spacerów Wokulskiego, • Kościół karmelitów przy Krakowskim Przedmieściu miejsce spotkania Wokulskiego i Izabeli, • Ogród Saski - miejsce spacerów i rozważań Wokulskiego, • Powiśle - miejsce spacerów Wokulskiego (tam widzi brud i biedę, zbiorniki wody, którą piła Warszawa, a obok nich sterty śmieci), • Łazienki Królewskie - miejsce spacerów Wokulskiego, tam widywał Izabelę z jej ciotką, • Krakowskie Przedmieście - sklep Wokulskiego, mieszkanie Rzeckiego, • Aleje Jerozolimskie - kamienica Łęckich, • Aleje Ujazdowskie - mieszkanie Tomasza i Izabeli Łęckich.

Problematyka i motywy

Miłość

Samotoność

Idealizm

Realizm

3

Ukazana jako budująca i niszcząca. Wokulski mówi, że to dzięki niej zdobył cały swój majątek, natomiast strata tego uczucia jest powodem jego osobistego dramatu. Pokazana również jako możliwość dla Wokulskiego by wreszcie robić to co on chcę, czyli kochać Izabelę, nie to co jest mu podyktowane. Wokulski, mimo otaczających go ludzi, jest samotnym człowiekiem w więzieniu bez ścian. Od dziecka był inny - jako jedyny subiekt marzy o pracy naukowej, na zesłaniu zaprzyjaźnia się z Żydem i Rosjaninem (narodowości, którym Polacy są niechętni), zakochany w Izabeli wykonuje gesty, które pozwalają posądzić kupca o szaleństwo. Ludzie małego serca przypisują mu niesłuszne pobudki, a ludzie go kochający idealizują go, tak więc ostatecznie nie ma nikogo, kto by go rozumiał. Jest bohaterem o rozterkach uniwersalnych, jednak bardzo samotnym. Ignacy Rzecki prezentuje idealizm polityczny, który polega na uwielbieniu dla bonapartystów. Stanisław Wokulski będąc wyznawcą miłości romantycznej oraz posiadając patriotyczną, „romantyczną” przeszłość, jednocześnie wyznaje pozytywistyczne idee dotyczące pracy na rzecz społeczeństwa, zdobywania wiedzy i samodoskonalenia się. Bohater jest rozdarty pomiędzy realizmem a idealizmem. Julian Ochocki jest idealistą nauki, głęboko wierzącym w postęp, rozwój techniki i cywilizacji. Widać go, przede wszystkim, w wierności topografii Warszawy, która jest opisana bardzo drobiazgowo, są podane nazwy ulic i budynków, a opisy np. postaci są szczegółowe. Można zauważyć także realizm czasu wiele wydarzeń miało miejsce naprawdę, zgodnie z informacjami zamieszczanymi w prasie (np. spektakl teatralny).

Naturalizm

Można go znaleźć w opisach życia biedoty; zwłaszcza w scenach, które widzi Wokulski spacerując po Powiślu.

Prus przedstawia zróżnicowane i rozwarstwione społeczeństwo, które nie stanowi jedności i w którym nie da się awansować. Niemożliwa jest realizacja pracy organicznej czy idei utylitaryzmu. ze względu na anachroniczność społeczeństwa, która utrudnia możliwości wybitnym jednostkom. Arystokracja jest grupą próżniaczą i zdegenerowaną. Mieszczaństwo skupia się na robieniu pieniędzy i nie myśli o sprawach publicznych. Biedota, pogrążona w nędzy, egzystuje na granicy przetrwania. Inteligencja jest zbyt nieliczna i zbyt słaba ekonomicznie; nie cieszy Społeczeństwo się takim znaczeniem, jakim powinna. Brak awansu i ruchliwości społecznej powoduje jeszcze większe zacofanie. Społeczeństwo warszawskie kontrastuje z paryskim. Widzimy także rachunek z programem pozytywistycznym (pacą u podstaw i pracą organiczną). Filantropia służy polepszeniu samopoczucia bogatym, a nie faktycznej pomocy biednym. Mimo pozytywnego nastawienia autora do nauki, Prus pokazuje, że jednak w Polsce jej pasjonaci nie mają szansy na rozwój. Hasło asymilacji Żydów nie było tak rozpowszechnione jak powinno, a nastroje antysemickie tylko są pogorszone. Emancypacja kobiet również prawie nie ma miejsca, ponieważ kobiety nie dostają szansy na ekonomiczną niezależność. • Arystokracja: Łęccy, Wąsowska, książę, Ochocki, Starski, Przedstawiciele • Mieszczaństwo: Wokulski, Rzecki, subiekci, Stawska Szprot, Węgrowicz; Minclowie, Hopfer; Szlangbaum, grup społecznych Szuman, • Inteligencja: Szuman, Stawska, studenci, Ochocki, • Biedota: Węgielek, Wysoccy, Marianna

4

Patriortyzm

Theatrum mundi

5

Reprezentowany przez Ignacego Rzeckiego i Stanisława Wokulskiego. Ten pierwszy wspomina wydarzenia Wiosny Ludów, a drugi brał udział w powstaniu styczniowym oraz interesuje się rozwojem gospodarczym i życiem innych miszkańców. Motyw pokazujący świat i życie ludzkie jako przedstawienie (teatralne). W „Lalce” widzimy go kiedy Rzecki planuje wystawę okienną w sklepie; wyciąga różne mechaniczne postacie i „bawi” się nimi. Sugeruje to, że władzę nad życiem ma jakaś większa siła wyższa. Inną sceną przedstawiającą ten motyw jest kiedy Wokulski przyjmuje gości będąc w Paryżu. Po poproszeniu marszałka dworu (który zajmował się wywoływaniem i ich przedstawianiem) o prywatną rozmowę, ten mówi „Prywatnie?… W takim razie pozwoli pan, że usiądę. Przedstawienie skończone, kostiumy idą do składu, aktorzy stają się równi sobie”. Ironiczne postrzeganie całej tej sytuacji przez marszałka pokazuje, że biorą oni udział w swoistym przedstawieniu pełnym sztuczności i nierówności między ludźmi. Może mieć na myśli zarówno tą konkretną sytuację, ale również ogólne funkcjonowanie społeczeństwa.

Bohaterowie

Stanisław Wokulski

• 45-letni wdowiec, bogaty warszawski kupiec galanteryjny, • przystojny, wysoki, o dużych oczach i czerwonych rękach (odmrożonych na Syberii), • pochodził z zubożałej rodziny i jako młody chłopiec zarabiał na życie w restauracji i sklepie; później rozpoczął studia w Szkole Głównej; wziął udział w powstaniu styczniowym i został zesłany na Syberię; po powrocie ożenił się z Małgorzatą Minclową (wdową po właścicielu sklepu z galanterią), a po jej śmierci odziedziczył sklep (4 lata małżeństwa), • jego życie się zmienia gdy w teatrze widzi Izabele Łęcką; żeby móc zbliżyć się do arystokratki zdobywa majątek - zajął się dostawami wojskowymi podczas wojny rosyjsko-tureckiej i zarobił 300 tysięcy rubli, • poprzez wykupienie weksli ojca Izabeli, zakupienie zastawionych sreber czy kamienicy Łęckich próbuje zbliżyć się do arystokratki • w końcu zostaje przyjęty przez Izabelę (podarunek zaręczynowy to medalion z kawałkiem niezwykłego metalu od Geista), ale staje się świadkiem dwuznacznej rozmowy Łęckiej ze Starskim; zdradzony próbuje popełnić samobójstwo; wyjeżdża z kraju i ślad po nim ginie; jego dalsze losy są zagadką (mógł się wysadzić w zamku w Zasławiu lub zacząć podróż po świecie), • w swoich staraniach o Izabelę Wokulski wykazuje się jednocześnie zdecydowaniem i inteligencją i naiwnością, graniczącą ze ślepotą na niektóre dowody egoizmu czy zdrady ukochanej, • jest pozytywistą - widać to w pełnym zaangażowaniu w pracę wykonywaną przez bohatera , kulcie nauki i techniki (scjentyzm); wierzy w pracę u podstaw i pracę organiczną; jest racjonalny i takich szuka rozwiązań, przedsiębiorczy,

6

• jest romantykiem - zaangażował się w młodości w walkę narodowowyzwoleńczą (po której zesłany na Syberię); idealizuje miłość i w tej kwestii jest gwałtowny, emocjonalny i zmienny (pojedynek z baronem Krzeszowskim), po zawodzie miłosnym podejmuje próbę samobójczą; jest indywidualistą, który marzy o lataniu i perpetum mobile, autorefleksyjny, • by zdobyć ukochaną wykorzystuje pozytywistyczne „talenty”, czyli zdobywa majątek i pomaga potrzebującym, ale wzorzec miłości czerpie z romantyzmu (twórczość A. Mickiewicza).

Izabela Łęcka

7

• 25-letnia, piękna arystokratka, wysoka, dobrze zbudowana, szarobłękitne oczy, blond włosy o popielatym odcieniu, • ma salonowe wykształcenie (zna angielski i francuski, trochę gra na fortepianie, wie jak się ubrać czy ułożyć kwiaty XD); powierzchownie interesuje się się sztuką, czyta modną literaturę (powieść Emila Zoli) • nosi wszystkie wady arystokracji (np. wyrachowanie, egocentryzm), • zdaje sobie sprawę ze swojej urody i to wykorzystuje, ma wielu zalotników; kiedy sytuacja finansowa jej rodziny się pogarsza ma dwóch kandydatów marszałka i barona, • gdy w jej życiu pojawia się Wokulski na początku go ignoruje, uważa, że on ją osacza; w końcu dostrzega korzyści płynące z jego majątku; przyjmuje jego oświadczyny, ale nie docenia go ani jako człowieka, ani miłości jaką została obdarzona; ostatecznie kompromituje się na oczach Wokulskiego kiedy flirtuje z Starskim; gdy ze starań o rękę rezygnuje ostatni kandydat, wstępuje do klasztoru.

Ignacy Rzecki

• subiekt w sklepie swojego przyjaciela, Wokulskiego; stary kawaler, który od lat prowadzi ten sam, monotonny, uporządkowany żywot sklepowego subiekta, opiera się zmianom i nowinkom (niemodny, anachroniczny strój), • jego „starość” (był w podobnym wieku co Wokulski) raczej wiąże się z trybem życia, postawą i poglądami, • wychowany w kulcie Napoleona, brał udział w Wiośnie Ludów na Węgrzech i wierzy, że tylko bonapartyści przywrócą krajom europejskim wolność i sprawiedliwość społeczną; jest idealistą, • bardzo sumienny, pracowity, bardzo zależy mu na szczęściu Wokulskiego - wspiera go, troszczy się i martwi o niego (chce wyswatać go ze Stawską, ponieważ uważa, że ona da mu szczęście; prawdopodobnie sam jest w niej zauroczony), • schyłek jego życia przynosi mu wiele rozczarowań: Wokulski znika bez śladu, ostatni z rodu Bonapartych umiera, nowy właściciel sklepu podważa jego pozycję, • jest przedstawicielem najstarszego pokolenia polskich idealistów; postać celowo ma cechy anachroniczne, by ukazać jego nieprzystawanie do nowej sytuacji społecznej i politycznej końca XIX w.

• bracia, którzy odziedziczyli po wuju, starym Minclu, sklep kolonialny, Franz i Jan Minclowie • Jan otworzył swój sklep na Krakowskim Przedmieściu i ożenił się z Małgorzatą Pfeifer; zmarł przedwcześnie. • przyjaciel Rzeckiego, z którym w młodości pracował u August Katz Mincla, • wzięli udział w Wiośnie Ludów na Węgrzech.

Tomasz Łęcki

8

• ojciec Izabeli, liczący ponad 60 lat; człowiek elegancki i zadbany, • stracił swój majątek i musi pożyczać pieniądze od lokaja i Żydów, ale nadal żyje ponad stan, co przyczynia się do sprzedaży rodzinnej kamienicy oraz zastawy stołowej i sreber; nie orientuje się w finansach, • pozornie zaprzyjaźnia się z Wokulskim, bo ten dba o jego interesy.

Stanisław Pitrowicz Suzin

Julian Ochocki

• bogaty moskiewski kupiec, • przyjaciel Wokulskiego z czasu zesłania na Syberię. • 28-letni daleki kuzyn Izabeli Łęckiej, należy do świata arystokracji, • jest entuzjastą nauki i marzy o wynalezieniu latającej maszyny; mimo pochodzenia i wychowania odrzuca arystokratyczny tryb życia, nie chce się żenić, bo to przeszkodziłoby mu w badaniach, • podziwia i żywi sympatię do Wokulskiego, a ten po upewnieniu, że Ochocki nie jest zainteresowany Izabelą, obdarza go podobnymi uczuciami; zapisuje mu w testamencie pieniądze na badania, • jest wzorowym pozytywistą - wiara w postęp wiedzy i poglądy na kwestie społeczne; jest jednak idealistą, • swoje plany może zrealizować dopiero po wyjeździe za granicę (brak wsparcia i warunków materialnych), • to z jego postacią i reprezentowanymi przez niego ideami autor wiąże nadzieję o przezwyciężeniu cywilizacyjnej i społecznej stagnacji.

• leciwa arystokratka mieszkająca w Zasławku; mądra i wrażliwa, • wzorowo prowadzi swój majątek i pomaga uboższym (swój majątek w większości przeznaczyła na cele Prezesowa dobroczynne: szpitale, domy podrzutków itd.), Zasławska • w młodości zakochana w stryju Wokulskiego • jest jedną z niewielu osób, która darzy Wokulskiego szczerą sympatią.

Kazimierz Starski

9

• daleki kuzyn Izabeli; skupia w sobie najgorsze cechy arystokracji, • rozpustnik, nie mający zasad moralnych ani głębszych zalet, • uwodzi młode mężatki i panny i szuka kobiety z majątkiem; liczy na spadek po prezesowej jako jej krewny

Helena Stawska

• mająca około 30 lat, piękna, pracowita, odpowiedzialna kobieta mieszkająca w kamienicy Wokulskiego, • mieszka z córeczką (Heleną) i matką (Jadwigą Misiewiczową); jej mąż zaginął i nie wiadomo czy wciąż żyje, • zarabia na życie dorywczymi pracami (np. korepetycje z gry na fortepianie czy angielskiego), później pracuje w sklepie jako kasjerka (dzięki Rzeckiemu i Wokulskiemu); zdobyła wykształcenie zawodowe - kurs buchalterii (daw. księgowość); jest głową rodziny, • podkochuje się w Wokulskim, który lubi spędzać czas w jej towarzystwie, ale nie myśli o małżeństwie z nią, • zostaje oskarżona o kradzież lalki baronowej Krzeszowskiej; w procesie wygrywa, • ostatecznie wychodzi za Mraczewskiego, który pomaga urządzić się jej po przeprowadzce pod Częstochowę.

• małżeństwo w separacji, • baronowa jest zgorzkniałą, nie lubiącą świata kobietą, która źle traktuje służbę, oskarża Stawską o kradzież lalki jej córki, po której stracie wciąż cierpi, • baron to człowiek rozrzutny, któremu ciągle brak Baronostwo gotówki; stracił swój majątek na rozrywki; jest Krzeszowscy pasjonatem koni i wyścigów (to od niego Wokulski odkupuje konia, który wygrywa w wyścigu); w pojedynku z Wokulskim przegrywa, • mimo kłótni z żoną, wprowadza się do niej, bo nie środków do życia.

Książe

10

• ma wysoką pozycję w społeczeństwie i chce służyć ojczyźnie; nie jest wolny od przesądów stanowych • lubi Wokulskiego, bo jest człowiekiem czynu, • jest pomysłodawcą i organizatorem spółki handlowej, która jednak bez Wokulskiego nie jest sukcesem,

Kazimiera Wąsowska

• 30-letnia bogata wdowa, inteligentna i atrakcyjna, którą Wokulski poznaje podczas pobytu w Zasławku, • darzy Wokulskiego sympatią i chętnie wyszłaby za niego za mąż, • jest niezależna i oryginalna; chciałaby przyznać więcej swobody relacjom damsko-męskim; Wokulski nie zgadza się z nią, ale podoba mu się jej szczerość.

Michał Szuman

• lekarz pochodzący z żydowskiej rodziny, zaufany przyjaciel Wokulskiego od czasów studiów, • trzeźwo ocenia ludzi, ale uchodzi za dziwaka; leczy biedaków za darmo i skrycie od lat pracuje nad traktatem naukowym o ludzkich włosach, które kolekcjonuje i bada, • na przestrzeni powieści jego zdanie o Żydach zmienia się - na początku mówi o nich z pogardą „Żydki”, ale z czasem nabiera podziwu dla nich i ich zdolności przetrwania oraz umiejętności ekonomicznych, • zmianie zdania o Żydach towarzyszy zmiana postawy życiowej na bardziej pragmatyczną i nastawioną na zdobycie majątku, • krytykuje Wokulskiego za jego uczuciowe opętanie i prognozuje fatalne zakończenie tego romansu.

Profesor Geist

• genialny wynalazca mieszkający w Paryżu, próbujący wytworzyć metal lżejszy od powietrza, • nauce poświęcił całe życie, uznawany za szaleńca w sferach akademickich; nie ma środków na realizację swych wizji.

• Henryk to żydowski kupiec, znajomy Wokulskiego z dawnych lat, • został zatrudniony w sklepie kiedy źle mu się wiodło (jest tam gnębiony przez innych subiektów), Henryk Szlangbaum • czuł się zawsze polskim patriotą, brał udział w i jego ojciec powstaniu styczniowym; rozważał przyjęcie chrztu, ale w końcu stwierdza, że Polacy i tak nie uznają go za swego, • jego ojciec pośredniczy w kupnie przez Wokulskiego kamienicy Łęckich oraz odkupuje sklep Wokulskiego dla syna. 11

Baron Dalski i marszałek Klein Lisiecki

• arystokraci starający się o rękę Izabeli, • Dalski żeni się w końcu z młodą wnuczką prezesowej Zasławskiej, Eweliną Janocką, a ona wkrótce go zdradza ze Starskim, • marszałek rezygnuje ze starań o ręke Izabeli. • subiekt w sklepie Wokulskiego; socjalista. • subiekt w sklepie, darzony przez Rzeckiego największym zaufaniem; zagorzały antysemita.

• 20-letni subiekt, który zawsze się spóźnia do pracy, ale jednocześnie potrafi namówić każdego klienta do nabycia towaru, Mraczewski • po tym jak flirtował z Izabelą (podczas zakupu rękawiczek), Wokulski zwalnia go z pracy; za namową baronowej Karolowej i Łęckiej dał mu pracę w Moskwie, • na końcu żeni się ze Stawską. • oszust i krętacz, który pośredniczy w sprzedaży klaczy Maruszewicz Wokulskiemu, przywłaszcza sobie część pieniędzy, • fałszywie donosi na panią Stawską o kradzieży lalki.

12

Marianna

• młoda dziewczyna, którą bieda zmusiła do prostytucji, • Wokulski pomaga jej zerwać z przeszłością - kupuje jej maszynę do szycia i oddaje ją do magdalenek na naukę • prosta, uczciwa i wdzięczna za udzieloną pomoc.

Wysoccy (Błażej i Kasper)

• woźnica, któremu pomaga Wokulski po stracie konia, czyli kiedy traci źródło utrzymania, Stanisław pożycza mu pieniądze, ale daje pracę by mógł spłacić dług, • jego brat, kolejarz/dróżnik, ratuje Wokulskiego kiedy on chce popełnić samobójstwo; wcześniej Wokulski pomógł mu przenieść go do pracy w Skierniewicach.

Węgiełek

• rzemieślnik z Zasławka, który wykonuje napis na kamieniu dla nieżyjącego stryja Wokulskiego, • w pożarze stracił cały swój dobytek i nie stać go na odbudowę, Wokulski mu pomaga, • żeni się z Marianną.

Patkiewicz i • studenci mieszkający w kamienicy Wokulskiego, • ubodzy, nihiliści. Maleski Rossi Molinari

13

• włoski aktor dramatyczny, który występuje w Warszawie, • obiekt westchnień Izabeli, • włoski skrzypek, występujący w stolicy, • Izabela również się nim zachwyca...