Psychologia emocji i motywacji – notatki z wykładów PDF

Preview

Summary

Notatki ze wszystkich wykładów z Psychologii emocji i motywacji na Uniwersytecie SWPS w Katowicach. Nauka z tych notatek raczej nie wystarczy do zaliczenia egzaminu na 5, ale zawsze to coś....

Description

EMOCJE I MOTYWACJA 1. Definicja emocji „Każdy wie czym jest emocja, dopóki nie poprosić go o definicję” (B. Fehr, J.Russell, 1984) Emocja, podobnie jak np. czas, czy przestrzeń, należy do pojęć trudnych do zdefiniowania. Zatem często bywa opisywana metaforycznie. Stosowana bywa metafora wiatru. Wszyscy wiemy, czym jest wiatr, ale go nie widzimy. Podobnie jest emocją. Emocje także poznać po ich konsekwencjach, bo ktoś np.: » płacze – zrozpaczy lub radości » śmieje się, tańczy – zradości » wyrywa włosy ilamentuje, nieruchomieje – ze strachu, » czerwieni się – ze wstydu » poci się na myśl oczekającym go egzaminie – zobawy przed porażką » idzie zgarbiony po porażce – ze smutku » Idzie wyprostowany, sprężystym krokiem izpodniesioną głową, gdy odniósł sukces – zdumy iradości Ludzie dysponują zwykle jakąś wiedzą oprzyczynach emocji, ale opartą na własnych doświadczeniach. Jednocześnie ludzie zdają sobie sprawę ztego, że inni również przeżywają emocje, iże są one nieodłączną częścią ich życia. Wostatnich dekadach emocje stały się ważnym przedmiotem zainteresowania ibadań psychologicznych. Ciągle jednak jest to zagadnienie nie poznane do końca iciągle nie ma jednoznaczności wodniesieniu do definiowania emocji, atakże wodróżnieniu jej od innych zjawisk afektywnych. Alekstymia – niezdolność do rozumienia lub identyfikowania emocji oraz ich wyrażania inazywania. Obecnie wobszarze definicji zjawisk afektywnych (rodziny pojęć) jest spore zamieszanie terminologiczne. Susan Presby Kodish (2006, s. 137) pisze okłopotach definicyjnych: „Zdajemy się osiągać niewypowiedziany poziom niezdefiniowania terminów. Do pewnego stopnia wiemy, co chcemy powiedzieć, ale nie potrafimy do końca tego powiedzieć”. Przyczyny trudności terminologicznych są różne, między innymi: » pojęcie emocji funkcjonuje nie tylko wpsychologii, ale też winnych naukach » pojęcie emocji jest pojęciem potocznym, aemocje doświadczane są wcodziennym życiu » oemocjach można mówić jako ozjawiskach doświadczanych subiektywnie, jak iobiektywnie podlegających pomiarom na poziomach fizjologicznym ibehawioralnym. 1.1. koncepcje emocji oparte na prototypach Ludzie mają fundamentalną skłonność do prototypowego myślenia, arzadziej myślą szerszymi kategoriami pojęciowymi (Lakoff, 1987). Wodniesieniu do emocji również ta skłonność do potocznego ludzkiego myślenia prototypami daje osobie znać. Pokazały to badania, które prowadzili Fehr iRussell (1994). Pojęcia potoczne odnoszące się do emocji reprezentowane były prototypowo, podawano najlepsze przykłady – egzemplarze. Fehr iRussell (1994) uważają, że ludzkie potoczne prototypy emocji przypominają skrypty (charakterystyczne

EMOCJE I MOTYWACJA

wykłady

1

schematy sekwencji zdarzeń emocjonalnych), na przykład sekwencja charakterystyczna dla gniewu może być następująca:

Ktoś robi coś szkodliwego dla podmiotu t Gniewne uczucia t Myśli o tym jak naprawić sytuację [Russell (1991)]

1.2. trzy definicje emocji za nico frijda Wybitny psycholog holenderski nico frijda (1986) proponuje trzy robocze definicje emocji, które są komplementarne, anie konkurencyjne. Koncentrują się bowiem na zupełnie innych aspektach emocji.

definicja I Emocja jest zazwyczaj wynikiem oceny zdarzenia jako wpływającego wistotny sposób na cele lub interesy działającego podmiotu. Ocena ta może być zarówno wpełni świadoma, jak i– przynajmniej częściowo nieuświadomiona. Emocja będzie odczuwana jako pozytywna wtedy, gdy zdarzenie zostanie ocenione jako zgodne ze wspomnianymi celami iinteresami, anegatywna, jeżeli będzie uznane za niezgodne znimi. definicja II Kluczowym elementem emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji odpowiadającego jej programu działania oraz nadania temu programowi statusu priorytetu. Program emocjonalny może więc blokować, zaburzać lub modyfikować inne (poznawcze lub behawioralne) programy aktualnie realizowane poprzez podmiot. Program emocjonalny wodróżnieniu od programów behawioralnych, czy poznawczych ma status pilnego ijego realizacja nie może być odłożona wczasie.

definicja III Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego, któremu często towarzyszą (bądź następują bezpośrednio po nim) zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne ireakcje behawioralne.

1.3. zintegrowana definicja emocji Wnawiązaniu do trzech komplementarnych sposobów definiowania emocji podanych przez Frijdę, zaproponowano zintegrowaną definicję emocji (Maruszewski, Doliński, Łukaszewski, Marszał-Wiśniewska, 2011): Emocja to subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego znią programu działania. Odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne ipantomimiczne oraz specyficzne zachowania.

EMOCJE I MOTYWACJA

wykłady

2

Czym zatem są emocje? Podsumowanie definicyjne Tradycyjnie – wpsychologii emocje traktowano jako pewien dodatek, coś innego niż poważne funkcje umysłowe, takie jak: percepcja, myślenie, język, uczenie się, anawet jako czynnik dezorganizujący. Współcześnie – badacze uważają, że emocje wcale nie są jakimś dodatkiem do funkcjonowania człowieka – są samym centrum ludzkiego życia. Campos iin. (1994, s. 285) ujęli to wnastępujący sposób: Emocje są to procesy, które „ustanawiają, podtrzymują, zmieniają lub przerywają relację między jednostką aśrodowiskiem wsprawach znaczących dla tej jednostki”. Innymi słowy emocje wiążą to co dla nas ważne ze światem ludzi, rzeczy izdarzeń. Jak zauważają Oatley iJenkins (2005, s. 124) emocje nie są przeciwieństwem rozumu, aich potencjał ogólnego kierowania myślą jest czymś bardziej podstawowym. Emocje uzupełniają niedostatki myślenia ibudują infrastrukturę życia społecznego: plany, które emocje stymulują to przeważnie plany angażujące także innych. Emocje zatem to tak naprawdę struktury/procesy sterujące naszym życiem – zwłaszcza naszymi stosunkami zinnymi ludźmi.

2. domena afektywna: emocje – nastroje – dyspozycje Na określenie emocji używa się wielu terminów. Termin „uczucie” „feeling” jest synonimem emocji lub też jej jądrem. Dla Williama Jamesa (1890) uczucia miały podstawowe znaczenie, jako istota myśli iświadomości, atakże podstawa poczucia tożsamości osobistej. Bez uczuć ludzkie poznanie pozbawione jest pierwiastka ludzkiego. Innym często używanym synonimem emocji jest „afekt”. Termin ten ujmuje nawet szerszy zakres zjawisk, które mają coś wspólnego zemocjami, nastrojami, dyspozycjami ipreferencjami. Ekman iDavidson (1995) uważają, że lepiej jest stosować różne terminy opisujące zjawiska afektywne wsposób selektywny. Oatley iJenkins (2005, s. 125) ujmują rodzinę zjawisk afektywnych na kontinuum czasu.

Przebieg zjawisk afektywnych w czasie

EMOCJE I MOTYWACJA

wykłady

3

Domena afektywna: emocje – nastroje – zaburzenia emocjonalne – dyspozycje Wzależności od czasu trwania stanu wyróżnić można: 2.1. Epizody emocji 2.2. Nastroje 2.3. Zaburzenia emocjonalne 2.4. Emocjonalne cechy osobowości 2.1. Epizody emocji „Emocja” i„epizod emocjonalny” to stany, które trwają ograniczony czas. Ekspresja mimiczna iwiększość reakcji somatycznych trwa krótko – zasadniczo od 0,5 do 4 sekund. Emocje są dość intensywne izazwyczaj mają swój obiekt. Emocja uruchamia priorytet do określonego działania, nadają mu status pilnego, jednocześnie hamując lub zaburzając inne działania – wyznacza kierunki działania podmiotu. Subiektywnie odczuwane zmiany worganizmie dotyczą one przede wszystkim funkcjonowania takich organów jak serce, żołądek, naczynia krwionośne, atakże odczuwanie zmian temperatury ciała oraz wilgotności skóry. Opisywane są te odczucia obrazowo jako np. ”dreszcz niepokoju”, „mrowienie pleców”, „stan błogości rozpływający się po całym ciele”.

Klasyczne wymiary emocji: znak, intensywność i treść Wpsychologii przyjęty jest pogląd, że każda emocja ma swój znak, intensywność itreść. 1. Znak emocji (walencja) wynika zwartościowania emocji; pozytywnych inegatywnych » znak emocji daje subiektywne doświadczenie przyjemności, bądź przykrości. Emocje nie są neutralne. Znak emocji manifestuje się behawioralnie: » emocje negatywne – oddalanie się od bodźca lub atak » emocje pozytywne – przybliżanie się do bodźca 2. Intensywność emocji różne aspekty procesu emocjonalnego mogą się różnić pod względem intensywności. Jest to pojęcie niejednoznaczne (Frijda, Ortony, Sonnemans iClore, 1992). 3. Przedmiot i treść emocji (modalność) pojęcie to jest związane zobiektem, który daną emocję wywołuje np. gniew, smutek, strach, zaciekawienie itp. Emocje zwykle są przedmiotowe. Czasami zdarzają się stany emocjonalne bezprzedmiotowe, czyli nie wywołane przez konkretny obiekt np. radość, smutek, gniew, strach (emocje bujające – free-floating emotions).

2.2. nastroje Nastroje to stany, które trwają dłużej od emocji – całymi godzinami, dniami, anawet tygodniami imiesiącami. Nastroje są znacznie mniej intensywne od emocji isą zwykle pozbawione swojego obiektu. Często też ludzie nie są świadomi co wywołało ich nastrój. Nastrój nie uruchamia specyficznych programów działania. Nastrój wpływa jednak na działanie iukierunkowuje ludzką aktywność. Nastroje dzielą się na pozytywne inegatywne iten podział jest wzasadzie wystarczający, bo nastroje nie są zabarwione konkretną treścią (Frijda, 1986). Nastrój wpływa na ludzkie funkcjonowanie: steruje oczekiwaniami co do biegu wydarzeń (Batson, 1990). Wnastroju pozytywnym łatwiej jest myśleć, że bieg zdarzeń potoczy się zgodnie zoczekiwaniami. Wnastroju negatywnym, do głowy łatwiej przychodzą czarne scenariusze. Te odmienne oczekiwania wyraźnie związane są znastrojem.

EMOCJE I MOTYWACJA

wykłady

4

Definicja nastroju Nastrój to stan afektywny ozazwyczaj niewielkiej intensywności, charakteryzujący się określonym znakiem (pozytywnym lub negatywnym) izawierający mniej lub bardziej konkretne oczekiwania co do wystąpienia wprzyszłości podmiotu stanów zgodnych ztym znakiem. Batson iinni (1992) zwracają uwagę na to, że nastrój (jego znak) związany jest zoceną aktualnej pogody. Pozytywny nastrój pojawia się przy dobrej pogodzie, anegatywny przy brzydkiej. Badacze upatrują tu przyczyny ewolucyjnej, bowiem nasi przodkowie mogli oczekiwać korzystnego biegu zdarzeń przy dobrej pogodzie, aniekorzystnego przy kiepskiej.

2.3. zaburzenia emocjonalne Można je zdefiniować jako subiektywnie nieprzyjemne odczucia trwające tygodniami, miesiącami, anawet latami, przeszkadzające podmiotowi wefektywnym funkcjonowaniu. Wśród zaburzeń emocjonalnych najpowszechniejsze są dwa syndromy psychiatryczne: 1. zaburzenia nastroju (depresja i mania) 2. zaburzenia lękowe (które mają wiele form). Widnieją one wDSM-IV, podręczniku Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (1994), klasyfikującym wszelkie choroby ideficyty psychiczne.

Zaburzenia nastroju Depresja – zaburzenie nastroju WDSM-IV wielka depresja (major) jest zaburzeniem nastroju, które polega na obniżonym nastroju albo utracie zainteresowania większością aktywności lub przyjemności znich płynących, trwającym co najmniej 2 tygodnie, którym towarzyszą co najmniej cztery zdalszych symptomów wsposób trwały lub prawie codziennie. Symptomy depresji: » znaczący spadek lub przyrost wagi (bez rozmyślnego stosowania diety) » bezsenność (niemożność spania) lub hypersomnia (spanie zbyt wiele) » ożywienie lub wyraźne spowolnienie (widoczne dla innych, anie tylko subiektywnie) » zmęczenie lub utrata energii » poczucie bezwartościowości lub niestosowne poczucie winy » brak koncentracji iniezdecydowanie » powracające myśli ośmierci iplany samobójcze Obecnie sądzi się, że problemy, których doświadczają ludzie wdepresji » uczucie ciągłego zmęczenia, brak motywacji do działania, kłopoty zkoncentracją uwagi iniemożność poprawnego ułożenia stosunków interpersonalnych zotoczeniem społecznym, to skutek wpływu choroby na nastrój (anie przyczyna). Depresja jest bardzo rozpowszechniona; » 10% wszystkich mężczyzn idwa razy więcej kobiet. » Depresja jest chorobą, która miewa bardzo gwałtowny przebieg. » 15% chorych na depresję usiłuje popełnić samobójstwo. mania – jest zaburzeniem zdecydowanie rzadszym od depresji. Szacuje się, że cierpi na nią około 1% populacji. Oile depresja wiążę się zbrakiem energii do działania, to wwypadku manii można powiedzieć, że owej energii podmiot ma za dużo – demonstruje niebywałe wprost zaangażowanie wróżne idee; sporo pomysłów, niekiedy niedorzecznych idziwacznych wciela wżycie, ale większość jego działań ma charakter nieuporządkowany, chaotyczny.

EMOCJE I MOTYWACJA

wykłady

5

zaburzenia lękowe Zaburzenia lękowe to odczuwanie silnego lęku, nieadekwatnego do rzeczywistego zagrożenia. Zaburzenia lękowe to: » fobie » lęk społeczny » napady paniki » lęk uogólniony Veggeberg (1996) szacuje, że na wyraźną postać którejś fobii cierpi co dziesiąty mieszkaniec Ziemi. Do najczęściej występujących fobii należy zaliczyć lęk przed: » zamkniętą przestrzenią ( klaustrofobia) » otwartą przestrzenią (agorafobia) » wysokości (akrofobia) » wężami, pająkami, lataniem samolotem lęk społeczny – to szczególny rodzaj fobii, który jest lękiem przed negatywną oceną ze strony innych ludzi. napady paniki – pojawiają się spontanicznie ibez wyraźnego powodu – symptomem jest uczucie przerażenia, trwające zwykle od kwadransa do pół godziny (Plutchik, 1994). Panika jest społecznie zaraźliwa, wtym sensie, że udziela się też innym ludziom. lęk uogólniony – człowiek doświadcza napięcia ijest wyraźnie podenerwowany ipoirytowany, mimo że nie ma jakichkolwiek widocznych powodów występowania takich reakcji.

2.4. emocjonalne cechy osobowości Różnie definiowana emocjonalność jest jednym zgłównych wymiarów temperamentu wniemal wszystkich ujęciach teoretycznych. Poszczególne koncepcje osobowości bardzo często odwołują się do mechanizmów emocjonalnych. Cechy osobowości związane zemocjonalnością należy rozpatrywać na przestrzeni długich lat, aniekiedy całego życia jednostki. Neurotyczność zawiera wsobie takie komponenty emocjonalne, jak lęk, wrogość idepresja. Nieśmiałość wiąże się zlękiem społecznym, zwłaszcza wkontaktach znieznanymi osobami, autorytetami iosobami płci przeciwnej – bardzo rozpowszechniona (40% za Zimbardo, 1994). Aleksytymia – zaburzenie wglądu we własne życie emocjonalne – emocjonalna ślepota na informacje dotyczące przeżywanych emocji.

Czynniki wzbudzające emocje – biologiczne mechanizmy 1. Biologiczne mechanizmy powstawania emocji 1.1. Poszukiwania jednego anatomicznego ośrodka emocjonalnego 1.2. Trzy systemy emocjonalne zróżnicowane anatomicznie ifunkcjonalnie Emocje istany afektywne wzbudzane są na wiele różnych sposobów, są to mechanizmy: » biologiczne » psychologiczne » społeczne

EMOCJE I MOTYWACJA

wykłady

6

1. biologiczne mechanizmy powstawania emocji Reakcje wywoływane przez emocje są generowane przez złożone systemy samoregulacji, które prowadzą do złożonych wzorców zachowań podlegających modyfikacji. Jedną zpodstaw powstawania procesów emocjonalnych jest biologiczna natura układu nerwowego. Badacze poszukują ośrodka emocji wmózgu. 1.1. Poszukiwania jednego anatomicznego ośrodka emocjonalnego Początkowo (wlatach 20. I30. XX w.) poszukiwano konkretnego anatomicznego ośrodka wcentralnym układzie nerwowym, który byłby odpowiedzialny za sterowanie emocjami. » Cannon – rolę takiego ośrodka pełni wzgórze » Hess – takim ośrodkiem jest podwzgórze » Psychofizjologowie – istotną funkcję emocjonalną pełni kora mózgowa – tonizuje bowiem reakcje emocjonalne 1.2. Trzy systemy emocjonalne zróżnicowane anatomicznie i funkcjonalnie – mózgi gadzi, paleossaków i neossaków Współcześnie Paul McLean (1990, 1993) zaproponował tezę, że wludzkim mózgu można wyodrębnić trzy systemy (trzy piętra) zróżnicowane anatomicznie ifunkcjonalnie. Każdy znich rozwijał się winnej fazie ewolucji, ale systemy starsze ewoluowały cały czas, towarzysząc rozwojowi systemów młodszych. Dzięki takiej wspólnej ewolucji, wszystkie te trzy struktury są ze sobą wzajemnie połączone. Trzy systemy emocjonalne zróżnicowane anatomicznie i funkcjonalnie 1. Mózg gadzi, zawierający prążkowie (corpus striatum) 2. Mózg paleossaków, zwany mózgiem limbicznym – zawierający między innymi przegrodę (septum) iciało migdałowate (corpus amygdaloideum) 3. Mózg neossaków, który składa się zkory nowej (neocortex). Każdy ztrzech systemów rozwijał się winnej fazie ewolucji, ale systemy starsze ewoluowały cały czas, towarzysząc rozwojowi systemów młodszych. Dzięki takiej wspólnej ewolucji, wszystkie te trzy struktury są ze sobą wzajemnie połączone.

Rozwój ontogenetyczny – od urodzenia do starości mózg gadzi Jest to struktura ewolucyjnie najstarsza, która istnieje zarówno ugadów, jak iptaków oraz ssaków. Struktura ta odpowiada za zachowania umożliwiające codzienną egzystencję izachowania adaptacyjne: » oznaczanie terytorium ijego obrona » polowanie » migracje » defekacja » regulacja temperatury ciała (poszukiwanie ciepła, unikanie go) mózg paleossaków Struktury układu limbicznego (hipokamp, przegroda, ciało migdałowate) związane są ze sterowaniem zachowaniami nastawionymi na przetrwanie jednostki igatunku. Ussaków wdużym stopniu wiąże się to zzachowaniami społecznymi: » opieka rodzicielska » opieka nad starszymi iniedołężnymi osobnikami » przywiązanie dzieci do rodziców

EMOCJE I MOTYWACJA

wykłady

7

układ limbiczny Układ limbiczny ma bardzo rozbudowane połączenia zpodwzgórzem, które kontroluje autonomiczny układ nerwowy, atakże system hormonalny (poprzez przysadkę mózgową). ciało migdałowate Odgrywa rolę szczególną ijest kluczem do zrozumienia procesów emocjonalnych – Joseph LeDoux nazywa je centralnym komputerem mózgu. Ciało migdałowate jest niezbędne przy warunkowaniu klasycznym, atakże bierze udział przy dokonywaniu oceny poznawczej.

mózg neossaków Kora mózgowa (neocortex) zajmuje uludzi około 80% objętości całego mózgu, aszczególnie silnie rozbudowane są płaty czołowe. Dla mózgu ludzkiego charakterystyczne jest funkcjonalne zróżnicowanie półkul mózgowych, co jest istotne wprocesach emocjonalnych, takich jak rozpoznawanie ekspresji emocjonalnej oraz doświadczanie emocji iich własna ekspresja. Rozpoznawanie emocji uinnych ludzi Prawa półkula mózgowa pełni rolę uprzywilejowaną wdekodowaniu ekspresji emocjonalnej emocji pozytywnych. Natomiast lewa półkula odgrywa rolę wrozpoznawaniu emocji negatywnych.

Doświadczanie i ekspresja emocji własnych Wprzeciwieństwie do rozpoznawania emocji uinnych ludzi doświadczanie iekspresja emocji kontrolowane są przez odmienne półkule mózgowe. Doświadczanie iekspresja emocji pozytywnych sytuuje się raczej po lewej stronie. Doświadczanie iekspresja emocji negatywnych sytuuje się raczej po prawej stronie . Ściskanie gumowej piłeczki lewą dłonią (pobudzanie prawej półkuli) indukowało raczej negatywne uczucia. Ściskanie gumowej piłeczki prawą dłonią (pobudzanie lewej półkuli) indukowało raczej pozytywne uczucia. W mózgu istotną rolę we wzbudzaniu emocji pełnią specyficzne substancje chemiczne: » neuroprzekaźniki – jest ich kilkadziesiąt (aminy, aminokwasy, peptydy), np. norepinefryna (noradrenalina), acetylocholina, dopamina, serotonina – substancje uwalniane wsynapsach hormony – substancje, które krążą we krwi ipobudzają organy wrażliwe na ich stężenie – adrenalina, noradrenalina, kortyzol neuromodulatory – większość znich to peptydy – ciągle trwają badania nad ich rolą – np. opiaty endogenne pełnią ważną funkcję wmodulowaniu odczuć bólowych

Psychologiczne mechanizmy wzbudzania emocji Emocje zwykle dotyczą tego, co: » dzieje się » stało się » wydaje się – może się stać Emocja ma zatem związek zdokonywaniem przez osobę ocen zdarzeń: przeszłych, teraźniejszych iprzyszłych. Ocena poznawcza Zgodnie zkoncepcjami oceny poznawczej emocja jest następstwem specyficznej orientacji człowieka wotoczeniu ijego stosunku do dokonujących się zdarzeń. (por. Richard Lazarus, 1991). Ocena poznawcza jest rozpoznaniem przez podmiot określonego z...