Opera barokowa we Włoszech do XIX wieku PDF

Preview

Summary

prezentacja o operze barokowej we Włoszech. Przedstawienie pojęcia, wymiana ośrodków problemy oraz krytyka tego gatunku. Wenecja, Neapol, Florencja....

Description

Opera 2. Wstęp - co to jest opera – pojęcie charakterystyka. Jak powstaje i z jakich elementów składa się dzieło operowe? a) tekst opery - libretto - (z podziałem na role: soliści śpiewacy, duety, tercety, kwartety, chóry) przygotowuje librecista. tekst zawierający historię przedstawioną w spektaklu b) muzykę do tekstu libretta tworzy kompozytor. c) śpiewacy soliści uczą się swoich partii wokalnych. Primadonna – główna śpiewaczka, d) dyrygent przygotowuje chór i orkiestrę. e) reżyser czuwa środków wyrazu)

nad grą

aktorską śpiewaków

c) scenograf projektuje dekoracje i kostiumy, specjalne. d) choreograf przygotowuje układy przedstawieniu występuje balet)

(ruch,

gesty,

oświetlenie,

baletowe (jeśli

w

rodzaj efekty danym

f) inspicjent – czuwa nad organizacja i przebiegiem przedstawienia g) rekwizytor – dba o to, aby w odpowiednim momencie właściwe przedmiotu znalazły się na scenie

3. Gdzie powstała 

Geneza opery wiąże się z początkiem XVII wieku i działającą wówczas na terenie północnych Włoch grupy zwanej Cameratą Florencką, w której skład wchodzili muzycy, poeci i naukowcy dążący do wypracowania w muzyce nowej jakości, która spełniałaby dydaktyczne wymagania nowego, kontrreformacyjnego świata. Jednym z celów tego stowarzyszenia było stworzenie przedstawień słowno-muzycznych, nawiązujących do antycznego teatru greckiego. Pierwsze tego typu przedstawienia powstały około 1600 roku. Nazywano je dramatem muzycznym. Nazwa opera (włoskie - praca, dzieło) przyjęła się pod koniec XVII w. Największe ośrodki rozwoju opery we Włoszech to Wenecja i Neapol.



Gatunkiem bezpośrednio poprzedzającym operę była monodia akompaniowana, na której wykształciła się później tzw. „dramma per musica” wyróżniająca się zdecydowaną przewagą partii wokalnych nad muzyką. Za pierwsze dzieło tego typu uznaje się „Dafne” Jacopo Periego (autorem libretta był Ottavio Rinuccini), Po raz pierwszy spektakl operowy wystawiony został w karnawale 1598 r. w pałacu Jacopa Corsiego we Florencji. Było to oparte na fragmencie Metamorfoz Owidiusza sceniczne dzieło muzyczne Dafne Jacopo Periego członka Cameraty, ale większość opery niestety zaginęła.



Pierwszym udokumentowanym w dzisiejszych czasach dziełem tych twórców jest opera „Eurydyka” wystawiona na florenckim dworze książęcym w 1600 roku. Była ona pierwszą udaną próbą połączenia teatru





i muzyki. Datę tę zwykło się przyjmować jako początkową dla muzyki barokowej w ogóle. Dzieło Periego stało się inspiracją dla Claudio Monteverdiego , który dziś uważany jest za kodyfikatora gatunku opery/ ojca opery. Monteverdi znacząco zwiększył liczebność orkiestry i nadał jej nowe funkcje np. poprzez usamodzielnienie muzyki instrumentalnej, wzmocnił też wymowę partii wokalnych przez wprowadzenie duetów i tercetów; obok solowych wokaliz (recytatywy, arie) pojawiły się również zespołowe (ansamble) i chóralne. Kompozytor uporządkował również następowanie po sobie recytatywów i arii, różnicując i rozwijając formy tych drugich. W 1639 wystawiono „Wesele Tetydy i Peleasa” do muzyki Francesco Cavallego, w którym to dziele po raz pierwszy użyto wprost terminu „opera”.

4. Opera włoska długo wyznaczała trendy, a władcy chętnie ściągali na swoje dwory artystów z Italii. W tym okresie powstały i zostały udoskonalone instrumenty, które weszły w skład orkiestry. Szczególnie ważną rolę, ze względu na swoje możliwości techniczne, odgrywały instrumenty smyczkowe. Wielką popularnością cieszyły się skrzypce i altówki produkowane przez wybitnego lutnika Antonio Stradivariego. Grali na nich najwięksi wirtuozowie w historii muzyki, a współcześnie stradivariusy osiągają zawrotne ceny na aukcjach dzieł sztuki.  Opera dawała możliwości wprowadzania teorii afektów, podkreślenia ważności słowa, opierała się na grze aktorskiej i scenografii. To wielopłaszczyznowe przedstawienie było dowodem splendoru i bogactwa, dostarczało niespotykanych dotąd wrażeń. Wynikało ono z upodobnia arystokracji do rozrywki. Pierwsze przedstawienia operowe były częścią składową dworskich uroczystości. Nie wymagały szczególnego miejsca (np. sala w renesansowym pałacu), dobrzy śpiewacy i instrumentaliści należeli do dworskiej świty, a i często publiczność brała udział.

5. Rozkwit gatunku W XVII wieku opera włoska rozkwitała. Jako nowy gatunek muzyczny cieszyła się olbrzymią popularnością, przybierając indywidualną postać w zależności od ośrodka, w którym ją uprawiano. Pojawiała się przy każdej większej okazji, a organizowane przedstawienia miały coraz większy rozmach. Zwracano barokowym obyczajem uwagę na każdy szczegół, począwszy od samej muzyki, przez scenografię po kostiumy. Duże miasta, Jak Florencja czy Rzym stały się operowymi ośrodkami, a chodzenie na przedstawienia było modne i w dobrym tonie. Pojawili się tacy twórcy, jak Steffano Landi, twórca „Śmierci Orfeusza” i opery religijnej „Świętego Aleksego”. Szczególnie płodny okazał się romantyzm, kiedy to zaistnieli wielcy kompozytorzy, jak Rossini, Dionizetti czy Verdi. Muzyka miała także uświetniać nabożeństwa. Wybitni kompozytorzy wywodzili się zarówno z krajów protestanckich, jak i katolickich. Protestantami byli Jan Sebastian Bach i Jerzy Fryderyk Händel, natomiast wiarę katolicką wyznawał Antonio Vivaldi. Z religijnym przeznaczeniem utworów wiązały się narodziny takich nowych form muzycznych jak oratorium i kantata.

6. Formy i gatunki Przemiany następowały tez w obrębie samego gatunku. Poza recytatywami, czyli dialogami prowadzonymi w rytm muzyki pojawiły się przepiękne, melodyjne Arie, które są do dziś cechą rozpoznawczą oper i mogą być wykonywane samodzielnie. Od XVIII wieku obowiązywała aria da capo, czyli aria 3-częściowa. Mężczyźni śpiewali sopranem, dzięki kastracji w dzieciństwie. Jednym z najbardziej znanych śpiewaków był wówczas Farinelli. (W XIX wieku powstała tzw. opera seria, czyli opera poważna, w której główną rolę odgrywały męskie tenory. Konkurencyjnie rozwijała się opera buffa, czyli komiczna. Do jej największych Z czasem oba gatunki wymieszały się, a opery XIX-wieczne zawierają już pierwiastki komiczne i tragiczne.) Zniknęli też kastraci a pojawiły się śpiewaczki-kobiety. Opera włoska stała się wzorem dla całego świata. Do dziś wykonuje się w tym języku większość prapremier na całym świecie. Największe nazwiska kompozytorów pochodzą właśnie z tego kraju. Formy muzyczne w operze a) uwertura - instrumentalny wstęp do opery, grany przy kurtynie, wprowadzający słuchacza w odpowiedni nastrój

zasłoniętej

b) recytatyw - rodzaj śpiewu zbliżony pod względem rytmicznym i melodycznym do recytacji tekstu. Służy prezentacji lub komentowaniu bieżącej akcji scenicznej. c) aria popisowa pieśń solowa bohatera akompaniamentem orkiestry

opery

śpiewana

z

d) ansambl: duet, tercet, kwartet - jednoczesny śpiew dwóch, trzech, czterech solistów e) sceny chóralne - śpiew chóru, przeważnie komentującego akcję sceniczną f) sceny baletowe - fragmenty taneczne z akompaniamentem orkiestry g) interludium - partia orkiestrowa pomiędzy aktami opery, również podczas zmiany dekoracji Budowa opery Uwertura - akt - scena - numer. Najczęściej opery bywają 2-4 aktowe. Najwięksi mistrzowie Jako najbardziej znaczących można wymienić Claudio i Alessandro Scarlatti, najbardziej wpływowych w tej dziedzinie twórczości. Gioacehino Rossini, to wszechstronny geniusz i autor takich dzieł, jak „Cyrulik sewilski”, „Włoszka w Algierze” czy „Wilhelm Tell”. Komponowania zaprzestał po tej ostatniej operze w wieku 37 lat u szczytu sławy. Kolejnym twórcą był Gaetano Donizetti, autor 70 oper, w tym „Łucji z Lammermoor” opartej na powieści Waltera Scotta, następnie młodo umierający autor „Normy” - Vincenzo Bellini. Kompozytorem wszechczasów był z pewnością Giuseppe Verdi, niezwykle płodny autor „Oberta”, „Falstaffa”, „Rigoletto”, „Trubadura”, „Traviaty”, „Aidy” czy „Otella”. Naśladowcami mistrza byli Pietro Mascagni z utworem „Rycerskość wieśniacza” oraz Ruggerio Leoncavallo i jego słynne „Pajace”. Jednym z wielkich mistrzów był też Giacomo Puccini, znany przede wszystkim z niezwykłej melodyjności „wpadającej w ucho”. Najbardziej znane utwory tego kompozytora, to „Manon

Lescaut”, „Cyganeria”, „Tosca”, „Turandot”, „Madame Butterfly”. Puccini był ostatnim z wielkich. Po jego śmierci tworzyli już nieliczni, jak Ferruccio Busoni, Gian Carlo Menotti i Luigi Dallapiccola, ale nie powstały wielkie dzieła. Pojawili się natomiast słynni śpiewacy, do których można zaliczyć Carusa i Gigliego czy Luciano Pavarottiego.

7. Ośrodki opery Oczywiście każdy włoski ośrodek charakteryzował się swoją specyfiką – inaczej wyglądało życie operowe w Wenecji, Rzymie, Neapolu czy na prowincji, nie zmienia to jednak faktu, że Maria Kazimiera Sobieska przyjechała do Włoch w bardzo ciekawym dla historii opery okresie, w literaturze muzykologicznej określanym mianem okresu przejściowego w historii barokowej opery. Sobieska, dzięki własnej intuicji i korzystaniu z rad udzielanych jej przez zaprzyjaźnionych z nią włoskich mecenasów szybko zrozumiała kierunek zmian w teatrze operowym. Świadczą o tym nazwiska zatrudnionych przez nią artystów i kształt widowisk operowych prezentowanych w jej pałacu.

8. FLORENCJA -program zakładał wskrzeszenie tragedii greckiej, -muzyka o charakterze recytatywnym -forma jak w tragedii greckiej -dialogi bohaterów z chórem -dramat pisany w tym ośrodku to dramma per musica -pierwszy dramat 1594 lub 1597 to „Dafne” Jacopo Periego -w 1600 „Euridice” J. P. -rozwój opery: opera świecka i kościelna -Emilio Cavalieri „Reppresentazione di anima e di corpo” alegoryczne widowisko w stylu madrygałowym, filozoficzna rozprawa w rodzaju moralitetu WENECJA Na przedstawienia nowych oper z udziałem najznakomitszych ówczesnych śpiewaków zjeżdżali się w karnawale entuzjaści tej sztuki z całej Europy. Była to atrakcja tak wielka, że u schyłku XVII wieku w Wenecji działało 16 teatrów operowych, a Wenecja uznawana była za stolicę opery na świecie. Inscenizacje bywały bardzo spektakularne, co umożliwiało finansowe wspieranie teatrów przez najbogatszych wenecjan. Działało 6 teatrów (zapotrzebowanie na kastratów). Obliczono, że do końca XVII wieku wystawiono tu około 360 dzieł, najczęściej komponowanych specjalnie dla weneckich oper. Pod koniec XVIII wieku Wenecja utraciła na znaczeniu, ale nadal uważana była za jedno z trzech włoskich miast, obok Neapolu i Mediolanu, najważniejszych dla opery. Wystawiano tu dzieła najwybitniejszych

kompozytorów i tam właśnie premiery miały opery m. in. Giuseppe Verdiego. Gusta publiczności, jej umiłowanie pięknego śpiewu zdecydowały, że rozwój opery nie podążał w kierunku pogłębienia dramaturgii przedstawienia, ale koncentrował się na prezentacji bardzo trudnych do wykonania arii i duetów. Publiczność przybywająca tłumnie do teatrów nie interesowała się mitami, przychodziła słuchać śpiewu swoich idoli. Rozplanowanie przebiegu przedstawienia było podporządkowane partiom primadonn i kastratów. Ze względów ekonomicznych zaczęto usuwać partie chóralne z przedstawień, gdyż zmniejszało to koszty wystawienia opery. (zmiana struktury finansowania, system wolno-rynkowy”, bilety, zależność od publiczności) Mimo tych negatywnych zmian, dokonały się jednak ważne reformy w języku muzyki operowej i należą do nich:  wyraźne rozgraniczenie między recytatywami a ariami  rozbudowa scen ansamblowych  kunsztowna rozbudowa arii, która coraz częściej miała wirtuozowski charakter  zwiększenie roli orkiestry  wzbogacenie wystawy teatralnej Najważniejsi kompozytorzy weneccy tego czasu to:  Claudio Monteverdi  Francesco Cavalli  Pietro Antonio Cesti  Giovanni Legrenzi  Antonio Vivaldi  Tomaso Albinoni

9. RZYM Ośrodek ten rozwijał się dzięki działalności rodziny Barberinich. Specjalnością opery rzymskiej, która pod względem nawiązań muzycznych przejęła wzory florenckie, było nadanie przedstawieniom wspaniałej scenografii. W Rzymie narodziła się tradycja przepychu wystawy teatralnej, bogactwa kostiumów i dekoracji, pojawiła się maszyneria teatralna. widowiskowość, duża obsada, chóry, większa śpiewność, tematyka mitologiczna lub religijna. Autorem tego barokowego stylu był Gian Lorenzo Bernini. Głównym przedstawicielem dramatu rzymskiego był Stefano Landi, natomiast jego największym dziełem była opera Śmierć Orfeusza z 1619 roku. Emilio de Cavalieri Rappresentatnione di anima et di corpo (1600) – dzieło ważne zarówno dla historii opery, jak i oratorium

NEAPOL Tradycje Neapolu w muzyce operowej sięgają XVII wieku. Największy wpływ na rozwój opery miała szkoła neapolitańska, składająca się z kilku pokoleń

kompozytorów. Założycielem tej szkoły był Francesco Provenzale. Pod koniec XVII w. w Neapolu wykształcił się nowy typ opery barokowej o charakterze popisowym. Głównym elementem takich oper był kunsztowny śpiew solowy - bel canto (z wł. piękny śpiew) Osiągnięciem szkoły neapolitańskiej było z kolei rozróżnienie na operę poważną („seria”) i komiczną („buffa”). Najważniejszą postacią tego ośrodka stał się Alessandro Scarlatti, który przywrócił przewagę znaczenia partii instrumentalnych nad wokalnymi i na nowo wprowadził chór, z którego szkoła wenecka zupełnie zrezygnowała. Odwołał się do idei syntezy sztuk i swoją reformą podporządkował muzykę dramaturgii teatralnej.

10.

Kto na nią chodził?

W 1637 r. w Wenecji, po raz pierwszy w Europie, otworzono operę publiczną/ teatr publiczny – San Cassiano, Był to Przełomowy moment w dziejach opery. Do tej pory opery wystawiano zazwyczaj w kręgu arystokracji świeckiej i kościelnej, teraz stały się dostępne dla wszystkich odbiorców. Każdy, kto posiadał odpowiednią ilość pieniędzy, mógł sobie pozwolić na uczestnictwo w przedstawieniu. Teatr stał się przy okazji miejscem spotkań i załatwiania różnych spraw. Otworzenie ogólnodostępnej sceny operowej spowodowało rozwój kultury muzycznej wśród mieszczan, którzy wcześniej nie mieli do niej swobodnego dostępu. Rozszerzenie kręgu odbiorców oznaczało nowy gust, co rzutowało na zmianę repertuaru. znakiem powodzenia dzieła był wpływ gotówki za bilety. Teatry publiczne zaczęły prezentować szerszą tematykę. Wątki dotyczące greckich bogów zostały zastąpione przez legendy i opowiadania o dawnych bohaterach. W akcji pojawiały się odniesienia do wydarzeń politycznych i towarzyskich. Najpopularniejsze w operach były tematy miłości, śmierci, intryg, duchów, bitew oraz sceny ze snu. Uwagę widza przyciągały melodyjne pieśni oraz popisowe arie koloraturowe, a także piękne i bogate dekoracje. Podczas występów wieczornych pojawiały się pochodnie oświetlające scenę. Podkreślały one efekt wizualny i zwiększały frekwencję na przedstawieniach. Otwarciu Teatru San Cassiano towarzyszyło wystawienie opery „Andromeda” Francesco Manellego do libretta Benedetto Ferrariego. Początkowo sezon operowy obejmował tylko okres karnawału, lecz z biegiem czasu pojawiły się dodatkowe dwa sezony: wiosenny i jesienny. W teatrze San Cassiano swoje dzieła wystawiali uznani kompozytorzy: Claudio Monteverdi, Francesco Cavalli oraz Giovanni Legrenzi. Śladem Wenecji, która posiadała kilka działających teatrów publicznych, podążyły inne miasta: Wiedeń, Monachium, Paryż. „Gorączka operowa” ogarnęła w XVII wieku niemal wszystkie państwa europejskie. Swoje typowe oblicze opera barokowa uzyskała w Neapolu. Z czasem opera stała się niezwykle popularna i przenikała do innych krajów – do Francji (Lully), Anglii (Purcell, Haendel) i Niemiec (Schütz, Haendel). 11.

Opera w ogniu krytyki Chociaż operę uwielbiano, humaniści żyjący i działający na przełomie XVII i XVIII wieku zaczęli dostrzegać i krytykować zawarte w niej absurdy, przede wszystkim nagminne łamanie zasady prawdopodobieństwa w

przedstawianych na scenie fabułach, dominację muzyki nad słowem i coraz dotkliwszą władzę śpiewaków, którzy swoimi żądania odpowiednich arii tyranizowali poetów i kompozytorów, niszcząc nierzadko spójność dzieła operowego. Szczególnie dotkliwa dla włoskich erudytów działających pod k. XVII wieku okazała się seria ataków francuskich racjonalistów skierowana pod adresem tworzonej wówczas w Italii literatury i sztuki teatralnej. Zarzucali oni włoskim twórcom zepsucie wspaniałej tradycji rodzimej sztuki, wskazywali na katastrofalny poziom wystawianych w ich teatrach fabuł - źle skonstruowanych i napisanych w fatalnym stylu. Les Maximes, (1665) Françoisa de La Rochefoucaulda, La manière de bien penser dans les ouvrages d’esprit (1687) Dominique’a Bouhoursa czy L’Ars Poetique, (1674) Nicolasa Boileau dzieła zapoczątkowały we Włoszech debatę na temat dobrego gustu w sztuce, szczególnie w literaturze i teatrze i przyczyniły się m.in. do powstania Akademii Arkadyjskiej (Accademia dell’Arcadia), stawiającej sobie za główny cel zreformowanie włoskiej sztuki teatralnej i przywrócenie w niej buon gusto. Ludovico Antonio Muratori, jeden z najważniejszych erudytów związanych z Akademią Jeden z członków Akademii przyznawał, że współczesne drammi pod względem wartości dramaturgicznej to straszydła, że nadmiar muzyki i popularność głosów sopranowych uczyniły sztukę operową zniewieściałą, czułą, delikatną, której jedynym celem jest sprawianie przyjemności uszom, kosztem doświadczania przez duszę katharsis. W ten sposób teatr muzyczny podważał wiarygodność akcji scenicznej i nie pełnił funkcji edukacyjnej. Po tych opiniach nikt nie miał wątpliwości, że operę trzeba zreformować, a bolesny proces należy rozpocząć od poprawienia poziomu opracowywanych dźwiękowo librett. Pierwsze znaczące zmiany zaczęły pojawiać się na gruncie opery weneckiej. To tu dość szybko można zauważyć pokoleniową wymianę artystów i dzieła nowych librecistów. Domenico David w przedmowie do jego dramma per musica, podkreślił, że swoją sztuką chciałby dać widzom przyjemność, ale też zgodnie z celem tragedii - pragnie przyczynić się do „oczyszczenia ludzkich obyczajów”, a zatem zamierza sprawić by operowe libretto stało się czymś więcej niż tylko zwykłą rozrywką. Dla pokazania moralnych postaw bohaterów, ich cnót, podkreślenia etycznych wartości kompozycji, poeci nowej weneckiej generacji zwrócili się w stronę historii jako źródła wielu takich przykładów. korzystano z dziejów cesarskiego Rzymu, hellenistycznej Grecji, okresu napaści średniowiecznych barbarzyńców na Italię, zawsze pamiętając, aby nie obrazić obecnie panujących władców i religii chrześcijańskiej. Zrezygnowano z łączenia postaci poważnych z komicznymi, które teraz pojawiały się bądź w scene buffe (sceny komiczne) lub w komicznych intermezzi. Mimo podjętych prób przekształcenia dramma per musica na wzór tragedii francuskiej w dzieło 5-aktowe, utrzymał on swą dotychczasową strukturę 3aktową. Ograniczono liczbę scen w akcie, a także ustalono miejsce występowania arii. Miały one pojawiać się na początku lub na końcu sceny, aby nie przerywać narracji. Scena stała się także uporządkowanym następstwem arii i recytatywów. Do najchętniej eksploatowanego przez kompozytorów typu arii należała tzw.

aria da capo o budowie ABA, charakteryzująca się skontrastowaniem afektów. W jej powracającej części A śpiewak mógł pochwalić się swoimi wokalnymi umiejętnościami – niekończącymi się koloraturami, trylami i długim oddechem, który pozwalał na wykonanie tych wszystkich karkołomnych figur. Zmiana generacyjna dokonała się również w kręgu kompozytorów piszących dla weneckich scen operowych. W teatrach zaczęto wykonywać muzykę takich twórców, jak Carlo Francesco Pollarolo, Giacomo Antonio Perti, Marc’Antonio Ziani, Antonio Lotti, Francesco Gasparini, Antonio Caldara, Alessandro Scarlatti, Tommaso Albinoni czy Antonio Vivaldi. Sceny weneckie otworzyły się też na zmiany płynące z zewnątrz, głównie z Neapolu.

12.

Bibliografia https://historiamniejznanaizapomniana.files.wordpress.com/2018/01/ wnc499trze-barokowej-opery-margrabic3b3w-w-bayreuth.jpg https://www.google.com/search? q=wenecka+opera+publiczna&sxsrf=AOaemvJl2t0zi_imPNLlh_H4QrIZXp9hg:1640905501618&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved= 2ahUKEwjgqaKs0Yz1AhVTkMMKHc1PBRIQ_AUoAnoECAEQBA&biw=6 22&bih=558&dpr=1.1#imgrc=-Yswkd2dlMSBQM https://e...