PAŃSTWO I Prawo W Doktrynie Faszyzmu WŁ Oskiego 1922 PDF

Preview

Summary

wszystko...

Description

PAŃSTWO I PRAWO W DOKTRYNIE FASZYZMU WŁOSKIEGO 1922-1939 1) POJĘCIE FASZYZMU (KAROLINA) Słowo „faszyzm” pochodzi od terminu fasci, co w języku włoskim oznacza „wiązkę”, choć m.in. według Rogera Eatwell'a w kontekście politycznym lepiej tłumaczyć go jako „związek, liga”. Faszyzm w jego różnych wydaniach, poczynając od faszyzmu włoskiego stanowi szczególną, najbardziej radykalną odmianę nacjonalizmu. Opiera się na bezwzględnym prymacie danego narodu, rozumianego często na sposób rasowy (co nie było jednak cechą faszyzmu włoskiego, trzeba pamiętać, że w faszyzmie włoskim nie rozumiano narodu etnicznie, a elementy rasistowskie pojawiły się w nim późno, pod naciskiem niemieckim i nie były jego organiczną częścią ). Jego radykalizm wyraża się w kulcie siły i gloryfikacji gwałtu w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, w ekspansjonizmie, w militaryzmie jako podstawie organizacji całości życia narodu, opartej na hierarchii, nominacji i rozkazie, a zatem kulcie wodzostwa, jak również totalitaryzmie, rozumianym w sensie całkowitego podporządkowania państwu wszelkich przejawów życia jednostkowego i zbiorowego. U samych jednak źródeł faszystowskiej doktryny państwa i władzy we Włoszech odnajdujemy filozofię neoheglowską w wersji aktualistycznej opracowaną przez Giovaniego Gentilego, żyjącego w latach 1875-1944 profesora filozofii na uniwersytecie w Rzymie. Według niego założenia faszyzmu mają zarówno filozoficzny jak i uniwersalny charakter i odnoszą się do każdej działalności ludzkiej, a więc do polityki, ekonomii, prawa, nauki, sztuki oraz religii. Gentile przedstawiał faszyzm jako kierunek krytyczny w stosunku do filozofii abstrakcyjnej i intelektualistycznej. Główna wada tej filozofii to odsuwanie się od życia, natomiast faszyzm jest filozofią praktyczną, którą się realizuje. Opiera się ona nie na formułach lecz czynach. Dla Gentilego doktryna faszystowska nie jest filozofią w zwykłym tego słowa znaczeniu, kryterium prawdy zaś wiąże się z osobą wodza. Prawdziwymi postanowieniami wodza faszyzmu są zawsze te, które są jednocześnie sformułowane i wykonane.

2) BENITO MUSSOLINI (1883-1945) (KAROLINA) Jedną z pierwszych postaci, które posłużyły się pojęciem faszyzmu był dawny działacz socjalistyczny, później nacjonalistyczny dziennikarz Benito Mussolini. Utworzył 23 marca 1919 roku Fasci Italiani di Combattimento- Związki Włoskich Kombatantów, przekształcone w roku 1921 w Narodową Partię Faszystowską- Partito Nazionale Fascista. Członkowie związków włoskich kombatantów za swój znak przyjęli rzymskie fasces- pęk rózg z zatkniętym w środek toporem. W starożytnym Rzymie fasces były symbolem władzy najwyższych dostojników. Nosili je liktorzy w miejscach publicznych, np. przed dyktatorem czy konsulem. Ów wybór nie był przypadkowym nawiązaniem do Cesarstwa Rzymskiego, ponieważ Benito Mussolini ogłosił, że zamierza odbudować Imperium Rzymskie. Odnosząc sukcesy faszyści zyskali ogromne poparcie społeczne, nawet mimo prowadzenia agresywnej polityki zagranicznej. W 1935 roku Włochy dokonały inwazji na Abisynię. Po jej zwycięskim dla Włoch zakończeniu Benito Mussolini ogłosił powstanie Drugiego Imperium Rzymskiego. Mussolini określał faszyzm jako „trzecią drogę” między kapitalizmem i socjalizmem. Głosił antyparlamentaryzm i pochwałę rządów silnej ręki. Jego bojówki – Czarne

koszule krwawo rozprawiały się z wszelką opozycją. Zdobywał jednocześnie poparcie polityczne zarówno wśród biedoty, głównie posługując się daleko idącymi obietnicami, jak i wśród inteligencji oraz jednocześnie warstw posiadających m.in. poprzez zwalczanie strajków, obiecywanie zniesienia części przywilejów robotniczych i chłopskich. W październiku 1922 roku, czując siłę swojego ruchu, zorganizował tak zwany „Marsz Czarnych Koszul”, w wyniku którego został mianowany przez króla Wiktora Emanuela III premierem rządu. Jego pierwszy rząd, złożony z faszystów i nacjonalistów, tolerował opozycję aż do zamordowania w 1924 roku przywódcy socjalistów, Giacomo Matteottiego. W lutym 1923 roku powołał do życia Milicję Faszystowską, czyli oficjalne bojówki dla ochrony partii i zwalczania opozycji, a wkrótce również Wielką Radę Faszystowską jako najwyższy organ partii. Lata 1926–1928 stały się początkiem końca demokracji parlamentarnej. Po rzekomych zamachach na swoje życie przeforsował ustawy specjalne, specjalne kompetencje rządu, delegalizację partii opozycyjnych, powołanie tajnej policji i zmianę ordynacji wyborczej, w rezultacie czego parlament stał się fikcją, choć dopiero w 1939 został całkowicie zniesiony i zastąpiony tak zwaną Izbą Związków i Korporacji. Do głównych osiągnięć Mussoliniego należało m.in.: rozbudowanie frontu robót publicznych; zawarcie układów laterańskich normalizujących stosunki między państwem włoskim a Watykanem; poprawienie doli szerokich warstw społeczeństwa, w tym robotników i chłopów; sukcesy ekonomiczne w koloniach i państwach zależnych, takich jak Albania. Prowadził agresywną politykę zagraniczną, czego wyrazem były: napaść włoska na Abisynię 1935–1936, interwencja po stronie gen. Francisco Franco w hiszpańskiej wojnie domowej, inwazja na Albanię w 1939. Ukoronowaniem tej polityki było przystąpienie Włoch do II wojny światowej po stronie hitlerowskich Niemiec w czerwcu 1940. Po dojściu Hitlera do władzy, Mussolini początkowo odnosił się do niego niechętnie lecz w końcu zdecydował się nawiązać ścisłą współpracę z Niemcami, przypieczętowaną przystąpieniem Włoch do paktu antykominternowskiego w listopadzie 1936, a następnie zawarciem paktu stalowego w maju 1939 i Paktu Trzech we wrześniu 1940. 3) PRZESŁANKI POPULARNOŚCI TEGO RUCHU I IDEOLOGII (JOANNA) O sile atrakcyjności faszyzmu decydowały jego hasła polityczne, gospodarcze i społeczne. Do ludzi przemawiała likwidacja bezrobocia, umasowienie oświaty i opieki społecznej. Faszyzm przedstawiano jako jedyną szansę rozwoju nowoczesnej państwowości. Był atrakcyjny też dzięki temu, że doszedł do władzy nie mając spójnej doktryny, przez co różne grupy społeczne dostrzegały w nim to, co im odpowiadało. Ogromne znaczenie w rozwoju faszyzmu miała I Wojna Światowa. Na froncie poległo 600 tys. obywateli. Kraj wyszedł z wojny biedny i zadłużony. Wzrosła liczba bezrobotnych. Ujawnił się kryzys państwa liberalnego, ograniczono wolność gospodarczą. Wojna oddziaływała także na psychikę społeczeństwa. Znieczuliła ludzi, zdemoralizowała. Nastąpił kryzys w gospodarce i moralności. Ważną przesłanką była również sytuacja kombatantów wojennych, którzy po powrocie z wojny nie umieli się odnaleźć w codziennej rzeczywistości. Ponadto, byli już niepotrzebni i niedoceniani, co rodziło frustrację i agresję. W wyniku kryzysu demokracji i parlamentaryzmu, pojawiła się tęsknota za silną władzą. Mussolini twierdził, że działania rewolucyjne, wojna, mogą być szansą na transformację kraju, na zagarnięcie umysłów mas i stworzenie bardziej zjednoczonych, dynamicznych Włoch. Głosił hasła walki z traktatem wersalskim i

ruchem rewolucyjnym. Nawoływał też, by uczcić pamięć 600 tys. poległych w wojnie Włochów i przeciwstawiać się upokarzaniu narodu. Niezadowolonych z sytuacji we Włoszech żołnierzy skupiały organizacje kombatanckie. 4) DOKTRYNA FASZYZMU (KAROLINA) Doktryna faszyzmu była wynikiem głębokiego kryzysu społeczno-ekonomicznego występującego po I wojnie światowej. Opierała się na negowaniu oświeceniowego dziedzictwa ideowo-politycznego XVIII i XIX wieku, odrzuceniu indywidualizmu liberalnego i klasowego kolektywizmu. Wyrażała gwałtowny sprzeciw wobec demokracji opartej na zasadzie suwerenności narodu, zakładającej parlamentaryzm i wolności obywatelskie. Mussolini jako główny twórca doktryny faszyzmu ustanowił kult państwa, które określał jako totalne. Inicjatorem przemiany społecznej odrzucającej ciągłą walkę wewnętrzną (np. klasową) miał stać się naród, rozumiany jako autonomiczny byt (kolektyw) jednoczący wszystkie klasy społeczne. Cele i interes narodu stawały się celem samym sobie. Celom narodu, jakkolwiek byłyby one zdefiniowane, miały być podporządkowane zarówno działania obywateli jak i pojęcia takie jak prawda, sprawiedliwość, instytucje państwa i prawo. 5) INSPIRACJE IDEOWE (KAROLINA) Faszyzm absolutyzował państwo czerpiąc inspirację od: .1. Georges Sorela, francuskiego myśliciela społecznego, socjologa oraz teoretyka rewolucyjnego syndykalizmu. Syndykalizm to powstały w XIX wieku kierunek w ruchu robotniczym, który zakładał prymat celów ekonomicznych nad politycznymi w walce proletariatu o swoje prawa. Zasadniczym narzędziem tej walki miały być związki zawodowe, a nie partie polityczne. Rewolucyjny syndykalizm, powstały na łonie francuskich związków zawodowych, za cel stawiał sobie natomiast przekształcenie systemu społecznego przy pomocy związków zawodowych. Miały one, mobilizując wpierw masy, doprowadzić do obalenia kapitalizmu, a po rewolucji być podstawą nowego ładu gospodarczego i administracyjnego. .2. Vilfreda Pareto, włoskiego ekonomisty i socjologa, współtwórcy tzw. "lozańskiej szkoły w ekonomii", teoretyka elitaryzmu, poglądu zgodnie z którym niektóre jednostki są bardziej wartościowe od innych (ze względu na swoje urodzenie, umiejętności, wiedzę, posiadanie), i z tego powodu powinny zajmować uprzywilejowaną pozycję w społeczeństwie (należeć do elit). Elitaryzm jest przeciwieństwem egalitaryzmu i stoi w opozycji do myśli demokratycznej. Pareto jest autorem teorii krążenia elit opisującej zasady rządzące elitami w społeczeństwach ludzkich. Pareto uważał, że elita jest złożona z tych ludzi, którzy w danej dziedzinie działania osiągają najwyższe wskaźniki. Odchodził zatem zarówno od tradycyjnego rozumienia elity jako arystokracji jak i od utożsamiania elit wyłącznie z elitami rządzącymi. .3. Enrico Corradiniego, włoskiego polityka, pisarza i filozofa nacjonalistycznego oraz jego koncepcji nacjonalizmu. Corradinii głosił metafizyczną łączność współczesnego państwa włoskiego i starożytnego Rzymu, zdecydowany przeciwnik indywidualizmu, demokracji, liberalizmu i socjalizmu, krytyk ustroju parlamentarnego. Popierał politykę kolonialną i zbrojenia- wierzył w znaczenie wojny jako czynnika rozwoju narodu, głosił ideę "społeczeństwa wojującego". Warunkiem rozwoju przyszłych Włoch miała być likwidacja systemu demokratycznego, wzmocnienie roli monarchy i Kościoła, jako czynników spajających społeczeństwo. Postawa społeczno-polityczna uznająca naród za najwyższe dobro w sferze polityki. Z założenia nacjonalizm uznaje

sprawy własnego narodu za najważniejsze. Głosi solidarność wszystkich grup i klas społecznych danego narodu. .4. Fryderyka Nietzschego, filozofa, filologa klasycznego, pisarza i poety. Jego idea wodzostwa charyzmatycznego stała się jedną z najważniejszych założeń doktryny faszystowskiej. .5. Georga Hegla, niemieckiego filozofa, twórcy klasycznego systemu idealistycznego i jego metafizyki. Ponadto ideologia faszystowska celowo i na dużą skalę odwoływała się do historii. Fascynacja Mussoliniego starożytnym Rzymem była widoczna już w pierwszych latach władzy faszystowskiej. Mussolini był początkowo stylizowany na „dziedzica” polityki Oktawiana Augusta, następnie zaś na jego wcielenie. Duce potrafił w doskonały sposób zaadaptować starożytny nośnik propagandy, jakim były monety. W epoce antyku mennice cesarskie, podporządkowane całkowicie woli panującego, dostarczały społeczeństwu krótkie, jednoznaczne komunikaty, zawarte najczęściej na rewersie monet. Dzięki temu władcy docierali ze swą „ideologią władzy”, do wszystkich niemal warstw, sfer i grup społeczeństwa. Nowożytnym odpowiednikiem monet stały się serie filatelistyczne. Zachowywały one przy tym antyczną tematykę i formę. Mussolini bardzo chętnie korzystał z tego nośnika dla przekazywania komunikatów podkreślających podobieństwa między jego rządami, a panowaniem cesarza. 6) KONCEPCJA PAŃSTWA (ANGELINA) Państwo faszystowskie to państwo totalne. Opierać ma się na świadomości faszystowskiej, jest więc państwem uosabiającym faszystowską etykę, jest tym samym dla faszystów przede wszystkim faktem duchowym. Duchowość ta zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne. Państwo jest strażnikiem języka, obyczaju i wiary, to podstawowy czynnik narodowotwórczy. Ma ono najpełniej reprezentować oczekiwania i nastroje Włochów, a także być wyrazem spodziewanej i oczekiwanej ich mocarstwości, stąd żąda poświęcenia, dyscypliny i ofiary. Forma państwa jest zmienna, natomiast nie sama idea konieczności państwa. Dla włoskich faszystów między państwem a religią nie ma sprzeczności. Państwo jest wiarą i samo szanuje religię. Według Giovanniego Gentilego pojęcie państwa faszystowskiego łączy się z personifikacją tejże instytucji oraz przedstawieniem jej jako realnie istniejącej osoby. Państwo to „jedyna konkretna wola”, świadoma swej autonomii i aktywności osoba, działająca moralnie substancja etyczna, mająca wartość moralnie absolutną. Definicja „państwa etycznego” staje w ostrej opozycji do tradycji pozytywistycznych. Cytując, państwo to „istotny rdzeń, jako podstawa wszelkich poczynań jednostki, która kształtuje się na zasadach wartości istotnie uniwersalnych, a tym samym która żyje i umiera nie dlatego, że jest posłuszna pozytywnemu prawu, ale że się stosuje do najwyższego ideału, jaki może zapanować nad jej sumieniem”. Idea państwa faszystowskiego powstała jako antyteza koncepcji socjalistycznej i liberalnej oraz jako idea pozytywna wyrażająca się w uznaniu państwa za osobowość autonomiczną, która ma swoją wartość i cele, podporządkowując sobie interesy indywidualne, uznając je za realizację samej osoby państwa jako świadomości i woli. Pod wpływem Gentilego Mussolini określa państwo jako przejaw „najwyższej i najpotężniejszej” formy osobowości. Wszystko jest skoncentrowane w państwie, a poza nim nie istnieją żadne wyższe wartości. W 1932 roku Mussolini napisał "La dottrina del fascismo", w której ujął: "Dla faszyzmu państwo jest absolutem, wobec którego jednostki i grupy są

czymś względnym”. Z gentilowskiej koncepcji państwa etycznego wyprowadził koncepcję państwa totalnego, władzy wszechogarniającej i onimpotentnej. Skrajnie antyindywidualistyczne prawo władzy do ingerowania w każdą część życia jednostki wyraża zasada "wszystko w państwie, nic bez państwa, nic przeciwko państwu”. Mussolini krytykował liberalną koncepcję wolności, dlatego podporządkował jednostkę państwu. Państwo faszystowskie koncentruje w sobie wszystkie siły polityczne, ekonomiczne i duchowe narodu oraz rozwiązuje sprawy społecznogospodarcze na zasadach porządku, karności, posłuszeństwa. Według Alfreda Rocco faszystowskie państwo totalne to państwo ludowe i wybitnie demokratyczne, ponieważ przenika do mas, prowadzi je duchowo, wyczuwa ich potrzeby, żyje ich życiem i uporządkowuje ich zajęcia. Ideolog Guido Bortolotto nie nazywał faszyzmu dyktaturą ze względu na jego system konstytucyjny oraz funkcjonujący rząd. Faszyzm miał pomóc w przezwyciężeniu kryzysu powojennych Włoch. Poprzez swoją „rewolucję edukacyjną” nie jest dyktaturą wzmagającą egoizm i kult osobistego interesu. Według Bortolotta afirmacja państwa i całkowite podporządkowanie interesów partykularnych interesowi ogólnemu wyrażają istotę i ducha faszyzmu. 7) KONCEPCJA PRAWA (ANGELINA) Państwo faszystowskie charakteryzuje się dyktatorskim sprawowaniem władzy, którego podporą jest monopartyjny system parlamentarny. Funkcje ustawodawcze i wykonawcze przejmował Duce – Mussolini, który łączył różnorakie stanowiska. Bezpośrednio jemu podlegał szeroki aparat policyjno-kontrolny. Dodatkowo eliminował faktycznych opozycyjnych jak i domniemanych przeciwników politycznych. W państwie wszystkie stanowiska, zarówno te najniższego jak i najwyższego szczebla, obsadzane były członkami zaplecza politycznego wodza, czyli jedynej partii sprawującej władzę – Narodowej Partii Faszystowskiej. Zachowywano jednak pewne pozory parlamentaryzmu. Posłów obywatele wybierali z jednej listy wyborczej. Jednakże o wszystkim decydował w praktyce dyktator. Parlament odgrywał rolę propagandowo-edukacyjną dla społeczeństwa. To w nim członkowie partii wyrażali postanowienia wodza, cele polityczne i metody ich uzyskiwania. Sądownictwo stanowiło niezależną władzę, jednakże tworzono specjalne sądy partyjne, obyczajowe oraz dążono do obsadzania stanowisk sędziów oraz prokuratorów przez ludzi związanych ze sprawującą opcją polityczną. Docelowo program państwa faszystowskiego zakładał całkowite przejęcie sądownictwa przez odpowiednie organy partii. Według Alfredo Rocco i Guido Bortolottiego państwo faszystowskie nie było dyktaturą, gdyż istniał w nim system konstytucyjny, a rząd realizował cele państwa i tym samym wszystkich jego obywateli. Jednakże pomimo obowiązywania systemu konstytucyjnego nastąpiły kolejne ograniczenia suwerennej administracji państwowej, do których zaliczyć należy: ustawę o uprawnieniach i prerogatywach szefa rządu z 1925 roku, ustawę o stanowieniu norm prawnych przez władzę wykonawczą z 1926 roku i ustawę o nieograniczonych kompetencjach Wielkiej Rady Faszystowskiej z 1928 roku. Występując przeciw demokracji i liberalizmowi faszyści nie uznawali wypracowanej przez nie koncepcji prawa i jego roli w życiu państwa. Wprawdzie istniało rozbudowane prawodawstwo, jednak o jego treści decydowała wola wodza, identyfikowana automatycznie z wolą i interesem narodu. „Idea wodzostwa” stała się naczelną zasadą państwa faszystowskiego. Faszyści żywili sympatię dla pewnych socjalistycznych poglądów i opinii. Odczuwali głęboką odrazę do kapitalizmu, którego przejawem była znienawidzona władza wielkiego biznesu i instytucji finansowych.

8) KONCEPCJA WODZA (ANGELINA) Mussolini określał faszyzm jako „czystą” formę demokracji. Postulował koncepcję „jakościową” narodu. Świadomość i wola wszystkich urzeczywistniana była poprzez świadomość i wolę niewielu, a nawet jednostki. Osobą jedyną nieumyślnie świadomą był wódz, który miał zawsze rację. Według Bortolotto wódz kreuje się samodzielnie – nie jest powoływany, desygnowany lub wybierany. Poznał charakter, cechy, zadania, dążenie oraz przeznaczenie swojego narodu i metody kierowania nim. Cechami charakterystycznymi wodza jest „szczęśliwa witalność”, świadomość własnej sytuacji, zaufanie do swojego przeznaczenia, pewność swoich wartości, zdolność do kierowania masami, odwaga, ścisły i bezwarunkowy związek z narodem i jego losem. Masy składające się z jednostek są przeciwieństwem wodza i elity. Wzajemny stosunek mas i wodza opiera się na zasadzie solidarności, polegającej na zgodnym służeniu wspólnocie. Rządzący to część narodu, zaś masy to wspólnota potrzebująca wodzów, kierowników lub rządzących. Mussolini był zarówno głową rządu i wodzem (w języku włoskim - głowa rządu i wódz to capo del governo i il duce), tak, więc zakres jego uprawnień był szeroki. Przyjął tytuł duce w celu wyzwolenia się od jakichkolwiek konstytucyjnych definicji przywództwa, które stało się tym sposobem wyrazem władzy charyzmatycznej, jaką emanował sam tylko przywódca. Według duce to nie naród utworzył państwo, lecz to właśnie państwo jest twórcą narodu. Jest to tak zwana koncepcja narodu traktowanego kreacjonistycznie. We Włoszech istniały również tendencje do mistycznego ujmowania władzy duce, wskazywania na jej boską proweniencję i nadprzyrodzone możliwości. Zasada „Mussolini ma zawsze rację” stała się osnową faszystowskiego dogmatu. Rola przywódcy polega na uświadamianiu ludziom ich przeznaczenia, na przekształcaniu bezwładnej masy w potężną i nieodpartą siłę.

9) NACJONALIZM (JOANNA) Jedną z podstawowych cech i założeń faszyzmu jest nacjonalizm, w skrajnych przypadkach szowinizm bądź rasizm. Nacjonalizm uznaje naród za najwyższe dobro w sferze polityki, a sprawy własnego narodu za najważniejsze. Głosi solidarność wszystkich grup i klas społecznych danego narodu. Faszyzm przyjął skrajną wersję tradycji szowinistycznego i ekspansywnego nacjonalizmu, jaka rozwinęła się przed I wojną światową. Tradycja ta postrzegała narody nie jako równe i współzależne byty, lecz jako naturalnych rywali w walce o dominację. Nacjonalizm faszystowski nie nauczał szacunku dla odmiennych kultur czy tradycji narodowych, lecz zapewniał o wyższości jednego narodu nad wszystkimi innymi. Stara się propagować znacznie więcej niż tylko patriotyzm, miłość do własnego kraju. Zamierza ustanowić głębokie i przesycone militaryzmem poczucie tożsamości narodowej, nazywane „integralnym nacjonalizmem”. Zawiera w sobie poczucie mesjańskiej czy fanatycznej misji: perspektywę ożywienia na...