Powieść lat minionych - Notatki z historii literatury rosyjskiej Rok 1 PDF

Preview

Summary

Notatki z historii literatury rosyjskiej Rok 1...

Description

Latopisy zajmowały centralne miejsce w literaturze. Powstały za potrzebą prowadzenia zapisów kronikarskich, które słowie napisane utrwaliłyby bieg dziejów kraju. Pojawiły się wówczas, kiedy wzrosła i umocniła się międzynarodowa pozycja Rusi. Inspiracje czerpały owe zapisy nie tylko bizantyjskiej literatury historycznej czy dokumentów państwowych, ale też pieśni bohaterskich, pogańskich i chrześcijańskich podań o dawnych ludziach. Zaczęto je sporządzać w różnych regionach kraju, począwszy od połowy wieku 11 aż po wiek 16, choć zachowały się głównie w postaci kompilacji, czyli zwodów pochodzących z 14 - 17 wieku. Te zwody powstawały w połączeniu różnych lat opisów lokalnych i innych materiałów źródłowych odpowiednio redagowanych przez kolejnych kronikarzy. Całokształt zachowanych tekstów wydany został przez akademię nauk. Na podstawie długotrwałych i żmudnych badań okazało się, że podstawę tego ogromnego zbioru stanowi początek 2 dziesięciolecia 11 wieku przypisywany Nestorowi i znany jako powieść minionych lat, skąd wyszła ziemia ruska?, Kto był najpierw księciem w Kijowie i skąd ziemia ruska obsypała. Zabytek ten był efektem prac szeregu kronikarzy 11 i początku 12 wieku. Miał charakter kompilacji. Zachował się w rękopiśmiennych kopiach sięgających 14-15 wieku, spośród których najznakomitszy był zbiór pergaminowy z 1377 roku określany imieniem piasta Ławreniego, który przepisał dzieło dla władz. Sudalu oraz biuro rękopiśmienne z początku wieku 15 od nazwy prywatnego miejsca przechowywania to jest od klasztoru Chipackiego, zwany umownie latopisem chipackim. Uczeni zgodnie uznali tę powieść za kanoniczną postać wszystkich późniejszych latopisów na Rusi. Uczeni doszli do wniosku, że najbliższy tekstu pierwotnemu był odpis zawarty w kodeksie Ławręki. Powieść stanowi podsumowanie rezultatów tej ciężkiej pracy kilku pokoleń kronikarzy i złożyły się na nią krótkie zapisy doroczne. Jako powieść doroczna funkcjonuje zapowiedź Nestora. Inne nazwy tego zabytku, czyli krótkie zapisy, doroczne rozmaite podania legendy, w które obfitowała zwłaszcza część pierwsza utworu do początku 11 wieku oraz zwięzły bezosobowy opis wydarzeń walk między książętami oparte są nierzadko na relacjach naocznych świadków albo na współczesnych dokumentach czy wreszcie nauki świeckie i kościelne, a także opowieści folklorystyczne. Jeżeli jednak pamiętać, że każdy gatunek miał sobie właściwą formę wypowiedzi, zrozumiałe stanie się, że stylistyczna, kompozycyjna różnorodność, wiele faktur różnych tekstów, które wchodziły w skład tej powieści była ogromna, jednakże nie doszło do zatarcia nadrzędnej idei zabytku - jedności i niezależności państwowej Rusi i mimo tej różnorodności. Sprzyja temu fakt, że u podstaw powieści legła spójna relacja o początkach Rusi niezmiennie powtarzana przez kronikarzy, którym przypominała lata świetności ziemi ojczystej, a nade wszystko jednolita postawa światopoglądowa redaktorów. Bardzo istotne, że wychodząc z przesłanek religijnych w opisie wydarzeń prezentował kronikarz stanowisko ponadczasowe. Nie wnikał w szczegóły obyczajowe ani też w różnorodność, celność stosunków społecznych czy politycznych. Nie szukał też uzasadnienia przedstawianych przez siebie faktów. Interesowało go ujęcie całościowe, którego poszczególne wypadki były jedynie fragmentem obrazu świata danego przez Boga. Opisując przeszłość rejestrową, więc konkretne fakty, nie dostrzega między nimi powiązań przyczynowo -skutkowych, widząc w nich natomiast przejawy woli Bożej, wydarzenia historyczne i historyczne postaci. Kronikarz weryfikował kategorie dobra i zła. Źródłem dobra oczywiście był dla niego Bóg, źródłem zła wszystkie siły nieczyste. Ta relacja, Duch religijny i tendencja moralizatorsko-dydaktyczna przejawiały się nie tylko w licznych dygresjach filozoficznych, ale w samej strukturze opisu, wydarzeń i rysunkach postaci historycznych, które cechowało uproszczenie i pewien schemat. Wprawdzie kronikarz opiera się na konkretnych danych historycznych i miał ambicję dokumentalnego odtworzenia rzeczywistości, ale traktował je jedynie jako ilustrację prawd wiecznych. Przekonany był bowiem o Bożym planie zbawienia, zgodnie z którym ludzi i wydarzenia ujmował jako pozytywne lub negatywne przykłady postępowania ludzi dobrych i ludzi złych. Ta postawa niewątpliwie przyczyniła się do ujednolicenia zabytku pod względem ideowym. Oczywiście nie mogło być mowy o jedności absolutnie. Zważywszy, że zabytek powstawał na przestrzeni wielu dziesięcioleci na zamówienie różnych dworów książęcych i korzystał z rozmaitych

materiałów źródłowych i nie można wyróżnić typów relacji kronikarzy, każdy z nich odznacza się specyficzną formą. Najstarszy rodowód mają zapisy doroczne objętościowo niewielkie o zwięzłej informacji najczęściej odnotowując fakt narodzin albo zgonu w rodzinie panującego, datę założenia kościoła, albo kiedy nawiedziła na danym obszarze jakaś klęska żywiołowa. W zapisie takim kronikarz nie wdawał się w szczegóły ani nie dokonywał literackiej obróbki żadnej treści. O obróbce tej mowy być nie mogło. Starannej obróbce natomiast podlegały podania. W nich kronikarz wykorzystywał nierzadko zdobycze właśnie folkloru. Dotyczyło to w szczególności tych relacji, których wątki wiązały się z podaniami o założeniu Kijowa czy wezwaniu Waregów czy o wyprawach Igora. Nieco inny charakter miały opowiadania kronikarskie. Zmierzały one do bezpośredniego tworzenia rzeczywistości wydarzeń opartego na świadectwie tych osób, które w nich wtedy uczestniczyły. Zapewne dlatego w niektórych relacjach tego typu dostrzec można pewne niedopracowanie literackie. Uderza w nich natomiast konkretność i rzeczowy ton opisu i wyczuwało się w nich obecność autora, który niejako bez odpowiedniego dystansu czasowego ocenia ludzi, komentuje wypadki (opowiadanie o oślepienia Wasylki umieszczone w powieści po rokiem 1097). Jest to opis dokonanych czynów wśród tych relacji - formę taką umownie nazywa się opowieścią kronikarską i było to opowiadanie tego szczególnego rodzaju, że przypominało rozwinięty nekrolog, w którym opis śmierci księcia miał rysy właściwe literaturze biograficznej. Powieść minionych lat pisana była językiem staroruskim, w początkowym stadium jego rozwoju elementy w języku cerkiewnosłowiańskim zachowały się głównie w cytatach z ksiąg religijnych i ich opowiadaniach o treści religijno-kościelnej. W całości przeważał język zbliżony do ówczesnej mowy potocznej (kolokwializmy). Na przestrzeni tego utworu jest wiele istotnych walorów zabytku. Był on najpełniejszym i zarazem najwierniejszym wyrazem życia i kultury dawnych mieszkańców tej ziemi i też swoistym archiwum, w którym przetrwały ślady tych zaginionych utworów piśmiennictwa staroruskiego i powieść odegrała ważną rolę w ich dalszym rozwoju. Na Rusi była ona nieodłączną częścią latopisów Nowogrodu, Pskowa czy Perła. Każdy z nich wyrażał interesy lokalne. Każdy miał też jakieś specyficzne właściwości. Tutaj kronikarz rozpoczyna swą opowieść nie jak to zwykle było w kronikach, lecz od biblijnej legendy o podziale ziemi po potopie między synów Noego, o budowie wieży Babel i rozdzieleniu języków. Po tym kronikarz przechodzi do historii powstawania tych plemion słowiańskich, które powstały według niego ze szczepu Jafeta. Dążył przy tym do ukazania dziejów Słowian na tle faktów z historii powszechnej oraz Bizancjum, które podaje na podstawie kronik. Podanie o pobycie apostoła Andrzeja na Rusi: Andrzej przepowiada powstanie wielu cerkwi i stolicy Bożej na terytorium Rusi, opisuje pewien obyczaj, który jest dla niego ciekawy, ale którego jeszcze do końca nie rozumie. Podanie o założenie kijowa: zbudowali je na cześć swojego najstarszego brata i nazwali go Kijowem. Tak i potem po tych podaniach pojawiają się obyczaje plemion ruskich. Tutaj mamy obyczaje dotyczące Polan, którzy mają obyczaj ojców swoich łagodny, cichy i wstydliwość przed nowymi siostrami, matkami i ojcami. Ale już Drewlanie żyli po zwierzęcemu jak bydlęta zabijali i jedli wszystko, nie było u nich ślubów, też porywali dziewice nad wodą. Tutaj takie plastyczne opisy tych obyczajów nadają dynamiki w utworze....