Jak opowiadać o doświadczonym źle PDF

Preview

Summary

Notes for a presentation....

Description

Jak opowiadać o doświadczonym źle? Co mimowolni uczestnicy krwawych bojów o byt powinni przekazać następnym pokoleniom, przetrogę czy pozbawione opini świadectwo swoich zmagań? W literaturze XX wieku twórcy musieli uporać się z wyzwaniami niesionymi przez II wojnę światową; brzemieniem nie tylko sporów militarnych, ale i doświadczeniami obozów zagłady, gdzie godność człowieka zniesiono do roli zwierzęcia przeznaczonego na ubój i późniejszą obróbkę. Różni artyści znajdywali własne środki wyrazu dla oddania tragedii zniewolenia; Tadeusz Borowski w swoich opowiadaniach zastosował bezstronną narrację człowieka zlagrowanego, pozbawioną psychologii uczuć; inaczej niż Gustaw HerlingGrudziński, który próbował nadać swojej powieści pt. „Inny świat” wymiar ludzki, starając się przekazać własne spostrzeżenia dotyczące etyki i moralności. Narracja Borowski - pierwszoosobowa, główny bohater = więzień Birkenau - chłodna, rzeczowa relacja / obiektywizm / behawioryzm (podobnie poezja Świrszczyńskiej?) - brak refleksyjności, psychologii => fizjologiczność opisów - okrutna ironiczność „był to dobry, bogaty transport” Grudziński - pierwszoosobowa, główny bohater = więzień gułagu - opowieść ze skupieniem na przemyśleniach głównego bohatera, jego odczuciach względem rzeczywistości - kronika - typ literatury charakteryzujący się „funkcją solidarnej pamięci” (K. Wyka) Bohaterowie = narratorzy Tadeusz - nie wiemy o nim za wiele, nawet z listów do Marii z „U nas w Auschwitz” - pragnie przeżyć nawet za cenę zaprzeczenia wartościom moralnym /antydekalog/, Tadek=vorarbeiter; nie wywierają na nim wrażenia nawet martwe noworodki /behawioryzm/ Herling-Grudziński - próba obrony zamazujących się wartości /”tyle lat strzegem zazdrośnie jego tajemnicy, mimo że w miesiąc po naszym pierwszym spotkaniu już nie żył” /, zachowywanie człowieczeństwa w trudnej sytuacji, obrona godności (możliwy kontekst do epilogu, niewypowiedziane „rozumiem” oraz do „Życie jest piękne” – kłamstwa ojca, matka idzie za rodziną do obozu) - wrażliwość, poszukiwanie kontaktu z drugim człowiekiem - skupienie na własnych przemyśleniach, opinii Postawy etyczne Ludzie u Borowskiego - uprzedmiotowienie człowieka, noworodki obok „kału i pogubionych zegarków”, zrównane z kurczakami - brak obrony świętości życia - „brudna robota” dyktowana koniecznością, chęcią przeżycia - wypaczenie moralności, zaprzeczenie etyce conradowskiej, antydekalog (z „U nas w Auschwitz” – „może z tego obozu, z tego czasu oszustw, będziemy musieli zdać ludziom żywym relację i stanąć w obronie zmarłych”.) - „Widzisz, przyjacielu, wzbiera we mnie zupełnie niezarozumiale złość na tych ludzi, (…). Nie współczuję im wcale ze idą do gazu.” esesmani odnieśli sukces w wykorzenianiu dobrych uczuć do drugiego człowieka - Kanada - bogactwo, przywileje, hierarchizacja - ekonomizacja życia - głód - siła determinująca - Tadek=współkat, obrabowujący "bogaty transport" - /w odniesieniu do całości/ biurokratyzm – zarządzanie obozem, tysiące ofiar = kolejne kreski - więźniów oszukuje się do samego końca - prawo obozu (kontekst – „Jakub kłamca”, „Życie jest piękne” – czasem iluzja jest lepsza od okrutnej prawdy, kłamstwo na rzecz dobra – kolejna rzecz o antydekalogu) „Inny świat” - świat = system = „bezduszna machina” - ekonomizacja życia - mechanizm: ofiara musi współpracować pomimo braku winy - tortury: głód, katorżnicza praca / dalsze okaleczanie jako środek do osiągnięcia celów - łagrownicy - poddani nieustannej reifikacji prowadzącej do dehumanizacji - odebrania człowiekowi podmiotowości - w odniesieniu do całości i tytułu, "Inny świat" = nowonarodzenie, przemiana po indoktrynacji - Kostylew – dramatyczna obrona przed presją systemu, próba zachowania człowieczeństwa i ostatecznie śmierć w imieniu wartości Oba /w oparciu o „Borowski i Herling. Paralela” Błońskiego/ - „Pożegnanie z Marią” i „Inny świat” ukazują podobieństwo totalitaryzmów. - Cywilizacja = brak sprzeciwu wobec obozów; obozy doprowadziły tylko do skrajności wiele zasad, na jakich ta cywilizacja została zbudowana (konkurencja, racja stanu, pieniądz i podział pracy, państwowe prawo, maksymalizacja umiejętności technicznych).- Tylko bunt czyni nas człowiekiem. Moralność człowieka silnego, moralność wojownika (słusznej sprawy)… Moralność elity /Joseph Conrad/ - Borowski: "Ta wojna jest wojną przeciw ludziom" /„Medaliony” – „Ludzie ludziom zgotowali ten los”/ Wnioski Ludzie różnie odreagowują tragedię zagłądy; Borowski nie potrafił jej unieść – popełnia samobójstwo. Niektórzy zanurzają się w swym jądrze ciemności na rzecz przetrwania (w tym miejscu kontekst do „Dziennika pisanego nocą”), inni za wszelką cenę trzymają się wartości moralnych, w obawie o utratę człowieczeństwa i niemożność powrócenia do dawnego życia (czyli Herling-Grudziński). Nie powinniśmy oceniać tych postaw, a świadectwa dwóch pisarzy uznać za przestrogę przed onownym tryumfem zła....