Pozytywizm - powtórka przed maturą pojęcia, lektury z epoki PDF

Preview

Summary

Download Pozytywizm - powtórka przed maturą pojęcia, lektury z epoki PDF

Description



 Literatura na miarę “wieku pary i elektryczności” “POZYTYWIZM” - pewny, ścisły, realny, rzeczowy, czerpie z antyku, renesansu i oświecenia  1)

Pojęcia ○

SCJENTYZM - zafascynowanie i zaufanie do nauki opartej na rozumie i doświadczeniu,promowanie ideałów kształcenia się i zainteresowania odkryciami naukowymi.

○

PRAGMATYZM - p  ostawa polegająca na realistycznej ocenie rzeczywistości i podejmowaniu jedynie takich działań, które gwarantują skuteczność.

2. kierunek filozoficzny

uzależniający prawdziwość twierdzeń od ich praktycznych skutków ○

PRACA ORGANICZNA - działanie na rzecz rozwoju gospodarczego ludność z ziem polskich,należało pomnażać swój majątek a przy tym tworzyć miejsca pracy dla uboższych.

○

PRACA U PODSTAW - pomoc ludziom z nizin społecznych,naukę zawodów,pobudzenie ludu do aktywności zawodowej.

○

UTYLITARYZM - etyczne jest wszystko co przyczynia się do zwiększenia liczby szczęśliwych ludzi na świecie , to co sprzyja powszechnemu dobru.

○

REALIZM

○

EWOLUCJONIZM - pogląd zakładający ciągły rozwój i przekształcanie się form życia społecznego i przyrodniczego

○

EMANCYPACJA KOBIET - równouprawnienie społeczne,zapewnienie kobietom wyższego wykształcenia i rynku pracy,po powstaniu styczniowym brak mężczyzn zmuszał kobiety do podjęcia zawodowej aktywności - a za tym utrzymanie swoich rodzin.

○

ASYMILACJA ŻYDÓW - próby integracji warstwy żydowskiej z resztą społeczeństwa ziem polskich,zrezygnowanie z odrębności zamieszkanych dzielnic,obyczajów i języka.Konsekwencją hasła asymilacji stał się antysemityzm-niechęć religijna i kulturowa.

○

MOWA EZOPOWA - sposób wypowiedzi wyrażania sensu za pośrednictwem narracji parabolicznych lub aluzji,właściwe treści są ukryte (cenzurowanie treści ze względu na ograniczenie wolności słowa) - głównie treści patriotyczne

○

TOPOS THEATRUM MUNDI

2) Ramy czasowe epoki ●

Europa: 1850-1880 Polska: 1864-1890  Pozytywizm, nazywany przez niektórych „wiekiem powieści”, w Polsce rozpoczął się wraz z klęską powstania styczniowego (1864), a zakończył na początku ostatniego dziesięciolecia XIX wieku (traktowanego jako umowna data początku Młodej Polski, gdy swój debiut miało wielu modernistów).

 1







3) Charakterystyka epoki: Wskazuje się 2 wydarzenia o charakterze polityczno-społecznym, które legły u podstaw polskiego pozytywizmu: ● ●

Klęska powstania styczniowego: Pozytywiści należeli do pokolenia urodzonego w dziesięcioleciu 1840-1850, dla którego upadek powstania był osobistym doświadczeniem. Uznali oni, że w przypadku przegranej należy zaprzestać powstań i spisków i przyjąć wobec zaborców postawę lojalizmu (postępowanie zgodnie z polityką władz, nieodznaczające jednak zdrady narodowej).

●

Uważali również, ze nowym celem patriotycznym powinna stać się gospodarcza i społeczna modernizacja ziem polskich, ponieważ tylko ona w perspektywie czasu da Polakom szanse na odzyskanie niepodległości.

●

W nowoczesnym świecie głównym czynnikiem sprawczym jest siła ekonomiczna społeczeństw, oparta na zamożności i wykształceniu.

●

Dlatego też zwracali uwagę na konieczność zmniejszenia dystansu między Polska a Europą Zachodnia.

●

Edykt uwłaszczeniowy chłopów:

-

Wydany w 1864r. Przez cara Aleksandra II w celu powstrzymania warstwy chłopów przed udziałem w powstaniu styczniowym, dawał chłopom na własność uprawianą przez nich ziemie.

-

Oznaczało to koniec porządku feudalnego i liczne przemiany społeczne :

-

Migracje chłopów do miast, rozwój przemysłu, ubożenie szlachty -ich deklasację oraz wzrost znaczenia mieszczaństwa 

4) Program pozytywistów a program romantyków ●

Program pozytywistów:

-

Nowy program stał się potrzebą chwili. Romantycy odwoływali  się do wspólnotowego ideału narodu, którego nadrzędną wartością była warta każdej ofiary ojczyzna. Pozytywiści  zaś postawili sobie za cel budowę w Polsce nowoczesnego społeczeństwa , zdolnego podjąć wyzwania cywilizacyjne na miarę wieku „pary i elektryczności”. Nowy program propagowała inteligencja ( warstwa społeczna ). Oprócz wykształcenia cechowali się również poczucie misji oświecenia niższych warstw społecznych, inteligencja zaczela pełnić funkcje wychowawcze.

ETOS WALKI ZASTĄPIONO ETOSEM PRACY  ROMANTYZM

     

POZYTYWIZM





 sfera polityczno-społeczna

sfera polityczno-społeczna

naród

społeczeństwo

walka zbrojna

praca

powstania narodowe

lojalizm i modernizacja ziem polskich

feudalizm, dominująca rola szlachty

kapitalizm, dominująca rola mieszczaństwa, wzrost znaczenia inteligencji

prowincja

miasto

strefa ideowa

strefa ideowa

irracjonalizm, poznanie indywidualne

poznanie naukowe

metafizyka, indywidualne postawy religijne, tradycje pogańskie

agnostycyzm (wątpliwość co do faktu istnienia świata boskiego)

strefa sztuki

strefa sztuki

profeta, wieszcz, przywódca narodu

nauczyciel, wychowawca, moralista

poezja, dramat

powieść

estetyka romantyczna

realizm i naturalizm

  Stanisław Wokulski - romantyk i pozytywista przedstawiciel pokolenia przejściowego (pośredniego),wykazuje cechy typowego romantyka jednocześnie realizując hasła pozytywistyczne.  Romantyk

Pozytywista

impulsywny,kieruję się w życiu emocjami,samotnik,wrażliwy,indywidualista,tajemni czy

silny,przedsiębiorczy,ambitny,pracowity,fascynuję się nauką i pragnie zdobywać wiedzę

● zakochany bez pamięci,silne uczucie  przyćmiło wszystkie wartości ,(wyidealizowane) - wyniszcza go

rozwija swoją karierę,mnoży własny dorobek racjonalista - zdobywa Izabelę jak interes nie jak miłość

     

●



 ●



rozdarty wewnętrznie,myśli samobójcze,nieszczęśliwy

➔

PRACA ORGANICZNA - zakłada spółkę handlową kolejny sklep - daje możliwość pracy aby społeczeństwo się rozwijało

● patriota (uczestnik powstania styczniowego,przywiązany do ojczyzny)

ASYMILACJA ŻYDÓW - zawiera interesy,przyjaźnie oraz zatrudnia osoby pochodzenia żydowskiego

jest postacią tragiczną - próbuje wiele rzeczy w życiu,przez miłość traci swoją tożsamość i zaprzecza swoim ideałom

PRACA U PODSTAW - wysłanie Węgiełka do szkoły rzemieślniczej, pomaga Marii w zdobyciu pracy i szkoły

analizuje swoje uczucia oraz stan psychiczny swoje myślenie o miłości wyciąga z literatury które dają mu fałszywy obraz rzeczywistości

od młodości stara się być wykształconym PRACA - jako najwyższa wartość po której ocenia się człowieka



Utylitarysta - działania dla dobra ogółu,działanie charytatywne i dobroczynność

●

●

➔

➔

   “LALKA” geneza tytułu- człowiekjako lalka w teatrze świata (naw.do Theatrum Mundi) ,oraz proces kradzieży lalki w powieści co jest nawiązaniem do faktycznego procesu jaki miał miejsce w Wiedniu który zainspirował Bolesława Prusa do “sklejenia” całej powieści i w ramach wdzięczności tak zatytułował utwór.

Lalka jako powieść realistyczna określony czas,przestrzenna fabuła wszystkowiedzący obiektywny - 3 osobowy narrator - ukazuje czas akcji właściwej narracja szczegółowa-bez upiększeń ,kompozycja otwarta dialogi i monologi są potoczne-zindywidualizowane do każdej postaci topografia miasta (istniejące miejsca),typowi bohaterowie OBRAZ WARSZAWY Autor wiernie oddaje topografie miasta i jego klimat,ukazuje codzienne obyczaje i zwyczaje.Rosnący wpływ mieszczaństwa i klasy robotniczej,topograficzna dokładność(rozkład ulic i dzielnic zgodny z mapą Warszawy),kontrast społeczny - biedota i arystokracja,początki kapitalizmu,miasto tętniące życiem zestawione z Paryżem - stolicą kolebki cywilizacji miasta dającego szanse na rozwój naukowy i artystyczny. 1)

Stanisław Wokulski - pochodzi z zubożałej szlacheckiej rodziny,pragnie zostać naukowcem lecz nie ukończył szkoły ponieważ brał udział w powstaniu styczniowym.Po powstaniu zatrudnia się u Minclów(załatwił mu to Rzecki) i żeni się z Małgorzatą Mincel po której śmierci w spadku otrzymuje sklep i spory majątek.Ludzie

     





 plotkują że powodem jego małżeństwa z Minclową były pieniądze.Brakuje mu celu w życiu- nie jest spełniony w roli kupca.Podczas przedstawienia teatralnego poznaje Izabelę Łęcką i zakochuje się od pierwszego wejrzenia.Stanisław postanawia wyjechać na wojnę by zdobyć majątek (i zaintersowanie Izabeli) handluje jedzeniem (zboże,mąka) i powraca z pomnożonym majątkiem.Wszelakimi sposobami próbuje zdobyć serce Izabelii. Zaczyna pomagać wszystkim by pokazać swoją dobroduszność,zawiera stosunki z ważnymi ludźmi i arystokracją,pomaga jej rodzinie finansowo oraz wywiera na nich dobre wrażenie.Staję się popularny w Warszawie,przebywa na bankietach. Jego bliscy uważają że popełnia pochopne decyzje,Stanisław nie widzi że Izabela go tylko zwodzi.Ofiarowuje Izabeli naszyjnik z blaszką metalu lżejszego od powietrza,który ona gubi (podczas jednej ze schadzek ze Starskim).Wokulskiemu otwierają się oczy gdy podczas podróży pociągiem Izabela wraz ze Starskim wyśmiewają się z niego w języku angielskim.Nieświadomi że Stanisław się go uczył i zrozumiał obelgi.Urażony zrywa zaręczyny wysiada z pociągu i pragnie popełnić samobójstwo-przeżywa załamanie.Sprzedaje swój majątek a jego losy kończą się nagłym zniknięciem. 2)

Ignacy Rzecki- najtragiczniejsza postać powieści Marzyciel-skłonny do refleksji i wspomnień,ściśle związany z przeżyciami z dzieciństwa.Duży wpływ na jego wychowanie miał ojciec- zaszczepił w nim pracowitość,zamiłowanie do wojskowości i zorganizowanie.Skłonny do rutyn - mieszka 25 lat w pokoju przy sklepie,sentymentalny i pedantyczny.Jest elegancki,schludny i uprzejmy jako subiekt w sklepie Wokulskiego.Bonapartysta-ślepo wierzy że Bonaparte sprowadzi sprawiedliwość na świecie,nie lubi rozmawiać o polityce.Bliski przyjaciel Stanisława-ceni go,jest do niego przywiązany-znają się długo i zależy mu na jego szczęściu (idealizuje go).Jego wymarzona praca staję się jego własnym więzieniem-najbardziej samotna postać,nic mu nie wychodzi,jest sceptycznie nastawiony do życia.Mimo tego fascynuje się swoją pracą i posiada wielkie umiejętności jako subiekt galanteryjny.Świadomy swojej naiwności. 3) Julian Ochocki - wielki idealista 28-letni kuzyn Łęckiej,arystokrata- odrzuca salonowe życie i gardzi tą

wartswą społeczną - uważa ich za pasożytów,niezrozumiany samotnik,swoje pasje naukowe rozwija za granicą.Wokulski dostrzega w nim siebie sprzed lat.Skupia się wyłącznie na nauce,analityczny umysł,osiąga sukcesy lecz brakuje mu wsparcia społecznego (ludzie go nie rozumieją i nie doceniają) jego plany mogą być zrealizowane w innych warunkach - za granicą i światowego społeczeństwa czyli przyszłych pokoleń. 4) Izabela Łęcka Próżna arystokratka,młoda i piękna kobieta -przyzwyczajona do wygód i luksusów. Gdy sytuacja finansowa na to zezwalała, kobieta wiele podróżowała.Marzycielka- oderwana od rzeczywistości.Posiada nieprawdziwe wyobrażenie

     







o świecie i o sobie,przekonana o swojej wyższości-egocentryczna kobieta została wychowana w przekonaniu, że jest ponad innymi ludźmi. Ogromny dystans pomiędzy jej postrzeganiem własnej osoby a autentycznym wizerunkiem Beli, który jawi nam się na podstawie jej zachowania. Ponieważ Izabela nie musiała pracować, zatem zapewne uważała, że jest bez grzechu. Myśli o sobie, że jest wrażliwa i subtelna, tymczasem jest bezwzględna i cyniczna. Zdając sobie sprawę z sytuacji finansowej, w jakiej znajduje się jej ojciec, myśli jedynie o upokorzeniu wynikającym ze sprzedaży sreber i … nowej toalecie na kwestę. Mając świadomość, że jej utrzymanie jest bardzo drogie, nie robi nic, by ograniczyć wydatki. Jest niezdolna do miłości.Jest kapryśna i wykorzystuje miłość Stanisława.Jest wyrachowana i zakłamana, bowiem zgodziła się na zaręczyny nie kochając go.  CHARAKTERYSTYKA WARSTW SPOŁECZNYCH W LALCE Do arystokracji w powieści zaliczamy: baron Krzeszowski, rodzina Łęckich, baron Dalski, Ochocki, książę, hrabina Karolowa, Wąsowska, hrabia Anglik, Zasławska, Florentyna. Pozycja arystokracji w XIXw. jest dobra choć część z niej już bankrutuje. Bogatą jej część reprezentuje Zasławska i książę - Pierwsza z nich czerpie zyski z zakładów przetwórstwa owocowego oraz zastanawia się nad budowa cukrowni. Książę dorobił się majątku na spółce ze wschodem założonej przez Wokulskiego. Zachowują oni swój majątek dzięki umiejętnemu dostosowaniu się do kapitalistycznych warunków gospodarczych. Często grają na wyścigach, w karty, bogaca się przez spekulację. Łęcki jest bankrutem, który część swego majątku stracił na hulaszczym życiu podczas pobytu za granicą. Chcąc w części odnowić bogactwo pragnie wydać córkę za Wokulskiego oraz prowadzi stosunki z bogatym mieszczaństwem. Będąc u progu bankructwa cały czas planuje wyjazdy za granicę i drogie zakupy. Krzeszowski broniąc się przed bankructwem żeni się z bogata mieszczką.    Ochocki nie miał majątku, gardził arystokracją. Izabela gardzi praca fizyczną uważając ją za karę za grzechy i nie obchodzi jej świat zwykłych ludzi. Sama jest arystokratką, dla której praca to naciśnięcie dzwonka na służącą. Dzień z ich życia przedstawiał się następująco-od południa składano sobie wizyty, bawiono się cały dzień, na wieczór często wychodzili do teatru, by zobaczyć sztuczny świat bez pracy. W powieści akcentowany jest ich niechętny stosunek do kapitalizmu i mieszczaństwa obejmujący kosmopolityczną obojętność wobec losów narodu, pasożytowanie na cudzej pracy, rozkład moralny i duchowe zaniedbanie.

     





 Moralną nicość obserwujemy w losach powieściowych bohaterów poprzez sprawy miłości i małżeństwa. W tej

sferze uczucia skrępowane są przesądami społecznymi i wymaganiami towarzyskich konwenansów. Są to ludzie niezdolni do żadnej produktywnie i społecznie pracy. Wykształcenie ogranicza się do skromnej znajomości geografii i historii państw, w których spędzają wiele miesięcy, do znajomości języka francuskiego i angielskiego. Ochockiego posiadającego gruntowniejsze wykształcenie uważają za człowieka nienormalnego.  Inną grupą społeczną jest zubożała szlachta, ludzie „wysadzeni z siodła”, którzy na miejskim bruku starają się znaleźć środki utrzymania. Przykładem jest zarządzający kamienicą Wokulskiego Wirski, który miał majątek wiejski, ale utracił go po uwłaszczeniu w 1864 roku. Podobnym człowiekiem jest ojciec pana Stanisława – szlachcic, któremu wciąż brakuje pieniędzy na kolejny proces, a jego syn musi iść do pracy w winiarni.  Mieszczaństwo jest najmniej aktywna grupą społeczną w kraju. Prus zastosował metodę retrospektywną w obrazie mieszczaństwa. W Lalce przedstawia mieszczaństwo pochodzenia niemieckiego (Minclowie), żydowskiego (Szlangbaumowie, Szuman) i stosunkowo niewielką grupę Polaków, chociaż postacią pierwszoplanową jest Wokulski, przedstawiciel polskiego mieszczaństwa. Minclowie są bardzo spolonizowani i reprezentują cechy charakteryzujące polską burżuazję. Hołdują wzorom dawnym, tradycjom powolnego, systematycznego dorabiania się. Ponieważ nie dysponują większym kapitałem, nie angażują się w rozwój przemysłu, który wskutek tego staje się terenem działalności Żydów i Niemców, narodowości o wiele bardziej ekspansywnych.  Żydzi są przedstawieni jako grupa bardzo skonsolidowana, poczuwająca się do wzajemnej pomocy. Szlangbaum, przedstawiciel tej grupy, to człowiek oszczędny, gospodarny i zapobiegliwy. Wykorzystuje każdą okazję by dorobić się majątku i przejmuje sklep Wokulskiego. Przy okazji kreślenia portretów żydowskich mieszczan Prus porusza problem antysemityzmu, braku tolerancji wśród polskiego mieszczaństwa dla kupców narodowości żydowskiej. Częściowo uzasadnia to walką ekonomiczną przegrywaną przez Polaków.  Młoda inteligencja - autor pokłada w niej jedyną nadzieję (oraz w ruchu socjalistycznym). Studenci, jak i organizacje socjalistyczne, pozwalają przypuszczać, że dotychczasowy układ stosunków społecznych, niesprawiedliwość, która pozwala na to, że \"jedni giną z niedostatku, drudzy z rozpusty\", muszą ulec zmianie i że dzięki nim znajdzie się proste lekarstwo w postaci obowiązkowej pracy wynagradzanej zgodnie z wysiłkiem.  Ostatnią klasą jest biedota. Będąc w skrajnej nędzy nie potrafi wydobyć się na powierzchnię. Powinni też chcieć pracować. Nie wolno pogodzić się ze swoim losem. Wokulski pomógł Mariannie, Wysockiemu, Węgiełkowi i ci

     





 pracują dla dobra swojego i kraju. Prus skrytykował społeczeństwo polskie. W kraju, gdzie większość ludzi to wyzyskiwacze, próżniacy i ci wyzyskiwani - biedacy, nie może być dobrze. Wątek miłosny w „Lalce” Bolesława Prusa  Idealistyczne uczucie Wokulskiego - Wokulski-romantyk  W oczach głównego bohatera „Lalki” Bolesława Prusa Izabela Łęcka stanowi uosobienie wszystkiego tego, co piękne i szlachetne. Mężczyzna nie dostrzega jej wad, idealizuje ją i podporządkowuje jej swoje życie. Uczucie,

jakie żywi do Łęckiej, determinuje jego działania. To z jej powodu Wokulski wyjeżdża do Bułgarii (by zdobyć tam majątek), zaczyna interesować się życiem arystokracji, pojawia się w teatrze, zaczyna brać lekcje angielskiego i podejmuje wiele kroków mających na celu zbliżenie go do ukochanej. Przy tym często zaniedbuje swoje interesy oraz dawnych przyjaciół. Odwzajemniona przez Łęcką miłość stanowiłaby dla Wokulskiego urzeczywistnienie jego największych pragnień. Poza Izabelą mężczyzna nie dostrzega innych kobiet, choćby były one wspaniałymi kandydatkami na żonę, posiadającymi wiele talentów, pracowitymi i gotowymi do poświęceń w imię miłości (np. pani Stawska). Kiedy okazuje się, że arystokratka prowadzi z Wokulskim wyrachowaną grę, ten gotów jest jej wybaczyć i raz jeszcze stanąć do walki o jej serce. List wysłany przez panią Zasławską spowodował, iż prędko opuścił on Paryż i powrócił do ojczyzny, by ponownie spróbować uzyskać przychylność Izabeli. Ostatecznie idealizowana przez Wokulskiego kobieta i uczucie do niej stają się przyczyną klęski bohatera, o czym jest świadomy. Oskarża ideały romantyczne (za jego sposób rozumienia uczucia).(Mickiewicz)  Jedną z najciekawszych postaci w dziele Prusa jest Ignacy Rzecki – żywy relikt poprzedniej epoki, człowiek kochający Napoleona, idealista. Wielokrotnie podkreślał, iż wyidealizowana miłość nie prowadzi do niczego dobrego. Doznał takiego uczucia, a kochana przez niego kobieta spotykała się z innym mężczyzną. Rzecki ciężko przeżył niepowodzenie, ale dzięki niemu stał się mądrzejszym, bardziej doświadczonym. Z tego rodzaju uczuciem miał niegdyś do czynienia także doktor Szuman. Jego narzeczona – chrześcijanka – zmarła, co pogrążyło mężczyznę w wielkiej rozpaczy i omal nie zakończyło się samobójstwem. Z czasem udało mu się otrząsnąć i wrócić do życia bogatszemu w doświadczenia i wiedzę. Szuman rozumiał Wokulskiego i starał się nakłonić go do zaprzestania nadmiernego idealizowania ukochanej.  Jak kochają XIX-wieczni arystokraci?  W środowisk...