Moralność - Notatka Moralność z psychologii społecznej Wojciszke PDF

Preview

Summary

Moralnośćzajęcia ćwiczeniaData notatki umiesz?Wojciszke rozdział 9Moralność - system wzajemnie powiązanych wartości, norm, praktyk i instytucji społecznych oraz tożsamości osobistych ukierunkowanych na ograniczenie ludzkiego egoizmu i nakłonienie ludzi do współpracy, bez której niemożliwe byłoby życ...

Description

Moralność ćwiczenia

Wojciszke rozdział 9 Moralność - system wzajemnie powiązanych wartości, norm, praktyk i instytucji społecznych oraz tożsamości osobistych ukierunkowanych na ograniczenie ludzkiego egoizmu i nakłonienie ludzi do współpracy, bez której niemożliwe byłoby życie społeczne. Moralność jest zjawiskiem typowo ludzkim i tylko w odniesieniu do człowieka to pojęcie ma sens. Prawdopodobnie zdolność do tworzenia systemów moralnych jest biologiczną adaptacją o równie otwartym charakterze jak język. Rodzimy się ze zdolnością do opanowania języka jak i moralności ale to kultura i społeczeństwo w jakim się wychowujemy ma decydujący wpływ na to w jaki sposób zostaną one wykształcone.

Podstawy moralności Dowolna ocena ma charakter moralny jeśli spełnia 3 warunki 1. czy postępek jest immanentnie (sam w sobie) zły bądź dobry (nie zaś czy jest pożyteczny, skuteczny czy ładny). 2. ocenie towarzyszy uniwersalizacja, czyli uznawanie, że czyn moralny jest dobry a niemoralny zły. 3. ocena moralna opatrywana sankcją, za dobre uczynki chętniej nagradzamy, a za złe jeszcze chętniej karzemy. Lawrence Kohlberg twórca psychologii moralności stwierdził, że ostatecznym kryterium rozstrzygającym o tym, co moralne jest ogólna zasada sprawiedliwości. Carol Gilligan podważyła teorię Kohlberga i sama uznała, że zasada sprawiedliwości jest nietrafna dla wielu ludzi, szczególnie kobiet (które są mniej agresywne, bardziej skłonne do pomocy i rzadziej dokonujące przestępstw) ponieważ główną przesłanką

ocen i zachowań moralnych jest dobro bądź krzywda innego człowieka, które liczą się dla nich bardziej od bezosobowych zasad. (nakarmienie głodnego dziecka jest więc postępkiem moralnym łamiącym zasadę sprawiedliwości nawet kiedy weźmiemy pod uwagę, że po drugiej stronie ulicy jest bardziej głodne dziecko) Psychologowie uznali, że sprawiedliwość i dobro jednostki są równoprawnymi kryteriami oceny moralności. “Dziedzina moralności obejmuje nakazowe oceny sprawiedliwości, praw i dobrostanu dotyczących tego, w jaki sposób ludzie powinni odnosić się do siebie nawzajem” Pięć podstawowych kodów etycznych (Jonathan Haidt 2011)

Obowiązywanie wymienionych kodów etycznych zależy od kultury, klasy społecznej i światopoglądu. Dwa pierwsze kody etyczne charakterystyczne dla współczesnych państw Zachodu i wyższych klas społecznych, natomiast trzy kolejne bardziej powszechne dla kolektywistycznych kultur Dalekiego wschodu i Afryki oraz niższych klas społecznych. Znaczenie ma również prawicowość/lewicowość światopoglądu. Zwolennicy poglądów lewicowych (liberalnych) mają skłonność do zawężania moralności do 2 pierwszych kodów natomiast 3 pozostałe traktują jako sprawę osobistego wyboru i konwencji. Osoby zaś o prawicowych poglądach mają wiekszą skłonność do uwzględniania wszystkich kodów. (utrzymywanie kontaktów z rodziną jest tak samo ważne jak patriotyzm i jest to moralny obowiązek a nie kwestia osobistych wyborów) Za wąskim/szerokim ujęciem moralności kryje się odmienna wizja społeczeństwa i funkcji jakie ma ono pełnić. Rozróżnienie między Gemeinschaft a Gesellschaft i przejście od tradycyjnej do nowoczesnej organizacji społeczeństwa. Gemeinschaft - tradycyjna społeczność oparta na osobistych relacjach jednostek tworzących razem wspólnotę, która jest nie tylko nadrzędnym dobrem ale i sposobem

istnienia. Bazą tej wspólnoty jest mityczna jedność pochodzenia, miejsca zamieszkania i światopoglądu, a priorytetem jest wielopokoleniowa patriarchalna rodzina, w której każdy ma swoje miejsce oraz zobowiązania wobec innych i stanowi zaledwie część całego organizmu. Jednostka istnieje by służyć wspólnocie i być jej częścią. (nacisk na 3 ostatnie kody etyczne) Gesellschaft - społeczeństwo obywatelskie, dobrowolne stowarzyszenie wolnych jednostek połączonych nie osobistą więzią, a raczej bezosobową relacją opartą na jednakowych dla wszystkich zasadach. Wspólnota istnieje by służyć jednostce, bronić jej praw i interesów. (2 pierwsze kody etyczne)

Sprawiedliwość Sprawiedliwość to jedna z najbardziej wieloznacznych terminów nauk społecznych ponieważ odnosi się do szerokiego zakresu kwestii. Wyróżniono 3 najważniejsze kwestie sprawiedliwości: sprawiedliwość dystrybutywna - dotyczy kryteriów dobrego podziału dóbr. Czynnikiem decydującym o wybraniu tego kryterium za sprawiedliwe jest kontekst społeczny(rodzaj relacji bądź organizacji, w której podział ma miejsce). W relacjach wspólnotowych (np. rodzina) częściej używane są kryteria równości o potrzeb, natomiast w organizacjach formalnych (np.firma) używa się kryteria wkładu i pozycji społecznej. Ludzie najchętniej wybierają takie kryteria podziału dóbr na, których mogą najwięcej zyskać. Analogicznie oznacza to, że osoba o wyższym statusie społecznym chętniej opowiada się za kryterium wkładu, a osoba z niższej sfery społecznej chętniej wybierze kryterium równościowe. sprawiedliwość proceduralna- koncentruje się na sposobie dokonywania podziału (a nie na jego wynikach).Kluczową rolę odgrywa kontrola nad procesem podziału dóbr czy rozstrzygania racji (np. uczestnicy sporu są bardziej zadowoleni jeśli mają swobodę prezentacji własnych argumentów i udziału w dyskusji). Za sprawiedliwe metody osiągania rozwiązań uważane są procedury: 1. konsekwentne (stosowane w taki sam sposób przy różnych okazjach i uczestnikach) 2. wolne od deformacji (np. osoba, która podejmuje się mediacji jest faktycznie bezstronna) 3. oparte na trafnych i dokładnych informacjach 4. zawierające jakieś mechanizmy poprawiania błędnych decyzji 5. uwzględniające opinie wszystkich zainteresowanych

6. zgodnie z powszechnie obowiązującymi standardami etycznymi Odmianą sprawiedliwości proceduralnej jest sprawiedliwość interakcyjna czyli taka w, której druga strona sporu (np. pracownik) jest przez nas traktowana z troską i za zrozumieniem czego głównym składnikiem jest przyznanie, że jego racje są zasadnie (lub że przynajmniej istnieją). Silny związek między sprawiedliwością proceduralną i dystrybutywną - osoba zadowolona z wyniku podziału jest też na ogól zadowolona ze sposobu w jaki do niego doszło. Sprawiedliwość retrybutywna- kwestia karania ludzi za postępki niemoralne i szkodliwe dla innych (dotyczy też rozdziału kar). Przedstawiciele różnych kultur są gotowi karać i faktycznie karzą innych za występki, nawet gdy niesie to za sobą pewne koszty dla nich samych oraz wtedy kiedy nikt nie dowie się o karze bądź jej braku. Stwierdzenie “zemsta jest słodka” w ogóle nie jest takie prawdziwe ponieważ po zemście stan emocjonalny osoby która karała nie poprawia się. Przywrócenie sprawiedliwości przez zemstę nie daje więc oczyszczenia i spokoju ducha, ponieważ sprawia, że nasze myśli pozostają skupione na niesprawiedliwym zdarzeniu i jego sprawcy. Ludzie z tej samej kultury ujawniają dużą zgodność co do proponowanej kary za różne zachowania, zgadzają się ze stopniem w jakim dane czyny są występne. Kluczową regułą jest wymierzanie kary wprost proporcjonalnej do moralnego zła, czyli do oburzenia moralnego jakie karany czyn budzi. Silniej będą karane występki zamierzone i o przewidywalnych konsekwencjach niż niezamierzone i prowadzące do skutków których sprawdza nie mógł przewidzieć. Inne reguły karania mają charakter utylitarny/użytkowy jak zapobieganie podobnym czynom tego samego sprawcy czy innych ludzi w przyszłości (odstraszanie) bądź ich uniemożliwienie (np. zamkniecie w więzieniu). Większość ludzi zgadza się z opinią, że kary powinny działać zapobiegawczo natomiast w momencie spontanicznej decyzji o karaniu zapobieganie czy odstraszanie w ogóle nie są brane pod uwagę. Między karami “intuicyjnymi” oraz karami nakładanymi przez formalne systemy prawne występuje rozbieżność (np. kara śmierci, formalnie w europie uważana za niehumanitarną natomiast większość obywateli krajów europejskich opowiada się za nią).

Troska i krzywda Złamanie normy sprawiedliwości zazwyczaj pociąga za sobą cierpienie jakiegoś konkretnego człowieka.

empatia - zdolność do wczuwania się w innego konkretnego człowieka, przejmowanie się cudzym nieszczęściem, rozumienie cudzych emocji i czyjegoś punktu widzenia (stanowi to ważną podstawę rozwoju moralnego). Może być zarówno naszą reakcją na czyjeś położenie (przemijający stan psychiczny wywołany stanem innej osoby) jak i stałą cechą (skłonnością/zdolnością do wczuwania się w położenie innych) Empatia u ludzi dorosłych ma niejednorodny charakter i może oznaczać 3 różne zjawiska: 1. emocjonalne współczucie i współbrzmienie dla osoby w opresji a czasami nawet odczuwanie tych samych emocji co ona (stwierdzono, że oglądanie czyjegoś bólu aktywizuje u nas te same regiony kory mózgowej które uruchamiają się podczas odczuwania własnego bólu). Sugeruje to, że reakcja empatyczna ma charakter natychmiastowy i automatyczny - nie wymaga żadnych przemyśleń i decyzji. 2. wczuwanie się w innego człowieka może oznaczać bardziej przemyślane przyjmowanie jego punktu widzenia i patrzenie na sprawy z cudzej perspektywy (wymaga to pewnych zdolności intelektualnych i umiejętności “zawieszenia” własnej perspektywy - jest to reakcja rozwojowo późniejsza) 3. empatia to własne cierpienie na widok innej osoby, która znajduje się w opresji (jest to nasza własna emocja skierowana na nas samych a nie na osobę w potrzebie, dlatego zamiast nasilać pomaganie hamuje je) “Śmierć jednego żołnierza to tragedia, śmierć miliona to statystyka” - z losem pojedynczego człowieka łatwiej empatyzujemy. Można oczekiwać, że empatia czasami może prowadzić do łamania ogólnych zasad sprawiedliwości. Empatia może być alternatywną w stosunku do sprawiedliwości zasadą postępowania i ocen moralnych. Empatia ZAWSZE oznacza wczuwanie się w jednego konkretnego człowieka dlatego np. apele o dobroczynności są skuteczniejsze kiedy przedstawiane są losy konkretnej ofiary niż kiedy towarzyszy temu dodatkowa informacja o statystyce ofiar.

Wspólnota Empatia zdecydowanie silniej wpływa na pomaganie osobom naszej grupy niż obcej (takiej do której jednostka nie należy). Działania na rzecz interesu własnej grupy budzą pozytywne oceny moralne zaś identyczne działania na rzecz innej grupy pozostają moralnie obojętne. To co dobre dla mojej grupy, jest więc dobre “w ogóle”, czyli moralne.

Ludzie to istoty ultraspołeczne i są one silnie motywowane do przynależności społecznej - chętnie należą do grup z którymi się identyfikują, którym ulegają i na rzecz, których podejmują wiele wysiłków czasem swoim kosztem. Konformizm - uleganie większości, znacznie silniejszy w odniesieniu do swojej grupy niż do grupy obcej. Uleganie własnej grupie rośnie w momencie konfliktu między grupowego i jest tym silniejsze im bardziej jednostka identyfikuje się z grupą. Działanie norm moralnych jest często ograniczone do członków własnej grupy (np. nie zabijaj bliźniego, ale bliźnim jest jedynie członek własnej grupy). Osoby działające wbrew interesom grupy “jeżdżące na gapę” (eksploatujące innych) są karane nawet w momencie kiedy jest to zabieg kosztowny. Badania ukazały, że karanie takich osób uruchamia w korze mózgowej ośrodki nagrody, co sugeruje, że jest ono odczuwalne jako dobre/przyjemne. “Altruistyczne karanie” zapewnia wysoki poziom współdziałania w sytuacjach dylematu społecznego, w których kooperacja bez karania szybko spada.

Autorytet i władza Badania wykazują zaskakująco silną uległość wobec autorytetów, nawet w sytuacji gdy wykonanie poleceń oznacza ewidentną krzywdę innego człowieka, większość i tak wykonuje rozkazy autorytetu. Wiąże się to z przekonaniem, że wykonywanie rozkazów tych, którzy mają władze jest samo w sobie dobre i moralne tak samo jak okazywanie autorytetom respektu i poszanowania. Wszystkie opisane powyżej fakty związane są z licznymi obserwacjami historycznymi, które pokazują nam, że uległość wobec autorytetu jest nagradzana i wymagana natomiast sprzeciw karany i piętnowany (odbierany jako buntownicze niszczenie porządku świata). Jedną z podstawowych relacji społecznych jest relacja hierarchiczna, której istotę stanowi fakt, że osoby na szczycie są bardziej uprzywilejowane ale tym samym ciąży na nich odpowiedzialność dbania o dobro osób znajdujących się niżej. Obecnie relacje społeczne są bardziej równościowe, natomiast skłonność do upatrywania autorytetów mają głownie osoby o poglądach prawicowych i konserwatywnych. Dodatkowo osoby religijne silniej wierzą w zdolności sądu najwyższego do słusznego rozwiązywania złożonych problemów lojalnościowych oraz szybciej formułują oceny (co świadczy o tym, że oceny maja u nich charakter bardziej intuicyjny i automatyczny, a mniej przemyślany). Zjawisko Lady Makbet - poczucie „zbrukania duszy” wywołuje pragnienie oczyszczenia ciała. Samo myślenie o własnej niemoralności nasila skłonność ludzi do

odzyskiwania czystości moralnej za pomocą fizycznego oczyszczenia się lub zachowań moralnych, przy czym te dwa ostatnie działania są częściowo równoważne (wykonanie jednego z nich osłabia skłonność do drugiego).

Czystość Czystość fizyczna często pojawia się jako metafora czystości moralnej np. biała sukienka panny młodej vs czarny charakter o ciemnym zaroście. Czystość fizyczna (w mniemaniu ludzi) likwiduje brud moralny → Zjawisko Lady Makbet. Zbrukanie wywołuje emocje wstrętu w momencie w, którym ma charakter fizyczny (kontakt z insektami) jak i moralny. Wstręt najpewniej rozwinął się jako adaptacyjna reakcja na szkodliwe dla nas substancje na, które jako wszystkożerny gatunek byliśmy narażeni. Potępienie moralne staje się ostrzejsze w momencie obecności uczucia wstrętu, który mogł zostać wywołany przez brzydki zapach lub brud pomieszczenia. Wstręt jest również emocją moralną. Jego pojawienie się nasila oceny moralne i wpływa na regulację tego rodzaju zachowań. Ucieleśniony charakter emocji to fakt, że reakcja cielesna jest podłożem emocji niezależnym od przemyślanej i świadomej interpretacji zdarzeń. Natychmiastowe reakcje afektywne stanowią kluczową przesłankę ocen moralnych oddziałującą, zanim ludzie zdąża jakieś zdarzenie ocenić z punktu widzenia norm etycznych. Dążenie do czystości to przejaw etyki boskości, człowiek jako odbicie boskości bogów zobowiązany jest do utrzymywania czystości i niepokalania pochodzącej od bogów duchowej natury. Np. rytuały oczyszczenia w różnych religiach. Etyka czystości zanika w głównym nurcie współczesnego świata zachodu, badania pokazują, że zanik ten nie jest całkowity, a czystość odgrywa ważną rolę w licznych społeczeństwach i religiach tradycyjnych. Etyka czystości okazuje się być najbardziej zmienna kulturowo spośród wszystkich pięciu podstaw moralności (omówionych powyżej).

Oceny moralne Ludzie szczególnie mocno wyczuleni są na informacje o cudzej moralności, która jest najważniejszym czynnikiem kształtującym ludzkie oceny i postawy interpersonalne. Oceny moralne decydują o tym kogo akceptujemy, a kogo odrzucamy oraz przesądzają skłonność do karania innych.

Model racjonalistyczny

Poznawczo-rozwojowa teoria moralności (Lawrence Kohlberg)- ludzie rozumieją moralność na conajmniej 5 sposobów. Sposoby te zmieniają się od prostych i konkretnych do bardziej złożonych i abstrakcyjnych układają się zatem w pewną sekwencję rozwojową. Sekwencja ta silnie wiąże się z poziomem rozwoju poznawczego i ma niezmienny charakter → wszyscy ludzie nie zależnie od kultury i klasy społecznej przechodzą przez te same stadia rozwoju moralnego w tej samej kolejności która została scharakteryzowana w tabeli. Stadia rozwoju moralnego wzajemnie się zastępują co oznacza, że jeśli osiągnąłeś stadium 3 to nie schodzisz w swoich ocenach na niższe stadia takie jak 2 lub 1. Poszczególne stadia mogą być też wewnętrznie spójne, co oznacza, że jeśli jednostka jest zdolna do rozwiązywania jakiegoś problemu moralnego na stadium 4 to inne problemy moralne o odmiennej treści będzie rozwiązywać na podobnym poziomie abstrakcji.

Koniec końców doszło do odrzucenia tej teorii, okazało się, że rozwój moralny to nie zastępowanie jednych stadiów przez późniejsze (dochodzisz do stadium 4 i odrzucasz 1,2 i 3) lecz te same osoby (będące np na 4 stadium) niektóre dylematy rozwiązują za pomocą rozumowania “wyższych” stadiów inne zaś o zupełnie odmiennej treści moralnej rozstrzygają na prostsze sposoby. Okazało się również, że głównym wyznacznikiem rozumowania moralnego nie jest dojrzałość poznawcza jednostki lecz rodzaj i treść rozwiązywanego problemu. Rzeczywiste problemy moralne często dotyczą naszych osobistych występków, które z reguły oceniamy nieporównywalnie łagodniej w porównaniu do występków innych ludzi. Dodatkowo emocje są silniejsze przy dylematach osobistych niż bardziej bezosobowych. Emocje włączają się również w oceny moralne i zmieniają treść decyzji. Kolejną kwestią jest fakt, że w przypadku dylematów osobistych silniej aktywizują się obszary kory mózgowej, które zazwyczaj angażowane są w przetwarzaniu silnie emocjonalnej informacji → brzuszno-przyśrodkowa część kory przedczołowej.

Model intuicjonistyczny intuicje moralne - mają natychmiastowy, nieprzemyślany i automatyczny charakter, pojawiają się bez namysłu jako oczywiste prawdy, które “każdy” widzi. Dodatkowo intuicje moralne to przeświadczenie, że coś jest dobre lub złe, pojawia się w świadomości dość nagle i nie poprzedzają go żadne rozwiązania dotyczące tego czy dany czyn faktycznie jest dobry czy też zły. Intuicjonistyczny model ocen moralnych - zakłada, że przeważającą częścią jest automatyzacja a nie kontrolowane przetwarzanie danych oraz opieranie się na prostych odczuciach dobra i zła wywoływanych przez oceniany postępek. Mniej lub bardziej racjonalne uzasadnianie ocen, które odwołują się do łamania norm czy innych przesłanek następuje po dokonaniu oceny, zwykle są niekonieczne do sformułowania oceny i stanowią raczej jej racjonalizację niż reakcję (faktyczne uzasadnienie).Sugerując się badaniem przeprowadzonym na kilku miesięcznych niemowlętach można dojść do wniosku, że pewne elementarne preferencje dobra i zła mogą być albo wrodzone albo nabyte wcześniej od języka (który w takim razie nie jest konieczny do ich powstawania ani wyrażania). Oceny uzależnione są od emocji przez co ocena moralna zawsze ulegnie zmianie, kiedy fakty się zmienią. Dodatkowo ocena się zmieni pod wpływem emocji nawet jeśli dane emocje nie wiążą sięż ocenianym postępkiem. Przy okazji wstręt podobnie wpływa na oceny moralne, kiedy jest wywoływany w naturalny sposób (np. brud w mieszkaniu) a, oceniane postępki są niemoralne. Psychopaci to 1% mężczyzn (u kobiet odsetek jest mniejszy), którzy odpowiedzialni są za około połowę najgroźniejszych przestępstw. Zdają sobie oni sprawę z treści norm moralnych, a także z następstw swojego postępowania dla ofiar. Oznacza to, że wiedzą że ich czyny są złe, kompletnie nie przejmują się emocjami swoich ofiar i sami nie przeżywają takich uczuć moralnych jak empatia, poczucie winy i wstyd. Badania pokazują, że u psychopatów obniżona aktywność w mózgu odpowiada obszarom odpowiedzialnym za powstawanie emocji moralnych natomiast dobrze reagują na bodźce zagrażające im samym. Podobne do psychopatii objawy spotyka się u osób z uszkodzeniem brzusznoprzyśrodkowej części kory przedczołowej → osoby takie tracą zdolność do bezwiednego włączania emocji w procesie oceniania i decyzji. Tracą również zdolność do automatycznego decydowania o dobru i złu oraz charakterystyczną dla człowieka umiejętność powstrzymywania się od złych postępków. Ocenom i decyzjom moralnym towarzyszy wzrost aktywności tych części mózgu, które odpowiedzialne są za doświadczanie emocji (brzuszno-przyśrodkowa część

kory przedczołowej i ciało migdałowate). Przy silnej aktywności ludzie mają skłonność do wyborów deontologicznych (nie popchnąć dużego mężczyzny choć zginie przy tym 5 osób), natomiast gdy aktywność tych części mózgu jest mała, wybory stają się bardziej utylitarne (przełożyć dźwignie kierując wagon na 1 osobę aby ocalić 5 pozostałych). Niektórzy uważają, że procesy te działają łącznie, inni zaś że oddzielnie. Ogólna teoria procesów automatycznych i kontrolowalnych pozwala zakładać, że te pierwsze działają zawsze i natychmiastowo, a te drugie z pewnym opóźnieniem i tylko wtedy, kiedy człowiek jest motywowany do formułowania sądów i ma do tego możliwość (umysł nie jest zajęty/pochłonięty innym równolegle wykonywanym zadaniem. procesy automatyczne - ...