Logika Prawnicza - skrypt PDF

Preview

Summary

LOGIKA PRAWNICZA Skrypt M. Maj KATEGORIE SYNTAKTYCZNE Znak element element oznaczany funkcja Funkcja wypowiedzi: opisowa, sugestywna (impresywna), performatywna, ekspresywna, prezentacyjna Test substytucji dwa do jednej kategorii syntaktycznej gdy po jednego z nich przez drugie w sensownym tego otrz...

Description

LOGIKA PRAWNICZA Skrypt M. Maj

KATEGORIE SYNTAKTYCZ NE Znak = element oznaczający + element oznaczany + funkcja znakotwórcza Funkcja wypowiedzi: opisowa, sugestywna (impresywna), performatywna, ekspresywna, prezentacyjna Test substytucji – dwa wyrażenia należą do jednej kategorii syntaktycznej języka, gdy po zastąpieniu jednego z nich przez drugie w sensownym wyrażeniu tego języka, otrzymujemy nowe wyrażenie, równie sensowne, spójne i poprawne pod względem syntaktycznym. NAZWA [n] – taki wyraz lub wyrażenie, które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu o budowie „A jest B”; mogą to być rzeczowniki, przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, przysłówki i liczebniki. ZDANIE [z] – w sensie logicznym to wyrażenie stwierdzające określony stan rzeczy i z tego względu prawdziwe lub fałszywe; zdanie oznajmujące, sformułowane w czasie teraźniejszym lub przeszłym. FUNKTOR – wyraz lub wyrażenie, które nie jest ani nazwą, ani zdaniem, jego rola to łączenie nazw i zdań w wyrażenia bardziej złożone lub modyfikacja znaczenia innego funktora; mogą występować jako część zdania lub nazwy złożonej. Opisujemy za pomocą kreski ułamkowej, powyżej (licznik) oznaczamy co dany funktor tworzy, poniżej (mianownik) argumenty, czyli do czego dany funktor się odnosi. oznaczenie tego, co funktor tworzy argument funktora ×

×

Funktory nazwotwórcze -> służą do budowy nazw złożonych, co najmniej 2 wyrazy; np. „…od…do…” jest funktorem nazwotwórczym od trzech argumentów nazwowych; zawsze jedno n w liczniku, a w mianowniku wielokrotność n, która nazwę złożoną tworzy. 𝑛 Wtrącone rozbudowane wyrażenie po „który” może być nazwą złożoną 𝑛. Niektóre wyrażenia można traktować jako nazwy niezłożone w zależności od znaczenia, np. miejsce zamieszkania osoby fizycznej. Funktory zdaniotwórcze -> służą do budowy zdań prostych i zdań złożonych, w zapisie funktora w liczniku zawsze zapisujemy jedną literę z, a w mianowniku albo nazwy (zdania proste) albo zdania (zdania złożone). 𝒛 n Zdanie proste: Jan jedzie z Warszawy do Krakowa –> n Zdanie złożone: Prawdą jest, że Jan śpi ->

𝒛 𝒛

n

𝑧 𝑛

Jeżeli Jan pracuje, to Paweł śpi -> ×

𝒏𝒏𝒏

𝒛 𝒛𝒛

n

𝑧 𝑛

n

𝑧 𝑛

𝑧

𝑧

𝒛

𝑧

Jan śpi, Paweł pracuje, a Ania ogląda film -> n 𝑛 n 𝑛 𝒛𝒛𝒛 n 𝑛𝑛 n Funktory funktorotwórcze -> modyfikują znaczenie innych funktorów; najczęściej przysłówki będące nazwą sposobu, czasu, miejsca, stopnia np. głośno. Licznik jest zawsze taki sam jak mianownik, w mianowniku i liczniku jest modyfikowany funktor. Bardzo dobry pies ->

𝒏 𝒏 𝒏 𝒏

𝑛 𝑛

n

dobrze zrozumiał ->

𝑧 𝑛 𝑧 𝑛

𝑧 𝑛

Jak zrobić zadania? 1. 2. 3.

Sprawdzić, czy zdanie jest zdaniem logicznym, uzupełnić skróty myślowe do pełnej postaci, zapis w nawiasach, np. Jan jest szewcem i (Jan) robi dobre buty. Określić złożoność zdania i odnaleźć główny funktor zdaniotwórczy od argumentów zdaniowych, np. „Jeżeli,…to” Odnaleźć i określić nazwy, a następnie pozostałe funktory.

UWAGA! Spójnik koniunkcji „oraz, i, a także, przecinek”: × × ×

Użycie koniunkcyjne – gdy „A jest B i C” to koniunkcja jest funktorem nazwotwórczym od dwóch argumentów nazwowych. Użycie enumeracyjne – gdy „A i B jest C” = „A jest C i B jest C” to koniunkcja jest funktorem zdaniotwórczym od dwóch argumentów zdaniowych. Użycie syntetyzujące – gdy „A i B jest C” = „A i B tylko RAZEM wzięte jest C” to koniunkcja jest funktorem nazwotwórczym od dwóch argumentów nazwowych. (zarazem, razem wzięte)

NAZWY

Desygnat nazwy = obiekt, dla którego nazwa jest znakiem. Treść (konotacja) nazwy = zbiór cech desygnatów przez nią oznaczanych (jedynie nazwy generalne). Treść pełna = zbiór wszystkich cech jakie posiadają desygnaty nazwy, cechy konstytutywne i konsekutywne. NAZWA ZNACZY = MA PRZYPISANY ZESPÓŁ CECH = MA TREŚĆ Zakres nazwy (denotacja) = zbiór wszystkich desygnatów oznaczonych przez nazwę, im szerszy jest zakres danej nazwy tym mniej szczegółowa jest jej treść. NAZWA OZNACZA = MA PRZYNAJMNIEJ JEDEN DESYGNAT!

Cechy Konstytutywne (istotne) = najważniejsze cechy desygnatów danej nazwy, dzięki nim możemy sprawdzić czy desygnat należy do zakresu danej nazwy czy nie.

Konsekutywne = wszystkie pozostałe cechy desygnatów nazwy, nie determinują przynależności desygnatu do jej zakresu.

Równoważność dwóch nazw -> gdy mają dokładnie ten sam zbiór desygnatów, czyli taki sam zakres; zawsze synonimy. Równoznaczność dwóch nazw -> gdy ich desygnaty mają takie same cechy, muszą posiadać treść; równoznaczne nazwy są zawsze równoważne. Termin = pojęcie, posiada treść, tylko nazwy generalne.

NAZWY Wg. kryterium: liczebność wyrazów budujących nazwę

PROSTE - jednowyrazowe

ZŁOŻONE - składające się z więcej niż jednego wyrazu

NAZWY Wg. kryterium: sposób istnienia desygnatu nazwy

KONKRETNE - posiadają desygnaty empirycz ne np. pies lub posiadają desygnaty, które możemy sobie wyobrazić (postaci mityczne, postacie literackie) np. syrena

ABSTRAKCYJNE - nie odnoszą ani do osób ani do rzeczy ani ich wyobrażeń, tylko wskazują na cechę wspólną wielu przedmiotom/osobom np. przedsiębiorczość, określają stan rzeczy lub zdarzenie np. stan wyższej konieczności, na pewien stosunek np. równość, określają liczby, procesy itd.

Błąd hipostazowania (hipostaza) -> wtedy, gdy przyporządkowujemy nazwie abstrakcyjnej desygnaty empiryczne, których nie może posiadać; pomieszanie nazwy abstrakcyjnej z konkretną, np. umowa jako kartka papiery jest nazwą konkretną, ale umowa jako stan prawny to nazwa abstrakcyjna.

NAZWY Wg. kryterium: sposób wyodrębniania desygnatu

GENERALNE - przypisywana desygnatowi ze względu na wyodrębnioną cechę lub cechy jakie posiada (treść/konotacja) np. szkoła Deskrypcje - nazwy jednostkowe generalne

INDYWIDUALNE - taka, która została przypisana danemu desygnatowi ze względu na przyjętą konwencję znaczeniową, niezależnie od własności tego desygnatu np. Warszawa. Zawsze nazwy własne.

NAZWY Wg. kryterium: liczba desygnatów OGÓLNE - ma w swoim zakresie więcej niż jeden desygnat np. osoba fizyczna

JEDNOSTKOWE - ma tylko jeden desygnat np. obecny prezydent RP

PUSTE - nic nie oznaczają, brak desygnatów np. krasnoludek

NAZWY Wg. kryterium: zakres nazwy OSTRE - mają jasno i precyzyjnie określony zbiór desygnatów (zakres) np. sejm RP.

NIEOSTRE - brak ściśle oznaczonego zakresu nazwy np. pijak i klauzule generalne np. dobro wspólne. Są też nazwami niewyraźnymi, którym nie można przypisać jednoznacznej treści np. piękna kobieta.

Supozycja nazwy = określa kontekst użycia nazwy, czyli rolę znaczeniową w konkretnej wypowiedzi: ×

Supozycja prosta -> gdy używamy nazwy w odniesieniu do jej konkretnych desygnatów np. Autobus wjechał na skrzyżowanie. SUPPOSITIO SIMPLEX × Supozycja formalna -> gdy używamy nazwy z intencją określenia jej wszystkich desygnatów, odnosi się do gatunku np. Autobus jest pojazdem mechanicznym. SUPPOSITIO FORMALIS × Supozycja materialna -> gdy używamy nazwy z intencją podania cech samego wyrazu lub wyrażenia jako znaku słownego, wypowiedź metajęzykowa II stopnia, często w zapisana w cudzysłowie, jest np. Słowo „autobus” liczy 7 liter. SUPPOSITIO MATERIALIS Nazwy zbiorowe są tylko gdy zbiór kolektywny. Zbiór w sensie: kolektywnym – składa się z części, jest całością złożoną z przedmiotów stanowiących jej części dystrybutywnym – składa się z przedmiotów posiadających wspólną cechę WAŻNE: ! ! ! ! ! ! ! ! !

Treść posiadają tylko nazwy generalne, nazwy indywidualne nic nie znaczą Nazwy niepuste mają znaczenie Nazwy indywidualne nie mogą występować w supozycji formalnej Nazwy własne są zawsze nazwami indywidualnymi Nazwy jednostkowe nie są zawsze nazwami indywidualnymi, np. deskrypcja „obecna stolica Polski” to nazwa nieindywidualna oraz jednostkowa, a „Afrodyta” to nazwa indywidualna, nie-jednostkowa. Nazwy indywidualne nie mogą być użyte jako orzeczniki w zdaniach Nie istnieje równoznaczność nazw indywidualnych oraz nazw indywidualnych i generalnych Nazwy abstrakcyjne nie mają desygnatów empirycznych Nazwy równoznaczne zawsze są zarazem równoważne, ale nazwy równoważne nie są zawsze równoznaczne.

uniwersum STOSUNKI ZAKRESOWE NAZW Klasa uniwersalna (uniwersum) = zbiór desygnatów wszystkich istniejących nazw. szkoła

Klasa negatywna = zaprzeczenie nazwy, czyli dopełnienie do uniwersum nazwy.

nie-szkoła Rodzaje stosunków zakresowych: 1. ZAMIENNOŚĆ -> dwie nazwy są zamienne, gdy oznaczają dokładnie ten sam desygnat lub zbiór desygnatów; dotyczy wszelkich synonimów i nazw równoważnych. 2. PODRZĘDNOŚĆ -> gdy pierwsza nazwa ma węższy zakres niż druga, a jednocześnie każdy desygnat nazwy pierwszej mieści się w zbiorze desygnatów drugiej nazwy. 3. 4.

NADRZĘDNOŚĆ -> gdy pierwsza z nazw ma szerszy zakres niż druga, a jednocześnie każdy desygnat nazwy drugiej mieści się w zbiorze desygnatów pierwszej. KRZYŻOWANIE -> gdy dwie nazwy mają tylko częściowo wspólny zbiór desygnatów i każda z nich ma odrębne desygnaty: NIEZALEŻNOŚĆ -> gdy zakresy dwóch nazw się krzyżują i jednocześnie razem nie wyczerpują uniwersum tzn. istnieją jeszcze inne desygnaty niż desygnaty tych dwóch nazw razem wzięte. b) PODPRZECIWIEŃSTWO -> gdy zakresy dwóch nazw się krzyżują i jednocześnie razem wyczerpują uniwersum; konieczne jest posłużenie się przynajmniej jedną klasą negatywną. WYKLUCZANIE -> gdy dwie nazwy nie mają wspólnych desygnatów: a)

5.

PRZECIWIEŃSTWO -> gdy dwie nazwy nie mają wspólnych desygnatów i jednocześnie zakresy obu tych nazw nie wyczerpują łącznie uniwersum. Zawsze w przypadku nazw liczb mnogich i pojedynczych. b) SPRZECZNOŚĆ -> gdy dwie nazwy nie mają wspólnych desygnatów i zakresy ich obu wyczerpują łącznie uniwersum. a)

Zamienność

Nadrzędność

Podrzędność

ziemniak

bocian

kartofel

człowiek

prawnik

ptak

Niezależność

Podprzeciwieństwo

student

kot

nie-kot

sportowiec

Przeciwieństwo kot

pies

nie-pies

Sprzeczność pies

pies

nie-pies

DEFINICJE

Definicja – wypowiedź, która podaje znaczenie albo jednoznaczną charakterystykę definiowanego wyrazu/wyrażenia/przedmiotu. Podział ze wzgl. na budowę:

Definicje równościowe -> mają budowę trójelementową i składają się z: 1) Definiendum - wyrażenie definiowane 2) Zwrot łączący - „znaczy tyle co” „jest to” 3) Definiens - zwrot definiujący

Definicje klasyczne (treściowe) -> mają budowę „A jest B mające cechę C”; definiens podaje rodzaj genus (B) i różnicę gatunkową differentia specifica (C) dla definiendum (A).

Definicje wyraźne -> w definiendum zawierają wyłącznie definiowany wyraz/wyrażenie.

Definicja nieklasyczna (zakresowa) -> polega na wyliczeniu w definiensie elementów zakresu definiendum.

Definicje kontekstowe -> zawierają w definiendum poza wyrażeniem definiowanym dodatkowe wyrażenia niebędące elementami wyrażenia definiowanego; nie mają wyraźnie oznaczonego definiendum ani zwrotu łączącego.

Definicje nierównościowe -> nie mają trójelementowej budowy.

Definicje przez postulaty (aksjomatyczne) -> zespół wzorcowych zdań, w których umieszcza się definiowany wyraz; zdania łącznie pozwalają na zrozumienie znaczenia definiowanego terminu.

Definicja cząstkowa -> niepełne, nie podaje całkowitej charakterystyki definiowanego wyrazu

Definicja indukcyjna (rekurencyjna) -> określa zbiór desygnatów definiowanej nazwy, że w pierwszej kolejności wymienia jeden lub dwa desygnaty (warunek wyjściowy, a potem pośrednio wskazuje na pozostałe desygnaty, poprzez podanie relacji w jakiej pozostają z poprzednio wymienionymi desygnatami (warunek indukcyjny).

Podział ze wzgl. na odniesienie:

Nominalne -> podają informacje o znaczeniu słowa w danym języku; mają na celu umożliwienie zastąpienia definiendum wyrażeniem stanowiącym człon definiensa w kontekście językowym; supozycja materialna, język II stopnia (metajęzyk); „znaczy tyle co” „oznacza” „równoważne z”

Stylizacja słownikowa -> definiendum i definiens są użyte w supozycji materialnej. „Grzeczność” znaczy tyle co „uprzejmość”

Realne -> podają jednoznaczną charakterystykę obiektu określonego przez definiendum i są formułowane w języku I stopnia; zazwyczaj łącznik „jest to”

Stylizacja semantyczna -> tylko definiendum użyte w supozycji materialnej i w cudzysłowie.

Stylizacja przedmiotowa -> zarówno definiendum jak i definiens nie występują w supozycji materialnej, jedynie kontekst wskazuje na nominalność definicji.

„Respondent” oznacza osobę odpowiadająca na pytana.

Podział definicji ze wzgl. na zadanie:

Sprawozdawcze -> podanie utrwalonego znaczenia wyrazu; odnosi się do przeszłości lub teraźniejszości.

Projektująca -> konwencja znaczeniowa odnosząca się do przyszłości.

Regulująca -> częściowa zmiana znaczenia wyrazu funkcjonującego już w języku; zmiana poprzez doprecyzowanie.

Konstrukcyjna -> nadanie nowego znaczenia wyrazowi już funkcjonującemu lub nowemu wyrazowi.

Definicje legalne -> każda definicja wyrazu/wyrażenia sformułowana przez legislatora i umieszczona w tekście aktu normatywnego; ZAWSZE jest definicją nominalną, w języku II stopnia (metajęzyk), metanormy, zazwyczaj regulujące (wyostrzenie znaczenia), zarówno równościowe jak i nierównościowe; charakter normatywny BŁĘDY 1.

2. 3.

Błędne koło w definiowaniu -> wyjaśnienie definiowanego wyrazu poprzez odwołanie się do niego samego. a) Błąd idem per idem -> użycie w definiensie definicji wyrażenia, które ma zostać wyjaśnione, a będące elementem definiendum. b) Błąd koła pośredniego -> zdefiniowanie wyrażenia innym wyrażeniem, które jest definiowane przez kolejne wyrażenie, dążąc do użycia jako trzecie wyrażenie wyrażenia pierwszego. Błąd ignotum per ignotum -> użycie w definiensie wyrażenia nieznanego odbiorcy danej definicji. Błąd nieadekwatności -> zakres definiendu m nie pozostaje w stosunku zamienności do zakresu definiensa; tylko definicje sprawozdawcze! a) Definicja za szeroka -> zakres definiendum pozostaje w stosunku podrzędności do zakresu definiensa b) Definicja za wąska -> zakres definiendum pozostaje w stosunku n adrzędności do zakresu definiensa c) Definicja, w której zakres definiendum pozostaje w zakresie stosunku krzyżowania do zakresu definiensa. d) Wykluczanie się zakresu definiendum i definiensa. e) Błąd przesunięcia kategorialnego -> zdefiniowanie wyrażenia określającego byt z jednej kategorii ontologicznej, za pomocą wyrażenia określającego byt z innej kategorii ontologicznej. Np. płacz to łzy, nazwa abstrakcyjna określona przez nazwę konkretną.

RACHUNEK ZDAŃ Klasyczny rachunek zdań -> założenie, że każdemu zdaniu w sensie logicznym można przypisać jedną z dwu wartości logicznych – prawdę oznaczaną 1, fałsz oznaczany 0; dwuwartościowy rachunek zdań. Funkcja zdaniowa KRZ – wyrażenie zawierające zmienne zdaniowe, po dokonaniu podstawień/kwantyfikacji staje się zdaniem w sensie logicznym. Funkcja logiczna KRZ – funkcja zdaniowa zawierająca wyłącznie funktory prawdziwościowe, zmienne zdaniowe i znaki pomocnicze. Konkretyzacja -> podstawienie w miejsce zmiennych zdaniowych występujących w funkcji zdaniowe konkretnych zdań w sensie logicznym. Kwantyfikacja - > związanie zmiennych zdaniowych funkcji zdaniowej kwantyfikatorem egzystencjalnym lub ogólnym. Tautologia -> prawo logiczne, funkcja logiczna przyjmująca wartość logiczną prawdy dla wszystkich podstawień wartości logicznych zmiennych zdaniowych. Kontrtautologia -> funkcja logiczna przyjmująca wartość logiczną fałszu dla wszystkich możliwych układów wartości logicznych. Funkcja spełniana -> funkcja logiczna, dla niektórych wartości przyjmuje wartości prawdy, dla innych fałszu. Funkcja prawdziwościowa -> umożliwia tworzenie zdań złożonych, których wartość logiczna zależna jest tylko od wartości logicznej zdań będących argumentami funktora. Funktor ekstensjonalny (prawdziwościowy) to funktor zdaniotwórczy od argumentów zdaniowych. Afirmacja -> funktor asercyjny „prawdą jest to, że”; „zaiste”; „naprawdę” Sprzeczne zdania = jeżeli mówimy o tym samym stanie rzeczy, jedno stwierdza, że tak jest, drugie, że tak nie jest Przeciwne zdania = nie mówią o tym samym, fałszywość jednego nie przesądza o prawdziwości drugiego! Koniugacja – zw. współprawdziwości

Negacja p

q

1

0

0

1

Nie jest tak, że; nie; nieprawda, że

p

q

p˄q

1

1

1

1

0

0

0

1

0

0

0

0

i; a; ale; lecz; a także; oraz; jak również

Alternatywa zwykła – zw. niewspółfałszywości

Alternatywa rozłączna – zw. niezgodności 2 zdań

p

q

pvq

p

q

pꓕq

1

1

1

1

1

0

1

0

1

1

0

1

0

1

1

0

1

1

0

0

0

0

0

0

Lub; jedno z dwojga

albo; albo…, albo

Dysjunkcja – zw. niewspółprawdziwości p

q

p/q

1

1

0

1

0

1

0

1

1

0

0

1

Bądź; bądź…, bądź

Binegacja – zw. współfałszywości p

q

p↓q

1

1

0

1

0

0

0

1

0

0

0

1

Ani; ani… ani; ani nie… ani nie

Równoważność – zw. zgodności 2 zdań

Implikacja p

q

p→q

p

q

p≡q

1

1

1

1

1

1

1

0

0

1

0

0

0

1

1

0

1

0

0

0

1

0

0

1

Jeżeli… to; jeśli… to; o ile… to; a zatem

Wtedy i tylko wtedy, gdy; gdy; zawsze i tylko wtedy, gdy

BADANIE TAUTOLOGICZNOŚCI FUNKCJI! 1. × × × × × 2. × × ×

3. × ×

×

Badanie tabelaryczne nieskrócone: Zbadanie wartości jakie funkcja przyjmuje dla każdego z możliwych układów wartości. 2 n W tabeli! Po kolei wszystkie układy, aż do całego wyrażenia funkcji. Jeżeli w każdym wierszu ostatniej kolumny jest prawda to jest to tautologia. Jeżeli przynajmniej raz uzyskano fałsz to nie jest prawo logiczne – tylko funkcja spełnialna. Jeżeli we wszystkich wierszach ostatniej kolumny jest fałsz to jest to kontrtautologia. Skrócone badanie zero-jedynkowe (metoda nie wprost): Kiedy głównym funktorem jest implikacja lub równoważność głównie. Aby implikacja była prawem logicznym, musimy wykluczyć możliwość zmiennych, dla których funkcja będzie fałszywa. Kiedy równoważność F1 ≡ F2, to sprawdzamy: F1 →F2 i F2→F1!!! a) Zaprzeczamy tautologiczności funkcji, zakładając dowód nie wprost, że funkcja jest fałszywa b) Wyprowadzamy konsekwenc...