Notatki z anatomii topograficznej ptaków PDF

Preview

Summary

Notatki do kolokwium z ptaków (anatomia topograficzna)...

Description

Anatomia topograficzna – ptaki Osteologia      1.

Szkielet podobny jest bardziej do gadów niż ssaków Większość kości jest pusta w środku  powietrze w kościach z worków powietrznych Tkanka kostna wysycona solami mineralnymi – bardziej wytrzymała, ale dłużej się regeneruje Kości kostnieją z jednego punktu kostnienia – nie ma nasad Pierwsze żebra nie dochodzą do mostka Czaszka (cranium) ptaków dzieli się na: a) Część mózgową (mózgowioczaszkę) - neurocranium  Kości parzyste: czołowa (os frontale), ciemieniowa (os parietale), uszna (os auriculare), przedczołowa/łzowa (os prefrontale/lacrimale)  Kości nieparzyste: potyliczna (os occipitale), klinowa (os sphenoidale) i sitowa (os ethmoidale) b) Część twarzową (trzewioczaszkę) - viscerocranium  Żuchwa (mandibula), kość nosowa (os nasale), przedszczękowa (os premaxillare), szczękowa (os maxillare), skrzydłowa (os pterygoideum), jarzmowa (os zygomaticum), czworoboczna (os quadratum, są to zrośnięte kosteczki słuchowe), podniebienna (os palatinum), lemiesz (vomer), aparat gnykowy (os hyoideum)  W czaszce wyróżniamy: ok. 47 szwów, 22 chrząstkozrosty i 12 stawów  Dziób tworzą szpon górny i dolny (unguis maxillae et mandibulae)  Kości jarzmowe są cienkie i delikatne  1 kłykieć kości potylicznej  większa ruchomość  Kość przedszczękowa, szczękowa, nosowa i żuchwa tworzą zrąb kostny dzioba (rostrum)  Bardzo cienka przegroda międzyoczodołowa (septum orbitale), nie ma zatok które oddzielają jeden oczodół od drugiego, zredukowana kość sitowa  Żuchwa składa się z 4 kosteczek  U ptaków wodnych jama nosowa lewa i prawa się ze sobą komunikują (nozdrza przepuszczające)  Obecne są ciemiączka – tkanka kostna nie zarasta  Kość nosowa + jarzmowa – więzozrost  Os quadratum + os zygomaticum – staw  Pochwa rogowa dzioba (ramphoteca)  Kość gnykowa – trzon, rogi i wyrostek językowy, podwieszona na lig. stylohyoideum

2. Kręgosłup – kości pneumatyczne 

Wyróżnia się 4 odcinki: 1) szyjny (cervicale) – 15-23 kręgów  Odcinek szyjny ma kształt litery „S”  przełyk i tchawica są krótsze niż wszystkie kręgi szyjne 2) piersiowy (thoracicae), - 3-10 kręgów; gdzie kura i indyk – 7, kaczka i gęś – 9  W odcinku piersiowym większość kręgów zrasta się ze sobą w kość grzbietową (notarium, os dorsale) usztywniając i unieruchamiając kręgosłup  Ptaki wodne – kręgi nie są zrośnięte  Kura – 1,2 osobno, 3-5 zrośnięte w notarium, 6 osobno, 7 zrośnięty z lędźwiowym  pierwsze pary żeber są wolne, dalsze łączą się z mostkiem  Liczba kręgów piersiowych – od 3 do 10 – odpowiada liczbie żeber łączących się z mostkiem 3) lędźwiowo-krzyżowy (lumbosacrale) 4) ogonowy (coccygae) – 9-12 kręgów



pierwsze 5 zrasta się z kością lędźwiowo-krzyżową, kilka następnych jest ruchomych, a 4 ostatnie zrastają się ze sobą tworząc kość graniastą – pygostyl (pygostylus) – w której osadzone są sterówki ogona i nad nim występuje gruczoł kuprowy



Składa się z kręgów, których ogólna liczba waha się od 39 (ptaki śpiewające) do 63 (łabędzie)



Kształt kręgów:  Odcinek szyjny – kręgi siodełkowate (heteroceliczne) – jedyny odcinek ruchomy  Odcinek piersiowy i ogonowy – kręgi tyłowklęsłe (opistoceliczne) Trzony kręgów nie mają krążków międzykręgowych, tylko szwy Ostatni kręg piersiowy, kręgi lędźwiowe i krzyżowe oraz pierwsze 5 kręgów ogonowych łączą się kościozrostem w kość lędźwiowo-krzyżową (synsacrum, os lumbosacrale) Obie kości miednicze (lewa i prawa) zrastają się z kością lędźwiowo-krzyżową, tworząc kość bezimienną (os innominatum) – od strony dogrzbietowej; od strony dobrzusznej obecne są doły nerkowe (fossa renales) – w nich są nerki

  

5) Żebra i mostek    

Żebra wolne – pierwsze 2-4 żebra Żebra mostkowe – żebra dalsze Wyrostki haczykowate (processus uncinatus) – na żebrach mostkowych, skierowane doogonowo – dzięki nim klatka piersiowa jest zwarta Mostek zakończony jest grzebieniem mostka (carina) – bardzo dobrze wykształcony u ptaków latających; stąd podział na ptaki grzebieniowe i bezgrzebieniowe

6) Obręcz i kończyna piersiowa 

 

   

Skrzydło składa się z obręczy kończyny piersiowej w skład której wchodzą: łopatka (scapula), kość krucza (os coracoideum), obojczyk (clavicula) oraz z kości ramiennej (humerus), trzeszczki (os sesamoideum) w mięśniu łopatkowo-trójgłowym, kości przedramienia oraz palców Łopatka – kształt szabelkowaty Kość krucza: o łączy się za pomocą więzozrostu z mostkiem; o od stawu ramiennego do mostka – łączy kość piersiową z tułowiem Obojczyki są zrośnięte i tworzą widełki (furcula) – pozwala na synchronizację skrzydeł Na kości łokciowej (ulna) występują charakterystyczne brodawki lotek doogonowe i dobrzuszne (papillae remigales caudales et ventrales); kość łokciowa jest większa od promieniowej (radius) Kość promieniowa – foramen pneumatica Kości ręki, to kości nadgarstka i palców:  Kości nadgarstka:  Rząd bliższy: kość nadgarstka promieniowa i łokciowa (os carpi radialis et ulnaris)  Rząd dalszy: zrósł się całkowicie z kośćmi śródręcza, tworząc kość nadgarstkowo-śródręczną  Kości śródręcza:  III (najsilniejsza), IV i II (najsłabsza)  Kości III i IV zrosły się tworząc strukturę przypominającą agrafkę  Kości palców uległy znacznej redukcji:  Palec III – dwuczłonowy  Palec II i IV – małe, jednoczłonowe

7) Obręcz i kończyna miedniczna:  

Obręcz kończyny miedniczej - kość biodrowa (os ilium), kulszowa (os ischii) i łonowa (os pubis) Otwarta pochewka biodrowa, foramen osse acetabulare

      

Osobne kości łonowe, nie ma spojenia miednicy Kość udowa (femur) jest krótsza od ramiennej, podobna do ssaczej Rzepka (patella) jest wbudowana w mięsień udowo-piszczelowy (m. femorotibialis) – u strusia są 2 rzepki, u reszty 1 Kość piszczelowa (tibia):  długa i gruba, koniec dalszy jest wypukły, bo zrasta się z rzędem bliższym stępu (tibiotarsus) kość strzałkowa – tak jak u konia Kości stępu nie występują samodzielnie – rząd bliższy zrasta się z kością piszczelową, a rząd dalszy zrasta się z kośćmi śródstopia Kość stępowo-śródstopowa (zw. skokiem) o jest długa i utworzona ze zrośniętych kości śródstopia II, III-IV oraz rzędu dalszego kości stępu Koniec dalszy kości stępowo-śródstopowej ma 4 bloczki do połączenia z 4 członami palcowymi (struś ma 2) U samców ptaków grzebiących występują ostrogi (calcar) – wytwór naskórka Kości palców: nr palca + 1 = ilość członów  Palec I – skierowany do tyłu – 2 człony  Palec II – 3 człony  Palec III – 4 człony  Palec IV – 5 członów o

 

Mięśnie        



  

   

Brak mięśni wyrazowych (tylko mięśnie oka) Dobrze rozwinięte mięśnie cudze języka i mięśnie kości gnykowej Szczątkowa przepona  septum horizontale et obliquum Jama piersiowo-brzuszna Brak mięśni prostowników grzbietu Bardzo dobrze rozwinięte mięśnie piersiowe u ptaków grzebiących i latających; u biegających słabiej Obecna błona lotna (patargium) Mięśnie nadosiowe w części początkowej szyi pełnią funkcję prostowników, a w części dalszej odgrywają rolę zginaczy Mięśnie podosiowe szyi będące antagonistami warunkują stabilizację szyi ptaka Mięśnie kończyny miedniczej  mięśnie miednicy i kości udowej Ścięgna mięśni kończyny miedniczej ulegają wcześnie skostnieniu i określa się je mianem ścięgien skostniałych (tendines ossificantes) mięśnie piersiowe – 45 % masy całej mięśni m. iliofemoralis – zamiast czterogłowego ptak nie spada z gałęzi ani z drutów,(nie spadają głową w dół) bo staw kolanowy jest połączony ze stawem palców, bo musculus gracilis i musculus flexor digitalis są ze sobą połączone, i jak zegnie się staw kolanowy zginają się też palce, silne mięśnie ogona mięśnie czerwone – część dystalna, mięśnie białe – piersiowe błona pławna – membrana interdigitalis błona lotna :  m. pectoralis pars propatagialis  m. biceps brachii pars propatagialis  m. tensor propatagialis  m. expensor secundariorum- rozszerzacz lotek

Splanchologia – układ pokarmowy i gruczoły 1. Jama ustna i gardło 









 

Jama ustna i gardło na skutek braku podniebienia miękkiego stanowią jedno połączenie, tzw. Jamę ustno-gardłową (oropharynx) U ptaków w jamie ustnej brak warg, policzków, zębów i dziąseł  zamiast tych struktur jest dziób Język ptaków jest z reguły zrogowaciały Język prawie całkowicie jest pozbawiony mięśni własnych języka – za ruchomość języka odpowiadają dobrze rozwinięte mięśnie gnykowo-językowe – wyjątkiem są papugi, one mają mięśnie własne języka całkiem całkiem Na korzeniu języka obecne są brodawki językowe, mało kubków smakowych U ptaków brak jest części nosowej i krtaniowej gardła Komunikacja jamy nosowej z jamą ustną przez niezrośnięte kości podniebienia tworzące wydłużoną szczelinę, która łączy oropharynx z jamą nosową Na podniebieniu twardym obecne są brodawki podniebienne i gardłowe Za szczeliną utworzoną przez kości podniebienne, w sklepieniu górnym gardła znajduje się jedno, nieparzyste ujście trąbki słuchowej (tuba auditiva communis) W gardle znajduje się skupisko grudek chłonnych gardłowych tworzących migdałek gardłowy (tonsilla pharyngea) Rusztowanie kostne dzioba jest pokryte pochwą rogową (rhampotheca) U ptaków z rodziny Anatidae (kaczkowate) na krawędziach pochwy rogowej dzioba są poprzecznie ułożone miękkie blaszki rogowe U Galliformes (grzebiące) nasada dzioba szczękowego pokryta jest woskówką (cera) – stanowiącą mocno unerwioną skórę Do jamy dzioba uchodzą przewody gruczołów ślinowych podniebiennych, żuchwowych, językowych oraz gruczołu szczękowego i kąta ust, których liczba zmienia się w zależności od gatunku (więcej u gatunków spożywających suchy pokarm, np. ziarnojady) Nie ma nagłośni Chrząstki nalewkowate (cartilagines arytenoidae) zamykają się przy połykaniu

2. Przełyk  U rzędu Galliformes (grzebiące) w części szyjnej przełyk rozszerza się tworząc worek przełykowy (saccus esophagi), nie stanowi magazynu pokarmu, u żurawi działa jak rezonator  wole prawdziwe, ingluvies U ziarnojadów przełyk w górnej części, po prawej stronie, rozszerza się tworząc wole (ingluvies) sięgając aż do obojczyka; zachodzi tu fermentacja, nabłonek może ulegać złuszczeniu  U kaczek i gęsi zamiast wola występuje wrzecionowate rozszerzenie przełyku zw. wolem rzekomym – magazyn pokarmu  W wolu obecne są gruczoły śluzowe i bogata sieć naczyń krwionośnych  Przełyk w końcowym odcinku zawiera grudki chłonne przełykowe (lnn. Esophagales) – nieliczne u kury, najliczniejsze u kaczki  część szyjna i piersiowa, (u ptaków nie ma przepony, dlatego brak części brzusznej)

3. żołądek  Żołądek – 2-częściowy 1) Część gruczołowa (przedżołądek) - mniejszy, miękki, liczne gruczoły przedżołądkowe powierzchowne i głębokie 2) Część mięśniowa (mielec, ventriculus gastris) - gruba ściana, duże mięśnie, gruba błona śluzowa, kamyczki (gastrolity) w żołądku do rozcierania ziaren/suchego pokarmu, obecne liczne gruczoły żołądkowe, których wydzielina twardnieje tworząc chropowatą wyściółkę Mielca – cuticula – która chroni błonę śluzową  Stek (cloaca) – połączenie układu moczowego, pokarmowego i rozrodczego

4. jelita A. Jelito cienkie a) Dwunastnica – przyjmuje kształt litery „U”, w jej ramionach jest trzustka; obecna jest część wstępujące i zstępująca; część wstępująca kończy się zgięciem dwunastniczo-czczym (tu znajduje się brodawka dwunastnicza, gdzie uchodzą przewody trzustkowe, wątrobowe i wątrobowo-jelitowe) b) Jelito czcze – tworzy kilka pętli, występuje tu uchyłek żółtkowy (diverticulum vitellinum) – mniej więcej w połowie długości c) Jelito biodrowe – krótkie, obecna pętla naddwunastnicza i nadślepa B. Jelito grube (brak okrężnicy i jelita prostego) a) 2 jelita ślepe (albo 1 – czapla, lub brak – papugi) – wierzchołki obu jelit ślepych są skierowane do przodu; obecne tu są skupiska tkanki chłonnej b) Odbytnica – ulega poszerzeniu i uchodzi do przedniej części steku

5. Stek (cloaca)  

Jest podzielona dwoma fałdami błony śluzowej na 3 części: przednią (kałową), środkową (moczowopłciową) i końcową (tu u młodych otwiera się Torba Fabrycjusza u młodych) U młodych ptaków na grzbietowej ścianie znajduje się torba stekowa/Fabrycjusza, która znika z wiekiem

6. Trzustka  

Leży w pętli dwunastnicy Dzieli się na płat dogrzbetowy, dobrzuszny i śledzionowy

7. Wątroba  Gruczoł dwupłatowy  Brzeg ostry (margo acutus) i brzeg tępy (margo obtusus)  Każdy płat ma własną żyłę wrotną i wątrobową = 2 żyły wrotne wraz z tętnicami wątrobowymi  Na prawym płacie jest pęcherzyk żółciowy (brak u gołębia, perliczki i licznych papug)  powierzchnie i krawędzie jak u ssaków, płat lewy, prawy i cz.międzypłatowa;  ductus hepatoentericus i ductus cysticoentericus 8. Śledziona - mała, czerwona, kulista

Układ oddechowy 1. Skład układu oddechowego: 

Nozdrza przednie  jama nosowa  krtań  tchawica  krtań głosowa  oskrzela I rzędu – część zewnątrzpłatowa  oskrzela I rzędu – część wewnątrzpłatowa  oskrzela II rzędu  przyoskrzela  woreczki pęcherzykowe  przewodziki oddechowe  worki powietrzne

2. Jama nosowa nie ma błędnika sitowego, Obecne są 3 małżowiny nosowe (donosowa, środkowa, doogonowa) oraz 1 przewód nosowy 3. U ptaków wodnych obecne są nozdrza przepuszczające (nales pervie), a u grzebiących – nozdrza nieprzepuszczające (nales impervie) Glandula nasalis u ptaków morskich leży w małym zagłębieniu kości czołowej w okolicy przyśrodkowego kąta oka pod skórą

4. Krtań (larynx)  zbudowana jest z parzystych chrząstek nalewkowatych, nieparzystej chrząstki pierścieniowatej oraz chrząstki przedpierścieniowatej  syrinx między tchawicą, a oskrzelami głównymi  unerwienie – nerwy szyjne, nerw błędny 5. Tchawica typu zamkniętego, zbudowana z:  tkanki chrzęstnej (u gołębia),  tkanki kostnej (u gęsi i kaczki)  mieszana (u kury)  łączy obie krtanie, ogrzewa i nawilża powietrze, rozdziela się na 2 oskrzela,  brak m.trachealis (typ zamknięty),  z wiekiem ulega skostnieniu  pień oskrzela głównego – na obszarze płuc – rozszerza się tworząc przedsionek (tu utrata budowy chrzęstnej, stosunkowo wcześnie porównując z ssakami) -> oskrzela wewnątrzpłucne -> oskrzela wtórne (II-rzędowe) -> dzielą się na boczne i środkowe, a one na: dobrzuszne i dogrzbietowe -> dobrzuszne i dogrzbietowe łączą się ze sobą poprzez przyoskrzela (III-rzędowe) -> piszczałki płucne (właściwy element oddechowy płuc) 

6. Krtań głosowa/śpiewna (syrinx) 

U osobników męskich z kaczkowatych krtań ta po lewej lub prawej stronie ciała tworzy rozszerzenie w postaci kostnej puszki bębnowatej

7. Worki powietrzne:     

Szyjne (sacci cervicale) Obojczykowy (saccus clavicularis) Piersiowe doczaszkowe (sacci thoracicae craniale) Piersiowe doogonowe (sacci thoracicae caudale) Brzuszne (sacci abdominale)

8. Płuca :  małe, żywo-różowe, piankowate, nie ma pęcherzyków  incisura costalis  syrinx – krtań śpiewna  bulla syryngis / bęben - kaczor

Układ wydalniczy

1. Nerki:        

Składają się z 3 oddziałów (divisio): doczaszkowy, środkowy, doogonowy Pokryte cienką torebką nerkową, nie ma torebki tłuszczowej Nefron korowy i rdzeniowy Z każdej nerki uchodzą parzyste moczowody uchodzące do urodeum ujściem stekowym moczowodu (pars renalis et pars pelvica) Nie ma pęcherza moczowego i cewki moczowej 3 płaty  3 tętnice i żyły nerkowe dobrze zamocowane w synsacrum mocz b.zagęszczony (kwas moczowy) – nerki ciężko pracują

Układ rozrodczy 1. Jądra i narządy rozrodcze męskie:         

Nasieniowody  cloaca Fallus – narząd kopulacyjny, najlepiej rozwinięty u ptaków wodnych, erekcja przez chłonkę brak gruczołów płciowych wewnętrznych, brak zewnętrznych narządów płciowych, brak moszny, jądra małe, położone w jamie brzusznej, leżą na nerkach najądrze bardzo słabo rozwinięte, u ptaków jądro to magazyn i miejsce produkcji plemników nasieniowody wychodzą ujściem nasieniowodowym w kloace, narząd kopulacyjny to wynicowany stek (penis non protrudens ), u ptaków wodnych występuje prącie wysuwalne protrudens

2. Jajnik i narządy rozrodcze żeńskie:  



Nieparzysty – tylko lewy jajnik elementem dominującym jest jajowód (oviductus): 1) lejek - infundibulum – tutaj tworzy się komórka jajowa z kulą żółtkową, dochodzi tutaj do zapłodnienia 2) ujście lejkowe – ostium infundibulare 3) część wielka/białkowa – pars magnum/albuminifera – kula żółtkowa otrzymuje białko, 4) cieśń- isthmus- tutaj jajko otrzymuje osłonkę pergaminową, 5) część maciczna jajowodu- uterus oviductus – znajdują się tutaj gruczoły maciczne (gll. Uterinae), powstaje tutaj skorupka 6) część pochwowa jajowodu – vagina oviductus – m. zwieracz pochwy (m. Sphincter vaginae) - jajo wypychane do części środkowej kloaki brak macicy i pochwy

3. Jajko   

 

Biegun ostry i tępy (margo acutus et obtusus) Tarczka zarodkowa (discus germinalis) – na biegunie animalnym Vitellus albus – skupisko żółtka białego, o konturach butelki, określane jako skrytka (latebra), środek skrytki (centrum latebrae), to kuleczka żółtka białego – od niego ciągnie się szyja skrytki (collum latebrae), która osiągnąwszy tarczę zarodkową tworzy tarczę skrytki (discus latebrae) Dookoła żółtka białego – żółtko żółte (vitellus flavus) Okrywa zewnętrzna – błona jajowa/owolema (cytolemma ovociti)

     

Do błony jajowej przylega białko (albumen), którego wytworem jest warstwa sznurotwórcza (stratum chalaziferum) albo warstwa białkowa Przez zagęszczenie białka powstają sznury białkowe (chalaza) Na zewnątrz warstwy sznurotwórczej układa się białko rzadkie (albumen rarum) i białko zagęszczone (albumen densum), które tworzy na biegunach białko biegunowe (albumen polaris) Białko otoczone jest błonami pergaminowymi: wewnętrzną i zewnętrzną (membrana testae interna et externa)  obie błony na tępym końcu rozdzielają się i tworzą komorę powietrzną (cella aeria) Najbardziej zewnętrzna jest skorupa wapienna (testa) zawierająca drobne otwory i kanaliki skorupy (pori et canaliculi testae) W ostatnim odcinku jajowowdu skorupa zyskuje śluzową otoczkę – oskórek (cuticula) – zamykający pory skorupy, ale przepuszczalny dla gazów

Stek (cloaca) a) Część początkowa steku (coprodeum)  Zespolona z odbytnicą połączeniem odbytniczo-stekowym (junctura rectocoprodealis), rozdzielone przez fałd odbytniczo-stekowy (plica rectocoprodealis)  Nabłonek jelitowy b) Część środkowa steku (urodeum)  Ujścia stekowe moczowodu (ostium cloacale ureteris)  [samce] Ujścia stekowe nasieniowodów (ostium cloacale ductus deferentis)  [samice] od lewego moczowodu – ujście stekowe lewego jajowodu (ostium cloacale oviductus sinistri)  Nabłonek bezgruczołowy c) Część końcowa steku (proctodeum)  Uchodzi to torebka stekowa/Fabrycjusza (bursa cloacalis/Fabricii)  Nabłonek wielowarstwowy płaski

Układ krwionośny:  Serce  charakterystyczne : u ptaków do przegród międzyprzedsionkowych i międzykomorowych otwierają się otwory żył najmniejszych,  Prawy łuk aorty  Truncus brachiocephalicus prawy i lewy  a. iliaca externa krótka  a. ischiadica – początek magistrali miednicznej  v. iliaca externa – główne  żyła główna doczaszkowa lewa i prawa ( u ssaków brak dwóch)

Układ chłonny:      

śledziona torba Fabrycjusza grasica brak węzłów chłonnych ( u kaczki i gęsi są tylko dwa ) gardło, przełyk, jelita- dobrze rozwinięte grudki chłonne serca limfatyczne- pompa lymphatica- przestrzenie limfatyczne znajdujące się pod kręgosłupem w odcinku dogrzbietowym, na wysokości L1- ich rolą jest pomoc w przepychaniu chłonki w kierunku doczaszkowym, regulują przepływ chłonki  mogą, ale nie muszą być

Mózg:  duży móżdżek - ośrodek orientacji i przestrzeni, bardzo mocno rozwinięty  12 nerwów czaszkowych

Oko – wzrok i słuch to najlepiej rozwinięte zmysły       



 

   

Duże Crista orbitalis 2 lub 3 pola najlepszego wi...