Partia wybiera, społeczeństwo głosuje. Jak wyłaniano Sejm PRL (1952-1985) PDF

Preview

Summary

Michał Siedziako IPN Oddział w Szczecinie Partia wybiera, społeczeństwo głosuje. Jak wyłaniano Sejm PRL (1952–1985) W ujęciu nauk społecznych pojęcie „elita” związane jest nierozłącznie ze sprawowa- niem władzy. Elitą polityczną zwykło się określać grupę ludzi podejmujących decyzje polityczne lub ma...

Description

Accelerat ing t he world's research.

Partia wybiera, społeczeństwo głosuje. Jak wyłaniano Sejm PRL (1952-1985) Michał Siedziako

Related papers

Download a PDF Pack of t he best relat ed papers 

Michał Siedziako IPN Oddział w Szczecinie

Partia wybiera, społeczeństwo głosuje. Jak wyłaniano Sejm PRL (1952–1985) W ujęciu nauk społecznych pojęcie „elita” związane jest nierozłącznie ze sprawowaniem władzy. Elitą polityczną zwykło się określać grupę ludzi podejmujących decyzje polityczne lub mających wpływ na ich podejmowanie. W państwach demokratycznych są to osoby piastujące określone funkcje państwowe – posłowie, radni, ministrowie, prezydent itd. Kluczowy mechanizm doboru elit stanowią demokratyczne wybory (termin „elita” wywodzi się zresztą od łacińskiego eligo, eligare, co znaczy „wybierać”)1. Zupełnie inaczej był skonstruowany, oparty na wzorcach sowieckich, system polityczny PRL, rządzonej od 1948 r. hegemonicznie przez PZPR, której władza nie pochodziła z wyboru2. Choć marksizm, który stanowił podstawę ideologii komunistycznej, zakładał zniesienie wszystkich instytucji „starego porządku”, to komuniści zdecydowali się na utrzymanie w powojennej Polsce organów władzy II Rzeczypospolitej, takich jak sejm czy Rada Ministrów. Wprawdzie były to instytucje charakterystyczne dla państwa kapitalistycznego, ale ich przeniesienie na grunt nowego ustroju dyktowały względy praktyczne3. „Zaadaptowanie starych form organizacyjnych – wyjaśniał Wojciech Sokół – znanych społeczeństwu, pozwalało niejako przechwycić legitymację starych przedwojen-

1 Zob. m.in. B. Dobek-Ostrowska, Elity polityczne [w:] Studia z teorii polityki, t. 2, red. A.W. Jabłoński, L. Sobkowiak, Wrocław 1998, s. 133–147; A. Pawłowska, Władza, elity, biurokracja. Studium z socjologii polityki, Lublin 1998, s. 49–82. 2 Nazwa „Polska Rzeczpospolita Ludowa” formalnie obowiązywała od uchwalenia przez Sejm Ustawodawczy nowej konstytucji w 1952 r. Przyjęło się jednakże stosować ją także w odniesieniu do okresu od ogłoszenia 22 VII 1944 r. manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (powołanego dzień wcześniej w Moskwie, z polecenia Józefa Stalina), który uzurpował sobie prawo do sprawowania władzy wykonawczej na terenach, które miała obejmować powojenna Polska, wraz z przejmowaniem ich przez wojska sowieckie. Jak stwierdza Andrzej Paczkowski, „ciągłość ustrojowa i polityczna od PKWN aż po powołanie pierwszego rządu PRL (na którego czele stał Bolesław Bierut) jest, mimo rozlicznych i istotnych zmian, na tyle jednak oczywista, iż nie ma żadnych przeciwwskazań, aby także lata 1944–1952 objąć nazwą, która miała przetrwać kilka dziesięcioleci” (A. Paczkowski, Od sfałszowanego zwycięstwa do prawdziwej klęski. Szkice do portretu PRL, Kraków 1999, s. 6–7). 3 M. Zaremba, Tłumnie przy urnie, „Polityka” 2007, nr 43, s. 78.

ELITY.indd 192

11/3/15 11:48:03 AM

Partia wybiera…

193

nych instytucji, legitymizując w ten sposób zarówno same te instytucje, jak i całość niepopularnego systemu”4. Sejmowi odebrano jednak praktyczne kompetencje władcze. Choć formalnie, w świetle przepisów konstytucji, był on najwyższym organem władzy państwowej, faktycznie kluczowe decyzje polityczne podejmowało kierownictwo PZPR. Sami posłowie realizowali dyrektywy płynące z partyjnej centrali, tworząc swoistą elitę fasadową5. Jeżeli dany poseł nie zajmował jednocześnie odpowiednio wysokiego stanowiska w hierarchii partyjnej, to jego rola w procesie decyzyjnym była praktycznie żadna. Kolejni pierwsi sekretarze KC PZPR – jak stwierdził Jerzy Eisler – „z wolą sejmu zupełnie nie musieli się liczyć. Ryzyko, że nie uchwali on tego, co mu do uchwalenia przedłożono, przez cały okres Polski Ludowej było zerowe”6. Partia musiała zapewnić sobie decydujący wpływ na skład Sejmu PRL, żeby powyższy mechanizm władzy funkcjonował sprawnie. Z drugiej strony komuniści nie mogli zrezygnować z przeprowadzania cyklicznych wyborów7. Narzucony i podtrzymywa4 W. Sokół, Legitymizacja systemów politycznych, Lublin 1997, s. 173–174. 5 Model kontroli PZPR nad władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądownictwem Antoni Dudek określił mianem „gry pozorów”. „Otóż – wyjaśniał – mieliśmy do czynienia z próbą zachowania formalnej niezależności poszczególnych organów władzy państwowej, przy równoczesnym ich faktycznym podporządkowaniu kierownictwu PZPR. Co z tego wynika? Przede wszystkim dualistyczna struktura władzy. Rzeczywistym ośrodkiem decyzyjnym pozostawał I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR. Należy bardzo wyraźnie podkreślić rolę konkretnej osoby sprawującej tę funkcję. Od charakteru i temperamentu I sekretarza zależały jego relacje z Biurem Politycznym, Sekretariatem KC, Komitetem Centralnym. W różnych okresach te kolegialne organy albo realnie odgrywały istotną rolę, albo były też tak samo dekoracyjne, jak organy państwowe w rodzaju Rady Państwa, Sejmu czy nawet Rady Ministrów. Centralna rola I sekretarza KC jest oczywista. To on delegował tak naprawdę władzę na różnego rodzaju osoby, urzędy, organy kolegialne i określał stopień ich samodzielności decyzyjnej” (A. Dudek, „Pierwsza władza”. Model nadzoru PZPR nad władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądownictwem [w:] Władza w PRL. Ludzie i mechanizmy, red. K. Rokicki, R. Spałek, Warszawa 2011, s. 55). Zebrane w jednym tomie obszerne szkice biograiczne kolejnych „pierwszych” opublikował ostatnio Jerzy Eisler (J. Eisler, Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014). 6 J. Eisler, Pierwsi sekretarze KC PZPR jako kluczowe ogniwo władzy [w:] PZPR jako machina władzy, red. D. Stola, K. Persak, Warszawa 2012, s. 25. Ten stan rzeczy zaczął ulegać zmianie w schyłkowym okresie PRL. Jak pisał Antoni Dudek, „już na początku 1987 r. w Klubie Poselskim PZPR nie było całkowitej dyspozycyjności wobec poleceń Biura Politycznego. Przy czym był to, jak się zdaje, nie tyle przejaw demokratyzacji stosunków w PZPR, co nasilania się walki frakcyjnej” (A. Dudek, Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Kraków 2009, s. 114). 7 Spośród peerelowskich głosowań największym zainteresowaniem badaczy po upadku PRL cieszyły się referendum z 1946 r., wybory do Sejmu Ustawodawczego w 1947 r. oraz tzw. wybory kontraktowe w 1989 r. Kompleksowym opracowaniem jest praca zbiorowa Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014. Na temat wyborów do Sejmu PRL w latach 1952–1985 (przy których analizie najwięcej uwagi poświęcono głosowaniu w 1957 r., gdyż z wielu względów, o czym będzie jeszcze mowa w niniejszym artykule, było wyjątkowe) zob. też m.in. T. Wolsza, A. Zaćmiński, Ludzie listy piszą… Referendum i wybory do Sejmu w korespondencji Polaków (1946–1952), Bydgoszcz 2013; J. Olejniczak, Wybory do Sejmu i rad narodowych w województwie bydgoskim w okresie tzw. małej stabilizacji (1956–1970), Toruń 2010; Kampania wyborcza i wybory do Sejmu 20 stycznia 1957, wybór, wstęp i oprac. P. Machcewicz, Warszawa 2000; P. Bartosik, Kampanie wyborcze na Ziemi Wałeckiej w latach 1952–1989, Wałcz 2008; J. Wojsław, Kampania propagandowa towarzysząca wyborom do Sejmu z 26 października 1952 roku, „Polska 1944/45– –1989. Studia i materiały”, t. 9, Warszawa 2010, s. 133–153; A. Zaćmiński, Duchowieństwo Kościoła katoli-

ELITY.indd 193

11/3/15 11:48:03 AM

194

Michał Siedziako

ny przez nich w Polsce, przy wsparciu Związku Sowieckiego, ustrój polityczny miał być bowiem w myśl głoszonej ideologii „urzeczywistnieniem ideałów demokracji w socjalizmie”. „Demokracja socjalistyczna” miała się opierać na „rządach ludu”, podtrzymywać „więź demokratycznej formy z demokratyczną treścią” (co miało świadczyć o jej wyższości nad, jedynie formalną, tzw. demokracją burżuazyjną)8. System wyborczy skonstruowany był jednak w taki sposób, iż rzeczywistego wyboru nie dokonywali wyborcy przy urnach, choć przynajmniej teoretycznie było to możliwe – jeśli spojrzeć na przepisy prawa wyborczego9.

Podstawowe zasady prawa wyborczego Ogólne wytyczne dotyczące sposobu przeprowadzania wyborów do Sejmu PRL zostały nakreślone w Konstytucji z 1952 r., która głosiła, że są one „powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym”. Czynne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, nie byli chorzy umysłowo i nie zostali pozbawieni praw publicznych wyrokiem sądu. Prawo zgłaszania kandydatów na posłów (obowiązywał ich wyższy cenzus wieku – 21 lat) przyznano natomiast organizacjom politycznym i społecznym zrzeszającym mieszkańców miast i wsi. Szczegółowe rozstrzygnięcia

ckiego w województwie bydgoskim wobec „wyborów” do Sejmu PRL z 26 X 1952 roku, „Zapiski Historyczne” 2009, t. 74, z. 3, s. 61–76; T. Rochatka, Aparat bezpieczeństwa w Wielkopolsce a wybory do sejmu w 1952 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2011, nr 2 (18), s. 275–298; J. Tyszkiewicz, Propaganda wyborów do Sejmu PRL w 1952 roku na łamach prasy wrocławskiej [w:] Obraz wyborów w prasie XIX i XX wieku na Pomorzu, Śląsku i w Wielkopolsce, red. A. Chlebowska, J. Nowosielska-Sobel, Szczecin 2007, s. 347–361; R. Stokłosa, Wybory do Sejmu PRL w latach 1957–1969 w świetle wrocławskiej prasy [w:] ibidem, s. 363–379; S. Ligarski, „Wybory” do Sejmu PRL w latach 1972, 1976, 1980 w prasie dolnośląskiej [w:] ibidem, s. 381–415; idem, Kampania wyborcza do Sejmu PRL w latach 1972, 1976, 1980 na przykładzie prasy dolnośląskiej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2007, nr 1 (11), s. 335–358; idem, Społeczeństwo polskie wobec wyborów do sejmu w 1976 i 1980 roku [w:] Opozycja demokratyczna w PRL w latach 1976–1981, red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2012, s. 328–348; Z. Pelczynski, Poland [w:] Elections abroad, red. D.E. Butler, Londyn 1959, s. 119–179; T. Danilecki, Formy oporu społecznego związanego z wyborami powszechnymi w Polsce w okresie „małej stabilizacji” – zarys problematyki, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 1 (19), s. 107–134; idem, Wybory z 20 stycznia 1957 r. w województwie białostockim – przygotowania, przebieg, wyniki [w:] „Mała stabilizacja” w województwie białostockim 1956–1970, red. M. Markiewicz, Białystok 2012, s. 17–44; P. Raina, Elections in Poland [w:] Elections in Socialist States, red. R.K. Furtak, New York 1990, s. 98–118; G. Sakwa, M. Crouch, Sejm Elections in Communist Poland. An Overview and a Reappraisal, „British Journal of Political Science” 1978, t. 8, cz. 4, s. 403–424. Z prac wydanych w Polsce przed 1989 r. na uwagę zasługują z kolei: J.J. Wiatr, Niektóre zagadnienia opinii publicznej w świetle wyborów 1957 i 1958 roku, Warszawa 1959; J. Raciborski, J.J. Wiatr, Wybory w PRL. Doświadczenia i wnioski, Warszawa 1987. 8 Por. hasła: Demokracja socjalistyczna oraz Demokracja burżuazyjna [w:] Słownik ilozoii marksistowskiej, Warszawa 1982, s. 38–39. 9 Por. M. Kallas, A. Lityński, Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Warszawa 2003, s. 141–144. Na temat rozumienia przepisów prawa wyborczego i ich oicjalnej wykładni w PRL szerzej zob. m.in. Z. Jarosz, System wyborczy PRL, Warszawa 1969; W. Skrzydło, System wyborczy do Sejmu [w:] Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Studium prawno-polityczne, red. A. Burda, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 139–185; idem, System wyborczy PRL [w:] Ustrój polityczny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, red. T. Fuks, A. Łopatka, Warszawa 1986, s. 122–140.

ELITY.indd 194

11/3/15 11:48:03 AM

Partia wybiera…

195

pozostawiono do rozwiązania ustawowego10. Nowelizacja ustawy zasadniczej z 1976 r. nie wniosła zmian w regulacjach konstytucyjnych w zakresie prawa wyborczego11. Według ordynacji wyborczej przyjętej przed pierwszymi wyborami do Sejmu PRL, które odbyły się w 1952 r., kandydatów mogły zgłaszać organizacje polityczne, zawodowe i spółdzielcze, Związek Samopomocy Chłopskiej, Związek Młodzieży Polskiej oraz inne „masowe organizacje społeczne ludu pracującego”12. Poszczególne podmioty planujące wzięcie udziału w wyborach miały możliwość występowania samodzielnie lub wspólnie13, przy czym kandydatury miały być zgłaszane z ich własnej inicjatywy, a także „spośród osób wysuniętych na zebraniach pracowników w zakładach pracy, na zebraniach gromadzkich, na zebraniach członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, pracowników państwowych gospodarstw rolnych i żołnierzy w jednostkach wojskowych”14. Zgłoszone listy mogły zawierać tylko tylu kandydatów, ilu posłów miało zostać wybranych w danym okręgu15 (okręgi były wielomandatowe). Wyborcy mieli możliwość dokonania selektywnego poparcia w ramach jednej z list poprzez wykreślenie z niej wybranych nazwisk16. Kandydat, ażeby zostać wybrany, musiał uzyskać bezwzględną większość głosów oddanych w okręgu17. Aby głosowanie było ważne, musiała w nim wziąć udział minimum połowa uprawnionych18. Ordynacja wyborcza z 1952 r. znalazła zastosowanie tylko podczas jednego głosowania, które odbyło się w tym samym roku. W ordynacji wyborczej przyjętej w 1956 r. utrzymano większość dotychczasowych zasad. Spośród zmian najistotniejsze było wprowadzenie obowiązku zamieszczania na zgłaszanych do wyborów listach większej liczby kandydatów niż wybierana w danym okręgu liczba posłów, nie więcej jednak niż o dwie trzecie19. Przepis ten został zmodyikowany w 1960 r., kiedy wprowadzono możliwość (już nie obowiązek) zamieszczania na listach większej liczby kandydatów od wybieranej w okręgu liczby posłów, nie więcej jednak niż o połowę20. Ta sama nowelizacja ustanawiała stałą liczbę posłów, z których składał się Sejm PRL, na poziomie 460 osób21 (wcześniej jeden poseł miał przypadać na 60 tys. wyborców – Sejm I kadencji składał się więc z 425, II kadencji zaś z 459 posłów22). 10 DzU 1952, nr 33, poz. 232, Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., rozdział 8: Zasady prawa wyborczego. 11 W. Sokolewicz, Konstytucja PRL po zmianach z 1976 r., Warszawa 1978. 12 DzU 1952, nr 35, poz. 246, Ustawa z dnia 1 sierpnia 1952 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, art. 33. 13 Ibidem, art. 35. 14 Ibidem, art. 36. 15 Ibidem, art. 39. 16 Ibidem, art. 55. 17 Ibidem, art. 69. 18 Ibidem, art. 73. 19 DzU 1956, nr 47, poz. 210, Ustawa z dnia 24 października 1956 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, art. 39. 20 DzU 1960, nr 57, poz. 323, Ustawa z dnia 22 grudnia 1960 r. o uzupełnieniu i zmianie niektórych przepisów prawa wyborczego. 21 Ibidem. 22 R. Kraczkowski, Sejm w okresie PRL [w:] Dzieje sejmu polskiego, red. J. Bardach, Warszawa 2011, s. 253. Warto odnotować, że w 1957 r. dla obsadzenia jednego z mandatów w okręgu nowosądeckim powstała

ELITY.indd 195

11/3/15 11:48:03 AM

196

Michał Siedziako

Ponieważ na listach mogło się znajdować więcej kandydatów niż liczba posłów wybieranych w danym okręgu, a wyborcy mogli dokonywać skreśleń – głosy zdobywali kandydaci nieskreśleni z listy, na którą wyborca głosował. W przypadku zaś, gdy nieskreślonych nazwisk na liście pozostawało więcej niż mandatów do obsadzenia, głosy zdobywali zamieszczeni na niej w pierwszej kolejności23. Kolejną zmianę ordynacji wyborczej wprowadzono dopiero w roku 1976, kiedy dopisano w ustawie, że „wybory do Sejmu PRL i rad narodowych odbywają się w oparciu o program Frontu Jedności Narodu, będący wyrazem wspólnej patriotycznej postawy wszystkich świadomych i aktywnych obywateli wobec zasadniczych interesów narodu i państwa socjalistycznego”24. Rzeczony front funkcjonował w istocie od 1956 r., wprowadzenie tego zapisu było więc przybliżeniem przepisów prawa do praktyki wyborczej. Zaznaczono przy tym, że „przewodnią siłę ideową FJN stanowi PZPR, a podstawę polityczną – współdziałanie PZPR ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym oraz współpraca wszystkich organizacji społecznych ludu pracującego miast i wsi”25. Ustawowe umocowanie roli FJN w procesie wyborczym wyraziło się również w zmianie artykułu regulującego zgłaszanie kandydatów na posłów. Od tej pory były do tego uprawnione „organizacje polityczne, zawodowe i spółdzielcze oraz inne masowe organizacje społeczne ludu pracującego realizujące wspólny program Frontu Jedności Narodu”26. Nowa ustawa mówiła o „powinności” zamieszczania na listach większej liczby kandydatów od liczby posłów wybieranych w okręgu (nie więcej jednak niż o połowę)27. Wyborca w dalszym ciągu mógł ujawniać swoje preferencje poprzez skreślanie z listy niepopieranych kandydatów28. Utrzymano także zasadę, że mandat zdobywa kandydat, który otrzymał bezwzględną większość głosów oddanych w okręgu, oraz uzależnienie ważności wyborów od osiągnięcia minimum 50 proc. frekwencji29. Kolejne zmiany wprowadzono przed wyborami do Sejmu PRL w 1985 r. W nowej ordynacji wyborczej FJN został zastąpiony przez Patriotyczny Ruch Odrodzenia Naro-

23 24 25

26 27 28 29

ELITY.indd 196

konieczność przeprowadzenia drugiej tury wyborów, gdyż w pierwszej żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej bezwzględnej większości głosów. Był to jedyny taki przypadek w historii peerelowskich głosowań w latach 1952–1985 (W. Skrzydło, System wyborczy do Sejmu…, s. 165; M. Kallas, A. Lityński, Historia ustroju i prawa…, s. 143). DzU 1956, nr 47, poz. 210, Ustawa z dnia 24 października 1956 r. do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, art. 60. DzU 1976, nr 2, poz. 15, Ustawa z dnia 17 stycznia 1976 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i rad narodowych, art. 1. Ibidem. Miesiąc później rolę FJN usankcjonowano także w ustawie zasadniczej. Artykuł 3 znowelizowanej wówczas konstytucji głosił, że „Front Jedności Narodu jest wspólną płaszczyzną działania organizacji społecznych ludu pracującego i patriotycznego zespolenia wszystkich obywateli – członków partii, stronnictw politycznych i bezpartyjnych, niezależnie od ich stosunku do religii – wokół żywotnych interesów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” (cyt. za: W. Sokolewicz, Konstytucja PRL…, s. 243). DzU 1976, nr 2, poz. 15, Ustawa z dnia 17 stycznia 1976 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i rad narodowych, art. 39. Ibidem, art. 41. Ibidem, art. 57. Ibidem, art. 67.

11/3/15 11:48:03 AM

Partia wybiera…

197

dowego. Miał on uchwalać deklarację wyborczą, na podstawie której miały się odbywać wybory30. Ustawa już na wstępie określała, jakie cechy powinny wyróżniać posła. „Lud pracujący – czytamy w jej pierwszym artykule – wybiera swoich przedstawicieli na posłów do Sejmu spośród obywateli o nieposzlakowanej postawie moralno-politycznej, zaangażowanych w działalności społecznej, dających rękojmię należytego wypełniania powierzonego mandatu dla dobra wyborców i całego społeczeństwa zgodnie z konstytucyjnymi zasadami ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”31. Do najistotniejszych innowacji należało wprowadzenie listy krajowej, z której miano wybierać do 15 proc. ogólnej liczby posłów32 oraz zmiana sposobu zgłaszania kandydatów na posłów poprzez ustanowienie instytucji konwentów wyborczych, którym powierzono to zadanie. Konwenty wyborcze (ogólnopolski i wojewódzkie) miały się składać w trzech piątych z przedstawicieli PRON, PZPR, ZSL, SD, Stowarzyszenia „PAX”, ChSS i PZKS, a w dwóch piątych z przedstawicieli związków zawodowych, społeczno-zawodowych organizacji rolników, socjalistycznych związków młodzieży oraz organizacji kombatanckich i kobiecych33. Prawo wysuwania kandydatów do wojewódzkich konwentów wyborczych, decydujących o ostatecznym składzie list okręgowych, przyznano wszystkim organizacjom, których przedstawiciele wchodzili w ich skład, oraz „innym organizacjom społecznym o zasięgu krajowym, zrzeszającym obywateli w miastach i wsiach”. Zgłoszenie do Ogólnopolskiego Konwentu Wyborczego kandydatów na posłów z listy krajowej pozostawiono w kompetencji Rady Krajowej PRON34. Po zebraniu kandydatur proponowanych przez uprawnione organizacje konwenty wyborcze miały obowiązek skonsultować je z wyborcami na obywatelskich zebraniach konsultacyjnych (organizowanych przez PRON) oraz prezentować zgłoszone kandydatury w środkach masowego przekazu35. Zmieniono także sposób konstruowania list wyborczych. Lista krajowa miała zawierać nazwiska kandydatów, których liczba odpowiadała liczbie...