PPM-pdf - Pomocny skrypt PDF

Preview

Summary

Pomocny skrypt...

Description

PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE - SKRYPT

Skrypt został napisany w oparciu o podręcznik: M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, Wolters Kluwer, Warszawa 2016. Skrypt nie jest substytutem podręcznika i nie zastępuje jego lektury.

Powodzenia na egzaminie! Katowice, styczeń 2018 r. Spis treści

Opr. Klaudia Bujak

CZĘŚĆ OGÓLNA Rozdział I: Wiadomości wstępne. ............................................................ 2 Rozdział II: Normy kolizyjne PPM. .............................................................................. 7 Rozdział III: Oznaczenie i zastosowanie prawa właściwego. ............................................... 13 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Rozdział IV: Osoby fizyczne i prawne. .............................................. 24 Rozdział V: Czynności prawne. Przedstawicielstwo. Przedawnienie. ..................................... 34 Rozdział VI: Zobowiązania. ...................................................................................... 42 Rozdział VII: Prawa rzeczowe. Posiadanie. Prawa własności intelektualnej. ........................... 63 Rozdział VIII: Prawo rodzinne i opiekuńcze. .................................................................. 71 Rozdział IX: Sprawy spadkowe. ................................................................................. 89 CZĘŚĆ OGÓLNA Rozdział I: Wiadomości wstępne. Międzynarodowy ruch osobowy oraz międzynarodowy obrót gospodarczy to główne źródła częstego występowania sytuacji życiowych (stosunków) powiązanych z więcej niż jednym obszarem prawnym (obszarem prawnym więcej niż jednego państwa). Sytuacje tego rodzaju są nazywane: sytuacjami (stosunkami) międzynarodowymi, transgranicznymi lub sytuacjami (stosunkami) z elementem obcym (zagranicznym). Przykład: Obywatelska polska zawiera związek małżeński z obywatelem francuskim; obywatel polski powoduje wypadek samochodowy w Bułgarii, w wyniku którego szkody doznaje obywatel Turecki mieszkający w Niemczech. Pojawia się wtedy pytanie: prawo jakiego państwa stosować? Normy kolizyjne – rozgraniczają sfery działania systemów prawnych w przestrzeni przez określenie ich właściwości (kompetencji). Są normami dotyczącymi stosowania norm merytorycznych (normami o normach). W nauce PPM nazywa się je także normami kompetencyjnymi– gdyż kształtują kompetencję sądu do orzekania według treści norm wchodzących w skład któregoś systemu prawnego, a więc określają jakie prawo (prawo którego państwa) powinno stanowić podstawę rozstrzygnięcia danej sprawy. Ustanawiają zarazem obowiązek stosowania przy ocenie sprawy norm należących do takiego lub innego systemu prawnego. Tak rozumiane normy kolizyjne wchodzą w skład PPM. PPM w znaczeniu wąskim - ogół norm rozgraniczających w stosunkach prywatnoprawnych (prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy) sfery działania praw różnych państw poprzez określenie, które z nich należy stosować. Przepisy PPM w znaczeniu wąskim są w przeważającej mierze przepisami bezwzględnie wiążącymi (iuris cogentis). Wola stron może stanowić podstawę wskazania prawa właściwego jedynie w przypadkach przewidzianych w PPM (por. art. 4 ust. 1, art. 52, 64 ust. 1 ustawy z 2011 r.) lub w innych przepisach (por. art. 3 Rzym I i art. 14 Rzym II) Dawniej PPM stanowiło część prawa wewnętrznego każdego państwa – każde państwo miało własne PPM. Obecnie w państwach członkowskich UE należy wyróżnić: - Europejskie (unijne) PPM - Krajowe PPM – zostały ukształtowane pod wpływem różnych czynników, dlatego często zachodziły między nimi znaczne różnice. Starano się temu zapobiegać ujednolicając normy kolizyjne PPM m.in. w drodze umów międzynarodowych Organ każdego państwa stosuje przede wszystkim normy kolizyjne PPM obowiązujące w danym państwie (w jego siedzibie). Mogą to być normy pochodzenia czysto krajowego lub międzynarodowego. O stosunku norm krajowych do międzynarodowych – dalej.

Normy kolizyjne obcego PPM mogą być stosowane jedynie na podstawie i w granicach dopuszczonych przez normy kolizyjne obowiązujące w danym państwie – normy o odesłaniu. Normy kolizyjne PPM: Wskazanie prawa właściwego Funkcje pomocnicze (oddziałują na funkcjonowanie mechanizmu kolizyjnego)

|2

Opr. Klaudia Bujak

Sporna jest rola tzw. elementu obcego (zagranicznego) przy wytyczaniu zasięgu norm kolizyjnych PPM – 2 poglądy. Stosunek z elementem obcym to taki stosunek, który nie jest w całości zamknięty w obrębie jednego państwa (państwa, w którym dokonywana jest jego ocena). Powiązanie z obcym obszarem prawnym może nastąpić za pośrednictwem różnych czynników. Przykład: Obywatelstwo, miejsce zamieszkania lub siedziby przynajmniej jednej strony stosunku. I pogląd – zasięgiem norm kolizyjnych PPM należy objąć jedynie stosunki z elementem obcym (tzw. stosunki międzynarodowe) II pogląd (prof. Pazdan) – wszelkie stosunki, a wiec także te, które powiązane są wyłącznie z własnym obszarem prawnym (obszarem prawnym państwa, o którego normy kolizyjne chodzi). Przeciwko poglądowi I przemawia budowa norm kolizyjnych – z punktu widzenia każdej wziętej z osobna normy kolizyjnej ma znaczenie tylko to powiązanie stosunków objętych zakresem normy z obszarem danego państwa, które zostało podniesione do rangi łącznika. Inne powiązania są obojętne. Nie ma wiec znaczenia, czy inne powiązania dotyczą tego samego państwa, co powiązanie przewidziane w łączniku, czy też odnoszą się do innych państw. Norma kolizyjna spełnia swoje kolizyjnoprawne funkcje także wtedy, gdy ze względna całkowite powiązanie stanu faktycznego z polskim obszarem prawnym przewiduje właściwość prawa polskiego. Przykład: Jeżeli oboje nupturienci są w chwili zawarcia małżeństwa obywatelami polskimi, ich możność zawarcia małżeństwa - na podstawie normy kolizyjnej z art. 48 ustawy z 2011 r. – powinna być oceniona wg prawa polskiego (bo norma działa zarówno wtedy, gdy powiązanie rozpatrywanego stanu faktycznego z obcymi obszarami prawnymi zachodzi, jak i wówczas, gdy go brak). Występowanie w stanie faktycznym elementu obcego powinno stanowić sygnał, że nieodzowne jest rozważenie pytania, jakie prawo jest w danym wypadku właściwe. Jeżeli stan faktyczny powiązany jest wyłącznie z polskim obszarem prawnym, z góry można założyć, że właściwe jest prawo polskie.

PPM w znaczeniu szerokim

PPM w znaczeniu Normy merytoryczne wąskim (część kolizyjna PPM tego prawa)

Prace nad ujednoliceniem prawa biegn ą dwutorowo. Z jednej strony czynione są wysiłki zmierzające do ujednolicenia w skali międzynarodowej norm kolizyjnych, z drugiej strony podejmowane są próby ujednolicenia norm prawa materialnego (prawa merytorycznego). Cele unifikacji są ambitne – ujednolicenie zmierza do ostatec znego wye liminowa nia konfliktów pomi ę dz y systemami prawnymi różnych państw. Cel taki jest jednak trudno osią galny. Najcz ęściej rezultaty przedsięwzięcia unifikacyjnego nie sięgają tak daleko – dochodzi z reguły do powstania w państwach uczestniczących w przedsięwzięciu unifikacyjnym – w zakresie materii obj ę tych aktem unifikacyjnym swois te go dualizmu pra wne go (pra wo ujednolicone reguluj ą ce sytuacje (stany faktyczne) z elementem międzynarodowym o ra z r e ż im do t . s t os u nk ó w c z ys t o wewnętrznych)

O jakie normy chodzi?

Do PPM w znaczeniu szerokim należą te normy ujednoliconego prawa materialnego, które odnoszą się wyłącznie do sytuacji (stosunków) z elementem międzynarodowym. Chodzi tu o normy prawa ujednoliconego z dziedziny prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. Są one normami merytorycznymi. Ich właściwość nie opiera się na normie kolizyjnej, bowiem są normami bezpośrednio regulującymi stosunki, których dotyczą. Przykład: Prawo obcych (cudzoziemców) – jak należy w danym państwie traktować obce osoby fizyczne i prawne, jakim podlegają

|3

Opr. Klaudia Bujak

ograniczeniom w nabywaniu i wykonywaniu praw. PPM w znaczeniu szerokim – obejmuje normy kolizyjne, rozgraniczające sfery działania systemów prawnych różnych państw (przez określenie, które z nich należy stosować) oraz normy merytoryczne(ujednolicone lub czysto wewnętrzne), regulujące sytuacje (stosunki) z elementem międzynarodowym (obcym) Przepisy wymuszające swoje zastosowanie (normy, które same określają zakres swojego zastosowania; przepisy o bezpośrednim zastosowaniu) – w prawie merytorycznym poszczególnych państw można napotkać przepisy, które ze względu na swoje funkcje, powinny być stosowane bez względu na to, jakiemu prawu dany stosunek podlega W ustawie z 2011 r. kolizyjnoprawną podstawę „stosowania” własnych przepisów tego rodzaju stwarza art. 8 ust. 1, a uwzględnianie obcych takich przepisów dopuszcza art. 8 ust. 2 PPM a prawo międzynarodowego postępowania cywilnego PPM Pojęcie PPM – patrz wyżej

Prawo międzynarodowego postępowania cywilnego Prawo międzynarodowego postępowania cywilnego obejmuje co najmniej: normy jurysdykcyjne normy regulujące odmienności postępowania w związku z występowaniem w sprawie elementu zagranicznego uznanie i wykonanie zagranicznych orzeczeń. W doktrynie zwraca się uwagę na wyodrębnienie tego działu prawa z prawa postępowania cywilnego. Źródła: KPC, rozporządzenia UE, konwencje.

Funkcjonowanie norm kolizyjnych określających prawo właściwe zależy między innymi od treści norm wyznaczających zasięg jurysdykcji krajowej – sąd polski sięga do norm PPM jest właściwy do rozpoznania sprawy → istnienie jurysdykcji krajowej stanowi bezwzględną przesłankę każdego postępowania wszczętego przed polskim sądem. W praktyce legislacyjnej spotkać można na świecie różne rozwiązania: łączna regulacja obu dziedzin (np. Szwajcaria) częściowo łączna regulacja (do ustawy PPM włączane są przepisy regulujące jurysdykcje) pełna separacja (np. Polska, Niemcy) PPM a PMP – przeważa pogląd o odrębności PPM od PMP. PMP reguluje stosunki między państwami (i innymi podmiotami PMP), a PPM dotyczy stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy, których podmiotami są osoby fizyczne i prawne. Ponadto różnice w zakresie: źródeł prawa, sposobu regulacji, charakteru norm i ich bezpośrednich adresatów.

ROZWÓJ PPM 1. Uwagi wstępne – burzliwy rozwój PPM rozpoczął się ponad sto lat temu, ale początki tej dziedziny już w wiekach średnich. Konkurowały wówczas ze sobą dwie zasady: a) Personalizmu (wcześniejsza) – wiązała właściwość prawa z czynnikami dot. osoby (przynależnością szczepową człowieka). Usunięcie możliwych w tym względzie wątpliwości następowało w drodze oświadczenia stwierdzającego, jakiemu prawu dana osoba podlega (tzw. professio iuris) b) Terytorializmu (późniejsza)– prawo ma bezwzględną moc wiążącą w obrębie obszaru (terytorium), na którym obowiązuje → sądy orzekają zgodnie z prawem obowiązującym w ich siedzibie także przy rozpatrywaniu sprawy osoby pochodzącej z innego obszaru Echa tych zasad można spotkać we współczesnym PPM. 2. Szkoła statutowa – cały dorobek doktryny PPM do połowy XIX w. W jej ramach wyodrębniamy nurty (etapy) a) Dawna szkoła statutowa (XII – XVI w.) – rozwinęła się na terenie dzisiejszych Włoch i Francji, twórcy: glosatorzy, postglosatorzy, kanoniści. Dorobek:

|4

Opr. Klaudia Bujak

Dokonano rozróżnienia między normami dot. postępowania sądowego (wydanymi as litis ordinationem) i normami prawa materialnego (wydanymi ad litis decidendam) • Przyjęto w odniesieniu do norm regulujących postępowanie – zasadę właściwości legis fori(legis loci processus) • Locus regit formam actus – miejsce dokonania rządzi formą czynności prawnej ALE pogląd, że w razie sporu między osobami pochodzącymi z różnych obszarów prawnych należy wziąć pod uwagę kolidujące normy i zastosować te, które wydają się słuszniejsze w danym przypadku • Podział na statuty osobowe (statuta personalia) i rzeczowe (statuta realia) Osobowe – odnosił się do osób Rzeczowe – obejmował normy, które według intencji prawodawcy miały określać prawny reżim rzeczy; dotyczył wszystkich rzeczy znajdujących się na danym terytorium Mieszane (statuta mixta) – odnoszące się częściowo do osób, częściowo do rzeczy • Bartolus – forma umowy podlega legi loci contractus; skutki umowy – podział: skutki wynikające wprost – legi loci contractus, skutki niewynikające wprost z umowy – oceniane wg prawa miejsca wykonania umowy lub miejsca, w którym żąda się wykonania umowy • Charles Dumoulin – dzielił statuty na: Dotyczące formy czynności prawnej (tu: locus regit actum) Dotyczące treści czynności lub prawa – podział: Zależne od woli stron Niezależne od woli stron − Rzeczowe − Osobowe • Bertrand d’Argentre – nawiązywał do powyższego trójpodziału → stosunki prawne związane z określonym obszarem podlegają prawu tego obszaru, stosunkami osobowymi rządzi prawo domicylu (dot. także ruchomości – mobilia personam sequuntur) b) Szkoła holenderska (Paweł Voet, Jan Voet, Ulryk Huber) – każde prawo jest z natury terytorialne, logiczną konsekwencją suwerenności jest stosowanie tylko prawa danego terytorium → brak obowiązku stosowania prawa obcego ALE można je stosować ze względów kurtuazji międzynarodowej (comitas gentium), o ile nie będzie się to łączyć z uszczerbkiem dla władzy lub praw panującego i jego obywateli 3. Fryderyk Karol von Savigny - twórca teorii „siedziby” stosunku prawnego • „Siedzibę” stosunku prawnego stanowi obszar prawny, z którym dany stosunek jest najściślej związany, do którego ze względu na swoją naturę „należy”, któremu „podlega” → jest to czynnik rozstrzygający o właściwości prawa • Prawo obowiązujące w „siedzibie” stosunku należy stosować bez względu na to, czy będzie to prawo własne, czy obce • Powiązania rozstrzygające o właściwości prawa: Zdolność należy oceniać wg legis domicilli osoby, o którą chodzi Prawa rzeczowe na ruchomościach i nieruchomościach podlegają prawu miejsca położenia rzeczy W zakresie zobowiązań należy stosować prawo miejsca wykonania zobowiązania (lex loci solutionis), z tym że pierwszeństwo powinno się przyznać wyraźnej lub dorozumianej woli stron Sprawy spadkowe – według prawa miejsca zamieszkania spadkodawcy w chwili śmierci Sprawy rodzinne – miejsca zamieszkania męża/ojca Forma czynności prawnej – prawo miejsca jej dokonania (locus regit actum), ale można dokonać CP w formie wymaganej przez prawo, któremu podlega sama czynność • Ograniczenia w stosowaniu prawa – 2 grupy: Ustawy bezwzględnie wiążące (przymusowe) – wchodzą w skład systemu prawnego obowiązującego w siedzibie sądu, wymuszają swoje stosowanie bez względu na to, jakiemu praw podlega dany stosunek. Przykład: Przepisy wprowadzające zakazy lub ograniczenia ze względów obyczajowych (np. zakaz poligamii) lub ze względu na dobro publiczne (publica utilitas) Przepisy prawa obcego dotyczące instytucji nieznanych prawu obowiązującemu w siedzibie sądu Przykład: Przewidujące śmierć cywilną. Zasługi Savigny’ego: zaproponowanie nowej metody poszukiwania rozwiązań kolizyjnych, wysunięcie na czoło indukcji, zwrócenie uwagi na potrzebę badana istoty stosunku prawnych jako przygotowanie rozstrzygnięcia kolizyjnego. Do dziś przetrwała zasada równorzędności systemów prawnych w procesie określania prawa dla danej sprawy właściwego. 4. Nowa szkoła włoska (Pascal Stanislao Mancini) • Zasada narodowości – podstawowe znaczenie należy przyznać zasadzie właściwości legis patriae. Dotyczy to w szczególności stosunków osobistych, rodzinnych i spadkowych, bo w tym zakresie występują normy, których strony nie mogą wyłączyć swoją wolą. W dziedzinie zobowiązań decydującym czynnikiem jest wola stron, więc należy jej przyznać znaczenie także na terenie PPM (zasada wyboru prawa). •

|5

Opr. Klaudia Bujak

Zasada porządku publicznego – ogranicza zastosowanie prawa obcego. Zasięg porządku publicznego ujmowano szeroko i obejmował on: normy „prawa publicznego” oraz przepisy bezwzględnie wiążące prawa cywilnego 5. Czasy nowsze i najnowsze a) Nauka francuska (A. Pillet) – zwracał uwagę na cel społeczny norm prawnych, rozróżniał przepisy „pozaterytorialne” wydane w interesie jednostek i „terytorialne” wydane w interesie społecznym. O tym, które normy rozstrzygają w przypadku ich konfliktu rozstrzyga ich cel społeczny. b) Wielka Brytania i Stany Zjednoczone (A.V. Dicey, G.C. Cheshire, J. Beale) – teoria praw nabytych – sędzia stosuje zasadniczo własne prawo merytoryczne, jeśli jednak prawo podmiotowe powstało na skutek zdarzenia, które miało miejsce w obcym państwie, to należy to uszanować. Ten, kto powołuje się na prawo nabyte pod rządem obcego prawa, musi to udowodnić. Obce prawo stanowi okoliczność stanu faktycznego → uwzględnianie obcego prawa jest uwzględnieniem faktu, a nie stosowaniem prawa. c) W.W. Cook – local law theory – norm obcego prawa to wzór utworzenia lub wyszukania we własnym systemie podobnej normy. Sąd uznaje wyłącznie prawa podmiotowe istniejące zgodnie z własnym prawem. Podstawę rozstrzygnięcia stanowi zawsze lex fori. d) B. Currie – governmental interest – był przeciw tworzeniu ogólnych norm kolizyjnych, bo przekreślałoby to indywidualną analizę każdego przypadku. Przestrzenny zakres każdego przepisu wynika z jego celu. Decydujące znaczenie ma przy tym interes państwa forum. e) D.F. Cavers – nie należy poszukiwać rozstrzygnięć kolizyjnoprawnych w oderwaniu od treści norm merytorycznych systemów prawnych pozostających w danym przypadku w konflikcie. Określenie prawa właściwego powinno stanowić wynik poszukiwania słusznego rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Należy stosować normę merytoryczną najbardziej odpowiednią. Przy jej wyborze należy brać pod uwagę nie tylko cele odpowiadających sobie norm konkurujących systemów prawnych, lecz także „intensywność powiązania” tych systemów z danym stosunkiem. Spośród konkurujących systemów prawnych należy zastosować prawo najsilniej zainteresowane stworzeniem podstawy rozstrzygnięcia. f) R. Leflar – próba zestawienia zasad analizy kolizyjnoprawnej (katalog): przewidywalność rozstrzygnięcia sądu, zapewnienie międzynarodowej równowagi, ułatwienie zadań sądu, uwzględnienie governmental interest fori oraz zastosowanie „lepszej normy prawnej” g) A.E. Ehrenzweig – obcy przepis może być stosowany tylko wtedy gdy zachodzą łącznie następujące przesłanki:• Strony powołają się w procesie na obcy przepis • Celowościowa wykładnia własnego odpowiedniego przepisy wykaże brak zainteresowania danym stanem faktycznym • Lex fori nie odmawia ochrony z powodu braku jurysdykcji • Własna policy wyraźnie dopuszcza do głosu obcy interes (reprezentowany przez wchodzącą w grę obcą normę) h) W.L.M. Reese – przy rozwiązywaniu kolizji systemów prawnych należy brać pod uwagę podstawowe zadania konkurencyjnych systemów prawnych, a nie konkretną ratio legis danego przepisu. Wśród celów PPM wymienia: • sprawiedliwe i harmonijne rozwiązywanie kolizji • dążenie do pewności, przewidywalności i jednolitości wyniku •

Za przeważające w nauce europejskiej należy uznać przekonanie o przydatności ujętych abstrakcyjnie reguł kolizyjnych, za których pośrednictwem następuje wskazanie prawa właściwego. Nie wyklucza to aktywności sędziego, którą wymuszają różne instrumenty wpisane w mechanizm kolizyjnoprawny. 6. Polska nauka PPM a) Pierwsze prace polskich autorów – XIXw. (Polska pod zaborami) – dotyczyły one PPM państw zaborczych i Francji, m.in. E.D. Bromirski, P. Burzyński, P. Nowiński, A. Wrotnowski b) II poł. XIX. – F. Kasparek c) Początek XXw. – m.in. Z. Cybichowski, W.L. Jaworski, T. Grodyński, G. Roszkowski d) Bujny rozwój PPM w Polsce – po 1918r. (odzyskanie niepodległości) e) Pierwsza ustawa o PPM – 2 sierpnia 1926r. f) Duża rola K. Przybyłowskiego w rozwoju PPM – główny referent projektu nowej ustawy o PPM (uchwalonej w 1965r.) g) Po II WŚ – H. Trammer (prace o budowie normy kolizyjnej)

ŹRÓDŁA PPM

|6

Opr. Klaudia Bujak

Prawo krajowe •

• • •

• •

• • •

Ustawa – Prawo prywatne międzynarodowe z dnia 04.02.2011r. Prawo wekslowe Prawo czekowe Dekret z 1947r. o uznaniu ważności niektórych małżeństw i rozwodów obywateli polskich Prawo lotnicze Ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych Kodeks morski Prawo o aktach stanu cywilnego Prawo restrukturyzacyjne

Europejskie PPM • Rozporządzenia

• • •

•

Parlamentu Europejskiego i Rady , które weszły w życie w dniu 1 ...